ZDZISŁAW CIECKiO, GRZEGORZ NOWAK
[REAKCJA KUKURYDZY, OWSA I RZEPAKU
NA WZRASTAJĄCE DAWKI POPIOŁU Z WĘGŁA KAMIENNEGO
Instytut Chemizacji Rolnictw a Akademlii Ro ln ic z o - Tec h nic z neij w Olsztynie
WSTĘP
Popioły z węgla kamiennego i brunatnego ,są uciążliwym odpadem energetyki. Ponad 90% energii elektrycznej w Polsce pochodzi ze spala nia węgla i w związku ze zwiększającym się zapotrzebowaniem na ten rodzaj energii ilość uzyskiwanych popiołów będzie systematycznie wzra stać [6]. W ciągu jednego roku w przemyśle energetycznym powstaje około 13 min ton popiołów, z czego 70% stanowią popioły z węgla k a miennego. Zajm ują one corocznie w skali k raju około 100 ha ogranicza jąc w ten sposób tereny produkcji rdlnej. Gromadzone na hałdach powo dują pylenie, stw arzając zagrożenie dla naturalnego środowiska i ludzi, zwłaszcza gdy są lokalizowane w pobliżu dużych skupisk miejśskich.
Popioły z węgla kamiennego powtinny być zagospodarowane rolniczo, zwłaszcza że, jak wykazały badania, ta gałąź gospodarki może wykorzy
stać znaczną ich masę [3—>6, 8— 10]. Stosowane w dużych daw kach nie
tylko odkwaszają glebę, ale mogą także poprawiać właściwości fizyko- chemiczne gleb lekkich [5, 7] oraz wzbogacać je w przysw ajalne m akro- i m ikroeletnenty [5]. Są one szczególnie zasobne w magnez oraz bor, m angan i cynk [8]. Niektórzy autorzy [4, 9] stwierdzili jednak obniżenie plonów roślin w w yniku stosowania dużych dawek popiołów z węgla ka miennego. Spowodowane jest to prawdopodobnie brakiem fosforu z po wodu w ytrącania się niedostępnych fosforanów glinu i żelaza [2], a tak że, być może, następuje toksyczne działanie dużych ilości glinu, żelaza, manganu i boru [1]. Inni uczeni przytaczają dane świadczące, że wysoka zawartość niklu w popiele jest przyczyną ich toksyczności [10].
Jak widać, zagadnienie rolniczego wykorzystania popiołów z węgla kamiennego nie zostało jednoznacznie rozstrzygnięte. Nasze badania od noszą się do oceny wartości nawozowej popiołów pochodzących z Zespołu Elektrowni w Ostrołęce. Zajm ują one tu powierzchnię kilkudziesięciu hektarów i do tej pory nie były szczegółowo badane pod względem
przy-datności rolniczej. W tym województwie szczególnie istotne byłoby wy korzystanie popiołów do poprawy produkcyjności gleb lekkich, które tu przeważają.
METODY BADAŃ
Wartość nawozową popiołów z węgla kamiennego z Zespołu Elektrow ni Ostrołęka badano w dw uletnim doświadczeniu wazonowym. Roślinami upraw ianym i w pierwszym roku były: kukurydza (plon główny) i owies (poplon), a w drugim rzepak na zieloną masę. Doświadczenie przeprow a dzono w wazonach M itscherlicha, które napełniono 5,5 kg gleby o skła dzie mechanicznym piasku słabo gliniastego. Odczyn gleby (pH) wynosił w wodzie 6,0, a w 1 N KC1 5,5. Kwasowość hydrolityczna gleby odpowia
dała 2,1 m e/100 g, a pojemność kompleksu sorpcyjnego 8,2 me/100 g.
Z przysw ajalnych składników gleba zawierała 6,6 mg P, 15,8 mig К oraz
3,8 mg Mg na 100 g. Zastosowany do badań popiół wykazywał pH w wo dzie 8,9, zawartość zaś przysw ajalnych form: fosforu, potasu i magnezu w 100 g wynosiła 54,5 mg P, 10,8 mg К i 35,7 mg Mg.
Ilość wprowadzonego do wazonów popiołu wynosiła 2,5, 5, 10, 15, 20, 25 i 30% w stosunku do masy gleiby, co w przeliczeniu na 1 ha wynosi łoby odpowiednio: 75, 150, 300, 450, 600, 750 i 900 t. Kombinację kon trolną stanowiła gleba bez popiołu.
