Stanisław Garlicki, Stefan Breyer,
R. Galster
Pytania i odpowiedzi prawne
Palestra 7/9(69), 57-61
I
P Y T A N I E :
J e ż e l i l o k a t o r u l e g ł n i e s z c z ę ś l i w e m u w y p a d k o w i w s k u t e k z ł e j k o n s e r w a c j i w i n d y o s o b o w e j , t o c z y r o s z c z e n i e o d s z k o d o w a w c z e z t y t u ł u t r w a ł e g o k a l e c t w a n a l e ż y k i e r o w a ć d o w ł a ś c i c i e l a k a m i e n i c y c z y n s z o w e j c z y t e ż d o P r z y m u s o w e g o Z r z e s z e n i a W ł a ś c i c i e l i N i e r u c h o m o ś c i , k t ó r e m u t e n d o m p o d l e g a ?O D P O W I E D Ź :
P y ta n ie nie p o d a je okoliczności w y p ad k u , w szczególności nie w iadom o, w jaki sposób zła k o n se rw a c ja w in d y osobow ej d o p ro w ad ziła do w ypad k u .
Je że li re z u lta te m złej k o n se rw ac ji w in d y było jej o b erw an ie się, to odpow ie dzialność za p o w sta łą szkodę n o rm u je a rt. 151 k.z. Z godnie z ty m przepisem o d p o w iad a za w y rz ąd z o n ą szkodę posiadacz b u d y n k u . P od m ia n em zaś posiadacza n a le ż y rozum ieć osobę o d p o w iad a ją cą w ym ag an io m a rt. 296 pr. rzecz., tj. osobę, k tó ra rzeczą fak ty c z n ie w ła d a ja k w łaścic iel1.
P rz y m u so w e lo k aln e zrzeszenia p ry w a tn y c h w łaścicieli nieruchom ości pow ołane z o sta ły do życia przez a rt. 20 d e k re tu o n a jm ie lokali (tek st je d n o lity : Dz. U. z 1958 r. N r 50, poz. 243). Pow yższy przepis a rt. 20 d e k re tu o n ajm ie lokali u tra c ił m oc — zgodnie z a rt. 92 pr. lokalow ego (te k st je d n o lity : Dz. U. z 1962 r. N r 47, poz. 227) — z d a tą w ejśc ia w życie tego p raw a, tj. od 12.11.1959 r. Z godnie je d n a k z a rt. 86 pr. lok. te rm in i tr y b lik w id a cji w ym ien io n y ch zrzeszeń u sta li M in. Gospod. K o m u n aln ej. P oniew aż ta k ie u sta le n ie dotychczas n ie nastąp iło , zrzeszen ia te fu n k c jo n u ją nadal. Z rzeszenia p ry w a tn y c h w łaścicieli nieruchom ości m o g ły o bejm ow ać w a d m in istra c ję poszczególne nieruchom ości, je d n a k ż e nie u zy sk iw a ły ich p o sia d an ia, gdyż nie w y k o n y w ały faktycznego w ła d z tw a n ad nim i
c u m anim o r e m sibi habendi. P rz e k a z a n ie w ięc b u d y n k u w a d m in is tra c ję zrze
sz e n ia nie pozbaw iało posiadacza b u d y n k u (zw ykle jego w łaściciela) i w obec tego z a w y p ad e k w y w o łan y o b erw an iem się w in d y ponosi odpow iedzialność tenże p o sia d a c z z m ocy a rt. 151 k.z., a w ięc n a zasadzde r y z y k a 2.
N ie w yłącza to odpow iedzialności n a zasadzie w in y osoby (lub in sty tu cji), na k tó r e j spoczyw ał obow iązek k o n se rw a c ji w indy. Jeżeli w ięc po stro n ie te j osoby t a k a w in a zachodzi, to zgodnie z a rt. 137 k.z. so lid a rn ą odpow iedzialność poniesie p o siad acz b u d y n k u oraz osoba obow iązan a do n ależy tej k o n se rw ac ji w indy.
