Tadeusz Biełous
Publicystyka zachodnioniemiecka na
temat aktualnych przemian w
dziedzinie prawa w Polsce
Palestra 1/4, 81-84
R E C . E IM Z J E
PU B LIC Y STY K A ZA CHO DNIO- -N IEM IEC K A NA TEM AT A K TU A L NYCH PR Z E M IA N W D ZIED ZIN IE
PR A W A W P O L S C E 1
1. W ro k u '1957 znacznie w zrosło, ju ż poprzednio bardzo żywe, z a in te re sow anie zachodnio-niem ieckiej p rasy fachow ej rozw ojem życia praw niczego w Polsce. P rz e ja w e m tego je s t m.i. p ra w ie jednoczesne ukazan ie się dwóch obszernych a rty k u łó w om aw iających przem ian y w dziedzinie p raw a, któ re n a stą p iły w P olsce po p aździerniku 1956 r.
A rty k u ły te zostały zam ieszczone w periodykach uchodzących za re p re ze n ta ty w n e dla w y ra ża n ia poglądów w iększości zachodnio-niem ieckich kół praw niczych.
W cześniejszy chronologicznie arty k u ł, k tó reg o au to re m je s t ad w o k a t berliń sk i H o rst R ockm ann (w edług uzyskanych o sta tn io in fo rm ac ji pow ołany do są dow nictw a), u k az ał się pt. „N owy k u rs w Polsce i jego sk u tk i w dziedzinie
1 Zam ieszczone poniżej spraw ozdanie z dw óch arty k u łó w p rasy zachodnio- -niem ieckiej św iadczy o w ielkim zain te re so w an iu się Z achodu rozw ojem sto su n k ó w p raw n y ch w Polsce i w innych k r a ja c h d em o k racji ludow ej. U derza ją c e bogactw o in fo rm acji i w yraźne d ąż en ie do m ożliw ie n ajpełniejszego od tw orzenia przem ian zachodzących w roz w o ju p raw a i stosunków p raw n y ch u n a s pow inny stanow ić zachętę dla p raw n ik ó w polskich do podobnie ży w ego za in te re so w an ia się rozw ojem p ra w a i stosunków p ra w n y c h na Z a chodzie.
p ra w a ” w d w um iesięczniku „ Recht in O st u n d W est” („P raw o na W schodzie i Z achodzie”) 2. Czasopism o to, w edług w łasnego określenia, pośw ięcone je s t zagadnieniom p ra w a porów naw czego i p ra w n e j p ro b lem aty c e m ięd zy strefo - wej.
D ru g i ze w zm ian k o w an y ch a r ty k u łów, którego a u to re m je s t d r re r. poi. C u rt P o ra lla , w y kładow ca w In sty tu c ie W schodniej E uropy tzw. W olnego U ni w e rsy te tu B erlińskiego, nosi ty tu ł „P rzełom p aździernikow y a najnow szy rozw ój p ra w a w P olsce” . U kazał się on w p erio d y k u „ O st-E u ro p a -R ech t” („P raw o W schodniej E u ro p y ”), w y d a w anym przez N iem ieckie T ow arzystw o W iedzy o W schodniej E uropie, n a k ła dem N iem ieckiego In s ty tu tu W ydaw ni czego w S tu ttg a r c ie 3.
W edług w łasnego o kreślenia, czaso pism o to, u k az u ją ce się d w a razy do roku, pośw ięcone je s t a k tu a ln y m p ro blem om radzieckiego k rę g u praw nego.
2. P ierw szy z o m aw ianych arty k u łó w p o d aje n a w stęp ie treściw y przebieg n ajw a żn iejsz y ch (zdaniem au to ra ) w y d arz e ń p o litycznych w P olsce od ro k u 2 H o r s t R o c k m a n n : D er n eu e
K u rs in Polen u n d seine A u sw irk u n g e n a u f re ch tlich e n G ebiet, „ Recht in Ost u n d W e st”, zesz. 2 z dnia 15.4.1957 r.
i zesz. 3 1.6.1957 r., V erlag fü r in te rn a
tionalen K u ltu ra u sta u sch G .m.b.H., B e r lin -Z e h le n d o rf-W e st.