Wilgotność gleby w wazonach uzupełniano do 60% kapilarnej pojem ności wodnej. W tym celu przygotowano dodatkową serię wazonów na pełnionych glebą z dodatkiem popiołu, a następnie poddano je podsiąko- wi. Na tej podstawie ustalono ilość wody potrzebnej do uzyskania jedna kowej wilgotności podłoża.
We w szystkich wazonach zastosowano jednakowe nawożenie NPK. Azot wprowadzono w formie mocznika, fosfor w postaci superfoisfatu po trójnego, a potas w 60-procentowej soli potasowej. Dawka azo-tu i potasu wynosiła 1,0 g, a fosforu 0,44 g na wazon. P rzy jęte w doświadczeniu kom binacje prowadzono w czterech powtórzeniach. Po wymieszaniu popiołu z glebą, a następnie z nawozami, wysiano w wazonach w pierwszym
roku po 8 ziaren kukurydzy. Po wschodach kukurydzę przerwano i do
dalszej wegetacji pozostawiono 4 rośliny. Zebrano je, gdy rośliny były w fazie zawiązywaniia kolb. Po zbiorze kukurydzy i oczyszczeniu gleby z większych korzeni, wysiano 30 ziaren owsa, po przeryw ce pozostawiono w wazonach po 20 roślin. Owies zebrano na zielonkę. W drugim roku doświadczenia po usunięciu z gleby większych korzeni zastosowano na
wożenie m ineralne NPK w ilości 1 g N, 0,44 g P oraz 1,0 g К na wazon, w tych samych nawozach, jakie były stosowane w pierwszym roku do świadczenia. Do gleby w wazonach wysiano po 30 nasion rzepaku jarego, a po przeryw ce do dalszej w egetacji pozostawiono po 25 roślin. Rzepak
W m ateriale roślinnym azot ogółem oznaczono metodą Kjeldahla, fos for — metodą wanadowo-moiibdenową, potas i wapń — fotopłomienio- metrycznie, a magnez — metodą ASA.
W glebie i popiele przysw ajalny fosfor i potas oznaczono metodą Eg- nera^Riehma, magnez — metodą Schachtschabela, sód wym ienny — foto-
płomieniometrycznie w ekstraktach 1 N octanu amonu, pH w wodzie
i 1 N KC1 za pomocą elektrody chlorosrebrowej, a kwasowość hydrolicz- ną i sumę zasad — metodą Kappena. Przysw ajalny bor oznaczono meto dą kurkum inową, a miedź, mangan, cynk i molibden metodą ASA.
WYNIKI
Plony kukurydzy i owsa w ykazały znaczne dodatnie działanie popio
łów z węgla kamiennego (tab. 1). Zaobserwowano system atyczny wzrost
plonów suchej masy kukurydzy pod wpływem wnoszonych do gleby
po-T a b e l a 1
P lo n s u c h e j maey ku k u r y d a y i owsa Y i e l d o f d r y m a t t e r o f ma iao and o a t s Dawka p o p i o ł u
w g na w&zon Kukurydza Maize Owiee - Oafes
Ash r a t e i n g p e r po t gramA& aong r a m / p o t % g r a m /n a z o ng r a m / p o t % 0 2 3 ,8 too 2 , 4 100 138 3 0 ,0 126 3 , 2 133 275 4 6 , 4 195 3 , 8 158 550 6 4 , 5 271 4 , 4 183 825 7 5 , 9 319 5 , 5 229 1100 4 0 ,0 168 6 , 3 263 I 1375 3 5 , 4 149 8 , 9 370 1650 3 4 , 3 144 6 , 5 270 NU?,p=0f 05 L3Da t = 0 . 0 5 5 , 2 - 0 , 6
-piołów. Najwyższy plon uzyskano po zastosowaniu popiołów w ilości 15% w stosunku do masy gleby (co odpowiadałoby 450 t/ha), natom iast 5-procentowa dawka popiołu zwiększyła plon około 2-krotnie, a dawka 825 g na wazon podniosła plon kukurydzy ponad trzykrotnie w porówna niu z kontrolą. Dopiero 1100 g popiołu wniesione do gleby obniżyło plo nowanie kukurydzy, kształtował się on jednak na poziomie wyższym niż w wazonach, do których wniesiono 275 g popiołu. Owies w ysiany po zbio rze kukurydzy wykazywał lepszą reakcję na nawożenie popiołem. N aj większy plon suchej masy owsa uzyskano w kombinacji, do której wnie siono aż 25% popiołu w porów naniu do masy gleby. Uzyskana masa owsa była ponad 3-krotnie większa niż w kontroli. Niewielkie obniżenie nastą piło pod wpływem 1650 g popiołu. Problem odporności roślin na
toksycz-ne działanie popiołu był już wcześniej rozpatryw any [3]. Uzyskatoksycz-ne wy niki potw ierdziły korzystne oddziaływanie popiołów zastosowanych w du żych dawkach na plonowanie omawianych roślin. Natom iast w innych doświadczeniach m elioracyjne daw ki popiołów zdecydowanie obniżały plonowanie roślin, co mogło być wynikiem działania znacznej koncentra cji w nich m etali ciężkich.