1 P a t r z n a t e n t e m a t a r t y k u ł A d a m a S z p u n a r a : O d p o w ie d z ia ln o ś ć z a s z k o d ę w y r z ą d z o n ą p rz e z z a w a le n ie się b u d y n k u , „ N o w e P r a w o ” n r 5 z 1956 r., s. 6 i n a s t. o ra z o rz e c z e n ie S .N . z 5.V.1946 r . C II 90/46 — ZO zesz. 2 z 1947 r., poz. 23.
2 P a t r z S ta n is ła w G a r l i c k i : O d p o w ie d z ia ln o ś ć c y w iln a za n ie s z c z ę ś liw e w y p a d k i. W y d . P r a w n . 1959, s tr . 192 1 n a s t.
58 P y ta n ia l o d p o w ie d z i p r a w n e Nr 9 (69)
G dyby w y p a d e k został spow odow any n ie o b erw an iem się w indy, lecz in n ą p rzy czy n ą w y n ik a ją c ą z b ra k u je j k o n se rw ac ji, to odpow iedzialność n o rm u je w ó w czas a rt. 134 k.z. i p oniesie ją te n , kom u w zależności od okoliczności m o ż n a będzie p rzy p isa ć w inę.
s. GARLICKT I I
P Y T A N I E :
\ C z y u m o w a o d s t ą p i e n i a u d z i a ł u w b u d y n k a c h , d o k o n a n a w f o r m i e p r y w a t n e j p r z e z w s p ó ł s p a d k o b i e - r c ó w , z m o c y a r t . 1 6 7 § 2 p r . s p a d k . w i ą ż e s t r o n y i c z y m o ż n a j ą u w a ż a ć z a „ w z a j e m n e r o s z c z e n i e ” u c z e s t n i k ó w d z i a ł u z t y t u ł u w s p ó l n e g o p o s i a d a n i a , o k t ó r y c h m o w a w a r t . 1 5 1 § 1 d e k r . o p o s t . s p a d k . ?O D P O W I E D Z :
S ta n fak ty c zn y , n a g ru n cie któ reg o pow stało to zagadnienie, był n a s tę p u ją c y : S p ad k o b iercy g o sp o d a rstw a rolnego d okonali fak ty czn eg o podziału sp a d k u , przy czyni k ażdy z nich o trz y m a ł w p o siad an ie d ziałk ę g ru n tu . S padkobierca, k tó re m u p rz y p a d ła w u d ziale d ziałk a siedliskow a, za w a rł z n ie k tó ry m i w sp ó łsp a d k o b ie r- cam i — celem u n ik n ię c ia w przyszłości tru d n y c h rozliczeń z ty tu łu n a k ład ó w - - p ry w a tn e um ow y, n a m ocy k tó ry c h sp łacił ich z udziałów w b u dynkach.
W to k u p rz e p ro w a d z a n ia działów sądow ych p o w sta ło z a g a d n ie n ie w ażn o ści tego ro d z a ju um ów ze w zg lęd u n a to-, że um ow y te zo stały z a w a rte p rze d 10 la ty, a o b ec n y szac u n ek w obec zwyżka cen m a te ria łó w b u d o w la n y c h n ie o d p o w ia d a cenom zapłaconym w ted y . Z je d n ej w ięc s tro n y chodzi o ro zstrz y g n ięc ie w ażności um ow y z p u n k tu w id z e n ia a rt. 167 § 2 p r. sp a d k ., z d ru g ie j zaś — w raz ie od p o w ied zi po zy ty w n ej — chodzi o to, ja k się b ęd z ie p rz e d sta w ia ć k w e stia e w e n tu a ln y c h d o p ła t w obec zm ian y cen m a te ria łó w b u dow lanych.
O d stą p ien ie o d p ła tn e u d z ia łu w b u d y n k u .siedliskow ym w zw ią zk u z n ie fo r m a ln y m p o d ziałe m g o sp o d a rstw a spadkow ego, czyli — m ów iąc p o p u la rn ie — „spłacenie w sp ó łw łaściciela z b u d y n k ó w ”, n ie p o d p a d a w ogóle pod ipojęcie zb y cia s p a d k u czy .udziału w isipadiku. M ożna b y to rac z e j p o d ciąg n ą ć pod p o ję cie zbycia u d z ia łu w p rze d m iec ie spadkow ym , o czym m o w a w ant. 58 p r. sp a d k . R oaporządzenie ta k ie d o k o n an e p rz e d dziiałem sp a d k u byłoby b e z sk u te cz n e o t y le, o ileby n a ru sz a ło u p ra w n ie n ia p ozostałych w spóŁspadkobierców . Je d n a k ż e te n asipekt w s p ra w ie n ie w y stę p u je , sk o ro z p o d an eg o w p y ta n iu s ta n u f a k tycznego w y n ik a , że sp ła ca jąc y m je s t w sp ó łsp a d k o b ierc a, k tó re m u m a p rz y p a ść d z ia łk a siedliskow a.
