1 8 7 7.
C z w a r t y r o c z n i k
Stowarzyszeń
ZAROBKOWYCH i GOSPODARCZYCH
w G alicyi i W . Ks. K rakow skiem .
Z e b r a ł i o g ł o s i ł
D r A l f r e d Z g ó s k i
R e d a k t o r „ 2 h v i a z j ę u “ .
&
3 '
?
L W O W .
N a k ł a d e m a u t o r a .
Z I . Zw iązkow ej d ru k a rn i, sto w . zare j. z n ie o g r. p o ręk ą .
1 8 7 8 .
T r e ś ć .
C zęść ogólna.
W iadomości ogólne . . . .
Związek stow arzyszeń . . . .
Stow arzyszenia zaliczkowe i kredytow e . . . .
Stow arzyszenia gospodarcze (spożywcze) . . . .
Stow arzyszenia zarobkowe (produkcyjne, handlow e i inne) . . . .
S ta ty sty k a członków stow arzyszeń . . . .
L ite ra tu ra . . . .
C zęść szczegółow a.
Stow arzyszenia zaliczkowe i kredytow e . . . .
Stow arzyszenia gospodarcze (spożywcze) . . . .
Stow arzyszenia zarobkowe (produkcyjne, handlowe i inne) . . . .
Tabele.
B ilanse stow arzyszeń zaliczkowych i kredytow ych . . . . B ilanse stow arzyszeń gospodarczych (spożywczych) . . . . Bilanse stowarzyszeń zarobkowych (produkcyjnych, handlowych i innych) . . . . W ykaz lokacyi funduszów publicznych i pożyczek, zaciągniętych przez tow arzystw a w zakładach
finansowych . . . .
S taty sty k a członków stow arzyszeń . . . .
4 7 7 9 9 9
1 0
1 1
29 30
32 36 36 38 40
1 8 7 7 .
C z w a r t y R o c z n i k
stowarzyszeń zarobkowych i gospodarczych w Galicyi i W. Ks. Krakowskiem.
W iadom ości o g ó ln e1)-
Liczba stow arzyszeń, k tó rą w r. 1876. (Trzeci Rocznik) wykazaliśm y, w ynosiła:
aal. i kred. 89, spożywczych 3 prod. i handl. 7 w r. 1877. i w I. półroczu 1878. przybyło:
zal. i kred. 13a) spożywczych — prod. i handl. — razem 1 0 2
razem 99 13 razem 3 razem 7 razem 112 w r. 1877. i w I. półroczu 1878. ubyło:
zal. i kred. 7 3) spożywczych l 4) prod. i handl. 2 5) razem 9
zostało „ 9 5 6) „ 2 „ 5 „ 102
1.
2.
3.
4.
5.
6. 7.
W szelkie daty, odnoszące sie do szematyzmu i kroniki sto
warzyszeń, sięgają po 30. czerwca 1878 — bilanse zaś i wy
kazy statystyczne są z dnia 30. grudnia 1877.
Andrychów, Dobromil, Limanowa, Lwów (Dom kom. rolnik), Lwów (tow. zal. urzędn, poczt.), Maryampol, Oświęcim, P il
zno, Radomyśl, Sieniaw a, Stanisławów (spół. roln.) S tryj i Żółkiew.
D w a tow arzystw a z zeszłorocznego spisu wcale nie weszły w życie: M onasterzyska i R aw a ruska, opuszczamy je więc z tegorocznego spisu, gdyż nie ma naw et nadziei, aby kiedy w życie weszły. Tow. urzędników w Tarnowie również opusz
czamy, gdyż zapewne już nie istn ieje, skoro naw et w wy
kazach I. ogóln. stowarzyszenia austro-w ęgierskiej Monar
chii nie je st umieszczone. Do m ajątku Tow. kred. miejskiego we Lwowie otw arty został konkurs. Tow. zaliczkow. powiat, w Przem yślu, Tow. komisowo-przem. zaliczkowe w Samborze i Tow. zaliczkowe roln. w Ż uraw nie likwidują.
Towarzystwo spożywcze w Samborze zgłosiło likwidacyą.
Towarzystwo do wydawania książek szkolnych we Lwowie już nie funguje, chociaż likwidacyi dotąd nie przeprowadziło.
Tow. produkcyjne szewców „ P ra c a “ we Lwowie likwiduje.
Z tych dwa: Brody i Chodorów jeszcze nie weszły w życie.
6 tow arzystw nie weszło w ży cie: Lwów, Pierw szy dom za- stawowy (z r. 1875); Lwów, Tow. hr. kat. k liru archiep.
lwowskoj (z r. 1 8 7 5 .); K rzeszow ice, Tow. zal. (z. r. 1875;
obecne z r. 1877. je st nowem towarzystwem); N o w y S ą c z , tow arzystw o zaliez. w (z r. 1874., kasa zaliczkowa z r. 1877.
je st nowem towarzystwem ); M o n a s t e r z y s k a , towarzystwo zaliczkowe (z r. 1876.) i R a w a r u s k a towarzystwo za
liczkowe (z r. 1876). Z tych tow arzystw tylko dawniejsze towarzystwo zaliczkowe w Krzeszowicach zostało z rejestru sto
warzyszeń zarobkowych i gospodarczych wykreślone, inne zaś d o t ą d nie są wykreślone; 4 tow arzystw a przestały istnieć bez lik w id acy i: Towarzystwo urzędników w K rakowie, (z r.