Uzyskana zielona masa kukurydzy była na ogół bogata w potas i mag
nez, a uboga w fosfor (tab. 2). W zrastające daw ki popiołu, zastosowane
T a b e l a 2 S k ł a d ch e m ic z n y k uk u ry d z y - C h e m i c a l c o m p o s i t i o n o f m a iz e Dawka p o p i o ł u ’.V g . A3h r a t e i n g Л Р К Ca Mg w p r o c e n t a c h s.m • - i n p e r c e n t o f d. m. 0 0 , 7 9 0 , 1 7 2 , 0 0 о..38 0 , 1 4 138 1 , 2 0 0 , 1 9 1 , 9 9 0,,37 0 , 1 7 275 1, 1 б 0 , 1 4 2 , 1 4 °*'41 0 ,2 1 550 1 ,0 8 0 , 1 5 2 , 1 б o,,34 0 , 2 8 82 5 0 , 9 2 0 ,1 6 2 , 4 0 0,,31 0 , 3 4 1100 1 ,8 1 0 , 1 8 2 , 6 4 o, 33 0 , 4 0 1375 1, 8 1 0 , 1 9 3 , 0 0 o , 34 0 , 4 3 1650 1 , 7 0 0 , 1 7 2 , 7 0 0, 33 0 , 4 5 T a b e l a 3 S k ł a d c h s n i c z n y owsa - C h em ic a l c o m p o s i t i o n o f o a t a Dawka p o p i o ł u w g A3h r a t e i n g N P . К Ca Mg w p r o c e n t a c h s.m • - i n p e r c e n t o f d.m. 0 2, 0 5 0 , 6 6 2, 9 8 0 , 7 4 0,16 133 1, 5 9 0 , 7 5 3 , 3 9 0 , 5 7 0 , 1 9 275 1,6 1 0 , 7 6 3 ,4 5 0 , 5 4 0 , 2 3 550 1 ,6 9 0 , 6 5 3 , 2 5 0 , 5 1 0 , 2 7 825 1,7 3 0 , 6 7 3 , 1 4 0*50 ; 0 , 3 2 1100 1 ,b 2 0 , 3 7 3, 2 5 0 , 4 9 0 , 4 3 1375 2 , 1 0 0 , 4 0 3 , 4 0 0 , 3 3 0 , 3 7 1650 ro -£■o 0 , 4 3 3 , 3 0 0 , 3 9 0 , 3 0
w ilości powyżej 1100 g na wazon, zwiększyły zawartość azotu w kuku
rydzy, natom iast koncentracja magnezu i potasu zwiększyła się w rośli nach już po wniesieniu do gleb niższych dawek popiołu. Zawartość wap nia nieco malała, a fosforu nie ulegała większym zmianom. W zielonej masie owsa uprawianego w poplonie zastosowany popiół zwiększył kon centrację azotu i magnezu, zmniejszył zaś fosforu i wapnia, nie miał na tomiast wpływu na poziom potasu (tab. 3). '
Na podstawie uzyskanych w yników i danych z literatu ry [5, 9] nale żałoby sądzić, że popiół z węgla kam iennego może być dla roślin dobrym źródłem magnezu i częściowo potasu. Obniżenie zawartości fosforu w owsie prawdopodobnie spowodowała sorpcja chemiczna fosforanów w glebie. Potw ierdzają to również inne badania [2, 3].
