V e r s l a g van d e werkgroep "Tweede Waterkeringen" (werkgroep
8 )
van d e Technische Adviescommissie voor d e Waterkeringen,I.
Inleiding1.1 instelling van de werkgroep
I.
2 samenstelling1.3 doel van het verslag I
.4
referenties11. Algemene beschouwing over nut en kenmerken van tweede keringen
11.1 algemene karakteristiek
11.2 bestaande algemene standpunten II.,3 algemeen standpunt van de werkgroep
111. Inventarisatie van de bestaande toestand betreffende de tweede waterkeringen en van plannen tot wijziging 111.1 werkwijze
111.2 resultaten
III,2 1 t/m 111.2.10 provinciegewijs
IV.
Conclusies inventarisatieIV.l algemeen
1V.2
I
t/m1v.2.9
provinciegewijs V. AanbevelingenV. 1
algemeenI.
Inleiding1.1 De werkgroep Tweede Waterkeringen werd ingesteld door de Technische Adviescommissie voor de Water- keringen in haar vergadering van
17
januari1967.
De taak van de werkgroep werd omschreven als: het onderzoek van de bijdrage, die de tweede waterke- ringen kunnen leveren aan de veiligheid tegen overstroming, respectievelijk de waarde die aan tweede waterkeringen moet worden gehecht ter be- perking van de schade na een doorbraak.1.2 De samenstelling van de werkgroep
is
als volgt: Voorzitter: Prof.1r.J.L. Klein, oud-hoofddirecteurvan de Provinciale Waterstaat in Zuid-Holland
Leden : Dhr. M. de Boer, hoofd van de Afdeling Civiele Verdediging van de Hoofddirec- tie van de Rijkswaterstaat; later diens opvolger de heer E.C.H.L. de Ridder.
Ir.
W.G. Boltje, hoofd van de technische dienst van het Hoogheemraadschap Noord- hollands Noorderkwartier.Ir.
F.J.
Sprenger, hoofdingenieurA
in het Arrondissement Goes van de Rijkswater- staat.Ir.
P , Stelling, oud-directeur-hoofdinge- nieur van de Provinciale Waterstaat van Groningen.Ir. J.B. Schijf, oud- hoofdingenieur-direc- t e w in de Directie Waterhuishouding en Waterbeweging en vice- voorzitter van de Technische Adviescommissie voor de Water- keringen nam ook aan de meeste bijeenkom- sten deel.
de werkgroep bij ir. E.A. Bosman, toenmaals hoofd- ingenieur van de Rijkswaterstaat (Deltadienst).
Daarna werd diens taak overgenomen door 1r.A.L.Korte- weg en de heer A. Offereins (Centrum voor Onderzoek Waterkeringen),
1.3 Dit verslag geeft de resultaten van studies die door de werkgroep zijn verricht, In hoofdzaak bestaan deze uit:
-
een inventarisatie van wat in Nederland aan tweede waterkeringen aanwezig is,-
bepaling van de functie van het bestaande stelsel tweede keringen en-
het opstellen van aanbevelingen voor de instand- houding en mogelijke verbetering van het bestaan- de stelsel.De werkgroep beveelt de Technische Adviescommissie voor de Waterkeringen aan om bij de studies ten aan-
zien van kwaliteitseisen die aan waterkeringen moeten worden gesteld, de tweede waterkeringen mede in beschou- wing te nemen.
1.4 De werkgroep is veel dank verschuldigd aan de verschil- lende regionale Directies van de Rijkswaterstaat en aan de Provinciale Waterstaatsdiensten, waarmee over- leg heeft plaats gevonden. De Provinciale Waterstaats- diensten hebben een groot aandeel in de studie ge- had door vele gegevens beschikbaar te stellen, 11. Algemene beschouwingen over nut en kenmerken van tweede
keringen -
11.1 In de loop der tijden is in Nederland op vele plaatsen een stelsel van tweede waterkeringen achter de hoofd- waterkeringen ontstaan. Deels gaat het hier om dijken,
deels ook om verheffingen in het landschap die van ouds aanweizg zijn of die als weglichaam voor gewone wegen en spoorwegen zijn aangelegd. Bij de dijken kan nog onderscheid gemaakt worden tussen hoofdwater- keringen die vervangen zijn door een nieuwe hoofd- waterkering en dijken die als tweede waterkering zijn
Uit deze ontstaanswijze blijkt, dat het stelsel tweede waterkeringen op vele plaatsen op een vrij willekeurige, dat
wil
zeggen niet doelbewuste wij-ze,tot stand is gekomen.
Dit is ook begrijpelijk. De noodzaak van een tweede kering staat niet zonder meer vast.
Bij een min of meer volledig stelsel van tweede wa- terkeringen kan men spreken van de "echte tweede keringen", die ongeveer evenwijdig aan de hoofdwa- terkering liggen en van de "schenkeldijken" (in de provincies Groningen en Friesland "opdijken"genoemd)
,
die deze "echte tweede keringen" met de hoofdwa- terkeringen verbinden.11.2 Bestaande algemene standpunten ten aanzien van tweede keringen.
Op vele plaatsen hebben tweede waterkeringen en overige binnendijken bij de stormramp van 1953 hun nut bewezen. Een gevolg hiervan was dat de aandacht van de beheer- ders weer eens werd gevestigd op het belang van het in stand houden van een goed sluitend stelsel twee- de keringen en dat de vraag i s gerezen of het stel- sel completering behoefde.
De Deltacommissie heeft zich, op beperkte schaal, een oordeel gevormd over de functie van tweede ke- ringen. In hoofdstuk 9 van haar eindverslag geeft
zij de volgende algemene beschouwing:
"In het voorgaande is bij het aangeven van maatregelen ter vergroting van de veiligheid de aandacht uitslui- tend gericht geweest op afdamming van zeearmen en versterking van hoofdwaterkeringen, aangezien de commissie van oordeel is, dat gelden, die voor de vergroting van de veiligheid beschikbaar kunnen wor- den gesteld, in het algemeen dienen te worden ge- bruikt voor aanleg of versterking van hoofdwater- keringen. Op basis van welk ontwerppeil de water- keringswerken echter ook worden gedimensioneerd,
steeds zal men voor ogen moeten houden, dat de mo- gelijkheid niet is uitgesloten, dat een aodanig
terkering gaat bezwijken.
Bij
versterking van bestaande dijken is het bovendien mogelijk, dat onbekende zwakke plekken daarin aanwezig blij- ven. Het verdient derhalve aanbeveling ook bin- nen de hoofdwaterkeringen nog alle maatregelen ter vergroting van de veiligheid te nemen, die zonder te grote financiële offers mogelijk zijn. Zij kunnen echter slechts van secundaire aard zijn."Vervolgens geeft het rapport een beschouwing over het nut van tweede waterkeringen en over de eisen die daaruit voortvloeien. Als algemene analyse van de toestand in de verschillende delen van het land wordt gesteld:
"
...
dat deze in het noorden deslands, in noord-Holland bencurden het Noordzee- kanaal en
-
na uitvoering van het Deltaplan-
ook in het zuidwesten des lands in dit opzicht in het algemeen bevredigend kan worden genoemd, omdat het gebied achter de hoofdwaterkering een betrekkelijk hoge ligging heeft en op vele plaat-sen tweede keringen aanwezig zijn
...
De commissie is echter van oordeel dat aan vei- ligheid van het voor de economie van ons land zo belangrijke Hollands-Utrechtse laagland met zijn vele diep gelegen droogmakerijen bijzondere aan- dacht moet worden besteed, aangezien de veiligheid van dit gebied achter staat bij die van het Zui- derzeegebied, dat ongeveer even groot is en dat door tenminste twee goede waterkeringen wordt be- schermd, terwijl de bevolkingsdichtheid er veel geringer is. "Voor Centraal Holland wordt dan aanbevolen: a. de Hoge Maasdijk na de aanleg van een nieuwe
hoofdwaterkering tussen Maassluis en Hoek van Holland als tweede kering te handhaven;
b. tussen Kijkduin en Hoek van Holland door verbeteringen van bestaande c.q, aanleg van nieuwe tweede keringen een betrouwbare twee- de waterkering te vormen (de duinwaterkering is hier minder sterk dan ten noorden van Sche- veningen) ;
c. de Spaarndammerdijk tussen Santpoort en Amster- dam, waarvan de kruin grotendeels boven N . A . P .
