Tadeusz Smyczyński
Rozporządzanie prawem wieczystego
użytkowania
Palestra 17/1(181), 3-9
TADEUSZ SMYCZYŃSKI
Rozporzqdzanie praw em wieczystego użytkowania
Artykuł zawiera omówienie uprawnień wieczystego uźytkoionika do rozporządzania przysługującym mu prawem do terenu. Wieczyste użyt kowanie może być przedmiotem rozporządzenia zarówno inter vivos jak i mortis causa.
P ra w o w ieczystego użytkow ania fu n k cjo n u je w naszym system ie spo łeczno-praw nym ju ż od z górą dziesięciu lat, tj. od chw ili w ejścia w ży cie u staw y z dnia 14.VII. 1961 r. o gospodarce tere n am i w m iastach i osie dlach. 1 O bserw acja dotychczasow ej p ra k ty k i w ty m zakresie w skazuje na trw ałe zadom ow ienie się om aw ianej in sty tu c ji p raw nej zarów no w sy ste m ie naszego praw a cyw ilnego ja k i w świadomości praw n ej społeczeń stw a. Sw ą przydatność w p rak ty c e praw o w ieczystego użytkow ania te r e nów państw ow ych zawdzięcza przed e w szystkim tem u, że zostało ono sk o n stru kto w an e jako praw o rzeczow e o treści zbliżonej m aksym alnie do p raw a własności. 2
Je d n ą z zasadniczych cech p raw a w ieczystego użytkow ania jest do puszczalność rozporządzania ty m praw em . 3 W ieczysty użytk ow nik może swoim p raw em rozporządzać, tj. zbyw ać je, obciążać (art. 233 k.c.). N a leży w ty m m iejscu w skazać na różnicę przedm iotow ą rozporządzeń w ie czystego u żytkow nika i w łaściciela teren u . Różnica ta polega na tym , że w ieczysty użytkow nik — inaczej niż w łaściciel — rozporządza tylko swoim p raw em do teren u . N atom iast u p raw nienie w ieczystego u ży tk o w nika do k o rzystania dotyczy sam ego teren u , co w skazuje na św iadom ie p rzy ję tą przez ustaw odaw cę dwoistość przedm iotu up raw n ień w ieczystego u ży tk o w n ik a. 4
W ieczyste użytkow anie może być przedm iotem rozporządzenia zarów no in ter vivos ja k i m ortis causa. P raw o to może więc przechodzić z je d n y ch podm iotow na inne czy to w drodze dziedziczenia, działu spadku lub zbycia spadku, czy też na sk u te k zniesienia w spółużytkow ania albo um ów obligacyjnych m ający ch sk u tk i rzeczowe lub też w sk u tek innych zdarzeń p raw n y c h podobnych do tych , k tó re pociągają za sobą nabycie
1 T e k s t je d n o lit y : 'Dz. U . z 1969 r. N r 22, p o z . 159; z m ia n a : D z. U . z 1972 r. N r 27, p o z . 123. 2 P o r . T . S m y c z y ń s k i : C h a r a k te r p r a w n y w i e c z y s l e g o u ż y tk o w a n ia , R P E iS n r 1/1971, S. 47. 3 K o d e k s c y w i l n y — K o m e n t a r z , W a r s z a w a ( 1972, t. 1, s. 650. 4 A . K o p f f: C h a r a k te r p r a w n y w i e c z y s t e g o u ż y tk o w a n ia , „ S t u d ia C y w i l i s t y c z n e ” T, I X , K r a k ó w 1967j s. 2->.