Pobranie wszystkich badanych składników pokarmowych przez kuk u rydzę i owies wyraźnie zwiększyło się pod wpływem działania w zrastają cych dawek popiołu, analogicznie do uzyskanych plonów tych roślin (tab. 4). Najwięcej ich pobrała kukurydza w wazonach na glebie z dodatkiem
T a b e l a 4
P o b r a n i e s k ła d n i k ó w p r z e z ku kur yd zę i o w ie s w m i l i g r a m a c h z wazonu Up take o f p a r t i c u l a r e l e m e n t s by m a iz e and o a t s , i n mg p e r p o t Dawka p o p i o ł u w g Ash r a t e i n g N P К Ca Mg Ku kur yd za - Maize 0 18 8 ,0 4 0 ,5 4 7 6 ,1 90 , A 3 3 , 3 138 360,0 5 7 ,0 5 9 7 , 0 1 11 , 0 5 1 , 0 275 538 , 2 6 5 , 0 9 9 3 , 0 19 0, 0- 9 7 ,4 550 6 9 6 , 6 9 6 ,8 1 3 93 ,2 2 1 9 , 3 180 ,6 825 6 9 8 , 3 12 1, 4 132 1,6 2 3 5 , 3 25 8, 1 1100 7 2 4 ,0 7 2 ,0 10 56 ,0 13 2,0 1б0 ,0 1375 6 4 0 , 7 6 7 , 3 106 2,0 12 0, 4 1 5 2 ,2 1650 5 8 3 , 1 5 8 , 3 . 926 ,1 11 3 ,2 1 5 4 , 4 Owies - O a t s 0 4 9 , 2 1 5 ,8 7 1 , 5 1 7,8 3 ,8 138 5 0 , 9 2 4 , 0 10 8 ,5 13 ,2 6, 1 275 6 1 , 2 2 8 , 9 131,1 2 0 ,5 8 , 7 550 7 4 , 4 2 8 ,6 1 43, 0 2 2 , 4 1 1 ,9 825 9 5 , 2 36 ,9 1 7 2 ,7 2 7 ,5 17 ,6 1100 1 1 4 , 7 2 3, 3 2 0 4 ,8 3 0 ,9 27,1 1375 1 8 6 , 9 35 ,6 3 02, 6 33 ,8 3 2 , 2 1650 1 5 6 , 0 2 8 , 0 2 1 4 , 5 2 5 , 4 1 9 ,5 Razem - T o t a l 0 2 3 7 , 2 5 6 , 3 5 4 7 ,6 1 0 8 , 2 37 ,1 138 4 1 0 , 9 8 1 , 0 7 0 5 ,5 1 2 9 , 2 57 ,1 275 5 9 9 , 4 9 3 , 9 1124 ,1 2 1 0 , 7 10 6,2 550 7 7 1 , 0 1 2 5 , 4 "1536,2 2 4 1 , 7 1 92 , 5 825 7 9 3 , 5 1 5 8 , 3 1 9 9 4 , 3 5 0 4 , 5 2 7 5 ,7 1100 8 3 8 , 7 9 5 , 3 12 6 0, 8 1 6 2 , 9 187,1 1375 8 2 7 , 6 1 0 2 , 9 13 6 4, 6 1 5 4, 2 1 8 4 , 4 1650 7 3 9 , 1 8 6 , 3 114 0 ,6 1 33, 6 1 7 3, 9
825 g popiołu, a owies — w obiekcie z dodatkiem 1375 g popiołu. W cią gu okresu wegetacji sumaryczne pobranie azotu i składników m ineral nych przez kukurydzę i owies upraw iany jako poplon było największe na obiekcie z dodatkiem 825 g popiołu. W obiekcie tym rośliny pobrały około 2-krotnie więcej azotu i fosforu, 3-krotnie potasu, 4-krotnie wapnia oraz 5-krotnie magnezu niż w kombinacji kontrolnej.