+
2 , 5 0m
ligt, te handhaven;d. het gebied tussen Spaarndammerdijk (zuidelijke dijk langs het voormalige
IJ),
Amsterdam-Rijn- kanaal, Lekkanaal, Leken
Rotterdamse Waterwegzo
mogelijk te compartimenteren, waarbij wordt gewezen op de aanwezigheid van de Hoge Rijndijk tussen Katwijk en Bodegraven, op de Prinsen- dijk (langs de Enkele Wiericke) en op de dij- ken langs de Hollandse IJssel.Hetzelfde onderwerp is ook aan de orde gesteld door de besturen van Rijnland, Amstelland, Delf- land, de Lekdijk Bovendams, Schieland en het Groot Waterschap van Woerden. Deze besturen hebben in
1955
in een brief aan de Minister van Verkeer en Waterstaat de veiligheid van het onder d. genoemdegebied in de aandacht aanbevolen en gevraagd, of ten aanzien van de aanleg en versterking van bin- nendijken
in
dit gebied eenzelfde houdingkon wor- den ,aangenomen als ten aanzien van de buitenwa- terkeringen.Gedeputeerde Staten van Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht hebben in verband met deze vraag de minis- ter van advies gediend. Dit advies houdt in, dat in het kader van de Deltawet,
in
casu de bescher- ming tegen hoge waterstanden, het slechts nodigis om de hoofdwaterkeringen van Centraal Holland zo te versterken dat aan één van de volgende drie voorwaarden wordt voldaan:
b r e e d t e o f v e r d e d i g d e smallere d u i n r e g e l ) ; b . d a t een e v e n t u e l e d o o r b r a a k n i e t d i r e c t over-
s t r o m i n g van h e t g e b i e d z e l f t o t gevolg z a l hebben (met b e h u l p van tweede w a t e r k e r i n g van voldoende s t e r k t e op voldoende a f s t a n d e r a c h t e r ) ; c . d a t b i j e v e n t u e l e doorbraak geen "stroomgaten"
kunnen o n t s t a a n ( b i j v o o r b e e l d d o o r d a t d e d i j k a a n d e b u i t e n z i j d e v e r h e e l d l i g t m e t hoog voor- l a n d van voldoende b r e e d t e of door een s t e r k e l a g e "overloop" k e r i n g e r a c h t e r ) .
Met e n k e l e nog u i t t e v o e r e n werken a a n d e hoofd- w a t e r k e r i n g e n en met een nog a a n t e l e g g e n tweede k e r i n g t u s s e n Rotterdam en C a p e l l e a a n d e I J s s e l meenden d e genoemde Gedeputeerde S t a t e n t e kunnen s t e l l e n , d a t o v e r a l a a n deze voorwaarden wordt vol- daan. Wel zou i n verband met d e bescherming van w a t e r s t a a t s w e r k e n i n o o r l o g s t i j d nog moeten wor- den b e z i e n o f c o m p a r t i m e n t e r i n g van C e n t r a a l Hol- l a n d w e n s e l i j k e n m o g e l i j k i s .
I n een b r i e f a a n Gedeputeerde S t a t e n h e e f t d e Minis- t e r z i j n s t a n d p u n t i n d e besproken k w e s t i e s bekend gemaakt. Ten a a n z i e n van de tweede w a t e r k e r i n g e n be- v e s t i g t h i j h e t s t a n d p u n t van Gedeputeerde S t a t e n door t e s t e l l e n :
"De v o l g e n s de d e l t a w e t verzwaarde h o o f d w a t e r k e r i n g e n z u l l e n a a n h e t a c h t e r l i g g e n d e l a n d een zodanig v e i - l i g h e i d t e g e n o v e r s t r o m i n g t e n g e v o l g e van n a t u u r l i j k e oorzaken b i e d e n , d a t e r voor h e t R i j k geen a a n l e i d i n g b e s t a a n kan bovendien voor d e a a n l e g , dan wel verbe- t e r i n g van b i n n e n d i j k e n , f i n a n c i ë l e s t e u n t e v e r l e n e n " . 11.3 Algemeen s t a n d p u n t van d e werkgroep.
Teneinde h e t n u t van tweede w a t e r k e r i n g e n v a s t t e s t e l l e n , moet men zowel i n h e t algemeen a l s van ge- v a l t o t g e v a l de f u n c t i e s , d i e e e n tweede w a t e r k e r i n g kan hebben, nagaan.
a. Beperken van de geïnundeerde oppervlakte bij door- braak van de hoofdwaterkering ten gevolge van hoge waterstanden.
1. bij overschrijding van het ontwerppeil, of 2. door verborgen gebreken;
b. Beperken van de geïnundeerde oppervlakte bij door- braak van de hoofdwaterkeing ten gevolge van andere oorzaken, zoals;
1 . bij oorlogshandelingen
-
door moedwillige vernieling of-
door een bom die toevallig op of dichtbij de waterkering inslaat,2. bij breuk of lekkage van een lei.ding in of na- bij de waterkering
of
o n t p l o f f i n g van een object in d e omgeving,3 . door grondmechanische oorzaken (bijvoorbeeld dijk-
val of verzakking),
4.
door menselijk falen.c. Middel tot vertraging van inundatie; d, Vluchtweg;
e. Middel bij dijkherstel (eerst dichten van binnen- dijken zal de komberging verminderen).
In het algemeen kan worden gezegd, dat ten aanzien van overschrijding van het ontwerppeil investeringen in de hoofdwatering het meest rendabel zijn. De overige functies (a 2 t/m e) kunnen echter investeringen in een tweede kering rechtvaardigen.
Of het instandhouden, verbeteren of nieuw aan- leggen van een tweede waterkering gerechtvaardigd is zal afhangen van vele factoren.
Zo heeft de werkgroep een hoofdindeling gemaakt in tweede waterkeringen ten opzichte van
a, de zee
b. de grote rivieren c. het IJsselmeer
d. het Zeeuwse Meer 1 )
1 ) Hierbij zijn het Grevelingen bekken en het Veersche Meer buiten beschouwing gelaten.
verwachten schade, bij doorbraak van de hoofdwater- kering zeer verschillend.
ALS verschillen tussen tweede keringen ten opzichte van de zee en die ten opzichte van grote rivieren kunnen worden genoemd:
-
bij rivieren valt het land veelal vanzelf weer droog, zodat functie e. vervalt.-
De schade bij inundatie door zoet water is minder dan door zout water.-
Gedurende een groot gedeelte van het jaar volgt na vernieling van een rivierdijk door andere oor-zaken dan hoge waterstanden geen inundatie om- dat de bandijk dan geen water keert.
Het belang van bovengenoemde Puncties zal dus van geval tot geval zeer verschillend zijn.
Als algemene aanbeveling, meent de werkgroep echter de conclusie van de Deltacommissie te kunnen onder- schrijven:
Het is wenselijk dat binnen de hoofdwaterkeringen nog alle maatregelen ter vergroting van de veiligheid worden genomen die zonder te grote financiële offers mogelijk zijn.
111. Inventarisatie van de bestaande toestand betreffende de tweede waterkeringen en van plannen tot wijziging
111.1 Werkwij ze
Als basis voor een nadere bestudering van de situ- atie in de verschillende delen van het land heeft de werkgroep aan de Provinciale Waterstaatsdien- sten gevraagd gegevens te verschaffen omtrent tracé, hoogte en kwaliteit van tweede waterkeringen (brief T.A.W.nr. 221 d.d.
13
april1967).
Dit leverde eengrote hoeveelheid materiaal op met een verscheiden- heid die noodzaakte tot beslissingen omtrent:
a. de vraag, wat precies als tweede waterkering kan worden beschouwd en
c i p e u i t g e g a a n v a n de gevolgen van d o o r b r a a k van d e h o o f d w a t e r k e r i n g i n d e v e r s c h i l l e n d e g e b i e d e n . Van deze gevolgen i s e e n g l o b a l e s c h a t t i n g gemaakt. Daarbij d o e t z i c h o p z i j n b e u r t de v r a a g voor w a t t o t d e e e r s t e w a t e r k e r i n g moet worden gerekend.
I n i e d e r g e v a l behoren d a a r t o e a l l e h o o f d w a t e r k e r i n g e n t e g e n d e zee ( d i j k e n zowel a l s duinen ) en t e g e n de r i v i e r e n R i j n en Maas met i n b e g r i p van hun z i j t a k k e n .
Er z i j n e c h t e r v e l e w i j z i g i n g e n i n h e t s t e l s e l hoofd-
w a t e r k e r i n g e n i n u i t v o e r i n g o f i n v o o r b e r e i d i n g . Om- d a t d a a r o v e r i n h e t algemeen genoeg bekend w a s , i s d e werkgroep u i t g e g a a n v a n d e t o e s t a n d , d i e z i c h t e n t i j d e n van v o l t o o i i n g van de Deltawerken, z a l voordoen. N a a f s l u i t i n g van d e z e e g a t e n z u l l e n v e e l d i j k e n i n Zeeland s l e c h t s he£ w a t e r van h e t dan o n t s t a n e Zeeuwse Meer behoeven t e k e r e n . Toch z i j n deze d i j k e n nog wel a l s e e r s t e w a t e r k e r i n g e n beschouwd, e v e n a l s d i e rond h e t t o e k o m s t i g e k l e i n e IJsseLmeer.I n h e t e e r s t e g e v a l d u u r t h e t n a m e l i j k nog wel zo l a n g t o t d a t de O o s t e r s c h e l d e z a l z i j n a f g e s l o t e n , d a t h e t beschouwen van d e s i t u a t i e v o o r d i e n nog wel z i n h e e f t . B i j h e t I J s s e l m e e r g e l d t , d a t d i t meer, met z i j n g r o t e opwaaiing, voor h e t g e b i e d e r omheen nog g e v a r e n o p l e v e r t d i e i n g r o o t t e n i e t g e l i j k , maar wel v e r g e l i j k b a a r z i j n t e n o p z i c h t e van de b e d r e i - g i n g van de z e e en d e r i v i e r e n .
