Stanisław Janczewski
50-lecie sądów obywatelskich
Palestra 12/1(121), 98-99
98 S t a n i s ł a w J a n c z e w s k i N r 1 (121)
jew ódzki. In ac zej je d n a k w y g ląd a sp ra w a , jeżeli je s t n im S ąd N ajw yższy, k tó ry je st o graniczony ry g o ra m i a rt. 385 i 423 k.p.c. W niosek re sty tu c y jn y je s t in s ty tu c ją p r a w a procesow ego, ale n ie w y łącza stosow ania p rzepisów p ra w a m a te r ia l nego 8, w obec czego n ie rz ad k o może dochodzić da sy tu a c ji sk o m p lik o w an e j, w y m a g ając ej p rz e słu c h iw a n ia św iadków . N ie w y d a je się m ożliw e an i p ro c e d u ra ln ie do puszczalne, aby m ógł się ty m zajm ow ać S ąd N ajw yższy.
D latego p rze k a z a n ie sp raw y w ty m z a k resie do rozp o zn an ia przez sąd p ie rw sz ej in s ta n c ji w y d a je się n ajlep szy m w yjściem . Z d aje sobie sp raw ę z tego, że n ie je s t to in te r p re ta c ja je d y n a i że stanow isko d ra R u sk a je s t zgodne z lite ra ln y m b rz m ie n iem a rt. 338 k.p.c., ale zastosow anie te j w y k ła d n i w p o stę p o w an iu p rze d S ąd em N ajw yższym m oże się okazać w ie lo k ro tn ie niem ożliw e ze w zględów zarów no p ro cesow ych, ja k i celow ościow ych. T ak ie te ż stan o w isk o z a ją ł S ąd N ajw yższy w w y ro k u z dnia 17.IV.1967 r. sygn. a k t I II CR 418/66 8.
P o ru sz o n e w y że j zagadnienia, b y n a jm n ie j n ie w szy stk ie, w sk a z u ją n a p e w n e „n ied o p rac o w a n ie” leg islacy jn e, a n a w e t n a lu k i i sprzeczności co do in s ty tu c ji w n io sk u re sty tu c y jn e g o , k tó ra w ró c iła do naszego u sta w o d aw stw a po w ielu la ta c h . N ależy w ięc w ita ć z zadow oleniem w szelk ie w ypow iedzi dotyczące tego za g ad n ie n ia, gdyż m ogą się one przyczynić do w y ja śn ie n ia , choćby częściowo, n ie k tó ry c h asp ek tó w zagadnienia.
8 P a trz o rzec zen ie SN z d nia 25.IX.19S6 r. I PR 372/65, OSNCP nr 5 z ro k u 1966, poz. 83, ora z z d nia 17.IV.1967 r. III CR 418/66, OSNCP nr 11 z rok u 1967, poz. 205.
STANISŁAW JANCZEWSKI
50-lecie sqdów obywatelskich
W ro k u 1965 m inęło 50 la t od chw ili, gdy n a te re n ie W arszaw y m ie jsc e d ziała jący ch do tego czasu sądów carsk ich zajęły sądy obyw atelskie.
Tego sam ego dnia 5 sie rp n ia 1915 ro k u , k ie d y za u stę p u ją c y m i w o jsk a m i ro s y j skim i w k ro c zy ły do W arszaw y w o jsk a n iem ieckie, p o w sta ły sa m o rz u tn ie n a te re n ie stolicy sądy o b y w atelsk ie, o b ejm u ją ce w s z y s tk ie 'b e z w y ją tk u in s ta n c ję , z W ydzia łem S ądow ypi P rz y K om itecie O b y w ate lsk im ja k o n ac ze ln ą w ład z ą a d m in is tra - cy jn o -są d o w ą n a czele.
S ąd y te, n ie m a ją c e za sobą żadnego p rec ed en su w d ziejach p a ń s tw eu ro p e jsk ic h , były dziełem p ra w n ic tw a stołecznego, przed e w szy stk im je d n a k a d w o k a tu ry w a r szaw sk iej, od k tó re j w yszła in ic ja ty w a u tw o rze n ia ty c h sądów , k tó r a n a s tę p n ie p rz e p ro w ad z iła ich organ izację i k tó ra w k ońcu n ie m a l w całości obsadziła sk ład osobow y tych sądów . Ze stro n y a d w o k a tu ry W arszaw skiej b y ł to czyn n ie m a l re w o lu cy jn y . Było to bow iem św iadom e i celow e sięgnięcie — w im ie n iu pozbaw ionego dotychczas należn o ści p o litycznej N aro d u — po cząstkę w ładzy su w e re n n e j, ja k ą je s t w y m ia r spraw iedliw ości.