t a b e l a 5 P lo n a u c h e j masy rz e p a k u fcape d ry m a t t e r y i e l d Dawka p o p io łu g/w azon Aeh r a t e i n g p e r p o t gram /wazon gram/ p o t % 0 1 2 ,8 100 138 16 ,8 131 275 1 7 ,4 136 550 1 7 .2 134 Б25 1 5 ,7 123 110® 1 5 ,3 120 1375 1 4 ,5 113 1650 14 ,1 110 " ^ 0 , 0 5 ^ 0 . 0 5 -T а Ъ • 1 а 6
S k ła d ohem ioany r se paku - C hem loal o o m p o eitio n o f rapa Dawka p o p io łu W & /»azon Ash r a t e i n g p er p ot Ж P К Ca Mg ii? p ro ce n ta ch a.m . - in p er o e n t q f d .m . 0 1 ,3 4 0 ,5 1 1 ,8 2 1 .9 1 0 ,4 1 138 1 ,4 6 1 ,8 6 2 ,1 5 0 ,4 4 275 1*21 0 ,4 9 1 ,8 7 1 ,6 6 0 ,4 8 550 1 ,1 8 0 ,4 9 1 ,9 0 1 ,6 2 0 ,5 4 82 5 1 ,1 5 0 ,4 3 1 ,8 3 1 ,6 0 0 ,5 9 1100 1 ,0 8 0 , 4 2 1 ,8 2 1 ,6 2 0 ,6 8 1375 1 ,0 9 0 ,4 0 1 ,9 0 1 ,6 0 0 ,5 6 1650 1 ,0 3 0 ,3 8 1 ,9 2 1 ,6 0 0 ,4 0
W drugim roku doświadczenia najwyższy plon w egetatyw nej masy rzepaku uzyskano w wazonach na glebie, do której wniesiono 550 i 275 g popiołu (tab. 5). Dalsze zwiększanie dawki popiołu spowodowało istotne obniżenie plonowania. Jednakże masa roślin z wazonów, do których do dano 1650 g popiołu, była większa w porów naniu z kombinacją kontrol ną. Otrzymane wyniki świadczą, iż rzepak, mimo że był upraw iany w drugim roku po wniesieniu popiołów, okazał się rośliną najbardziej .wrażliwą.
Skład chemiczny części nadziemnych rzepaku świadczy o w yczerpy
w aniu gleby z podstawowych m akroelem entów (tab. 6). Azot, fosfor
i wapń występowały w największych ilościach w rzepaku uzyskanym z wazonów z 2,5-procentowym dodatkiem popiołu. Jednakże dalsze zwiększanie dawki spowodowało sukcesywne obniżanie zawartości tych składników. Zawartość magnezu w roślinach systematycznie w zrastała
i osiągnęła maksimum pod wpływem 1100 g popiołu na wazon, nato
miast zawartość potasu nie ulegała większym zmianom.
Analogicznie do składu chemicznego rzepaku pobranie azotu, fosforu i wapnia było największe z gleby, do której dodano 2,5V» popiołu (tab. 7). Pod wpływem wzrastających dawek popiołu malało pobranie tych składników przez rośliny. Wyraźne zwiększenie akum ulacji w rzepaku
uwidoczniło się w przypadku magnezu (do dawki 1100 g na wazon) i po
tasu (do dawki 550 g na wazon).
T a b e l a 7 P o b r a n i e s k ła d n i k ó w p r z e z r z e p a k w m i l i g r a m a c h z wazonu Up tak e o f p a r t i c u l a r e l e m e n t s by r a p e , i n mg p e r p o t Dawka p o p i o ł u w g/w az on Aah r a t e 1л g p e r p o t N P К Ca I Mg I ! * 0 1 7 1 ,5 6 5 , 3 2 3 3 , 0 2 4 4 , 5 5 2 , 5 W 133 2 4 5 , 2 9 0 , 7 3 1 2 , 5 3 6 1 , 2 7 3 , 9 i 275 2 1 0 , 5 6 5 , 3 3 2 5 , 4 2 8 8 , 8 8 3 , 5 I 550 2 0 3 , 0 6 4 , 3 3 2 6, 8 2 7 2 ,6 0 2 , 9 I 825 1 30 ,6 6 7 , 5 2 8 7 , 3 2 5 1 , 2 9 2 , 6 II 1100 1 6 5 , 2 6 4 , 3 2 7 8 , 5 2 4 7 ,9 1 0 4 ,0 I 1375 158,1 5 8 , 0 2 7 5 , 5 2 3 2 , 0 3 1 , 2 1650 1 45 , 2 5 3 , 6 2 7 0 , 7 2 2 5 , 6 5 6 , 4 __________________________ . . . ___ - .. . . . _________ _______________ ____________________ ___________________________ i T а Ъ 6 1 a Ö