T e n s l o t t e werd overeengekomen, kunstwerken i n een e e r s t e w a t e r k e r i n g a l s e n k e l e k e r i n g t e beschouwen, ook wanneer b i j v o o r b e e l d i n een s l u i s v e r s c h i l l e n d e a f s l u i t m i d d e l e n aanwezig z i j n .
Ten a a n z i e n van d e p r e s e n t a t i e werd gekozen voor een l a n d e l i j k o v e r z i c h t op k a a r t e n 1:250.000 m e t een t o e - l i c h t i n g i n d i t r a p p o r t ( z i e ook 1 1 1 . 2 ) .
Er z i j n af-
z o n d e r l i j k e k a a r t e n voor d e tweede k e r i n g e n t e n o p z i c h t e van d e z e e , t e n o p z i c h t e van de r i v i e r e n en t e n o p z i c h t e van Zeeuwse Meer en I J s s e l m e e r gemaakt.van d e b e n e d e n r i v i e r e n t o t de bovengrens van h e t zo- genaamd overgangsgebied. Andersom z i j n de r i v i e r d i j - ken v o o r t g e z e t t o t d e o n d e r g r e n s van h e t overgangsge- b i e d
p a l i n g van d e ontwerp-waterstand) voor de Maas nog n i e t v a s t .
Op d e k a a r t e n z i j n g r e n z e n aangegeven van w a t i n e e r s t e b e n a d e r i n g a l s g e b i e d kan g e l d e n d a t zonder tweede k e r i n g zou kunnen onderlopen na e e n d o o r b r a a k van d e hoofdwaterkeing. Achter d e z e e w a t e r k e r i n g e n i s d e z e g r e n s , de
N.A.P.
+ 2 , O O m - l i j n , a c h t e r d e d i j ; ken r o n d Zeeuwse Meer e n IJsselmeer de N.A.P.+1,00 m - l i j n . I n f e i t e i s deze g r e n s v a n z e l f s p r e k e n d s t e r k afhanke-l i j k van d e g r o o t t e van h e t d i j k g a t d a t zou o n t s t a a n en van g r o o t t e en h o o g t e l i g g i n g van h e t g e h u n d e e r d e g e b i e d .
Ook b i j de r i v i e r e n was h e t m o e i l i j k en a r b i t r a i r om een algemeen g e l d e n d e g r e n s a a n t e geven. Genomen i s , d e l i j n op een t e r r e i n h o o g t e d i e overeenkomt met h e t o n t w e r p p e i l op h e t d i e h t s b i j g e l e g e n r i v i e r v a k , Weliswaar z a l op een b e p a a l d p u n t d i t p e i l n o o i t be- r e i k t worden na een d o o r b r a a k l a n g s h e t d i e h t s b i j ge- l e g e n r i v i e r v a k . Weliswaar z a l op een b e p a a l d p u n t d i t p e i l n o o i t b e r e i k t worden na e e n d o o r b r a a k l a n g s h e t d i e h t s b i j g e l e g e n r i v i e r v a k , maar vaak
is
wel mo- g e l i j k d a t h e t wordt b e r e i k t t e n gevolge van een door- b r a a k meer stroomopwaarts. D e o n t w e r p p e i l e n z i j n voor d e R i j n en z i j n z i j t a k k e n d e p e i l e n d i e overeenkomen3
m e t e e n a f v o e r van 18.000 m / s e c . b i j L o b i t h .
Voor d e Maas i s de v o o r l o p i g e aanname van 3.500 m / s e c . , d i e
i s gedaan
i n de J a a r b o e k e n voor d e Waterhoogten, aangehouden.1 ) . Deze grenzen s t a a n ( t e n a a n z i e n van d e be-
3
1 ) Kort g e l e d e n z i j n d e z e g r e n z e n a f w i j k e n d v a s t g e s t e l d . Hiermee i s nog geen r e k e n i n g gehouden.
van d e P r o v i n c i a l e W a t e r s t a a t s d i e n s t e n werden ver- kregen e n d i e werden aangevuld door nader o v e r l e g , kan i n h e t navolgende p r o v i n c i e g e w i j s een b e s c h r i j - v i n g van h e t s t e l s e l tweede k e r i n g e n worden gegeven. De p r o v i n c i e Drenthe kan d a a r b i j bixiten beschouwing b l i j v e n .
111.2.1
.
Groningen 1 1I n Groningen i s t e n o p z i c h t e van d e zee een u i t - g e b r e i d s t e l s e l van tweede w a t e r k e r i n g e n o n t - s t a a n . Door landaanwinning a a n de Waddenzee en om d e D o l l a r t z i j n v e e l o o r s p r o n k e l i j k e z e e d i j - ken t o t tweede k e r i n g e n gedegradeerd. Deze z i j n nog a l s zodanig i n b e h e e r . Tussen de Lauwerszee en de Eems vormen z e een g e s l o t e n s t e l s e l , d a t op de o v e r z i c h t s k a a r t i s opgenomen. D e Lauwerszee i s i n
1969
a f g e s l o t e n , zodat d a a r nu d e z e e d i j k van vÒÒr1969
a l s tweede k e r i n g kan worden be- schouwd. Het l a a g s t e g e d e e l t e van deze d i j k i s i n Groningen d e oude h o o f d w a t e r k e r i n g van d e Panser- p o l d e r ( k r u i n h o o g t e N.A.P.+
5,OO m).
D e g e r e g l e m e n t e e r d e tweede k e r i n g e n t u s s e n d e
Lauwerszee en de Eems behoren v o l g e n s h e t r e g l e m e n t een k r u i n h o o g t e van N . A . P .
+
4,12 m t e hebben. Z i j v o l d o e n h i e r a a n , b e h a l v e d e z e e r oude tweede k e r i n g e n van de Noord- en de O o s t p o l d e r (minimum-hoogte N.A.P.
+
3,60 m r e s p e c t i e v e l i j k N.A.P.+
3,87 m ) . I n a l l e tweede k e r i n g e n l a n g s de Noordkust komeneen g r o o t a a n t a l d i j k overgangen en (met s c h o t b a l - ken o f d e u r e n a f s l u i t b a r e ) coupures voor.
T e r w i j l d e kerende hoogte van d e coupures i n
g e s l o t e n s t a a t a l s r e g e l t e n m i n s t e de g e r e g l e m e n t e e r d e hoogte van N.A.P.
+
4,12 m b e r e i k t , l i g g e n d e d i j k - overgangen d i k w i j l s w a t l a g e r , maar t o c h nogI ) I n d i t r a p p o r t i s met d e b e l a n g r i j k e d a l i n g a l s gevolg van d e a a r d g a s - winning v a n h e t grondgebied van Groningen en de gevolgen h i e r v a n voor d e w a t e r k e r i n g e n geen r e k e n i n g gehouden.
r u i m s c h o o t s boven M.A.P.
+
3,50 m,met u i t z o n - d e r i n g van een d i j k doorgang i n d e Oostpol- d e r , d i e s l e c h t s een hoogte h e e f t van N.A.P.+
3,16 m.Het g r o o t s t e d e e l v a n de coupures i n de tweede w a t e r k e r i n g e n wordt de g e h e l e w i n t e r g e s l o t e n
gehouden, Coupures t e n behoeve van openbare land- verkeerswegen worden na h e t i n s t e l l e n van d i j k - bewaking i n f a s e n g e s l o t e n .
De d i j k a c h t e r de j o n g s t e landaanwinningspoldes, de Emmapolder, b e h o o r t m e t een minimum hoogte van N.A.P.
+
5,2O m,voor w a t de noordkust be- t r e f t , t o t de h o o g s t e tweede k e r i n g e n .Gezien d e h i e r vermelde hoogtematen en de l i g - g i n g van de tweede k e r i n g e n v l a k a c h t e r de zee- d i j k l i j k t h e t b i j d e meeste van deze k e r i n g e n o n w a a r s c h i j n l i j k , d a t d e z e b e s t a n d zouden z i j n t e g e n e e n stormvloed t o t een hoogte waarop d e
z e e d i j k e n ontworpen z u l l e n worden. B i j de t o e - komstige v e r s t e r k i n g van de z e e d i j k e n i n d i t ge- b i e d z a l immers worden u i t g e g a a n van een o n t - w e r p p e i l van ongeveer N.A.P.
+
5,5O
m,A l l e e n d e tweede k e r i n g a c h t e r d e Emmapolder z a l w a a r s c h i j n l i j k w e l standhouden na een door- b r a a k b i j e e n stormvloed d i e d i t p e i l b e r e i k t . B i j de twee meest w e s t e l i j k e p o l d e r s ( d e West- p o l d e r e n de J u l i a n a p o l d e r ) l i g t t u s s e n de zee- d i j k en d e g e r e g l e m e n t e e r d e tweede k e r i n g nog een l a g e r e d i j k ( " k a d i j k " genoemd). Deze i s n i e t opgenomen op d e k a a r t e n .