4 T a d e u s z S m y c z y ń s h i N r 1 (181)
lub u tra tę własności. U staw odaw ca n ak azu je w te d y stosować odpow ied nie przepisy o p rzeniesieniu w łasności nieruchom ości (art. 237 k.c.). 5 Pow yższa zasada przesądza zatem o konieczności zachow ania form y a k tu notarialnego dla czynności przenoszącej praw o w ieczystego użytkow ania na inny podm iot (art. 158 k.c.). Jed n ak że sam a um ow a stro n nie pow oduje jeszcze przeniesienia praw a, albow iem ustaw odaw ca uzależnił ten sk u tek od w pisu do księgi w ieczystej (art. 11 ust. 2 u staw y o gospodarce te re n a mi). Spełnienie powyższego w a ru n k u jest p rzesłank ą k o n sty tu ty w n ą nie w y stęp ującą w przepisach dotyczących przeniesienia w łasności, k tó ra przechodzi na nabyw cę solo consensu (art. 155 § 1 k .c .).6
W skazane w yżej postępow anie przy przenoszeniu p raw a w ieczystego użytkow ania prow adzi n iew ątpliw ie do w yelim inow ania stanu n iep ew ności p rzy u stalen iu osoby w ieczystego użytk o w nik a oraz zapew nia daleko idące bezpieczeństw o w obrocie om aw ianym praw em . Założeniem u s ta w odaw cy jest, aby księga w ieczysta odzw ierciedlała p ełn y stan p raw n y objętego tą księgą g ru n tu i b u d y n k u , i dlatego m ają się w niej znajdo w ać w szelkie w pisy dotyczące państw ow ej w łasności terenu , praw a w ie czystego użytkow ania i praw a w łasności b u d y n k u stanow iącego odrębną nieruchom ość oraz w pisy obciążeń ustanow ionych na ty ch p ra w a c h .7
Jed n ak że w e w szystkich w ypadkach, gdy nabycie w ieczystego u żytko w ania n a stęp u je z m ocy sam ego p raw a (a więc p rzy dziedziczeniu) albo z m ocy z przepisów o w spólności ustaw ow ej m ałżonków , w pis w księdze w ieczystej nie jest przesłan k ą praw otw órczą n a b y c ia .8
W ieczyste użytkow anie, będąc p raw em m ajątkow y m , w chodzi do spad ku i je st przedm iotem dziedziczenia zarów no ustaw ow ego jak i testa m e n towego (art. 922 § 1 k.c.). 9 P rzejście w ieczystego użytkow ania w sk u te k dziedziczenia może doprow adzić do podziału tego p raw a m iędzy kilku spadkobierców w te n sposób, że każdy z nich nab y w a udział określony ułam kow o. Z m ocy art. 1035 k.c. do w spólności m a ją tk u spadkow ego sto su je się odpowiednio przepisy o w spółw łasności w częściach ułam kow ych. F a k t w spółużytkow ania w ieczystego przez kilka podm iotów pow inien być u jaw n io n y w księdze w ieczystej, gdzie w skazuje się wysokość udzia łów poszczególnych w spółużytkow ników lu b rodzaj wspólności. 10
Je d n ak ż e podziału p raw a w ieczystego użytkow ania przez uczestnicze nie w nim k ilk u spadkobierców w odpow iedniej ułam kow ej części nie należy rozum ieć dosłownie, tzn. jako podziału tak że sam ego teren u . P rze pisy o obrocie nieruchom ościam i na obszarze m iast i osiedli (zwłaszcza te,' któ re dotyczą podziału nieruchom ości) nie m ogą m ieć zastosow ania do w ieczystego użytkow ania, jeżeli podział tego p raw a nie w iąże się z po