F ir .y koo hem icz ne w ł a ś c i w o ś c i g l e b y po z a k o ń c z e n i u d o ś w i a d c z e n i a P h y s i c o - c h e m i c a l p r o p e r t i e s o f s o i l a f t e r . t h e e x p e r i m e n t end Dawka p o p i o ł u w g Aah r a t e i n g Rh s T V % e2o KCl mo/100 g 0 6 , 4 5 , 6 1. 3 6 , 9 3 , 7 7 9 , 3 138 6 , 9 6 , 6 1 . 0 7 , 6 8 , 6 8 8 , 4 275 7,1 6 , 6 0 , 8 10,1 10, 9 9 2 ,7 550 7 , 3 o , 8 0 , 7 14,8 9 5 , 3 Ö25 7 , 5 7,1 0 , 5 1 6 ,1 1o,6 9 7 , 0 1100 7 ,6 7 , 3 0, 4 1 ö, 0 13 ,4 5 7 ,3 1375 i , 1 7 ,6 o, 3 2 1 , 5 2 l , o 9 8 ,6 1б50 y , i 7, D 0 , 3 2 2 , 2 2 2 ,5 9 8 , 7
T a b e l a 9 Z a w a r t o ś ć s k ł a d n i k ó w pokarmowych w g l e b i e po z a k o ń c z e n i u d o ś w i a d c z e n i a C o n t e n t o f n u t r i e n t e l e m e n t s i n s o i l a f t e r th e e x p e r i m e n t end S k ł a d n i k i N u t r i e n t pokarmowe e l e m e n t s Dawka p o p i o ł u w g Ash r a t e i n g 0 138 275 550 825 1100 1375 1650 P m g /100 g 6 . 1 10,1 13 ,2 1 8 , 3 19, 6 2 0 , 9 2 4 ,0 2 2 ,7 X 5 , 0 9 , 3 3 , 4 7 , 5 5 , 6 6 , 6 10,1 9 , 2 Mg 4 , 6 5 , 6 14 ,5 19 ,0 2 2 ,0 2 5 , 0 • 2 7 , 0 3 0 ,0 Na 1 , 0 1 ,2 1, 0 1 , 3 1 , 5 1 ,6 1, 5 1 , 3 В mg/Kg 0 , 3 6 0 , 6 7 1,21 1 ,2 5 1 ,3 3 1 ,7 4 2 , 4 2 2 , 5 0 Cu 1 ,2 0 , 9 1, 0 1 , 2 1 , 7 2 , 5 3 , 0 3 ,6 Mn 3 , 0 5 , 5 6 , 0 4 , 0 .. 3 , 8 3 , 5 3 , 2 3 , 0 Zn 9 , 7 9 , 7 9 , 3 10 ,2 10 ,7 11,1 13 ,8 14,1 Mo 0 , 0 9 5 0 , 1 1 0 0 , 1 1 0 0 , 1 6 5 0 , 1 9 0 0 , 2 1 0 0 , 2 3 5 0 , 2 5 0
Zastosowanie popiołu jako środka nawozowego spowodowało nato m iast korzystne zm iany w fizykochemicznych właściwościach gleby
(tab. 8). W porównaniu z kom binacją kontrolną podwyższeniu uległo
o 1,7—2,0 jednostki pH gleb w wodzie i 1 N chlorku potasowym, czemu odpowiadało zmniejszenie o 1,5 nie kwasowości hydrolitycznej. Suma zasad w ymiennych w glebie z dodatkiem 1630 g popiołu n a wazon zwięk szyła się ponad 3-krotnie, a pojemność sorpcyjna uległa zwiększeniu 2,6-krotnie. Stopień wysycenia kompleksu sorpcyjnego zasadami w tej serii gleb zwiększył się o 19,4%. Poprawę sorpcyjnych właściwości gleb pod wpływem wysokich dawek popliołów z węgla kamiennego odnoto wało wielu autorów [5, 7, 9]. Stwierdzono nawet, że popioły powodują korzystne zmiany w składzie mechanicznym gleb oraz właściwościach powietrzno-wodnych [6].