D e s c h e n k e l d i j k e n
,
h i e r "opdijken" genoemd, moe- t e n r e g l e m e n t a i r i n Groningen op d e z e l f d e hoogte l i g g e n a l s de tweede k e r i n g e n . D a t z a l ook meest- a l h e t g e v a l z i j n . Ze w o r d e n , i n t e g e n s t e l l i n g t o t d e tweede keringeuqweinig o f helemaal n i e t doorsneden door d i j k o v e r g a n g e n .Langs de Eems s t r e k t z i c h de z e e d i j k u i t van de o o s t e l i j k e g r e n s van de O o s t p o l d e r (Nieuwstad) t o t even v o o r b i j de Punt van R e i d e , h e t b e g i n van de D o l l a r t . S l e c h t s zeer p l a a t s e l i j k en l a a g g e l e g e n , op k o r t e a f s t a n d van d e dijk,komen op d i t t r a j e c t tweede k e r i n g e n voor e n wel
' i
b i j Borgsweer en b i j Termunten.
Van de h o o f d w a t e r k e r i n g l a n g s d e Eems z i j n d e verzwaringen i n h e t k a d e r van d e Deltawet mo- m e n t e e l g e r e e d o f i n u i t v o e r i n g . B i j doorbraak
e r v a n zouden g r o t e d e l e n van Groningen onder w a t e r gaan.
E r z i j n w e l k a n a a l d i j k e n meer % l n n e n s l a n d s aan- wezig d i e een door een c a l a m i t e i t o n t s t a n e inun- d a t i e e n i g e r m a t e z u l l e n kunnen l o k a l i s e r e n . Ten w e s t e n van D e l f z i j l i s d i t een aaneengeslo- t e n k e t e n k a n a a l d i j k e n , n a m e l i j k van Zoutkamp a f de o o s t e l i j k e d i j k van h e t R e i t d i e p en d e n o o r d e l i j k e d i j k e n van h e t Van Starkenborgh- k a n a a l e n h e t Eemskanaal. De minimale hoogten van d e z e d i j k e n z i j n r e s p e c t i e v e l i j k N.A.P.
+
2,93 m , N.A.P. + 2,32 m en N.A.P.+
1 , 8 2 m. Op d e s l u i z e n van h e t ( o u d e en nieuwe) Eems- k a n a a l t e D e l f z i j l i n de d i j k l a n g s de Eemss l u i t e n d e d i j k e n l a n g s d i t k a n a a l a a n . H e t Eemskanaal s t a a t i n de omgeving van d e
stad Groningen i n open v e r b i n d i n g m e t ver- s c h i l l e n d e w a t e r e n , z o a l s ( h e t s t a d s g e d e e l t e v a n ) h e t R e i t d i e p , h e t Wîncchoterdiep, h e t D r e n t s e Diep en h e t Noord-Willemskanaal. De k e r i n g e n l a n g s deze w a t e r e n z i j n n i e t op d e k a a r t e n aangegeven. E r g e l d t e c h t e r over- a l e e n minimum-hoogte van N . A . P .
+
1 , 7 2 m. Ten z u i d e n van D e l f z i j l wordt h e t g e b i e d ge- compartimenteerd door de z u i d e l i j k e d i j k van h e t Eemskanaal d e n o o r d e l i j k e d i j k van h e t Winsc ho- t e r d i e p en d e w e s t e l i j k e d i j k van de Westerwold- s e A. Ook deze hebben e e n minimum-hoogte van N . A . P . + 1,72 m , b e h a l v e een g e d e e l t e van4
km l e n g t e t e n o o s t e n van Winschoten met een voorgeschreven hoogte van N.A.P.+
1,32 m. D e h u i d i g e z e e d i j k e n rond d e D o l l a r t z u l l e n hun f u n c t i e v e r l i e z e n . I n 1972 z a l een nieuwe d i j k voor de oude i n u i t v o e r i n g komen d i e z a l l o p e n van d e punt van Reide t o t v o o r b i j Nieuw S t a t e n -z i j l ( b i j d e D u i t s e g r e n s ) .
D u i t s l a n d z i j n d e o o s t e l i j k e d i j k e n l a n g s d e Westerwoldse A e n l a n g s h e t Verenigd Kanaal als tweede k e r i n g beschouwd. Deze vormen een v e y b i n d i n g t u s s e n d e z e e d i j k b e o o s t e n Nieuw S t a t e n z i j l en de hoge gronden b i j Vlagtwedde.
DE TWEEDE WATERKERINGEN I N
NEDERLAND
Ver slag van de werkgroep "Tweede Wat erker ingen" (werkgroep
8)
van de Technische Adviescommissie voor de WaterkeringenI. Inleiding
1.1. instelling van de werkgroep 1.2. samenstelling
1.3. doel van het verslag
I.
4.
referenties11. Algemene beschouwingen over nut en kenmerken _ _ .~
van tweede kxingen
11.1. algemene karakteristiek
11.2, bestaande algemene standpunten 11.3. algemeen standpunt van de werkgroep
111. Inventarisatie van de bestaande toestand en van plannen tot wijziging
111.1
.
werkwij ze 111.2, resultaten111.2.1 t/m 111.2.10 provinciegewijs
iv. Conclusies inventarisatie IV. 1 . algemeen
1v.2.1 t/m 1v.2.10 provinciegewijs
V.
AanbevelingenV.
1. algemeenI.
I.
11.2
1.3
Inle <ding
De werkgroep Tweede Waterkeringen werd ingesteld door de Technische Adviescommissie voor de Waterkeringen in haar verga- dering van
17
januari1967.
De taak van de werkgroep werdomschreven als: het onderzoek van de bijdrage, die tweede
waterkeringen kunnen leveren aan de veiligheid tegen overstroming, respectievelijk de waarde die aan tweede waterkeringen moet
worden gehecht ter beperking van de schade na een doorbraak.
De samenstelling van de werkgroep is als volgt: Provinciale Waterstaat in Zuid-Holland. Verdediging van de Hoofddirectie van de
Rijkswaterstaat; later diens opvolger de heer E.C.H.L. de Ridder.
Ir. W.G. Bolkje, hoofd van de technische dienst van het Hoogheemraadschap Noordhollands Noor- derkwartier.
Ir.
F.J.
Sprenger, hoofdingenieurA
in het Ar- rondissement Goes van de Rijkswaterstaat.Ir. P.
Stelling, oud-directeur-hoofdingenieur van de Provinciale Waterstaat van Groningen.Ir. J.B.
Schijf, hoofdingenieur-directeur in de Directie Waterhuishouding en Waterbeweging en vice-voorzitter van de Technische Adviescommissie voor de Waterkeringen nam ook aan de meestebij eenkomsten deel.
Voorzitter: Prof.Ir. J.L. Kleig, hoofddirecteur van de Leden : dhr.
M.
de Boer, hoofd van de Afdeling CivieleTot september
1968
berustte het secretariaat van de werkgroep bij ir. E.A. Bosman, toenmaals hoofdingenieur van de Rijkswater-staat ( Deltadienst )
.
Daarna werd diens taak overgenomen door ir. A.L. Korteweg, ingenieur van de Rijkswaterstaat (Directie Waterhuishouding en Waterbeweging).Dit verslag geeft de resultaten van de eerste studies die door de werkgroep zijn verricht, In hoofdzaak bestaan deze uit:
-
een inventarisatie van wat in Nederland aan tweede waterkeringen-
bepaling van de functie van het bestaande stelsel tweede keringen en-
het opstellen van aanbevelingen voor de instandhouding en mogelijke aanwezig is,Aan welke eisen een tweede waterkering moet voldoen gezien zijn functie, is nog in studie. Hiervan zal later verslag worden uitgebracht.
1.4
De
werkgroep is veel dank verschuldigd aan de ver- schillende regionale Directies van de Rijkswaterstaat en aan de Provinciale Waterstaten, waarmee overleg heeft plaats gevonden.De
Provinciale Waterstaten hebben een groot aandeel in de studie gehad door het beschikbaar stellen van vele gegevens,11. Algemene beschouwingen over nut en kenmerken van tweede keringen
11.1 In de loop d e r tijden is in Nederland op vele plaat- sen een stelsel van tweede waterkeringen achter de hoofd- waterkeringen ontstaan, Deels gaat het hier om dijken, deels ook om verheffingen in het landschap die van ouds aanwezig zijn of die als weglichaam voor gewone wegen en spoorwegen zijn aangelegd. Bij de dijken kan nog onder- scheid gemaakt worden tussen hoofdwaterkeringen die ver- vangen zijn door een nieuwe hoofdwaterkering en
die als tweede waterkering zijn aangelegd.
dijken
Uit deze ontstaanswijze blijkt, dat het stelsel twee- de waterkeringen op vele plaatsen op een vrij willekeurige, dat
wil
zeggen niet doelbewuste wijze tot stand is gekomen. Dit is ook begrijpelijk. De noodzaak van een tweede keringstaat niet zonder meer vast.
Bij een min of meer volledig stelsel van tweede wa- terkeringen kan men spreken van de "echte tweede keringen", die ongeveer evenwijdig aan de hoofdwaterkering liggen en van de "schenkeldijken", die deze "echte tweede keringen" met de hoofdwaterkeringen verbinden.
11.2 Bestaande algemene standpunten ten aanzien van tweede Op vele plaatsen hebben tweede waterkeringen en overi- keringen.
ge binnendijken bij de stormramp van 1953 hun nut bewezen. Hierdoor zijn de beheerders ook weer meer aandacht gaan geven aan het in stand houden van het stelsel.