5 P o r . ta k ż e : u c h w a ła SN z d n . 19.1.1971 r., O S N C P n r 9'71, p o z . 147.
6 I d e n ty c z n a p r z e s ła n k a s t a n o w iła w a r u n e k n ie t y l k o p r z e n ie s ie n ia w ła s n o ś c i c z a s o w e j (a rt. 107 p r. r z e c z .), a le t a k ż e p o w s ta n ia w ła s n o ś c i c z a s o w e j (a rt. 101 pr. r z e c z .). K o n ie c z n o ś ć k o n s t y t u t y w n e g o c h a r a k te r u p o w y ż s z y c h w p is ó w u z a s a d n ia ł J. W a s ilk o w s k i s k o m p l ik o w a n ą s y t u a c j ą p r a w n ą n ie r u c łio m o ś c i, k tó r a s t a n o w i p r z e d m io t w ła s n o ś c i c z a s o w e j (J. W a s i l k o w s k i : P r a w o r z e c z o w e w z a r y s ie , 1957, s. 183 i 184). 7 S . C z a j k o w s k a ; P r o w a d z e n ie k s ią g w i e c z y s t y c h d la t e r e n ó w o d d a n y c h w w ie c z y s t e u ż y t k o w a n ie , ,,B iu l. M in , S p r a w .” n r 6/1962, s. 28. s S . B r e y e r : P r a w o u ż y tk o w a n ia w i e c z y s t e g o , P iP n r 8—9/1962, s. 31.3 i n a s t. 9 K o d e k s c y w i l n y — K o m e n ta r z , t. 1, s. 650. u> P a r a g r a f 6 u st. 1 r o z p o r z ą d z e n ia M in is tr a S p r a w ie d li w o ś c i z d n ia 3.I V .1962 r. (D z. U . N r 29, p o z . 134).
N r 1 (181) Rozporządzanie pra w em n ieczystego użytkow ania 5
działem tere n u . Zdaniem , Sądu N ajw yższego nie jest p otrzebna zgoda organu prezydium ra d y narodow ej na podział praw a w ieczystego u ż y t kow ania w postępow aniu o dział spadku obejm ującego tak ie praw o, a ta k że w spraw ach o zniesienie w spółużytkow ania wieczystego. 11 12 Z ty m sta now iskiem Sądu N ajw yższego m ożna się zgodzić tylko w tedy, gdy chodzi o ta k i obrót p raw em w ieczystego użytkow ania, k tó ry nie prow adzi do podziału fizycznego g ru n tu . Jeżeli jed n a k w w yn ik u działu sp ad k u lub zniesienia w spółużytkow ania w ieczystego m iałby nastąpić podział g ru n tu , w sk u tek czego p ow stałyby now e nieruchom ości obciążone p raw e m w ie czystego użytkow ania, to w konsekw encji tego najczęściej w y stąp iłab y kolizja m iędzy um ow nym a faktycznym sposobem korzystan ia z te re n u państw ow ego.
P rzed dokonaniem podziału tere n u w ieczyście użytkow anego konieczne jest uzyskanie pozw olenia w łaściw ego org anu prezy diu m ra d y narod o w ej. ’■ M oim zdaniem , dla w łaściciela-S k arbu P a ń stw a nie jest obo ję tn e z p u n k tu w idzenia p lan u zagospodarow ania przestrzennego, w jak i sposób w y k o rzy sty w an y jest teren , zwłaszcza w razie jego fizycznego po działu. Skoro pań stw u , jako w łaścicielowi, p rzy sług uje praw o do p rze d term inow ego rozw iązania um ow y w razie niew łaściw ego korzystania z te ren u , to ty m bardziej bez jego zgody nie może być dopuszczalny podział terenu . Jeżeli zatem państw o oddało na w ieczyste użytkow anie te re n o pow ierzchni typow ej działki budow lanej dla postaw ienia dom u jed n o rodzinnego lub dom u w ielom ieszkaniow ego, to należy wnosić, że ze w zglę du n a celowość gospodarczą państw o nie udzieli zgody n a podział.
Z akres rozporządzania p raw em w ieczystego użytkow ania o b ejm u je rów nież u p raw n ien ie do jego obciążenia. U chylony przez a rt. X X lit. a) p rz e pisów w p row adzających k.c. a rty k u ł 15 ust. 1 u staw y o gospodarce te r e nam i stanow ił, że w ieczyste użytkow anie m ożna obciążyć hipotek ą lub in n y m p raw em rzeczowym . K odeks cyw ilny nie zaw iera przepisu w p ro w adzającego expressis verbis dyspozycję cytow anego w yżej a rty k u łu , w obec czego m ogłaby pow stać w ątpliw ość, czy dopuszczalne je s t obcią żenie w ieczystego użytkow ania in n y m i — poza hipoteką — ograniczonym i p raw a m i rzeczowym i.