Zasobność gleby w przysw ajalny fosfor, magnez i sód w yraźnie zwiększyła się (tab. 9). P rzyrost zawartości przyswajalnego fosforu pod wpływem 1650 g popiołu był około 3,7-krotny. W największym jednak stopniu, bo ponad 6,5-krotnie, zwiększyła się ilość przysw ajalnego mag nezu. Obraz zasobności gleby w przysw ajalny potas świadczy o wyczer pyw aniu się tego składnika z gleb obiektów, na których uzyskano n aj wyższe plony roślin, a zwłaszcza kukurydzy.
Zwiększenie zawartości przyswajalnego magnezu i fosforu po w nie sieniu do gleb popiołów z węgla kamiennego stwierdzili także i inni badacze [5, 9].
-W zrastające dawki popiołu spowodowały sukcesyw ne zwiększanie w glebie zawartości boru, miedzi, cynku i molibdenu, a obniżanie m an- ganiu (tab. 10). Pod wpływem 1650 g popiołu na wazon w porównaniu z glebą kombinacji kontrolnej zawartość boru zwiększyła się około 7-krotnie, miedzi 3-krotnie, cynku 1,5-krotnie i molibdenu ponad
2,5--krotnie, natom iast m anganu zmniejszyła się 2,74krotnie. Być może ta k duża koncentracja boru działała toksycznie na rośliny, co zresztą w yka
zały również inne badania [2, 8]. Obniżenie ilości przyswajalnego m an
ganu w glebie nastąpiło prawdopodobnie w w yniku uwstecznienia go w środowisku obojętnym i alkalicznym.
Przeprowadzone wazonowe badania nad działaniem wysokich dawek popiołów z węgla kamiennego z Zespołu Elekrowni w Ostrołęce świad czą o potrzebie dalszych badań w tym zakresie. W przypadku uzyskania pozytywnych rezultatów w w arunkach polowych istnieje możliwość bez pośredniego w ykorzystania tych uciążliwych dla otoczenia odpadów do poprawienia produkcyjności gleb lekkich, które zajm ują znaczny areał rolniczo użytkowanej powierzchni województwa.
WNIOSKI
1. W zrastające dawki popiołów z węgla kamiennego zwiększyły plo nowanie kukurydzy i owsa, a także rzepaku w drugim roku doświadcze nia wazonowego. Uzyskano największe plony: kukurydzy — po zastoso
w aniu 825 g, owsa — 1375 g, a rzepaku —1 215 g popiołu na wazon.
2. Popioły z węgla kam iennego zm niejszyły kwasowość hydrolitycz- ną gleby, natom iast sum a zasad w ymiennych zwiększyła się ponad 3- -krotnie, a pojemność kompleksu sorpcyjnego 2,6-krotnie. Ponadto zwięk
szyła się w glebie 6,5-krotnie ilość przyswajalnego magnezu i 3,7-krotnie
fosforu, około 7-krotnie boru, 3-krotnie miedzi, 2,5-krotnie molibdenu
i 1,5-krotnie cynku, natom iast zawartość przyswajalnego m anganu obni
żyła się 2,7-krotnie.
3. Wydaje się, że popioły z węgla kam iennego mogą być dla roślin źródłem głównie magnezu i boru.
LITERATURA
[1] H o l i d a y R., H o d g s o n D. R., T o w n s e n d W. N., W o o d J. W.: Plant growth on „Fly ash”. Nature 1958, 181, 1079—1080.
[2] J o n e s L. H.: Aluminium uptake and toxicity in plants. Plant 'a. Soil 1961, 13, 297—310.
[3] К о t e r М., C z a p l a J., N o w a k G.: Wartość nawozow a popiołu z w ęgla kam iennego. Rocz. glebozn. (w druku).
[4] K r ę ż e l R., B o r k o w s k i J., N o w a k W., W y s o c k i W.: Badania nad przydatnością rolniczą popiołów ze spalania w ęgla kamiennego. Rocz. glebozn. 29, 1978, 3, 217—233.
[5] M a c i a k F.: W pływ w ysokich m elioracyjnych dawek popiołu z w ęgla bru natnego i kam iennego na niektóre fizykochem iczne i biochem iczne w łaści w ości gleby piaskowej. Rocz. glebozn. 32, 1981, 1, 101—128.
[6] M a c i a k F., L i w s k i S.: W pływ w ysokich (m elioracyjnych) dawek popio łów z w ęgla brunatnego i kam iennego na plonowanie i skład chem icżny roś lin na glebie piaskowej. Rocz. glebozn. 32, 1981, 1, 81—100.