In
het alge- meen had zich het beleid tot dan toe bepaald tot het inDe Deltacommissie heeft zich, op beperkte schaal, een oordeel gevormd over de functie van tweede keringen. In hoofdstuk
9
van haar eindverslag geeft zij de volgende al- gemene beschouwing:"In het voorgaande is bij het aangeven van maatrege- len ter vergroting van de veiligheid de aandacht uitslui- tend gericht geweest op afdamming van zeearmen en verster- king van hoofdwaterkeringen, aangezien de commissie van oordeel
is,
dat gelden, die voor de vergroting van de vei- ligheid beschikbaar kunnen worden gesteld, in het algemeen dienen te worden gebruikt voor aanleg of versterking van hoofdwaterkeringen. Op basis van welk ontwerppeil de water- keringswerken echter ook worden gedimensioneerd, steeds zal men voor ogen moeten houden, dat de mogelijkheid niet is uitgesloten, dat een zodanig hogere waterstand zal op- treden, dat de hoofdwaterkering gaat bezwijken.Bij
ver- sterking van bestaande dijken is het bovendien mogelijk, dat onbekende zwakke plekken daarin aanwezig blijven. Het verdient derhalve aanbeveling ook binnen de hoofdwaterke- ringen nog alle maatregelen ter vergroting van de veilig- heid te nemen, die zonder te grote financiële offers moge- lijk zijn. Zij kunnen echter slechts van secundaire aard zijn."nut van tweede waterkeringen en over de eisen die daaruit voortvloeien. A l s algemene analyse van de toestand in de verschillende delen van het land wordt gesteld:
"...,
dat deze in het noorden des lands, in Noord- Holland benoorden het Noordzeekanaal en-
na uitvoering van het Deltaplan-
ook in het zuidwesten des lands in ditopzicht in het algemeen bevredigend kan worden genoemd, omdat het gebied achter de hoofdwaterkering een betrekkelijk hoge ligging heeft en op vele plaatsen tweede keringen aanwezig zijn.
...
De commissie is echter van oordeel, dat aan de veiligheid van het voor de economie van ons land zo belangrijke Hollands-Utrechtse laagland met zijn vele diep gelegen droogmakerijen bijzondere aandacht moet worden besteed, aangezien de veiligheid van dit gebied achter staat bij die van het Zuiderzeegebied, dat ongeveer even groot is en dat door tenminste twee goede waterkeringen wordt beschermd, terwijl de bevolkingsdichtheid er veel geringer is."a. de Hoge Maasdijk na de aanleg van een nieuwe hoofdwater- kering tussen Maassluis en Hoek van Holland als tweede kering te handhaven;
b. tussen Kijkduin en Hoek van Holland door verbeteringen van bestaande c.q. aanleg van nieuwe slaperdijken een betrouwbare tweede waterkering te vormen (de duinwater- kering is hier minder sterk dan ten noorden van Scheve- ningen) ;
c. de Spaarndammerdijk tussen Santpoort en Amsterdam, waar- van de kruin grotendeels boven N.A.P.
+
2 , 5 0 m ligt, te handhaven ;Vervolgens geeft het rapport een beschouwing over het
d. het gebied tussen Spaarndammerdijk ( zuiâelijke dijk
langs het voormalig
IJ),
Amsterdam-Rijnkanaal, Lekkanaal, Lek en Rotterdamse Waterweg zo mogelijk te compartimen- teren, waarbij wordt gewezen op de aanwezigheid van de Hoge Rijndijk tussen Katwijk en Bodegraven, op de Prinsendijk (langs de Enkele Wiericke) en op de dijken langs de Hollandse IJssel.Hetzelfde onderwerp is ook aan de orde gesteld door de besturen van Rijnland, Amstelland, Delfland, de Lekdijk Bovendams, Schieland en het Groot Waterschap van Woerden. Deze besturen hebben in 1955 in een brief aan de Minister van Verkeer en Waterstaat de veiligheid van het onder d. genoemde gebied in de aandacht aanbevolen en gevraagd, of ten aanzien van de aanleg en versterking van binnendijken in dit gebied eenzelfde houding kon worden aangenomen als ten aanzien van de buitenwaterkeringen.
Gedeputeerde Staten van Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht hebben in verband met deze vraag de minister van advies gediend. Dit advies houdt in, dat in het kader van de Deltawet, in casu de bescherming tegen hoge water- standen, het slechts nodig is om de hoofdwaterkeringen van Centraal Holland zo te versterken dat aan één van de vol- gende drie voorwaarden wordt voldaan:
-
a. dat doorbraak menselijkerwijze gesproken niet mogelijk is (door hoge duinregel van voldoende breedte of ver- dedigde smallere duinregel) ;dat een eventuele doorbraak niet direct overstroming van het gebied zelf tot gevolg zal hebben (met behulp van 2e waterkering van voldoende sterkte op voldoende afstand erachter);
dat bij eventuele doorbraak geen "stroomgaten" kunnen ontstaan (bijv. doordat de dijk aan de buitenzijde ver- heeld ligt met hoog voorland van voldoende breedte of door een sterke lage "over1oop"kering erachter)
.
Met enkele nog uit te voeren werken aan de hoofdwater- keringen en met een nog aan te leggen tweede kering tussen Rotterdam en Capelle a/d IJssel meenden de genoemde Gedepu- teerde Staten te kunnen stellen, dat overal aan deze voor- waarden wordt voldaan. Wel zou in verband met de bescher- ming van waterstaatswerken in oorlogstijd nog moeten worden bezien of compartimentering van Centraal Holland wenselijk en mogelijk is.
zijn standpunt in de bespróken kwesties bekend gemaakt. Ten aanzien van de tweede waterkeringen bevestigt hij het standpunt van Gedeputeerde Staten door te stellen:
zullen aan het achterliggende land een zodanige veiligheid tegen overstroming tengevolge van natuurlijke oorzaken
-
b.-
c .In een brief aan Gedeputeerde Staten heeft de minister
bieden, dat er voor het
Rijk
geen aanleiding bestaan kan bovendien voor de aanleg dan wel verbetering van binnen- dijken financiële steun te verlenen."11.3 Algemeen standpunt van de werkgroep.
Teneinde het nut van tweede waterkeringen vast t e stel- len, moet men zowel in het algemeen als van geval tot geval de funkties die een tweede waterkering kan hebben nagaan.
De
werkgroep meent dat tweede waterkeringen de volgende funkties kunnen hebben:a .
Beperken van de gekundeerde oppervlakte bij doorbraak van de hoofdwaterkering t.g.v. hoge waterstanden.1. bij overschrijding van het ontwerppeil, of
2 , door verborgen gebreken; b.
C.
d.
e .
Beperken van de gelnundeerde oppervlakte bij doorbraak van de hoofdwaterkering t.g.v. andere oorzaken, te we- ten:
1.
bij oorLogshandelingen-
door moedwillige vernieling of-.door een bom tiie toevallig op of dichtbij de water- kering inslaat,
2, bij breuk of lekkage van een leiding
in
of nabij de waterkering of ontploffing van een objekt in de omge- ving,3.
door grondmechanische oorzaken (b.v. dijkval of verzakking) Middel tot vertraging van intindatie ;Als vluchtweg;
Middel bij dijkherstel (eerst dichten van binnendijken zal de komberging verminderen).
In het algemeen kan worden gezegd, dat t.a.v. overschrij- ding van het ontwerppeil investieringen in de hoofdwatering het meest rendabel zijn.
De
overige funkties (a 2 t/me)
kunnen e c h t e r investeringen in een tweede kering recht- vaardigen.vac een tweede waterkering gerechtvaardigd is zal afhan-
ger, van vele faktoren.
Zo heeft de werkgroep een hoofdindeling gemaakt in tweede waterkeringen t.o.v.
Of het instandhouden, verbeteren of nieuw aanleggen
a. de- zee
b. de grote rivieren c. het IJsselmeer d. het Zeeuwse Meer
Van deze categorieën is namelijk de gemiddelde te verwachten schade bij doorbraak van de hoofdwaterkering zeer verschillend.
Als verschillen tussen tweede keringen t.o.v.de zee en die t.o.v. grote rivieren kunnen worden genoemd :
-
Bij rivieren valt het land veelal vanzelf weer droog, zodat f’unktie e. vervalt.-
De schade bij inundatie door zoet water is minder dan door zout water.-
Gedurende een groot gedeelte van het jaar volgt na ver- nieling van een rivierdijk door andere oorzaken dan hoge waterstanden geen inundatie omdat de bandijk dan geen wat er keert.Het belang van bovengenoemde funkties zal dus van ge- val tot geval zeer verschillend zijn.
Als algemene aanbeveling, meent de werkgroep echter de con- clusie van de Deltacommissie te kunnen onderschrijven: het is wenselijk dat binnen de hoofdwaterkeringen nog alle maatregelen ter vergroting van de veiligheid worden genomen
die zonder te grote financiële offers mogelijk zijn.
111. Inventarisatie van de bestaande toestand betreffende de tweede waterkeringen en van plannen tot wijziging
111.1 Werkwij ze.
Als basis voor een nadere bestudering van de situatie in de verschillende delen van het land heeft de werkgroep aan de Provinciale Waterstaten gevraagd, gegevens te ver- schaffen omtrent tracé, hoogte en kwaliteit van tweede wa- terkeringen (brief T.A.W. nr. 221 dd. 13 april
1967).