B u d y n k i są częścią sk ła d o w ą g ru n tu i nie m ogą być w m y śl a rt. 7 p r. rz . p rze d m io te m o d rę b n y c h p ra w rzeczow ych. N ie znaczy to, że n ie m ogą one by& p rze d m io te m w aż n y ch i sk u te cz n y ch um ów o b ligacyjnych stw a rz a ją c y c h zobow ią
zania. B u d y n e k m o żn a np. sp rzed ać n a ro zb ió rk ę albo z za m ia re m p rze n iesien ia go n a inny g r u n t itp ., p rz y czym w łasność m a te ria łu budow lanego przechodzi n a nab y w cę p o od d zielen iu go od g ru n tu , zgodnie z um ow ą. T ak ie um ow y nie w y m a g a ją ża d n ej fo rm y szczególnej.
Czynność, o k tó re j m ow a w p y ta n iu , je s t podobna. W spółw łaściciel b u d y n k u zrz ek a się o d p ła tn ie roszczenia z ty tu łu n ależn ej m u części w e w sp ó ln y m b u dynku. J a k to m a być zrealizow ane, to ju ż je s t sp ra w a dalsza. Może np. w sp ó ł w łaściciel nab y ć od p ozostałych w sp ółw łaścicieli w szy stk ie ich „u d z ia ły ” w b u d y n k a c h (podobnie ja k osoba trzecia), a n a s tę p n ie b u d y n ek ro zeb rać czy p rzen ieść n a in n y g ru n t. C zynność ta je s t p ra w n ie sk u te cz n a z chw ilą za w a rc ia um ow y i sąd p rze p ro w a d z a ją c y działy nie pow inien p rzejść n ad n ią do p o rzą d k u dziennego. Je że li b u d y n k i w te n sposób zostały przez jednego ze spad k o b iercó w „w y k u p io n e”, to w ów czas n ie w id ać w ielk iej różnicy z sy tu a cją, gdy sp a d k o b ierca sam w y b u d u je n a w sp ó ln y m g ru n cie w ła sn y b u d y n e k (a b stra h u ją c oczyw iście od sp raw y sto so w a n ia a rt. 73 § 2 pr. rz.). S ąd N ajw yższy w orzeczeniu z 14.111.1959 r. 1 CR 1249/58 (OSN z 1960 r. poz. 51) w y ra ził pogląd, że b udow le w zasad zie sta n o w ią część sk ła d o w ą g ru n tu , ale n a k ła d y poniesione n a w y b u d o w an ie dom u p o d le g a ją uw zględ n ien iu w p o stę p o w an iu działow ym z m ocy a rt. 151 post. sp ad k . N ależy je n ie w ą tp liw ie b ra ć pod uw agę p rzy za sąd zan iu n a rzecz uczestników d ziału różn y ch sum z ty tu łu w za jem n y ch rozliczeń, p rzy w y ró w n y w a n iu p rzy - sporzeń, u s ta la n iu zachow ków itd.
A czkolw iek a rt. 151 § 1 post. spadk. ta k ic h tra n s a k c ji m iędzy w sp ó łsp a d k o b ie r- cam i, ja k a m ia ła m iejsce w o m aw ian y m w y p ad k u , bezpośrednio nie w y m ie n ia, osobiście r e p re z e n tu ję pogląd, że pow in n y one być zgłaszane w p o stęp o w an iu sp ad k o w y m i w m ia rę m ożności ro zstrz y g an e, poniew aż je s t zasad ą p o stę p o w an ia działow ego, że w szelkie ro zliczenia m iędzy w sp ó łsp ad k o b iercam i dotyczące m a ją tk u spadkow ego p ow inny być za ła tw io n e w ty m postęp o w an iu , ta k że docho dzenie tego ro d z a ju roszczeń (nie zgłoszonych w ty m postępow aniu) dopiero póź n ie j, m ianow icie ju ż po jego zakończeniu — byłoby, zgodnie z a rt. 151 § 2 post. spadk.,
niedopuszczalne.-W ja k i sposób w ysokość tego ro d z a ju roszczenia m a być u sta la n a ?