? ), Sokalu (z r. ? ), Tarnowie (z r. 1874) i Żółkwi
Od początku rucliu stow arzyszeń pow stało praw nie w Galicyi tow arzystw :
zal. i kred. 109, spożywczych 3 prod. i handl. 10 razem 122 u b y ł o ,, 1 £ ) „ _____ 1*) „ ______5*) „ 2 0 10)
zost. ja k wyż. 95 1 0 2ll)
W edług c z a s u p o w s t a n i a następstw o stow arzyszeń je s t t a k i e :
W r. 1860: Lwów, stow. wzaj. pomocy rękodz. m ieszczan 1
„ 1864: B rz e ż a n y ...1
„ 1865: Lwów (u r z ę d n ic y )... 1 (z r. ? ), 3 to w a rz y stw a : Towarzystwo zaliczkowe po
w iat. w P r z e m y ś l u (z r. 1872.) Tow. zal. kom. przemysł, w S a m b o r z e (z r. 1870.) i towarzystwo zaliczkowe rolne w Ż uraw nie (z r. 1875.) likwidują pozasądownie. Do m ajątku Tow. kred. miejsk. we Lwowie (z r. 1874.) otw arty został kon
kurs w r. 1878. w indywidualnym więc wykazie za r. 1877.
zostało jeszcze umieszczone. Również zatrzymano jeszcze w tegorocznym wykazie towarzystwo zaliczkowe rolne w Ż u rawnie.
8. Towarzystwo spożywcze w S a m b o r z e (z r. 1870.) które w r. 1878. zgłosiło likwidacyą w indywidualnym w ykazie za r. 1877. jeszcze się znajduje.
9. Towarzystwo Posługaczy we L w o w i e (z roku 1875) nie weszło wcale w życie. Towarzystwo do wydawania książek szkolnych we L w o w i e (z r. 1874) przestało istnieć dotych
czas bez likwidacyi. Towarzystwo magazynowe grajzlerów we L w o w i e (z r. 1873) sądownie likwidowało. Do m ajątku Tow arzystwa produkcyjnego krawców we L w o w i e (z r . 1871) otw arty był konkurs. Towarzystwo produkcyjne szewców „P raca“ we L w o w i e (z r. 1872). likwiduje w r.
1878. pozasądownie i w wykazie za r. 1877. je st jeszcze uwidocznione.
10. A zatem 7 nie weszło w życie; 5 przestało istnieć bez likw i
dacyi; 2 likwidowało sądownie, 4 pozasądownie, 2 podało o konkurs.
11. Z tych funguje obecnie: zal. i k red : 89. spożywczych 2.
produk. i handl: 5. razem 96, a 3 tow arzystw a zaliczkowe:
Brody, Chodorów i Radomyśl i Dom komisowy rolników we Lwowie jeszcze nie weszły w życie; roku zeszłego fungu- wało 91 towarzystw , obecnie zatem więcej o 9 tow arzystw . W wykazach naszych pom inęliśm y: O g ó l n y r o l n i c z o - k r e - d y t o w y z a k ł a d d l a G a l i c y i i B u k o w i n y , spółka za- rejestr. z nieogr. por. gdyż zakład ten, chociaż przyjął formę stowarzyszenia, przecież w gruncie rzeczy je s t spółką k a p i
tałową, a nie stowarzyszeniem osobistem. W stow arzyszeniu
4 — W r. 1867: Drohobycz, O le s z y c e ...2
„ 1868: Tarnów p o w i a t o w e ... 1 , 1869 : Przem yśl (kasa zaliczkowa rzem ieśl. i rolników) 1
„ 1870: D ąbrow a, Gorlice, Kraków, Lwów urzęd. kol.
K arola Ludwika, Lubaczów, Rzeszów, Toporów 7 , 1871: Lwów, Tow. z a l., K asa zal.; Sam bor przem.
i zaliczk .; S a n o k ; S ta n is ła w ó w ... 5
„ 1872: Lwów, I. Związkowa D rukarnia, Ł ań cut; P rz e m yślany ...3
„ 1873: Jarosław , Kraków wzaj. kred., Lisko, Rozdół, T y ś m i e n i c a ... 5
„ 1874: B iała, B o b rk a, B rzesko, B u cza cz, G ródek, J a s ło , K ałusz, Kolbuszowa, K rosno, L iszki, Lwów, urzędn. dróg Żelazn., zal. rolne, właść.