Dit leverde een grote hoeveelheid materiaal op met een verschei- denheid die noodzaakte tot beslissingen omtrent:a. de vraag, wat precies als tweede waterkering kan worden beschouwd en
b. de wijze van presentatie van een landelijk overzicht. Bij beantwoording van de vraag, wat als tweede water- kering kan worden beschouwd, is de werkgroep in principe uitgegaan van de gevolgen van doorbraak van de eerste water- kering in de verschillende gebieden. Van deze gevolgen is een globale schatting gemaakt. Daarbij doet zich op zijn beurt de vraag voor wat tot de eerste waterkering moet worden gerekend. In ieder geval behoren daartoe alle hoofdwaterke- ringen tegen de zee (dijken zowel als duinen) en tegen de rivieren Rijn en Maas met inbegrip van hun zijtakken.
Er
zijn echter vele wijzigingen in het stelsel hoofdwaterke- ringen in uitvoering of in voorbereiding. Omdat daarover in het algemeen genoeg bekend was, is de werkgroep uitge- gaan van de toestand die zich ten tijde van voltooiing van de Deltawerken zal voordoen.
Na afsluiting van de zeegaten zullen veel dijken in Zeeland slechts het water van het dan ontstane Zeeuwse Meer
b e h o e v e n t e k e r e n . Toch z i j n d e z e d i j k e n nog
wel als e e r s t e
w a t e r k e r i n g e n b e s c h o u w d , e v e n a l s d i e r o n d h e t t o e k o m s t i g e k l e i n e I J s s e l m e e r . I n h e t e e r s t e g e v a l d u u r t h e t n a m e l i j k n o g w e l z o l a n g t o t - d a t d e O o s t e r s c h e l d ez a l
z i j n a f g e s l o t e n , d a t h e t beschouwen van d e s i t u a t i e v o o r d i e n n o g w e l z i n h e e f t . B i j h e t IJssel-meer g e l d t , d a t d i t meer, met z i j n g r o t e o p w a a i i n g , v o o r h e t g e b i e d er
omheen
n o g g e v a r e n o p l e v e r t d i e i n g r o o t t e n i e t g e l i j k , r n a a r w e l v e r g e l i j k b a a r z i j n t e n o p z i c h t e v a n d e b e - d r e i g i n g v a n d e z e e en de r i v i e r e n .T e n s l o t t e werd o v e r e e n g e k o m e n , k u n s t w e r k e n i n e e n eerste w a t e r k e r i n g als e n k e l e k e r i n g
t e beschouwen, ook w a n n e e r b i j v o o r b e e l d i n s e n sluis v e r - s c h i l l e n d s a f s l u i t m i d d e l e n a a n w e z i g z i j n .
Ten a a n z i e n van d e p r e s e n t a t i e werd g e k o z e n v o o r e e n l a n d e l i j k o v e r z i c h t o p k a a r t e n I : î5O.OOO met e e n t o e l i c h - t i n g i n d i t r a p p o r t ( z i e ook 111.2). E r z i j n a f z o n d e r l i j k e k a a r t e n v o o r d e t w e e d e k e r i n g e n t . o . v . d e z e e , t . o . v . d e r i v i e r e n e n t.o.v. Zeeuwse Meer e n X J s s e l m e e r g e m a a k t . D e k a a r t e n met z e e w a t e r k e r i n g e n g e v e n o o k d e d i j k e n van d e b e n e d e n r i v i e r e n t o t d e b o v e n g r e n s van h e t zogenaamd o v e r - g a n g s g e b i e d . Andersom z i j n d e r i v i e r d i ’ k e n v o o r t g e z e t t o t
( t e n a a n z i e n van d e b e p a l i n g v a n d e o n t w e r p - w a t e r s t a n d ) v o o r d e Maas n o g n i e t v a s t .
s t e b e n a d e r i n g als h e t g e b i e d k a n g e l d e n d a t z o n d e r tweede ke- r i n g zou k u n n e n o n d e r l o p e n n a e e n d o o r b r a a k v a n d e h o o f d - w a t e r k e r i n g . A c h t e r d e z e e w a t e r k e r i n g e n i s d e z e g r e n s d e N.A.P.
+
2,OO m - l i j n , a c h t e r d e d i j k e n r o n d Zeeuwse Meer e n IJsselmeer d e N.A.P.+
1,OO
m - l i j n . I n f e i t ei s d e z e
g r e n s v a n z e l f s p r e k e n d s t e r k a f h a n k e l i j k v a n d e g r o o t t e v a n h e t d i j k g a t d a t z o u o n t s t a a n e n v a n g r o o t t e e n h o o g t e l i g g i n g v a n h e t g e k n u n d e e r d e g e b i e d . Gok b i j d e r i v i e r e n w a s h e t m o e i l i j k e n arbitrair om e e n a l g e m e e n g e l d e n d e g r e n s a a n t e g e v e n . Genomen i s , d e l i j n op e e n t e r r e i n h o o g t e d i e overeenkom$ met h e t o n t w e r p p e i l op h e t d i c h t s t b i j g e l e g e n r í v i e r v a k . fjeliswaar z a l op e e n bepaald p u n t d i t p e i l n o o i t b e r e i k t worden n a e e n d o o r b r a a k l a n g shet
d i c h t s t b i j g e l e - gen r i v i e r v a k , maar v a a k i s w e l m o g e l i j k d a t h e t w o r d t be- r e i k t t . g . v . oen d o o r b r a a k meer s t r o o m o p w a a r t s . De o n t w e r p - p e i l e n z i j n v o o r d e R i j n e n z i j n z i j t a k k n d e p e i l e n d i e o v e r e e n k o m e n met e e n a f v o e r v a n 18.000 n / s e c . b i g L o b i t h .Voor d e Maas i s de v o o r l o p i g e aanname v a n
3.500
m / s e c . , d i e i s g e d a a n i n de Jaarboeken voor d e i k t e r h o o g t e n , aange- h o u d e n .1 ). Kort g e l e d e n z i j n deze grenzen afwijkend v a s t g e s t e l d .
d e o n d e r g r e n s v a n h e t o v e r g a n g s g e b i e d i
?
Deze g r e n z e n s t a a n Op d e k a a r t e n z i j n g r e n z e n a a n g e g e v e n v a n wati n
e e r -3
111.2
R e s u l t a t e n Op g r o n d v a n d e g e g e v e n s d i e i n e e r s t e i n s t a n t i ev a n
d e P r o v i n c i a l e i j a t e r s t a t e n w e r d e n v e r k r e g e n e n d i e w e r d e n a a n g e v u l d d o o r n a d e r o v e r l e g , k a n i n h e t n a v o l g e n d e p r o - v i n c i e g e w i j s een b e s c h r i j v i n g van h e t s t e l s e l t w e e d e k e - r i n g e n w o r d e n g e g e v e n . De p r o v i n c i e D r e n t h e k a n d a a r b i j b u i t e n b e s c h o u w i n g b l i j v e n .111.2.1
G r o n i n g e n I n G r o n i n g e ni s t e n o p z i c h t e van d e z e e e e n u i t g e -
' b r e i d s t e l s e l v a n t w e e d e w a t e r k e r i n g e n o n t s t a a n . Door l a n d a a n w i n n i n g a a n d e irjaddenzee e n om d e D o l l a r t z i j n v e e l z e e d i j k e n t o t t w e e d e k e r i n g e n g e d e g r a d e e r d . Deze z i j n n o g a l s z o d a n i g i n b e h e e r . T u s s e n d e L a u w e r s z e e e n d e Eemc vormen z e e e n g e s l o t e n s t e l s e l , d a t op d e o v e r - z i c h t s k a a r t i s opgenomen, De L a u w e r c z e e i s i n1969
a f g e - sloten, z o d a t d a a r nu d e z e e d i j k v a nv 6 6 r 1363
a l s t w e e - d e k e r i n g kan w o r d e n beschouwd. Wet laagste g e d e e l t e vand e z e d i j k i s h e t s t u k v o o r d e E s k e s p o l d e r y w a a r v a n
&?-"-(Friesland)
k r u i n t o t $r4,30
m r e i k t ...
. . De g e r e g l e m e n t e e r d e s l a p e r d i j k e n t u s s e n d e L a u w e r s - z e e e n d e Eems b e h o r e n v o l g e n s h e t r e g l e m e n t e e n k r u i n s - h o o g t e van N . A . P .+
4,12 m t e h e b b e n . De d i j k e n z e l f v o l d o e n h i e r a a n , b e h a l v e d e z e e r o u d e s l a p e r d i j k e n a c h t e r d e Noord- e n d e O o s t p o l d e r (minimum-hoogte+
3 , 6 0 r e s - p e c t i e v e l i j k .t3 , 8 0 m).
I n a l l e g e v a l l e n z i j n e r e c h t e r m e e r d e r e n i e t - a f s l u i t b a r e d o o r g a n g e n o f w e l - a f s l u i t b a r e c o u p u r e c ' w a a r v a n d e k e r e n d e h o o g t e ( b i j d e c o u p u r e s m e t a a n g e b r a c h t e s c h o t b a l k e n ) a a n m e r k e l i j k b e n e d e n d e m i n i - mum-hoogte v a n d e dijk l i g t . Deze l i g g e n o n g e v e e r t u s s e n N . A . P .+,
3,5O
e n+
4 , O O m met t w e e u i t z o n d e r i n g e n : d e d i j k a c h t e r d e O o s t p o l d e r met N . A . P . i-3,16
rn
e n d ed i j k a c h t e r d e Emmapolder mot N.A.P.