Z d an iem m oim rozliczenia z tego ty tu łu p ow inny być p rze p ro w ad z an e m iędzy sp a d k o b ierca m i, podobnie ja k to m a m iejsce p rzy zaliczaniu p rzy sp o rzeń (art. 65 § 2 p r. spadk.), tzn. że bierze się pod uw agę sta n p rzy sp o rzen ia w chw ili jego d o k o n an ia, a w a rto ść w chw ili p rze p ro w a d z a n ia w y ró w n a n ia. P o n iew aż chodzi o w y p ła tę pieniężną, n ależy podkreślić, że w dan y m w y p a d k u n ie m a ją żadnego z a sto so w a n ia p rz e p isy d e k r e tu o n o m in a liz m ie z 27.VII.1949 r. (Dz. U N r 45, poz. 332). D aro w izn a bow iem czy przy sp o rzen ie, podobnie ja k i zbycie udziału w b u d y n k ac h , nie oznacza za ciągnięcia zobow iązania. Mogą w p ra w d zie p rzy te j spo sobności p o w sta w a ć zobow iązania, np. z ty tu łu s p ła t czy części ceny sprzedaży, k tó re p o d le g ają d ek re to w i o n om inalizm ie, ale sam a d aro w iz n a g ru n tu czy p ie niędzy, ja k ró w n ież w y m ie n io n a w yżej sprzedaż są od ra z u realizo w an e. S ąd N ajw yższy w orzeczeniu z 27.1.1960 r. 3 CR 916/59 (OSPiKA z 1960 r., poz. 256) w y ra ź n ie p o d k reślił, że p ro b lem n o m in a liz m u n ie w chodzi w ra c h u b ę p rzy a k tu alizo w an iu w a rto śc i sp a d k u w zw iązku z obliczaniem zachow ku w m y śl a rt. 160 § 1 p r. sipadk. O tym , że p r a k ty k a sądiaw a — je śli chodzi o zaliczenie p rz y - sporzeń p ien iężn y ch w sp ra w a c h dzinłcw ych — nie p o w in n a stosow ać d e k re tu
60 P y ta n ia l o d p o w ie d z i p r a w n e Nr 9 (69)
o n o m in a ł izm ie, piszą m i EL L i p i e c i M. G i n t o w l t w ,, A n alizie orzecz n ic tw a są d ó w ” n a tle pow yższego d e k re tu (BMS n r 1/63, str. 17 i nast.).
W p ra k ty c e w podobnych w y p a d k a c h u s ta la się w arto ść p rzy sp o rze ń w ed łu g m ie rn ik a n ajb liż ej zw iązanego z ro d za jem m a ją tk u spadkow ego i środow iskiem spadkobierców '. M ie rn ik iem ta k im je s t n ajczęściej o dpow iednia ró w n o w a rto ść g r u n tu , k tó ry sp a d k o b ierca za o trzy m an e od spad k o d aw cy w drodze daro w izn y (przyspo rz e n ia ) p ien iąd ze n a b y ł lu b m ógł n a b y ć w d acie o trz y m a n ia pieniędzy. R ów nie do b ry m m ie rn ik ie m je s t ta k ż e ró w n o w a rto ść m a te ria łu budow lanego w edług tego, co w spółsipadkobierca za o trz y m a n e ty tu łe m sp ła ty z b u d y n k ó w p ien iąd ze m ógł nabyć w d acie jej o trz y m a n ia oraz ja k a b y ła b y w arto ść ty c h m a te ria łó w w d acie d o k o n y w a n ia rozliczeń działow ych. P o dobnie ja k przy in s ty tu c ji w y ró w n a n ia p rzy sp o rz e ń , chodzi w zasadzie o p rzy w ró cen ie rów ności m iędzy dziećm i, z k tó ry c h jedno ju ż za życia sp a d k o d aw cy o trz y m a ło pew ne p rzy sp o rzen ie, (por. J. G w i a z d o- m o r s k i : Z ary s p ra w a spadkow ego, W a rsza w a 1961, str. 140), ta k .samo w o m a w ia n y m w y p a d k u chodzi o p rzy w ró c en ie czy u trz y m a n ie ró w n o ści m iędzy sp a d k o b ie r ca m i zgodnie z w y m ag a n ia m i słuszności. N ie w id ać żad n y ch r a c ji, żeby sp a d k o b ie rc a , k tó ry z o sta ł ju ż p rze d 10 la ty spłacony, n ie p onosząc iprzy tym żadnego u sz cz erb k u (zw łaszcza że sp ła ta n a s tą p iła w drodze dobro w o ln ej um ow y), m ia ł je szcze ra z o trzym yw ać d o p łatę z pow odu zm iany w arto śc i m a te ria łó w stan o w iący ch p rze d m io t zbycia.