realn., przem ysłow e; Mielec; Przem yśl, urzę
dnicy; Sanok, urzędnicy; Sokal, Stanisławów, urzędnicy, „Ul “ ; Strzyżów, Szczerzec, T arno
pol, Zabłocie, Zbaraż . . . 25
„ 1875: B u sk, Cieszanów, D elaty n , Kęty, Kołomyja, Lwów, spoż.; Mościska, Przemyśl, rolne; R oha
tyn, Rudki, Rymanów, Suszyca rykow a, T łu
m acz „Oszczędność, powiatowe, Złoczów . . 1 5
„ 1876: B ircza, Brody, Gliniany, Grybów, Komarno, Lwów, Tow. posług, publ., Towarzystwo h a n dlu sk ó r; Radziechów, Ś n iatyn, Stanisławów, S p ar- & C redit-V erein, S tarem iasto, S tary Sącz i W y k o t y ... 13
„ 1877: Chodorów, Krzeszowice, Lwów (zakład kredy towy i zastawniczy), Nowy Sącz, Nowy Targ, Oświęcim, Pilzno, Radomyśl, Sieniawa, S kałat, Skole, Stanisławów (handel skór) Zakliczyn 13
„ 1878: Andrychów, Dobromil, Limanowa, Lwów Dom komisowy; Urzędnicy p o cz t.; M aryam pol, S ta n i
sławów, spółka roln.; Stryj, Żółkiew . . . 9 razem . . 1 0 2
Z tych stow arzyszeń s ą z a r e j e s t r o w a n e :
W sądzie k o ł o m y j s k i m : Ś n i a t y n ...1
„ k r a k o w s k i m : Andrychów, B ia ła , B rzesk o , Kęty, Kraków 2, Krzeszowice, Liszki, Oświęcim,
Zabłocie, Z a k lic z y n ...1 1
„ l w o w s k i m : Cieszanów, Gródek, Lwów zalicz
kowych 9, spożywcze 1 i zarobkowych 4, L u baczów, S okal, Szczerzec i Żółkiew . . . . 20 tem istnieją udziały po 1 0 zł. których liczba jest dowolną, jednakowoż czynne prawo wyborcze na Walny cli zgromadze
niach mają tylko delegaci powiatów i dłużnicy hipoteczni z sumą z wyż 1 0 . 0 0 0 zł. i wierzyciele zakładu z sumą z wyż 25.000 zł., co najmniej na 3 lata w Zakładzie ulokowaną.
Zakład ten wydaje listy dłużne, których było na 195.700 zł. w obiegu dnia 31. grudnia 1877. własne zaś fundusze Zakładu (kapitał zakładowy i rezerwowy) wynosił: 182.239 zł.
95 c t.; udzielone członkom pożyczki hipoteczne 708.813 zł.
05 ct. zaliczki 44.002 zł. 69 ct. W Roczniku naszym pomi
nęliśmy również S p ó ł k ę m a g a z y n o w ą s t o l a r z y l w o w s k i cli, gdyż ta ma wszelkie znamiona spółki komandytowej.
W trzecim Roczniku wspomnieliśmy, dlaczego opuszczamy z naszych wykazów kasy zaliczkowe powiatowe i inne po- pożyczkowe instytucye, które nie są wcale stowarzyszeniami, chociaż tę nazwę często przyjmują.
W sądzie n o w o s ą d e c k i m : Gorlice, Grybów, Limanowa, Nowy Sącz, Nowy Targ, S tary Sącz . . . . 6
„ p r z e m y s k i m : B ircza , Dobromil, Jarosław , Krosno, Mościska, Przem yśl 3, Rymanów, Sanok
2. Sieniawa . . . . , ...1 2
„ r z e s z o w s k i m : Ł ańcut, Rzeszów, Strzyżów . 3
„ S a m b o r s k i m : D rohobycz, Kałusz , Komarno, R o zd ó ł, R u d k i, Sambor, Skole, Starem iasto, Stryj, Suszyca rykow a i W y k o t y ...1 1
„ s t a n i s ł a w o w s k i m : Buczacz, D elatyn, Koło
m yja, M aryampol, Stanisławów zalicz. 4, spo
żywcze 1, zarobkowe 1, Tłum acz 2, Tyśm ienica 13
„ t a r n o p o l s k i m : S kałat, Tarnopol, Z baraż . 3
„ t a r n o w s k i m : D ąbrow a, Jasło, Kolbuszowa, Mielec, Pilzno, Radomyśl, Tarnów . . . . 7
„ z ł o c z o w s k i m : Bobrka, Brody, Busk, Chodo
rów, Gliniany, Radziechów, R ohatyn, Złoczów . 8
razem . . 95 N ie r e j e s t r o w a n e : B rzeżany, Lisko, Lwów, ręk.
m ieszcz., urzędników kolei K arola - L u d w ik a , Oleszyce, Przem yślany, T o p o r ó w ... 7
ogółem . . 1 0 2
Z p o r ę k ą n i e o g r a n i c z o n ą : Andrychów, B ia ła , Bircza, B obrka, B rzesko, B uczacz, Busk, Chodorów, Cie
szanów, Dąbrowa, D elatyn, Dobromil, Drohobycz, Gliniany, Gorlice, Gródek, Grybów, Jarosław , Kałusz, Kęty, Kolbuszowa, Kołomyja, Komarno, Kraków, Lim anowa, Lwów, (Towarzystwo*
Kasa, urzędn., urzędn. kolej., urzędn. poczt., Przem ysłowe, I. Związk. druk., handlu skór), Lubaczów, Ł ań cut, M aryam pol, Mielec, M ościska, Nowy S ącz, Nowy T a r g , Oświęcim, P rz e myśl (rolne, k asa zal. rzem. i roln.), Radom yśl, Radziechów, R o h a ty n , R o zd ó ł, Rymanów, S am b o r, S an o k , Sieniawa, S kałat, Skole, Ś niatyn, Stanisławów (Bank zal.), S tare miasto, Strzyżów, S tr y j, Szczerzec, Tarnów (powiat), Tłum acz, (Oszczę
dność) , T y śm ien ica, W ykoty, Z ab ło cie, Zakliczyn , Zbaraż, Złoczów, Ż ó ł k i e w ...6 8
Z o g r a n i c z o n ą : Brody, Jasło , Kraków (wzajemnego kred.), Krosno, Krzeszowice, Liszki, Lwów (dla rolnictw a, właść. realn., spożywcze, posług, publ., gal. zakł. zast. i kred.