+
5 , 2 0m.
Deze l a a t s t e i s d e m e e s t n o o r d e l i j k e e n ook d e j o n g s t e l a n d - a a n w i n n i n g s p o l d e r ; d e d i j k e r a c h t e r l i g t n o g o p " z e e d i j k - h o o g t e l t . k e r i n g e n w o r d t d e g e h e l e winter g e s l o t e n g e h o u d e n . Cou- pures t e n b e h o e v e v a n wegen w o r d e n g e s l o t e n n a h e t i n - stellen v a n d i j k b e w a k i n g . Het g r o o t s t e d e e l v a n d e c o u p u r e s i n d e t w e e d e w a t e r - Gezien d e hier v e r m e l d e h o o a t e m a t e n en de l a g g i n g ' v l a k d e z e e d i j k l i j k t h e t b i j de meeste o n w a a r s c h i j n l i j k dat d e z e s l a p e r d i j k e n b e s t a n d zouden z i j n t e g e n een stormvloed t o t een h o o g t e waaropd e z e e d i j k e n ontworpen z u l l e n worden. B i j de t o e k o m s t i g e v e r s t e r k i n g van d e z e e d i j k e n i n d i t g e b i e d z a l immers worden u i t g e g a a n van een o n t w e r p p e i l van ongeveer N.A.P. +
5,50
m . A l l e e n d e s l a p e r d i j k a c h t e r d e Emmapolder z a l w a a r s c h i j n l i j k w e l standhouden na een d o o r b r a a k b i j e e n stormvloed d i e d i t p e i l b e r e i k t .d e r en d e J u l i a n a p o l d e r ) l i g t t u s s e n d e z e e d i j k en d e gereg&&menteerde s l a p e r d i j k nog een l a g e r e d i j k ( " k a d i j k " genoemd) Deze i s n i e t opgenomen op de k a a r t e n .
De s c h e n k e l d i j ken
,
h i e r " o p d i j ken" genoemd, moet en r e g l e m e n t a i r i n Groningen op d e z e l f d e hoogte l i g g e n a l s d e s l a p e r d i j k e n . Dat z a l ook m e e s t a l h e t g e v a l z i j n . Ze worden i n t e g e n s t e l l i n g t o t de s l a p e r d i j k e n w e i n i g o f he- lemaal n i e t doorsneden door d i j k o v e r g a n g e n .Langs d e Eems l i g t s l e c h t s op e e n e n k e l e p l a a t s een tweede k e r i n g op k o r t e a f s t a n d van d e z e e d i j k . D i t s t u k l a n g s de Eems s t r e k t z i c h u i t van d e o o s t e l i j k e g r e n s van d e O o s t p o l d e r ( b i j Nieuwstad ) t o t e e n k i l o m e t e r v o o r b i j de punt van R e i d e , h e t b e g i n van de D o l l a r t
Twee k o r t e e n l a g e tweede k e r i n g e n komen voor b i j Borgsweer r e s p e c t i e v e l i j k Termunten.
Van d e h o o f d w a t e r k e r i n g l a n g s d e Eems z i j n de v e r - zwaringen i n h e t kader van de Deltawet momenteel g e r e e d of i n u i t v o e r i n g , B i j doorbraak e r v a n zouden g r o t e d e l e n van Groningen bnder water gaan. E r z i j n wel d i j k e n aan- wezig d i e nog v e r d e r gaande i n u n d a t i e kunnen b e p e r k e n , Ten noorden van D e l f z i j l i s d i t een a a n e e n g e s l o t e n k e t e n k a n a a l d i j k e n , n a m e l i j k van Zout kamp af d e o o s t e l i j k e d i j k van h e t R e i t d i e p en d e n o o r d e l i j k e d i j k e n van h e t Van S t a r k e n b o r g h k a n a a l en h e t Eemskanaal. De minimale
'
hoogten van d e z e d i j k e n z i j n r e s p e c t i e v e l i j k N.A.P.+
2 , 9 3 m ,+
2,32 m em+
1,82 m ,A c h t e r de s l u i z e n van D e l f z i j l en de a a n s l u i t e n d e d i j k g e d e e l t e n l i g g e n de d i j k e n van h e t Eemskanaal. D i t k a n a a l staat i n de omgeving van d e s t a d Groningen i n open v e r b i n d i n g met v e r s c h i l l e n d e w a t e r e n , z o a l s h e t R e i t d i e p , h e t W i n s c h o t e r d i e p , h e t D r e n t s e Diep en h e t Noord-Willemskanaal. De k e r i n g e n l a n g s deze w a t e r e n z i j n n i e t op de k a a r t e n aangegeven. E r g e l d t e c h t e r o v e r a l e e n minimum-hoogte van N.A.P.
+
1,72 m Jt i m e n t e e r d door d e z u i d e l i j k e d i j k van h e t Eemskanaal, de n o o r d e l i j k e d i j k van h e t W i n s c h o t e r d i e p en d e w e s t e l i j k e d i j k van d e Westerwoldse A. Ook d e z e hebben een minimum- h o o g t e van N.A.P.
+
1,72 m , b e h a l v e een s t u k j e van4
km t e n o o s t e n van Winschoten m e t een voorgeschreven hoogte van N.A.$.+
1,32 m.f u n c t i e v e r l i e z e n . E r i s n a m e l i j k een
B i j d e twee meest w e s t e l i j k e p o l d e r s ( d e Westpol-
Ten zuiden van D e l f z i j l wordt h e t g e b i e d gecompar-
nieuwe dijk voor de oude in uitvoering die zal lopen van de punt van Reide tot voorbij Nieuw Statenzijl (bij de Duitse grens).
T.a+v. de Eems- en Dollartdijken in Duitsland zijn de oostelijke dijken langs de Westerwoldse
A
en langs het Verenigd Kanaal als tweede kering beschouwd.
Deze vormen een verbinding tussen de zeedijk beoosten Nieuw Statenzijl en de hoge gronden bij Vlagtwedde.
111.2.2 Friesland
In Friesland is het stelsel tweede waterkeringen veel minder volledig dan in Groningen. Hiervoor zijn twee redenen: er heeft minder landaanwinning plaats ge- had en de grote boezem waarop bijna de gehele provincie afwatert maakt compartimentering erg moeilijk.
111.2.2.1 Ten opzichte van de zee
...
De
situatie rond de Lauwerszee sluit aan op wat hierover bij Groningen is gezegd, De oude zeedijken rond de Lauwerszee zijn opgenomen als tweede keringen. zeedijk van de Anjumer- en Lioessenserpolder. Achter deze dijk ligt een slaperdijk die eenverbindingtussen de zeedijk buiten en die binnen de afsluitdijk. De slaperdijk heeft een hoogte van tenminste
N.A.P. +
4,30
rn.
De coupures erin worden bij uitgebreide dijk- bewaking gesloten. Het ontwerppeil is ter plaatse onge- veerN.A.P.
+
5,40
m.
polders naast elkaar. De tweede kering heeft een hoogte van N.A.P.
+
3,OO
m, de schenkeldijk vanN.A.P.
+ 3,30
m, Evenals deze liggen ook de volgende tweede keringen laag ten opzichte van het door de Deltawet vastgestelde ont- werppeil.ders die door tweede keringen worden omsloten: de Noorder- leegpolder, de Bildtpollen en het Nieuw Bildt. Een inunda- tie van de Noorderleegpolder zou zich het eerst uitbreiden naar de Bildtpollen (schenkeldijk op
N.A.P.
+
3,30
m) enDe afsluitdijk van de Lauwerszee sluit aan op de vormt
Bij Holwerd
en
Ternaard liggen twee landaanwinnings-v e r v o l g e n s n a a r h e t Nieuw B i l d t ( s c h e n k e l d i j k i
3,70
m). V a n u i t d e B i l d t p o l l e n zou e e r s t d e N o o r d e r l e e g p o l d e r e n d a n h e t Nieuw B i l d t i n u n d e r e n N a d e z e c a l a m i t e i t e n o f n a d o o r b r a a k v a n d e z e e d i j kvan
h e t Nieuw B i l d t , Z O U v e r v o l g e n s d e t w e e d e k e r i n g a c h t e r h e t Nieuw B i l d t d e zwakke s c h a k e l z i j n . Deze l i g t op d e l a a g s t e p l a a t s e n op N.A.P.+
2 , 8 0 m.I n d e zogenaamde H o r n e s t r e e k t e n n o o r d e n van Fra- n e k e r w o r d t n o g e e n t w e e d e k e r i n g o n d e r h o u d e n met e e n minimum k r u i n h o o g t e v a n N.A.P.