J. W iniarz tra fn ie ocenił tę w ątpliw ość jako nieuzasadnioną, przede w szystkim z tego w zględu, że dopuszczalność obciążenia w ieczystego u ż y t kow ania jest konsekw encją możności rozporządzania ty m p raw em i jego zbyw alnego c h a r a k te r u .13 D aw ny przepis art. 15 ust. 1 u sta w y o gospo d a rc e tere n am i był chyba n iefo rtu n n ie sform ułow any, poniew aż w y m ie n iał osobno hipotekę i osobno inne ograniczone p raw a rzeczowe, a p rz e cież łącznie w y czerpyw ały one całość tej g ru p y praw rzeczow ych. W y starczy ło b y zatem określić, że w ieczyste użytkow anie m ożna obciążyć ograniczonym praw em rzeczowym . U staw odaw ca u n ik n ął tej n ie fo rtu n
-11 U c h w a la S N z d n . 9.XII.1969 r. III C Z P 85/69, O S N C P n r 10/70, p o z . 172.
12 C h o d z i o z g o d ę w y d z ia łu g o s p o d a r k i k o m u n a ln e j i m ie s z k a n io w e j p r e z y d iu m w ł a ś c iw e j l a d y n a r o d o w e j j a k o d y s p o n e n t a te r e n u i r e p r e z e n t u j ą c e g o w ła ś c ic ie la - S k a r b P a ń s t w a , a nje* o z g o d ę w ła d z y a d m in is t r a c y j n e j w t r y b ie a r t. 18 u s ta w y z d n . 6 lip c a 1972 r. o t e r e n a c h b u d o w n ic tw a j e d n o r o d z in n e g o i z a g r o d o w e g o o r a z o p o d z ia le n i e r u c h o m o ś c i w m ia s t a c h i o s ie d la c h (D z. U . N r 27, p o z . 192).
is j . W i n i a r z : U ż y t k o w a n ie w ie c z y s t e , 1967, s. 285 o r a z g lo s a d o u c h w a ły S N z d n . 22.X.1968 r. III C Z P 98/68, O S P iK A n r 4/1970, p o z. 85.
6 T a d e u s z S m y c z y ń s k i N r 1 (181)
ności red a k c y jn e j i w kodeksie cyw ilnym mówi, się jedynie o obciążeniach w ieczystego użytkow ania (np. art. 241 k.c.), nie w ym ieniając poszczegól n y ch rodzajów obciążeń. P onadto w rozporządzeniu M in istra S p raw ied li wości w sp raw ie prow adzenia ksiąg w ieczystych dla tere n ó w oddanych w w ieczyste użytkow anie 14 * * p rzew id u je się w § 6 ust. 1 w pisy w szelkich ograniczonych p ra w rzeczowych.
Słuszny jest rów nież pogląd S. B reyera, k tó ry rozstrzyga om aw ianą w ątpliw ość na korzyść możliwości obciążenia w ieczystego użytkow ania w szelkim i ograniczonym i praw am i rzeczowym i, gdyż odm ienne stan ow i sko byłoby sprzeczne z zasadą zbyw alności tego p r a w a .lJ
Z tego też w zględu nie m ożna podzielić poglądu S. Szera, że nie po w inno być dopuszczalne obciążenie w ieczystego użytkow ania słuzebnoś- ciam i grun to w y m i, gdyż byłoby to sprzeczne z zasadą superficies solo
c e d it.,f Pogląd S. Szera k ry tyczn ie ocenił także J. W iniarz podnosząc, że