D latego też sądzę, że o trzy m an a przez w sp ó łsp ad k o b iercę w a rto ść za zbycie u d z ia łu w m a te ria le b u d o w lan y m p o w in n a b y ć ' w p o stęp o w an iu działow ym u w z g lęd n io n a w w ysokości obecnej w arto śc i ty c h m a te ria łó w w d acie dok o n y w an ia d z ia łu oraz w ed łu g tego m ie rn ik a n a k o rzy ść sp ad k o b iercy , k tó ry d o k o n a ł spłaty.
N ależy dodać, że o m a w ian a p r a k ty k a w sto su n k a c h w iejsk ic h je s t dość częsta, n ie m a zaś pow odu, aby orzecznictw o sądow e m iało je j p rzeciw działać, gdyż p r a k ty k a ta k a o d pow iada założeniom obecnej p o lity k i a g ra rn e j, k tó ra sp rz e c i w ia się w k ła d a n iu n a obejm u jąceg o spadek obciążeń kosztem in w esty cji g o sp o d a r czych. S T E F A N B R E Y E R I I I
P Y T A N I E :
C z y p r z y u s t a l a n i u p o d s t a w y o b l i c z e n i a p o d a t k u o d w y n a g r o d z e ń d l a a d w o k a t ó w - c z ł o n k ó w z e s p o ł u a d w o k a c k i e g o u w z g l ę d n i a s i ę k o s z t y a d m i n i s t r a c y j n e z e s p o ł u , p o t r ą c a n e c z ł o n k o m z e s p o ł u n a p o d s t a w i e § 28 u s t . 2 r o z p o r z ą d z e n i a w s p r a w i e z e s p o ł ó w a d w o k a c k i c h ?O D P O W I E D Ź :
R ozporządzenie M in istra S praw iedliw ości z d n ia 22 k w ie tn ia 1961 r. w sp raw ie w y n a g ro d z e n ia ad w o k ató w za w y k o n y w an ie czynności zaw odow ych (Dz. U. N r 24, poz. 118) p rze w id u je, że — niezależnie od w łaściw ego w y n ag ro d ze n ia a d w o k a ta
za w y k o n y w an ie czynności zaw odow ych — zespoły adw o k ack ie p o b ie ra ją od k li e n tó w tyttułem z w ro tu ko sztó w a d m in istra c y jn y c h zespołu ry c z a łt w w ysokości 20% u sta lo n e g o w y n ag ro d ze n ia, p rzy czym 1/4 tego ry c z a łtu p rz e k a z u ją N aczelnej R a d zie A d w o k ack iej n a C e n tra ln y F u n d u sz S zk o le n ia A<plikainitóiw A dw okackich.
N ato m ia st p rze p is § 28 rozp o rząd zen ia M in istra S praw iedliw ości z d n ia 31 m a rc a 1958 r. w sp ra w ie zespołów ad w o k ack ich (Dz. U. N r 22, poz. 95) stan o w i, że k o szty a d m in istra c y jn e zespołu p o k ry w a się z przeznaczonej n a te n cel części w p ła t k li en tó w (tzw. ry c z a łt n a ogólne koszty w łasn e zespołu), p rzy czym „o ile r y c z a łt n a ogólne kosaty w ła s n e zespołu nie z o sta ł w p ro w a d zo n y albo w p ła ty z te g o ty tu łu nie są w y sta rc za jąc e, koszty a d m in istra c y jn e zespołu p o trą c a się w u s ta lo n y m sto su n k u pro cen to w y m z w płaconego do k asy zespołu w y n ag ro d ze n ia za czyn ności zaw odow e członka zespołu”.