dom komisowy), Pilzno, Przem yśl (urzędnicy), Rudki, Rzeszów, Sanok urzędn., Sokal, Stanisławów, urzędn., S par- & C redit- Verein, „U l“ handlu skór i spółka rolnicza, S ta ry Sącz, Su
szyca rykowa, Tarnopol, Tłum acz (powiatowe) . . . . 2 7 N i e r e j e s t r o w a n y c h ...7
razem . . 1 0 2
Stosunek zatem tow arzystw o nieograniczonej poręce do tow arzystw o ograniczonej poręce b y ł w roku bieżącym ja k
6 8 : 27 w zeszłym, zaś ja k 61 : 25 *), zaś rejestrow anych do nie- rejestrow anych obecnie, ja k 95 : 7, w r. 1876 ja k 89 : 10.
Z tej liczby stow arzyszeń powinno było nad esłać zam knięcie rachunkow e 87 tow arzystw , nadesłało zaś 85 J).
Stow arzyszenia te liczyły członków . . . . 34.043 ') W Trzecim Roczniku przez pomyłkę zaliczono dwa tow a
rzystw a do nieograniczonej poręki, chociaż są z ogr. poręką.
3) W wykazach brakuje jedynie cyfr od dwóch stowarzyszeń (Rymanów i Skole), które prawdopodobnie wcale nie weszły w życie.
(W roku 1876.: 44.618) ‘) P osiadają k ap itału w łasnego:
a mianowicie w u d z i a ł a c h ... 1,824.646 zł. 6 6 ct.
w funduszu rezerwowym 129.160 „ 92 ,
razem . . . 1,953.807 zł. 58 ct.
(W r. 1876: 79 stow arzyszeń 1,707.196 zł. 67 ct.) K apitału o b c e g o ... 3,876.115 zł. 37 ct.
Stosunek zatem k ap itału obcego do własnego był (jak w. r. 1876.) ja k 2-08 : 1.
Przychód ogólny w ty ch stow a
rzyszeniach w y n o s i ... 20,275.130 zł. 28 ct.
R o z c h ó d ... 20,164.960 „ 01 „ Gotówka z d. 31. grudnia 1877 . 110.170 „ 26 B
Ogólny ruch kasowy . . . 40,550.260 zł. 55 ct.
W roku 1876.: 35,646.022 zł. 67 ct.
Czysty zysk w y n o s i 175.824 zł. 1 1 ct.
(w r. 1876: 147.017 zł. 83 ct.)
K apitały obce, którem i nasze stow arzyszenia rozporzą
dzały, pochodziły częścią z w k ł a d e k o s z c z ę d n o ś c i , czę
ścią z p o ż y c z e k o d o s ó b p r y w a t n y c h , częścią z 1 o- k a c y i f u n d u s ó w p u b l i c z n y c h , częścią zaś z p o ż y c z e k o d i n n y c h z a k ł a d ó w k r e d y t o w y c h .
Pożyczki od osób pryw atnych wynosiły łączną kwotę:
63.830 zł. 44 ct. a w kładki oszczędności: 2,666.077 zł. 82 ct.
Nadmienić w ypada, że dział oszczędności utrzym yw ały jedynie Towarzystwa zaliczkowe 2), Tow arzystw a zaś spoży
wcze, produkcyjne i handlowe nie m iały wcale wkładek oszczędności, natom iast winne były za tow ary i do rachunku inw entarza kw otę: 55.174 zł. 84 c t.3).
Lokacye funduszów publicznych ciągle jeszcze skąpo d o chodziły naszych towarzystw.
W ydział krajow y ulokował w 2 tow arzyst. 22.094 zł. 60 c t.1) R ady powiatowe u lok ow ały,, 1 2 „ 115.924 „ 1 1 „
Gminy ulokowały w 30 tow arzystw ach 81.349 „ 0 2 „ Razam władze krajowe w 34 towarz.: 5) 219.367 zł. 73 ct.
Pożyczek udzielały naszym stowarz. następujące z a k ła d y : B ank narodowy 6) 5 tow arzystw om w kwocie 142.702 zł. 00 c., Towarzystwo wzajemn. ubezp. w Krakowie
a) z funduszu żelaznego
Pożyczki 33 tow arzyst. 87.340 zł. 51 ct.
b) 7. innych funduszów
1. L okacya w Towarzyst.
rolnem we Lwowie 25.550 „ — „
2. Lok. w Tow. urzęd. gal.
dróg, żelaz. we Lwowie 68.813 „ 38 „
Razem 35 tow arzystw 7 . . . 181.703 ,, 89 „
*) ~W tej liczbie figurowało lwowskie Towarzystwo kredytow e miejskie z liczbą członków 15.443.
J) 8 tow arzystw zaliczkowych nie miało żadnych wkładek oszczędności.
3) Do tej kategoryi długów wliczyć prawdopodobnie wypada nie wykazaną przez spółkę rolniczą w Tarnopolu kwotę 78.447 z ł.