sform ułow anie kodeksow e ,,nieruchom ość m ożna obciążyć (...)” (art. 285 § 1, art. 296 k.c.) należy rozum ieć jako obciążenie praw a w łasności n ie ruchom ości lu b — w in te resu jąc y m nas w y pad ku — p raw a w ieczystego użytkow ania. Obciążenie to spraw ia że w ieczysty użytkow nik te re n u obciążonego służebnością nie może w określonym zakresie w ykonyw ać k o n k retn y c h czynności, urządzeń albo realizow ać u p raw nień , k tó re p rz y słu g u ją m u na podstaw ie przepisów o treści w ieczystego użytkow ania. N atom iast nie m ożna służebności zaliczyć do sup erficies. 17 *
W ieczysty u ży tko w nik może obciążyć sw oje praw o użytkow aniem . Bę dzie to użytkow anie praw a, do którego w m yśl a rt. 265 § 2 k.c. stosuje się odpow iednio przepisy o u żytkow aniu rzeczy. M ając na uw adze ge n e ra ln ą ten d e n c ję ustaw odaw cy do poddania w ieczystego u żytkow ania przepisom reg u lu jący m własność nieruchom ości, nie może być w ą tp li wości, że należy w om aw ianym w y pad k u stosować przepisy o uży tk o w a niu nieruchom ości. Pogląd tak i nasuw a nieodparcie przepis a rt. 265 § 2 k.c., w k tó ry m ustaw odaw ca nie ograniczył się tylk o do nakazu odpo w iedniego stosow ania przepisów o użytkow aniu rzeczy ru ch om y ch (art. 162 § 2 pr. rzecz.), n atom iast odsyłając do przepisów o u ży tk ow an iu rze czy pozostaw ia w ybór m iędzy przepisam i o użytko w aniu ruchom ości lub nieruchom ości do rozstrzygnięcia w zależności od ko n k retn eg o stan u fa k tycznego.
Do u stanow ienia użytkow ania na praw ie w ieczystego użytkow ania sto su je się odpow iednio przepisy o jego przeniesieniu (art. 265 § 3 k.c.). P rzep is a rt. 237 k.c. poleca w ted y stosować odpow iednio przepisy o p rz e niesien iu w łasności nieruchom ości; m am y zatem do czynienia z podw ój nym odesłaniem do in n ych przepisów. Obciążenia om aw ianego praw a należy w ięc dokonać w form ie a k tu notarialnego, a n astęp nie w pisać to obciążenie do księgi w ieczystej. Je st rzeczą ch arak tery sty czn ą, że w po w yższym w y p ad k u w pis do księgi w ieczystej jest w a ru n k ie m koniecz nym do ustan ow ienia p raw a użytkow ania, gdy tym czasem zasadą jest, że
14 D z. U . z 1962 r. № 29, p o z . 134.
i-'- S. B r e y e r : U ż y tk o w a n ie w i e c z y s t e , w y d . P Z P , K a to w ic e , z e s z . 10, s. 24. P o r . te ż K o d e k s c y w i l n y — K o m e n ta r z , t. 1, s. 651.
i s . S z e r : W ie c z y s te u ż y t k o w a n ie , P i P n r 1/1964, s. 7.
i" J. W i n i a r z : op. c it., s. 286. P o r . t a k ż e o r z e c z e n ie S N z d n . 22.X .1968 r. III C Z P 98/68, O S N C P n r 11/69, p o z . 188.
N r i ( i a i ) Rozporządzanie pra wem w iec zy stego użytkowania 7
ustano w ien ie ograniczonych p raw rzeczow ych n astęp u je solo co nsen su . 18 P rzez możliwość obciążenia p raw a w ieczystego u żytkow ania u ż y tk o w a niem na rzecz osoby trzeciej w yd atn ie podniosło się znaczenie in sty tu c ji uży tkow an ia praw .