+
0,60 m. Deze h e e f t zo w e i n i g b e t e k e n i s , d a t h e t b e t e r was, hem n i e t op de o v e r z i c h t s k a a r t o p t e nemen. k e t e n d i j k e n genoemd d i e F r i e s l a n d i n t w e e c o m p a r t i m e n - t e n v e r d e e l t . Het b e t r e f t e e n w a t e r k e r i n g d i e l o o p t v a n d e z e e d i j k t e n n o o r d w e s t e n v a n Franeker naar S n e e k e n v e r v o l g e n s l a n g s J o u r e n a a r H e e r e n v e e n , waarhij
a a n - s l u i t op hoge g r o n d e n . H e t e e r s t e d e e l h e e t "de S l a c h t e d i j k " , De a a n s l u i - t i n g op d e z e e d i j k b e v i n d t z i c h b i j O o s t b i e r u m . De d i j k k r u i s t h e t v a n H a r i n x m a k a n a a l d o o r m i d d e l v a n e e n k e e r - s l u i s , d e K i e s t e r z i j l . V e r v o l g e n s l o o p t de d i j k naar Achlum e n d a a r n a i n z u i d w e s t e l i j k e r i c h t i n g n a a r een p u n t5
krn t e n o o s t e n v a n Bolsvvard. V a n d a a r gaat h e t i n o o s t e l i j k e r i c h t i n g l a n g s Bozum n a a r d e k e e r s l u i s " d e D i l l e " b i j O o s t e r w i e r u m , De kruin v a n d i t e e r s t e d e e l l i g t m i n i m a a l op N.A.P.+
1,OO m. Vanaf d e D i l l e w o r d t d e w a t e r k e r i n g gevormd d o o r de r i j k s w e g v a n Leeuwarden n a a r S n e e k , d i e h i e r op on- g e v e e r N.A.P.+
0 , 3 O m l i g t , Deze s l u i t b i j S n e e k a a n op d e GroeneDijk,
d i e l a n g s d e n o o r d z i j d e v a n h e t S n e e k e r m e e r op d e k e e r s l u i s v a n T e r h o r n e u i t k o m t ( m i n i - mum-hoogte+
0 , 9 4 m ) . H e t v o l g e n d e d e e l i s d e zogenaam- d e Nieuwe S l a c h t c v a n T e r h o r n e n a a r r i j k s w e g43
b i j J o u r e (minimum-hoogte N . A . P . ) . A l d e z e d i j k e n worden als b i n n e n d i j k o n d e r h o u d e n . Van J o u r e t o t d e hoge g r o n d e n i s e e n k e t e n boezemkaden a a n t e w i j z e n d i e e v e n e e n s m i n s t e n s op N.A.P. l i g t . Deze k e t e n l o o p t l a n g s H a s k e r h o r n e e n O u d e h a s k e naar O u d e s c h o o t t e n z u i d e n v a n H e e r e n v e e n .mair t o t d o e l , h e t b o e z e m g e b i e d v a n F r i e s l a n d i n t w e e ë n t e d e l e n met h e t o o g op hoge b o e z e m s t a n d e n , A l s compar- t i m e n t e r i n g s d i j k i n v e r b a n d met d e b e s c h e r m i n g t e g e n d e z e e i s h i j n i e t op d e o v e r z i c h t s k a a r t v a n d e w e r k g r o e p opgenomen. D i t b e t e k e n t d a t h e t g r o o t s t e d e e l van F r i e s l a n d b i j i n u n d a t i e n a d o o r b r a a k v a n e e n z e e d i j k a l s é é n compar- t i m e n t moet worden g e z i e n . B i j h o g e s t o r m v l o e d e n z a l h e t w a t e r v e r h e t l a n d b i n n e n d r i n g e n , z o d a t z e l f s d e v r a a g moet worden g e s t e l d o f d e N o o r d o o s t p o l d e r en d e k o p v a n O v e r i j s s e l g e v r i j w a a r d z u l l e n b l i j v e n . De P r o - v i n c i a l e W a t e r s t a a t v a n F r i e s l a n d h e e f t h i e r n a a r op v e r z o e k v a n d e w e r k g r o e p e e n o n d e r z o e k i n g e s t e l d . V e r d e r werd i n d i t v e r b a n d d o o r d e P r o v i n c i e e e n De g e h e l e h i e r o m s c h r e v e n w a t e r k e r i n g h e e f t p r i -
T u s s e n F r i e s l a n d e n d e N o o r d o o s t p o l d e r l i g t n o g d e oude L u i d e r z e e d i j k . De l a a g s t e g e d e e l t e n d a a r v a n l i g g e n op N.A.P.
+
2 , 5 Om.
Waar d e T j o n g e r d e d i j k k r u i s t , l i g t d e S c h o t e r z i j l , d i e n o r m a a l a l l e e n zou k u n n e n k e r e n n a a r d e k a n t v a n d e N o o r d o o s t p o l d e r . H e t i s e c h t e r op e e n v o u d i g e wijze m o g e l i j k d a t d e z e s l u i s o o k n a a r d e F r i e s e z i j d e k e r e n d w o r d t g e m a a k t , b i j - v o o r b e e l d met s c h o t b a l k e n . B i j S l i j k e n b u r g s l o o t op d e Z u i d e r z e e d i j k d e zo- genaamde L i n d e d i j k a a n , d i e d e z e v e r b o n d met d e h o g e g r o n d e n b i j O l d e m a r k t . Deze d i j k , w a a r v a n d e k r u i n op o n g e v e e r N.A.P.+
2 , O O m moet h e b b e n g e l e g e n , i s e c h - t e r o v e r h e t g e d e e l t e t u s s e n d e L i n d e t e n n o o r d e n v a n O l d e m a r k t en d e h o g e g r o n d e n a f g e g r a v e n t o t m a a i v e l d (N.A.P.). I n p l a a t s v a n d i t d e e l k u n n e n nu e n k e l e p o l - d e r k a d e n e n wegen a l s d e e l v a n d e z e k e r i n g worden b e - schouwd. Deze v e r b i n d e n de L i n d e d i j k met h o g e g r o n d e n t e n o o s t e n v a n 'violvega. De g c r o g l e n e n t e e r d e h o o g t e e r - v a n b e d r a a g t N.A.P.+
0 , 7 O m. H e t op d e o v e r z i c h t s k a a r t g e t e k e n d e t r a c é z a l worden g e r e a l i s e e r d b i j e e n r u i l - v e r k a v e l i n g ; momenteel l i g t h e t i e t s n o o r d e l i j k e r . Voor een k e r i n g d i e hoger is dan R . A . P .+
0,70 m z a l a a n s l u i t op d e hoge g r o n d e n b i j O l d e m a r k t o f B i e s s e . H e t maken v a n e e n d o o r g a a n d e k e r i n g op N.A.P.+
1,00 t. 1,50 o f+
2 , O O rn z a l a a n z i e n l i j k e k o s t e n met z i c h m e e b r e n g e n . Naar s c h a t t i n g f . 200.000,-, f. 700.000,- r e s p e c t i e v e l i j k f.1.7OO.OOO,-.
T e n s l o t t e m o e t e n n o g n l s t w e e d e k e r i n g e n t . o . v . d e z e e worden genoemd d e I J s s e l m e e r d i j k e n v a n F r i e s - l a n d v a n d e kop v a n d e A f s l u i t d i j k b i j Z u r i c h t o t d e a a n s l u i t i n g v a n de N o o r d o o s t p o l d e r d i j k b i j Lemmer. Het l a a g s t e g e d e e l t e v a n d e z e d i j k e n b e v i n d t z i c h b i j Oude- mirdum ( G a a s t e r l a n d ) , waar d e k r u i n op N.A.P.+
2 , O O m l i g t .g e z o c h t m o e t e n worden naar e e n t r a c é d a t weer
111.2.2.2 Ten o p z i c h t e v a n h e t I J s s e l m e e r
...
A c h t e r d e F r i e s e d i j k e n l a n g s h e t I J s s e l m e e r l i g - g e n n i e t d i r e c t t w e e d e w a t e r k e r i n g e n . E r w a r e n e r w e l i n h e t v e r l e d e n maar d i e z i j n b i j v e r b e t e r i n g v a n de afwatering g e d e e l t e l i j k v e r d w e n e n e n h e t zou o m v a n g r i j - ke k u n s t w e r k e n i n k a n a l e n k o s t e n om w e e r e e n g e s l o t e n k e r i n g t e maken. Ver a c h t e r d e I J s s e l m e e r d i j k e n i s de d o o r g a a n d e k e r i n g aanwezig d i e i n d e v o r i g e p a r a g r a a f i s b e s c h r e v e n . De minirnum-hoogte v a n d e z e k e t e n , narne- l i j k N.A.P., l i j k t t . o . v . h e t I J s s e l m e e r w e l b e l a n g t e h e b b e n . O p h e t o v e r z i c h t v a n t w e e d e k e r i n g e n t.o.v. h e t I J s s e l m e e r i s d e S l n c h t e d i j k c . a . d a a r o m w e l opgenomen.I T u s s e n F r i e s l a n d e n d e N o o r d o o s t p o l d e r r r e s p e c t i e - v e l i j k d e k o p v a n O v e r i j s s e l l i g g e n d e i n d e v o r i g e p a r a g r a a f b e s p r o k e n o u d e Z u i d e r s e e d i j k e n e n d e L i n d e - d i j k c.a.
!["Nasz kochany Jan Kochanowski. Tradycja czarnoleska w zaborze pruskim 1795-1939", Andrzej Staniszewski, Warszawa 1988 : [recenzja]]()