36 ct. w. a., razem więc 133.622 zł. 20 ct.
ł) I te kwoty przechodzące z pożyczki z r. 1873. otrzym ały stowarzyszenia za pośrednictwem R ad powiatowych.
5) Lokacye te były także w tow arzystw ach zaliczkowych.
s) D yrekcya Banku narodowego nie raczyła udzielić w yka
zu — daty te jednak wyjąłem ze sprawozdań naszych stowarzyszeń. |
Galicyjska kasa oszczędności:
«) poż. na skry p ta 25 tow. 144.953 zł. 49 c.
b) pożyczka na zastaw
papierów 1 tow arzyst. 5.000 „ — „ c) reeskont weksli 11 tow. 83.324 ,, 6 0 , ,
Razem 34 towarzystwom 8) . . 233.278 zł. 09 c.
Z akład kredytow y włościański 6 tow arzyst. 14.912 „ 33 Towarz. kredytow e ziemskie 1 ,, 21.586 „ 07 Gal. B ank kredyt, we Lwowie 6 9) „ 24.366 „ 75 Kilka zakładów lwowskich i prow incyonal-
nych na reeskont drobnych weksli 3 towarz. 6.297 „ 0 0
K asy oszczędności prow incyonalne:
a ) krakow ska 6 tow arzyst. 18.403 zł. — c.
b) p rz e m y sk a 5 „ 26.465 „ — „ c) Sam borska 4 „ 31-.683 „ 70 „ d ) stanisławowska 2 „ 3.150 „ — „
79.701 „ 70 „ Towarzystwa zaliczkow e:
a) gorlickie 1. towarzystwu 500 zł. — ct.
b) krak. wzaj. kred. 6 tow. 27.450 „ — „ c ) lwowskie i0) 20 towarz. 45.523 „ 20 „ d) Sam borskie 2 to w arzy s. 3.100 „ — „ e ) stanisławowskie 5 tow. 13.096 „ 15 ,,
89.669 „ 35 „ Ogółem korzystało w innych zakładach 60
tow arzystw z kred ytu w kwocie 793.217 zł. 18 c.
(w r. 1876 . . . 1,143.602 „ 82 „) K ap itał zatem obcy, jak i posiadały w obrocie stow a
rzyszenia z dnia 31. grudnia 1877 przedstaw ia następujący wzajemny pirocentowy sto su n ek :
W kładki oszczęd. 2,666.077-82 czyli = 68*78°/0ą
Pożyczki pryw at. 6 3 .8 3 0 ‘44 „ = P 6 5 0/ 0f lo>
Lokacye publicz. 219.367 73 „ = 5 ‘65°/0 ( 1 8 7 6 :0 6 -7 7 % ) Poż. od inn. zakł. 7 9 3 .2 1 7 T 8 „ = 2 0 - 4 6 ° /o (1 8 7 6 : 3 4 '7 6 % ) Kred. w to w .it. d. 133.622-20 „ = 3-46°/0 (1876 : P 2 4 % )
razem 3,876.115-37 „ 1 0 0 % ( 1 0 0 % ) . 7) W ykazy 2 tow. różnią się od wykazu krakowskiego tow a- zystwa o kwotę 47. zł. 50 ct. oprócz tego winno tylko tow arzystw u krakowskiemu towarzystwo zaliczkowe w Cieszynie 4.000 zł. — kasa pożyczkowe pow. w Ropczycach 1.500 zł. — nadto udział W Tow. wzaj. kred. z tego funduszu: 100.000 zł. — razem więc winno było 39 zakładów zaliczk. z d. 31. grudnia 1876. do funduszu rezerw. Towarzystwa Krakowskiego kwotę 287.303 zł. 89 ct. K w ota 218.380 zł. 51 ct. wykazana w bilansie tegoż Towarzystwa je st z dnia 31. marca 1878. a nie 31. grudnia 31. 1877.
*) Oprócz tego winną była lwowska spółka stolarska rees- kontowane weksle 36.030 zł. — razem więc wynosiły dnia 31. g ru dnia 1877. fundusze przeznaczone przez gal. kasę oszczędności na cele tow arzystw kw otę: 269.308 zł. 09 ct.
9) D yrekcya Banku kredytowego we Lwowie nie raczy ła udzielić wykazu i owszem w piśmie swem do P atro n atu podała ogólną cyfrę błędną, którą zrektyfikowaliśmy z wykazów naszych stowarzyszeń.
10) Oprócz tego winno było d. 31. grudnia 1877. Towarzystwu stolarzy lwowskich 1.100 z ł . — ogółem 21. tow arzystw kwotę 46.623 zł. 70 ct., która to cyfra dla tego się nieco różni od w y
kazanej w bilansie tegoż Towarzystwa gdyż w wykazach naszych mamy zamknięcie rachunkowe Towarzystwa spożywczego we Lwowie z dnia 30. kw ietnia b. r. — a I. Związkowej D rukarni z dnia 31. lipca b. r., nie zaś z 31. grudnia 1877.
Powyższe zestawienie dowodnie okazuje, że stow arzysze
n ia u w ł a ś c i w e g o źródła fundusze swe czerpią, t. j. u człon
ków swoich w udziałach i w kładkach oszczędności, coraz mniej oglądając się za kredytem bankowym. To też zamknięcie p ra wie zupełne w roku ubiegłym kred y tu stowarzyszeniom ze strony banku narodowego nie m iało żadnego wpływu na rozwój interesów w naszych stowarzyszeniach.