[7] P I a s s W. L., С a p p J. P.: Physical and chem ical ch aracterises of surface mine soil treated w ith fly ash. J. Soil Wat. Gonserv. 1974, 3, 119—126.
[8] S t a r s k i В.: Wynik'i badań nad m ożliwością zastosowania popiołów po w ęglu brunatnym i kamiennym w rolnictw ie i leśnictwie. Post.' Nauk roi. 165 1977, 4, 131—150.
[9] T e r e l a k H., Ż o r a w s k a B.: W pływ popiołów z w ęgla brunatnego i od padów paleniskowych z w ęgla kam iennego oraz torfu na w łaściw ości gleb lekkich i plonow anie roślin. Rocz. glebozn. 30, 1979, 3, 109—122.
[10] W n o r o w s k i Z., D ł u ż e w ski J.: W yniki pięcioletnich prac badawczo-wdrożeniowych z zakresu biologicznego zabezpieczenia przed pyleniem składow isk odpadów paleniskow ych energetyki. M ateriały M inisterstwa Ener getyki. M ateriały M inisterstwa Energetyki i Energii Atom owej, maszynopis, AR w Poznaniu, 1973. 3. ЦЕЦЬКО, Г. НОВАК РЕАГИРОВАНИЕ КУКУРУЗЫ, ОВСА И РАПСА НА ПОВЫШАЮЩИЕСЯ ДОЗЫ ЗОЛЫ КАНЕННОГО УГЛЯ Кафедра химизации сельского хозяйства Сельскохозяйственно-технической академии в Ольштыне Р е з ю м е В двухлетнем сосудном опыте исследовали влияние золы каменного угля из Комплекса электростанций в г. Остролэнке на урожайность кукурузы и овса в первом и рапса во втором году опыта. На фоне постоянного минерального удобрения внисили повышающиеся дозы золы составляющие: 2,5, 5,0, 10,0, 15,0, 20,0, 25,0 и 30,0% по отношению к массе почвы в со судах. Зола повышала урожай кукурузы, овса и рапса, причем токсическое действие на ку курузу оказывала доза 1100 г, на овес — 1650 г, а на рапс — 825 г на сосуд. Внесенная в почву зола снижала усваивание растениями фосфора, а повышала усваивание магния. Примененные дозы золы вызывали благоприятные изменения в свойствах почвы. Снижалась гидролити ческая кислотность почвы, тогда как сумма обменных щелочей повышалась примерно 3-кратно, а емкость сорбционного комплекса — 2,6-кратно. Сверх того повышалось содер жание усвояемого магния, фосфора, бора, меди, цинка и молибдена. Примененные дозы золы снижали единственно количество усвояемого магния в почве. Z. C IE Ć K O , G. N O W A K
REACTION OF MAIZE, OATS AND RAPE ON INCREASING RATES OF HARD COAL ASH
Department of Chemization of Agriculture Agricultural University of Olsztyn
S u m m a r y
The effect of hard coal ash from the Complex of Power Plants at Ostrołęka on yields of maize and oats in the first and of rape in the second experim ent year was investigated in the tw o-year pot experim ent. Increasing ash rates of
2.5, 5.0, 10.0, 15.0, 20.0, 25.0 and 30.0% were applied against the background of the permanent m ineral fertilization, in relation to the soil bulk in pots. Ashes 'increased the maize, oat and rape yields; the toxic effect on maize exerted the aish rate of 1100 g, on oats — that of 1650 g and on rape — of 825 g per pot. A shes brought; into soil resulted in a decrease of phosphorus uiptake and an in crease of the magnesium uptake by plants. Favourable changes in soil properties occurred under the effect of ashes. The hydrolytical acidity of soil decreased, w hereas the sum of exhangeable bases increased by abou't 3 times and the sorp tion com plex capacity — by 2.6 times at application of ashes. Moreover, an in crease of the content of available m agnesium, phosphorus, boron, copper, zinc and m olybdenum was observed. The ashes applied decreased only the amount of m agnesium in soil.
D o c . d r h a b . Z d z i s ł a w C i e ć k o I n s t y t u t C h e m i z a c j i R o l n i c t w a A R T O l s z t y n — K o r t o w o