3 C u r t P o r a l l a : „Der O kto b er-
u m b ru c h u n d die jü n g ste R e c h te n tw ic k - lung in P olen”, „ O st-E uropa-R echt, h e rausgegeben vo n der D eutschen G esell sc h a ft fü r O ste u ro p a ku n d e’’, D eutsche V erla g s-A n sta lt, S tu ttg a rt, zeszyt 1, czerw iec 1957.
82 T A D E U S Z B IE Ł O U S
1849. Sw oje dalsze ro zw ażania g ru p u je a u to r w edług pew nej sy stem aty k : przed m iotow ej, w y ró żn iając za pom ocą pod ty tu łó w n a s tęp u jące zagadnienia:
II. W olność p rze k o n ań i p rasy (Pozytyw na k ry ty k a , W ydaw nic tw a zagraniczne).
LU. N ietykalność osobista (L ikw ida c ja U.B., R eh ab ilitacje, U k a ra n ie w innych).
IV. P ra w o do obrony (Dwa ważne d ek re ty \ N ow ela do procedury k a rn e j, S tan o w isk o adw okata). V. R ów ność w obec p ra w a (Zała
m a n ie się1 p o lity k i ag ra rn e j, P o p ie ra n ie h a n d lu pryw atnego, P o dniesienie się rzem iosła). VI. W olność w y zn an ia i sum ienia
(Nowe uporząd k o w an ie sto su n ków p raw n y ch . Zadośćuczynie nie).
VII. P ra w o w yborcze (K am pania w yborcza, Z ad a n ia F ro n tu N a rodowego, N ow a o rd y n ac ja w y borcza, W ysuw anie kandydatów . Wyniki).
V III. Z grom adzenie ustaw odaw cze (K om unistyczny p a rla m e n ta ryzm , N owy sejm ).
Poszczególne w y b ra n e zagadnienia au to r r e fe ru je z zachow aniem chrono logicznego p o rz ą d k u w ydarzeń, zaopa tr u je je cy ta ta m i z K o n sty tu c ji Pol skiej R zeczypospolitej L udow ej, w ym ie nia w ażniejsze a k ty n o rm aty w n e oraz pow ołuje się dość obficie n a p ublicy stykę polską. P rz y ta c z a n e są do po szczególnych kw estii w y ją tk i z oficjal n ych ośw iadczeń, orzeczn ictw a Sądu N ajwyższego, a w je d n y m w y p ad k u —
4 A u to r om aw ia d e k re t o zniesieniu K om isji S p ecjaln ej do W alki z N adu życiam i i S zkodnictw em G ospodarczym oraz d ek re t z dn ia 5.4.1955 r. o częścio w ym p rze k aza n iu w łaściw ości sądów w ojskow ych są d o w n ictw u pow szechne mu.
w yniki o b ra d IV Z jazdu Z rzeszenia P raw ników Polskich. O szczegółowości wywodów św iadczy np. o p isa n ie (w części dotyczącej p raw a do ob ro n y ) znanego w y p ad k u w arszaw skiego a d w o k ata M ichała B rojdesa (por. „T ry b u n a Ludu” z dn ia 1.2.1956 r.).
P odkreślić należy, że a rty k u ł w z a łożeniu sw oim m a c h a ra k te r rzeczow o- -in fo rm acy jn y i au to r sta ra się u sto sunkow ać d o referow anych zag ad n ień w sposób nacechów any obiektyw izm em , u n ikając polem iki z p rzy taczan y m i przez siebie poglądam i. N iem niej je d nak zasadnicze nastaw ienie a u to ra nie może budzić żadnych w ątpliw ości, n a w et w św ietle jego stosunkow o szczup łych i w strzem ięźliw ych k om entarzy. Ogólnie m ożna stw ierdzić, że ac zk o l wiek a u to r w zasadzie n ie dąży do pom niejszenia znaczenia zm ian, k tó re nastąpiły u n as w dziedzinie p ra w a w okresie po październiku 1956 r., to je d n ak w poszczególnych w yp ad k ach w yraża sceptycyzm w sto su n k u do ich realności, dem okratycznego c h a ra k te ru oraz trw ałości.