W ażną fu n kcję społeczno-gospodarczą spełnia hipoteczne zabezpiecze nie w ierzytelności na p raw ie w ieczystego użytkow ania. H ipoteka u sta now iona na w ieczystym użytk o w an iu m a częste zastosow anie p rzy za bezpieczeniu pożyczek bankow ych, udzielanych w ieczystym u ż y tk o w n i kom n a cele budow lane. P rzep isy dotyczące hipoteki na w ieczystym u ż y t kow aniu zostały w yłączone z ty tu łu drugiego księgi drugiej kodeksu cy w ilnego oraz w prow adzone zostały odpow iednie zm iany i uzupełnienia przepisów praw a rzeczowego dotyczących hipoteki, k tóre z m ocy a rt. III p k t 3 i 4 przep. w prow . k.c. n ad al obow iązują. P rzedm iotem hipoteki może być praw o w ieczystego użytkow ania 10 oraz w ierzytelność zabezpie czona h ipoteką (art. 191 pr. rzecz, w brzm ieniu ustalonym przez a rt. XVII p k t 2 przep. w prow . k.c.). Obecnie w ieczyste użytkow anie je s t — obok w ierzytelności hipotecznej i nieruchom ości — sam odzielnym przedm io tem hipoteki, do k tó rej m ają zastosow anie przepisy o hipotece na nie ruchom ości (art. 2431 pr. rzecz.). W zw iązku z ty m nasuw a się pytanie, czy przedm iotem obciążenia hipotecznego może być ułam kow a część p ra w a w ieczystego użytkow ania. Otóż z m ocy a rt. 190 § 2 pr. rzecz, m ożna obciążyć hipoteką ułam kow ą część nieruchom ości, jeżeli stanow i ona udział w spółw łaściciela.
Jeżeli więc praw o w ieczystego użytkow ania może być ustanow ione na rzecz k ilk u osób lu b też stać się p rzedm iotem u p raw n ien ia k ilk u osób w sk u te k spadkobrania lu b w sk u tek zbycia ułam kow ej części tego praw a, jeżeli więc dopuszczalne jest w spółużytkow anie w ieczyste nieruchom oś ci, to nie m a żadnych przeszkód, ab y udział w spółużytkow nika w ieczyste go m ógł być obciążony hipoteką. J e st rzeczą oczywistą, że hip otek ę na części ułam kow ej użytkow ania w ieczystego może ustanow ić ty lk o w spół użytko w nik oraz że hipoteka m usi w ted y obejm ow ać cały jego u d z ia ł.20
N ależy jeszcze w spom nieć o możliwości obciążenia w ieczystego u ż y t kow ania na podstaw ie um ow y o dożywocie. P rzed w ejściem w życie ko deksu cyw ilnego u p raw n ien ia w y nikające z um ow y o dożywocie były rzeczowo zabezpieczone przez w pis do księgi w ieczystej ciężaru re a ln e go. 21 U staw odaw ca nie w prow adził do kodeksu cyw ilnego ciężaru re a ln e go ja k a ograniczonego praw a rzeczowego, nato m iast polecił stosow ać do obciążenia nieruchom ości dożywociem odpowiednio przepisy o p raw ach rzeczow ych ograniczonych (art. 910 § 1 k.c.). S tosując się zatem — w e dług pow yższego odesłania — do p rzep isu a rt. 245 § 1 k.c. i, d alej, do
i ;' J. W a s i l k o w s k i , op. c i t ., s. 201. K o d e k s c y w i l n y z a s a d y t e j n i e z m i e n i ł , u t r z y m u j ą c w m o c y d o t y c h c z a s o w e p r z e p i s y o h i p o t e c e , k t ó r e w y m a g a j ą w p i s u j e j d o k s i ę g i w i e c z y s t e j . i!> N i e a k t u a l n y j e s t j u ż p o g lą d S. B r e y e r a ( w y r a ż o n y p r z e d w e j ś c i e m w ż y c i e k o d e k s u c y w i l n e g o ) , ż e , , j e s t t o n o w y r o d z a j h i p o t e k i , n i e z n a n y d o t y c h c z a s p r a w u r z e c z o w e m u , k t ó r e n i e d o p u s z c z a h i p o t e k i n a p r a w a c h r z e c z o w y c h o g r a n i c z o n y c h ; p r z y p o m i n a o n a h i p o t e k ę n a w i e r z y t e l n o ś c i h i p o t e c z n e j ” (S . B r e y e r : P r a w o w i e c z y s t e g o u ż y t k o w a n i a , P i P n r 8—9/1962). 2 0 j . W a s i l k o w s k i : o p . c i t ., s. 263. 21 P o r . A . O h a n o w i c z , J . G ó r s k i : Z o b o w i ą z a n i a — C z ę ś ć s z c z e g ó ł o w a , P o z n a ń 19:>9, s. 226.