N a tle pow yższych przepisów p ra w n y c h p o w sta ła w jed n y m z zespołów ad w o k ac k ic h w ątp liw o ść, czy przy u sta la n iu d la poszczególnych ad w o k a tó w -c zło n k ó w zespołu p o d sta w y o b liczen ia p o d a tk u od w y n ag ro d ze ń uw zg lęd n ia się ialkże tę część kosztów ad m in istra c y jn y c h zespołu, k tó ra została p o trąc o n a z w y n ag ro d ze n ia z a czynności zaw odow e członka zespołu, ,skoro w e d łu g p rzep isó w p o d atk o w y c h w y nag ro d zen ie to sta n o w i p o d staw ę o podatkow ania.
O tóż w m y śl p rze p isu § 2 ust. 1 za rząd z en ia M in istra F in an só w z d n ia 8 cz erw ca 1960 r. w sp ra w ie o k reśle n ia n ie k tó ry c h przychodów p o d leg ający ch o p o d atk o w a n iu w ed łu g przepisów o p o d atk u od w y n ag ro d zeń oraz p o d leg ający ch o p o d atk o w a n iu w ed łu g przepisów o p o d a tk u obro to w y m (Mon. Pol. N r 52, poz. 250) — p o d sta w ę o p o d atk o w a n ia przychodów za św iad czen ia usług ad w o k ató w -czło n k ó w ze społów ad w o k ack ich z ty tu łu k ie ro w n ic tw a ty c h zespołów o raz u cz estn ictw a w n ic h stan o w i su m a w y n ag ro d zeń o trzy m an y ch w o k resie m iesiąca. W m y śl zaś p rz e p isu § 21 ust. 2 pow ołanego w yżej ro zp o rzą d zen ia M in istra S p ra w ied liw o śc i z d n ia 31 m a rc a 1958 r. o zespołach ad w o k ack ich w y n ag ro d ze n ie członka zespołu S tanow i sum a w p ła t doko n an y ch przez k lie n tó w n a je g o ra c h u n e k ty tu łe m h o n o ra riu m za w y k o n y w an ie czynności zaw odow ych — po p o trąc en iu kosztów w sk a z a n y c h w § 28 ust. 2 tegoż rozporządzenia.
Z z e sta w ien ia ty c h d w u przepisów w y n ik a, że k w o ta kosztów a d m in is tra c y j n y ch zespołu, p o trąc o n a członkow i zespołu n a pod staw ie § 28 ust. 2 ro zp o rzą dzenia o zespołach, podlega uw zględ n ien iu p rzy w y p ro w a d za n iu d la niego p o d sta w y o p o d atk o w a n ia po d atk iem od w ynagrodzeń.
P r z y k ł a d : W płaty k lie n tó w n a poczet w y n ag ro d ze n ia a d w o k a ta w yniosły w d a n y m m iesiącu 5 000 zł p lu s 20% ry cz ałtu n a ogólne koszty własne-zespołu w w ysokości 1 000 zł — razem w p ła ty w yniosły 6 000 zł. K oszty a d m in istra c y jn e zespołu, obliczone w u sta lo n y m sto s u n k u i p rz y p a d a ją c e n a tego ad w o k a ta, w yniosły 1 350 zł, tj. o 350 z t w ięcej niż ry czałt. P o d staw ę o p o d atk o w an ia p o d atk iem od w y n a grodzeń stan o w i k w o ta 4 650 zł (5 000 m n ie j 350).
N a p o staw io n e zatem p y ta n ie, czy przy u sta la n iu podstaw y obliczenia p o d a tk u od w y n ag ro d zeń u w zględnia się koszty a d m in istra c y jn e zespołu adw okackiego* p o trą c a n e członkom zespołu n a pod staw ie § 28 ust. 2 rozp o rząd zen ia o zesp o łach , w y p a d a odpow iedzieć t w i e r d z ą c o .