3. D rugi z w ym ienionych a rty k u łó w przedstaw ia rozwój w ydarzeń od IV K rajow ego Zjazdu Zrzeszenia P ra w n i ków P olskich w g ru d n iu >1955 r., t r a k tując te n Zjazd jako istotne w y d arze nie na drodze realizacji dążeń do p rz y w rócenia praw orządności. Podobnie jak w poprzednio om aw ianym arty k u le , autor rów nież stosuje system aty k ę przedm iotow ą, g ru p u jąc swoje rozw a żania pod n astępującym i p o dtytułam i:
I. P rzyw rócenie praw orządności. II. D om aganie się sądow nictw a ad
m inistracyjnego. III. Niezawisłość sądów. IV. P ro k u ra tu ra i adw okatura.
V. P ra w o k a rn e i proces k arn y . VI. P ra c a K om isji K odyfikacyjnej. VII. U m ow y o pomocy praw nej. Rozw ażania a u to ra są podbudow ane
Nr 4 R E C E N Z JE 83
danym i staty sty czn y m i, dotyczącym i w szczególności sk u tk ó w o sta tn ie j a m nestii, liczby s p ra w rozpoznanych w ta jn y m p o stęp o w an iu (508) i liczby obrońców dopuszczonych do udziału w tych p rocesach (21), rozm iaró w p rz e sunięć n a stan o w isk ach sędziow skich, przybliżonej liczby sk a rg i zażaleń lu d ności itp.
W n ie k tó ry ch w y p ad k a ch au to r, opie rają c się n a p rze d staw io n y c h fak ta ch , w yraża w łasne poglądy n a te m a t k ie ru nków przyszłego rozw oju w poszcze gólnych dziedzinach życia praw nego w Polsce. Je śli chodzi o zagadnienia sądow nictw a ad m in istracy jn eg o , n a j bardziej re a ln e p ersp e k ty w y m a, jego zdaniem , pow ołanie do życia w yd zia łów a d m in istra cy jn y c h sądów w o je wódzkich oraz Izby A d m in istra cy jn ej S ądu N ajw yższego, p rz y n a jm n ie j jako rozw iązanie tym czasow e.
R ozw ażając p ro b lem y . ad w o k a tu ry , a u to r p o d k reśla w ielkie znaczenie o s ta t nich zm ian w te j dziedzinie, k tó re w całokształcie ocenia ja k o p o w ró t do koncepcji sam o rząd u i w olnego zawodu, oraz doszu k u je się analogii z p rze p i sam i z 1938 r. U w aża n ato m ia st, że tru d n o byłoby w c h w ili obecnej w y suw ać ja k iek o lw iek prognozy co do u trzy m an ia się a k tu a ln e j form y zespo łów adw okackich.
Dość szczegółowo p o ruszone zostały w a rty k u le zagad n ien ia now elizacji p raw a karn eg o i p ro ce d u ry k a rn e j oraz a k tu a ln e zadania K om isji K o d y fik acy j nej. W zw iązku z p ro je k to w a n y m i r e form am i w zak resie w y m ia ru s p ra w iedliw ości a u to r uw aża za n ie u n ik nioną zm ianę przepisów VI rozdziału K o n sty tu cji P olskiej R zeczypospolitej L udow ej.
P o ru sz ają c sp ra w ę zaw arcia przez P o lsk ę um ow y o pom ocy p ra w n e j z N iem iecką R ep u b lik ą D em okratyczną (p arafo w an a dnia 1.2.195? r.), a u to r
p o d k reśla , że je s t to d ru g a um ow a tego ro d za ju za w a rta p rz e z P olskę w o k resie pow ojennym ,5 Oraz syg n ali zu je p rzy g o to w an ia do za w a rc ia a n a logicznej um ow y m iędzy P o lsk ą a Zw iąż kiem R adzieckim .