8 T a d e u s z S m y c z y ń s k i N r 1 (181)
a rt. 237 k.c., należy stw ierdzić, że przeniesienie w ieczystego użytk ow a n ia na podstaw ie um ow y o dożywocie pow inno nastąpić w fo rm ie a k tu n o tarialneg o , przy czym sk u tk i rzeczowe ty c h czynności p raw n y c h pow sta n ą z chw ilą w pisu do księgi w ieczystej (art. 11 ust. 2 u staw y o gospo d a rc e terenam i).
Je że li na g ru n cie w ieczystego u żytkow nika z n a jd u je się odrębna nie ruchom ość budynkow a, to w szelkie czynności p raw n e dotyczące jej zby cia i obciążenia odnoszą sk u tek w stosunku zarów no do p raw a w ieczy stego użytk ow an ia teren u , ja k i do praw a w łasności b u d ynku . Nie można zbyć lub obciążyć samego ty lko praw a w ieczystego użytko w an ia lub też sam ego ty lk o budynku, gdyż z m ocy art. 235 k.c. w łasność budynków i u rząd zeń jest p raw em zw iązanym z w ieczystym użytkow aniem . Skoro w ięc „w ieczyste użytkow anie i w łasność budynków m uszą m ieć jednako w e sta n y p ra w n e ”, 22 to um ow a rozporządzająca ty lk o w ieczystym u ż y t kow aniem , a wiec bez bu d yn k u, i vice versa b yłab y niew ażna (art. 58 § 1 k.c.).
O bciążenia p raw a w ieczystego użytkow ania, a więc i b u d y n k u stano w iącego w łasność w ieczystego użytkow nika, dotyczą także budynków oraz u rządzeń będących częściam i składow ym i g ru n tu . Odnosi się to do ty ch b u d y n k ó w i urządzeń zn ajd ujący ch się na gru n cie nie sprzedany ch na w łasność w ieczystego użytkow nika, k tó ry korzysta z nich za osobną opłatą (art. 12 ust. 3 u sta w y o gospodarce terenam i). W ieczysty u ży tko w n ik nie m a więc odrębnego p raw a rzeczowego na ty ch budynkach, lecz w y k o n u je u p raw n ie n ia w y p ły w ające z praw a w ieczystego uży tk ow ania te re nu. W w y p ad k u egzekucji z praw a w ieczystego użytkow ania w ym ienione w yżej b u d y n k i i urządzenia rów nież podlegają zajęciu na podstaw ie prze pisów a rt. 1006 § 1 i 2 k.p.c.
W zak resie rozporządzania p raw em w ieczystego użytko w an ia zn ajduje się także u p raw n ien ie do jego zrzeczenia s ię .23 W ynika ono z zasady z b y w alności użytkow ania w ieczystego. Zrzeczenie się w ieczystego użytko w a n ia prow adzi do w ygaśnięcia tego praw a. Pow yższy w niosek nie w ynika
exp ressis verb is z przepisów reg u lu jący ch in sty tu cję w ieczystego u ż y t
kow ania, w obec czego uzasadnienia tej tezy należy szukać w dziedzinie p raw a w łasności albo ograniczonych p raw rzeczowych.
Je śli chodzi o sk u tk i zrzeczenia się p raw a w łasności nieruchom ości, to owo p raw o w ów czas nie w ygasa, jed y n ie zm ienia się jego podm iot (art. 179 § 2 k.c.). N atom iast w ieczysty u żytkow nik zrzeka się swego praw a, k tó re m u p rzy słu g u je na tere n ie państw ow ym , co w znacznym stopniu upo d ab n ia się do zrzeczenia się ograniczonego p raw a rzeczowego. W resz cie w razie zrzeczenia się w ieczystego użytkow ania tere n u , na k tórym z n a jd u je się b u d y nek stanow iący odrębną nieruchom ość, p rzep isy o zrze czeniu się p raw a w łasności m ają bezpośrednie zastosowanie.