Ze zestaw ienia powyższego widoczna następnie, że lokacye publiczne nie w zmagają się w sposób spodziewany i należny.
Jedynie W ydziały powiatowe coraz więcej lokują w naszych stowarzyszeniach, natom iast fu n d u sze, którym i bezpośrednio zawiaduje W ydział krajowy nie dochodzą wcale naszych sto
warzyszeń. To też zwolna ustępują nadzieje, jak ie przyw iązy
wano do zajęcia się spraw ą stow arzyszeń ze strony W ydziału krajow ego, a przygotow ane przezeń projekty n a tegoroczną sesyą sejmową zapewne nie zadowolą stowarzyszeń.
Pozostaje jed n ak stowarzyszeniom to m iłe prześw iadcze
nie, że siła ich w ewnętrzna m usi być niespożytą, skoro bez wszelkiego poparcia w imię własnej odpowiedzialności i potęgi finansowej zdołały w tak krótkim czasie tak poważne zjednoczyć fundusze własne i przyciągnąć jeszcze większe fundusze obce przew ażnie ze źródeł, dotąd dość m ało w celach ekonomicznych k raju wyzyskanych — z drobnych w kładek szerokiej publiczności.
Stosunek obcego do własnego k ap itału w poszczególnych stow arzyszeniach w r. 1877 wykazuje poniższe zestaw ienie:
Lokacyi publicznych w c a l e nie posiadało 50 tow arzystw 1) (w r. 1876 : 53).
Pożyczek w zakładach finansowych nie zaciągało 25 tow arzystw (w r. 1876 : 26).
Tylko w kładki oszczędności posiadało 12 tow arzystw (w r. 1876 : 7).
Żadnego obcego k ap itału nie posiadało 7 tow arzystw (w r. 1876 : 5).
Mniej obcego, niż własnego k ap itału posiadało 4 tow a
rzystw (w r. 1876 : 24).
W ięcej, ja k 1 ra z tyle obcego, ile własnego posiadało 19 tow arzystw (w r. 1876 ■: 15).
Więcej ja k 2 razy tyle obcego, ile własnego posiadało 19 tow arzystw (w r. 1876 : 15).
Więcej ja k 3 razy tyle obcego, ile własnego posiadało 11 tow arzystw (w r. 1876 : 10).
Więcej ja k 4 razy tyle obcego, ile własnego posiadały 7 tow arzystw (w r. 1876 : 4).
W ięcej ja k 5 razy tyle obcego, ile własnego posiadały 2 tow arzystw a (w r. 1876 : 3).
W ięcej ja k 6 do 19 razy tyle obcego, ile własnego po
siadały 5 tow arzystw (w r. 1876 : 4).
Tylko obcy k a p ita ł posiadało 1 towarzystwo, które swój k a p ita ł zupełnie straciło (w r. 1876 : żadne).
N iejednokrotnie zwracaliśm y uwagę, że wysokość p rzy znanej członkom dywidendy od udziałów corocznie spada s k u t k i e m c o r a z k o r z y s t n i e j s z e g o r e g u l o w a n i a s t o p y p r o c e n t o w e j .
’) Imiennych wykazów nie podajemy, gdyż wszelkie szcze
góły zawarte są dokładnie w tabelach 32 — 37.
6 —
Najlepszym tego dowodem je st następujące zestaw ienie:
Wysokość przyznanej
dywidendy
W r. 1876 przyznała ją
tow arzystw
W r. 1877 przyznało ją
tow arzystw
U w a g a
19% 1 —
18% 1 —
16% 1 —
15% 3 —
14-4 % — 1
14% — 2
13% 3 4
1 2% % — 1
1 2% 14 1 2
H % 1 —
io % 17 31
9-2 % — 1
9% 3 3
8% 3 4
7 % % 2 1
6% — 1
6% 1 4
5% 5 5
4% 2 —
3% 1 —
o % ' ) 15 14
Jedno towarzystwo nie wykazało, ja k wysoką udzieliło swym członkom dywidendę za r. 1877.
Oprócz nieznacznej stra ty (7 zł. 32 ct.) w Towarzystwie w Suszycy rykowej żadne tow arzystw o zaliczkowe s tra t nie m iało. Towarzystwo spożywcze we Lwowie również zm niej
szyło swój zeszłoroczny deficyt, a jedynie tylko w zrosły s tra ty w lwowskiem Towarzystwie posługaczy. O lwowskiem Towa
rzystw ie szewców „ P ra c a “ nie wspominamy, gdyż skutkiem tychże właśnie w bieżącym roku się rozwiązało.
Nadzieje nasze zeszłoroczne, że s p r a w a p o d a t k o w a szczęśliwszy weźmie obrót n iestety nie ziściły się. Pomimo uznania godnego zajęcia się tą spraw ą ze strony polskich delegatów w austryackiej R adzie P aństw a — przecież Izba deputowanych uchw aliła pro jek t do ustaw y p o d atk o w e j, n a j
niekorzystniejszy dla stowarzyszeń. W ydział Związku m a jeszcze nadzieję uzyskać od Izby Panów pewnych zm ian w projekcie, nadzieja ta jed n ak n ie wiele obiecuje. Życzyć by sobie wypadało, aby Sejm krajowy w drodze rezolucyi wezwał rząd do zaniechania m yśli przeciążania podatkam i stow arzy
szeń i zniew alania ich do utrzym yw ania wysokiej stopy p ro centowej — a w licznych w ypadkach do zw ijania interesu.