4. N a m a rg in esie u w ag dotyczących om ów ionych w yżej a rty k u łó w należy zaznaczyć, że niezależnie od n ic h oba perio d y k i zachodnio-niem ieckie bieżąco zajm o w ały się i z a jm u ją zagad n ien iam i p ra w a polskiego w fo rm ie sta ły c h p rze glądów u staw o d aw stw a, orzecznictw a i lite ra tu r y . W dw u m iesięczn ik u „ Recht in O st u n d W e st” pośw ięcony je s t tem u d ział za ty tu ło w a n y : „ K ro n ik a rozw oju p r a w a B loku W schodniego” , p ro w a d zo ny z uw zględnieniem m ożliw ie n a jb a r dziej a k tu a ln y c h d an y c h (np. do n u m e ru IV z dnia 1.8.1957 r. w y k o rz y sta ne zostały m a te ria ły z e b ra n e do po c z ą tk u lipca 1957 r.). D ział te n zaw ie ra sp oradycznie rów nież w iadom ości dotyczące a d w o k a tu ry polskiej.
W p e rio d y k u „Ost - E uropa - R e c h t” prow adzony je s t sy stem a ty cz n ie p rz e g lą d działalności le g isla cy jn e j p a ń stw w sch o d n io -eu ro p ejsk ich pod nazw ą: „U staw odaw stw o p ań stw B loku W schod n ie g o ”. D ział dotyczący P o lsk i o praco w u je w ym ieniony ju ż p o przednio C u rt P o ra lla . W ydaw nictw o zam ieszcza ró w nież sta ły dział „Z orzeczn ictw a”, p ro w adzony z podziałem n a poszczególne k ra je .
W odniesien iu do przed m io to w ej li te ra tu r y w a rto podkreślić, że oprócz w zm ianek b ib liograficznych i recenzyj za p o w iad an e są w sp e cja ln y ch w y k a zach o p raco w an ia przy g o to w y w an e do w ydania. O sta tn i w ykaz tego ro d zaju w n u m e rz e p erio d y k a z czerw ca br. o b ejm u je 9 pozycji dotyczących Polski, niezależnie od p ra c pośw ięconych ogól
5 P o p rz ed n ia została z a w a rta z Cze chosłow acją w 1949 r.
84 T A D E U S Z B IE Ł O U S Nr *
n e j p ro b lem aty c e p ra w n e j k ra jó w d e m o k ra c ji ludow ej.
W tym że n u m e rz e o p u b lik o w a n y zo sta ł ta k ż e a r ty k u ł pt. „U państw ow ienie w E u ro p ie W schodniej” (a u to r K on stantyn K atzaro v ) z osobnym fra g m e n te m pośw ięconym Polsce.
!Na tle p rze d staw io n y c h u w a g n asuw a się w niosek, że m iędzy z a k rese m in fo r m acji, ja k ie może w ła tw o dostępny sposób uzyskać k aż d y za in tereso w an y w N iem czech Z achodnich o życiu p ra w niczym w Polsce, a m ożliw ościam i s tu d io w a n ia przez p ra w n ik ó w polskich ro zw o ju sy tu a cji w dziedzinie p raw a zachodnio-niem ieckiego istn ie je pow aż n a d y sp ro p o rcja. N ależy p rz y tym za- fcnaczyć, że, a b s tra h u ją c od n ie u n ik n io
nego w tych w ypadkach zasadniczego ujęcia św iatopoglądow ego i ten d en c ji politycznych, om aw iane w yd aw n ictw a zachodnio-niem ieckie sta ra ją się in fo r m ow ać swoich czytelników w sposób m ożliwie rzeczowy i dokładny.
W ydaje się, że polska p ra sa p ra w n i cza pow inna więcej uw ag: pośw ięcić rozw ojow i życia praw niczego w innych k raja ch , a w szczególności zapew nić p raw n ik o m polskim bieżący przegląd in form acji o najw ażniejszych a k tu a l nych w ydarzeniach w tym zakresie, któ ry ch b ra k d aje się dotkliw ie odczu wać.
T adeusz Biełous