N r 1 (121) SO -lecie s ą d ó w o b y w a t e l s k i c h 99
Ja k k o lw ie k nie w yposażone w fo rm a ln y a u to ry te t w ład zy p ań stw o w e j, sądy o b y w ate lsk ie m ia ły za sobą a u to ry te t społeczeństw a. Cieszyły się one całk o w ity m za u fan ie m ii p osłuchem -wśród ludności stolicy. O p iera jąc się n a pow ołań ej do życia S tra ż y O b y w ate lsk ie j, sąd y t e zap ew n iały stolicy spokój i bezpieczeństw o, ro z p a tru ją c sp ra w y k a rn e i p rze d sięb io rą c odpow iednie śro d k i zapobiegaw cze. R o zstrzygały też sp raw y cyw ilne. W yroki sądów o b y w ate lsk ich b y ły w y k o n y w an e ta k ja k w y ro k i sądów n o rm aln y ch .
W ładze o k u p ac y jn e po n ajęc iu W arszaw y p rzez w o jsk a n ie m ie ck ie , choć były n a jw y ra ź n ie j zaskoczone fa k te m istn ie n ia w m ieście sp ra w n ie fu n k c jo n u ją c y c h sądów , p oczątkow o n ie ty lk o n ie ta m o w ały ich działalności, a le — ja k się w y d a w a ło — n a w e t ją w y ra ź n ie ak cep to w ały , zezw alając n a w y k o n y w a n ie w y ro k ó w sądów o b y w ate lsk ich i u d ziela ją c sw ej pom ocy w w y p ad k a ch , gdy zachodziła tego p o trz e b a (np. w ra z ie konieczności p o zb aw ien ia o b y w ate li w olności n a m ocy w y ro k u skazu jąceg o za p rze stęp stw o k a r n e lu b w w y p a d k u w y d a n ia za rząd zen ia are sztu tym czasow ego).
O kres to le ra n c ji ze stro n y w ła d z n iem ieck ich n ie tr w a ł je d n a k zbyt długo. Po p rze p ro w a d z e n iu szeregu rozm ów , k tó re m ia ły n a celu u sa n k cjo n o w a n ie is tn ie ją cego sta n u rzeczy (p rz y n ajm n iej w ograniczonym zakresie), w ład ze n iem ieckie w y d ały n ag le w d n iu 2 w rz eśn ia ,1915 ro k u zarządzenie, n a m ocy k tó reg o d ziałal ność sądów o b y w ate lsk ich została zaw ieszona i n a całym obszarze ów czesnego K ró le stw a P olskiego, o k u p o w an y m p rze z w o jsk a n iem ieckie, zostało w prow adzone sądow nictw o o k u p a c y jn e o p a rte n a tzw . o rd y n ac ji H in d en b u rg a .
W d n iu 9 w rz eśn ia 1915 ro k u za rządzenie to zostało zak o m u n ik o w an e W ydzia łow i S ądow em u p rzy K om itecie O b y w ate lsk im m. st. W arszaw y i n a stęp n e g o d n ia, tj. 10 w rześn ia, sądy o b y w ate lsk ie zakończyły sw oją działalność.
J a k k o lw ie k k ró tk a b y ła ta działalność, to je d n a k zorganizow anie sądów ob y w a te lsk ic h stanow i je d n ą z n a jp ię k n ie jsz y c h kant dziejów a d w o k a tu ry w a rsza w sk ie j. R az p o d ję ta przez a d w o k a tu rę in ic ja ty w a , d a ła n ie b aw em znać o so b ie w dalszym ro zw o ju w y p ad k ó w , gdyż za raz d n ia n astęp n eg o , t j. LI w rz eśn ia 1915 r., ogólne zgrom adzenie a d w o k a tu ry w asz aw sk ie j pow zięło u ch w ałę p o w o łu ją cą do życia sta ły organ zaw odow y ad w o k a tu ry , m ianow icie tzw . „D elegację A d w o k a tu ry ”, za sp ra w ą k tó re j ad w okaci w arszaw scy odm ów ili ja k ieg o k o lw iek u d ziału w sądach o k u p ac y jn y c h m im o w y w ieran eg o p rze z w ładze niem ieck ie nacisku.
W n a s tę p n y m ro k u 1916 D ele g ac ja A d w o k a tu ry W arszaw sk iej o d eg ra ła w y b itn ą ro lę p rz y o rg an iz o w an iu są d o w n ictw a polskiego. Dzień 1 w rz eśn ia 1917 ro k u , w k tó ry m n a stą p iło uroczyste o tw arcie w W arszaw ie sądów p olskich, był dniem zakoń czenia te j m isji dziejow ej, k tó re j w y p e łn ie n ie p rzypadło w u dziale p ra w n ic tw u stołecznem u, zw łaszcza je d n a k , co n ależy podk reślić, ad w o k a tu rz e w arsza w sk ie j.