P rzegrały również stow arzyszenia w ubiegłym roku sprawę przed trybunałem adm inistracyjnem co do p o d w ó j n e g o s t ę p l o w a n i a s k r y p t ó w d ł u ż n y c h poręczonych.
P rzybył przez to nowy dla stowarzyszonych ciężar n a rzecz skarbu, któ ry dotąd żadnych ulg stow arzyszeniom nie p rzy znał — a przecież i Państw o wielkie z nich ciągnie k o rz y ści!
*) prawie tylko te towarzystwa, które pod koniec r. 1876.
i w ciągu r. 1877. powstały t. j. te, które w myśl statutów dy
widendy jeszcze nie rozdają.
W końcu powtórzyć musimy uwagę naszę daw niejszą że stow arzyszenia nasze pod względem wewnętrznej organi- zacyi tylko w głównych zarysach są jednolite. Zestaw ienia szczegółowe w ykazują d o sta te c z n ie , ile w organizacyi naw et najm łodszych stow arzyszeń napotykam y jeszcze niewłaściwości.
N a tem m iejscu ograniczymy się jedynie na w yliczaniu tylko tych postanow ień ze statutów , które uważam y za zupełnie niezgodne z duchem naszych insty tu cy i:
poręka ograniczona nie zgodną je s t z zasadą stow a
rzyszenia osób, a nie k a p ita łu ;
praw o głosu na walnych zgrom adzeniach i wyboru biernego nie powinno być zawisłe od zupełnie w płaco
nego u d z ia łu , ani też większy u d ział nie powinien więk
szych praw nadaw ać członkom ;
w stow arzyszeniach powinien być tylko je d e n , a nie więcej udziałów ;
praw o przenoszenia udziałów n a osoby inne, choćby za zezwoleniem Dyrekcyi niezgodne je s t z duchem sto- • warzyszeń, lecz je s t naśladow nictw em spółek o akcyach im iennych;
takim sam em naśladow nictw em , je st postanowienie, że udział nie wpłacony w term inie przepisanym , prze
p ad a n a rzecz stow arzyszenia, co naw et sprzeciwia się ustaw ie z 9. kw ietnia 1873.;
członek powinien wykonywać swe p raw a osobiście, a nie przez pełnom ocników;
osoby nieletnie nie powinny należyć do stow arzy szeń ; praw o k o rzystania z kred y tu nie powinno być zależne od wysokości wpłaconego u d z ia łu ;
b ra k R ady zawiad. szkodliwy być może dla stowarzyszenia;
członkowie D yrekcyi powinni być n a czas wybieralni a nie stale m ianow ani;
D yrekcya powinna składać się z trzech członków, o równych praw ach i znaczeniu, k asy e r i kontrolor po
winni należeć do D yrekcyi;
członkowie D yrekcyi nie powinni należeć do R ady nadzorczej (jak w tow arzystw ach akcyjnych);
w ynagrodzenie członków D yrekcyi nie powinno pole
gać na prowizyi od udzielonych pożyczek.
Uwagi te czynimy w nadziei, że z czasem zasady po
wyższe zyskają uznanie — na razie zaś w yrażam y przekona
nie, że tow arzystw am i naszem i zbyt dobra kieruje wola, aby naw et powyższe niewłaściwości m ogły wyjść na niekorzyść któregokolwiek stow arzyszenia. Najgłówniejszy też nacisk k ła dziem y n a ścisłość i sumienność w zaw iadyw aniu spraw am i stowarzyszeń. Baczyć również należy, aby sposób bilansow a
nia był zawsze właściwy, gdyż mogą kiedyś nastąpić przykre zawody. Spotkaliśm y się z tym błędnym sposobem bilanso
w ania, że p ro centa przenośne bierne opuszcza się z bilansu i po trąca się je z przenośnych czynnych, co je s t już z tej przyczyny niebezpiecznem , że obu tym pozycyom nie przy
sługuje równy stopień pewności.
Z w iązek stow arzyszeń.
W r. 1877/8 zajm yw ał się Związek dalej spraw ą cen
traln ej instytucyi dla stow arzyszeń, jed n ak nie m ożna w tym kierunku żadnych jeszcze w ykazać rezultatów . N atom iast
z uznaniem podnieść należy ścisłość w załatw ianiu spraw bieżących przez biuro Zw iązku, niemniej gorliwe i skuteczne pośrednictw o w wyszukiwaniu k red y tu dla stowarzyszeń, zw ła
szcza nowo powstałych. W tym jed n ak względzie nie można pom inąć milczeniem w spółdziałania i pomocy ze strony lwo
wskiego Tow arzystw a zaliczkowego i stanisławowskiego B anku zaliczkowego. Korzystne są również dla stowarzyszeń lustracye, które P a tro n a t u rządza i uw agi, k tó re na mocy pisem nych spraw ozdań stow arzyszeń im udziela.