N ie m ożna p rzy jąć poglądu, k tó ry by zakładał dalsze istn ien ie praw a w ieczystego użytkow ania m im o jego zrzeczenia się. J e s t to niem ożliw e ze w zględu n a b ra k podm iotu tego praw a, niedopuszczalność w y stępo w a
22 s. B r e y e r : o p . c it., s. 28. T a k i s a m p o g lą d r e p r e z e n t u j e S N w u c h w a le z d n . 14.XT. 1963 r ., N P n r 2/l% 6 o r a z w u c h w a le z d n . 19.1.1971 r., O S N C P n r 9/71, p o z . 147.
23 D o p u s z c z a ln o ś ć z r z e c z e n ia s ię p r a w a w i e c z y s t e g o u ż y t k o w a n ia o r a z t r y b p o s t ę p o w a n ia o m ó w iłe m s z c z e g ó ł o w o w a r t y k u le p t.: W y g a ś n ię c ie p r a w a w i e c z y s t e g o u ż y t k o w a n ia , „ P a l e s t r a ” n r 7—8/1971, s. 13 i 14.
N r 1 (181) Rozporządzanie prawem wie czy st ego użyt kowan ia 9
nia państw a jako podm iotu w ieczystego użytkow ania. Państw o, którego p raw o w łasności znow u staje się w olne od obciążenia go w ieczystym użytkow aniem , może te re n znowu oddać w użytkow anie w ieczyste. W ty m celu pow inna zapaść decyzja ad m in istracy jn a, na podstaw ie któ rej z a w a r ta zostanie um ow a w form ie a k tu notarialnego.
G d yby n a w e t p rzyjąć, że w ieczyste użytkow anie w sk utek zrzeczenia się go nie w ygasło, to rów nież przy p rzeniesieniu tego p raw a na inną osobę należałoby zaw rzeć um ow ę n o tarialn ą po uprzednim w y d a n iu w ty m względzie decyzji a d m in is tra c y jn e j.24 25 W końcu należy podkreślić, że nowego w ieczystego użytkow nika nie mogą w iązać postanow ienia um ow y zaw artej przez państw o ze Orzekającym się lu b z jego poprzed nik iem p raw n y m , skoro nabyw a on praw o w ieczystego użytkow ania nie od po przedniego użytkow nika, lecz od państw a, k tó re nie jest następ cą p ra w nym zrzekającego się. P rz y ponow nym p rzekazaniu te re n u w w ieczyste użytkow anie um ow a pow inna określać w a ru n k i w ykonyw ania tego p ra wa, co m oże być w p rak ty c e pow tórzeniem w ielu w arun kó w dotyczących praw a, którego się zrzeczono. Zrzeczenie się p raw a w ieczystego u ż y tk o w ania i w łasności bu d y n k u może dotyczyć tylko w ypadku, gdy p raw o to należy do m ienia indyw idualnego lub osobistego .23
W ieczyste u żytkow anie znalazło się w obrocie p raw n y m na rów n i z p r a w em w łasności, tzn. jest przedm iotem sprzedaży, działu, dziedziczenia, a także obciążenia hipoteką, służebnościam i itd. Można stw ierdzić, że długotrw ałość w ieczystego u żytkow ania i rozporządzanie nim są okolicz nościam i decy du jącym i o stabilności pozycji w ieczystego użytk o w n ika i o szerokim zakresie jego swobody w dysponow aniu p rzy słu g u jący m m u praw em do g ru n tu . 24 O rg a n g o s p o d a r k i k o m u n a ln e j i m ie s z k a n io w e j w y r a z ił b y s w o j ą w o l ę o d d a n ia te r e n u w w i e c z y s t e u ż y t k o w a n ie o z n a c z o n e j o s o b ie p o u p r z e d n im z a ła t w ie n iu j e j w n io s k u , a to m u s i n a s t ą p i ć w f o r m ie d e c y z j i (a r t. 97 § 1 k .p .a .). 25 s. B r e y e r : U ż y t k o w a n ie w i e c z y s t e , w y d . Z P P , K a t o w ic e , z esz. 10, s. 23. P o r . t a k ż e T , S m y c z y ń s k i : C h a r a k te r p r a w n y (...), R P E iS nr 1/71.