Około zak ład ania nowych tow arzystw k rz ą ta się Zwią
zek również gorliwie. W ubiegłym okresie pow stały za w spół
działaniem i inicyatyw ą Związku następujące tow arzystw a:
Andrychów, D obrom il, L im anow a, M aryam pol, O św ięcim , Pilzno, R adom yśl, Sieniaw a, Stryj i Żółkiew.
W reorganizacyi Towarzystwa zaliczkowego w Ł ańcucie brał Związek również udział.
IV. walne zgromadzenie odbyło się dnia 29. lipca 1877., n a którem delegaci zajmywali się wyłącznie spraw ą c e n tra l
nej instytucyi. Zgrom adzenie zaleciło utw orzenie koła żyro- wego stowarzyszeń przy pomocy k ra ju i z oparciem się, ile możności, o jednę z większych instytucyi lwowskich n. p . gal.
kasę Oszczędności. P ro jek t ten nie przyszedł do skutku.
Liczba tow arzystw do Związku przystępujących wzmaga się. W roku zeszłym było ich 48, obecnie 5 4 1), a m ianow icie:
Andrychów, B iała, Bircza, Bobrka, Busk, Cieszyn, Dąbrowa, Delatyn, D obrom il, Drohobycz, Gliniany, Gorlice, J a s ło , K a
łu sz, Kołomyja, Komarno, Limanów, Lwów Towarzystwo za
liczkowe, K asa zaliczkowa, Tow. urzędn. galic. dróg żelaznych, zalicz, rolne, przemysłowe, I. Związkowa d ru k a rn ia , Towarz.
handlu skór, Ł ańcut, M aryam pol, Mielec, Mościska, Nowy Sącz, Przem yśl, (rolne i kasa zal. rzemieśln.J, Radomyśl, Radziechów, R ohatyn, Rozdół, Rudki, Sam bor przem ysłowo- zaliczkowę, Sieniawa, Śniatyn, S k ałat, Sokal, Stanisławów Bank zaliczkowy i handel skór, S tryj, Szczerzec, Tarnów p o wiatowe, Tłum acz „Oszczędność", Tyśm ienica, W ykoty, Z a
kliczyn, Zbaraż, Złoczów, Żółkiew.
S k ład zarządu Związku po wyborach dnia 29. lipca 1877 był następ u jący :
P atro n : Jó ze f P ajączkow ski;
Z astępca P a tro n a : Dr. Tadeusz Skałkowski.
W ydział: Dr. K arol Mały (prezes), Antoni Żabicki (wice
prezes), Dr. B ern ard Goldman (sekretarz), D r. P io tr Gross, Juliusz Rossi, Tadeusz Romanowicz (członkowie), Adolf Ale
ksandrowicz, Dr. W ładysław Zajączkowski i Ludw ik Gol- denthal (zastępcy). S ekretarz b iu ra : Szczepan W icherek.
W ydział krajow y nie udzielił w tym roku n a cele orga- nizaeyi Związku żadnej subwencyi (w r. 1877: 500 zł.)
S to w a rz y sz e n ia zaliczkow e i kredytow e.
Do wykazanych w trzecim Roczniku 89 tow arzystw przybyło w r. 1877/8 13 tow arzystw zaliczkowych. Z d a
wniejszych wypuściliśmy ze spisu jedno towarzystwo, jak o już nie funkcyonujące, 2 wcale nie weszły w życie, 3 interes
*) Towarzystwo zaliczkowe w Gródku wystąpiło ze Związku, Towarz. spożywcze we Lwowie i Stanisławowie opuszczamy ze spisu, gdyż pomimo uchwały swego W alnego Zgromadze
nia do Zw iązku nie przystąpiły.
7 —
swój zw ijają, a do m ajątku 1 stow arzyszenia otw arty został konkurs. Z pozostałych 95, prow adziło interes p rzed 31.
grudnia 1876. 77 tow arzystw ; 12 weszło w życie przed 30.
czerwca 1877., a o 2 nie mamy żadnych wiadomości, 4 nie rozpoczęły jeszcze czynności swoich.
Liczba członków w 77 stow arzyszeniach zaliczkowych i kredytow ych, które wykazy nadesłały, wynosiła z końcem r. 1877 : 33.360, w r. 1876. wynosiła liczba członków (bez Towarzystwa kredytowego miejskiego), 28.184, w zrost zatem w roku ubiegłym wynosi 18.36% -
w. r. 1876. w. r. 1877.
”W łasny kap. wyn. w udz. 1,525.065 zł. 15 c. 1,772.204 zł. 6 6 c.
w funduszu rezerwowym 127.380 „ 70 „ 127.490 „ 39 „ łącznie 1,652.445 zł. 85 c. 1,899.695 zł. 05 c.
Obcy k ap itał w wkład.)
oszczędności . } ...
pożycz, od osób pryw. j . 1,880.369 „ 60 w lok. insty t. publiczn. . 222.389 „ 10 w poż. od zakł. kred. . 1,110.531 „ 69 niewyjaśnione . , ...
łącznie 3,213.290 zł. 39 c. 3,782.615 zł. 72 c.
Stosunek zatem obcego k ap itału do własnego był w r.
1877. ja k L99 do 1 ; w r. 1876. jak 1'91 do 1.
Pożyczek udzielono w r. 1876. 10,941.158 zł. 93 ct. w r.
1877.: 13,404.098 zł. 46 ct.
S tan zaś pożyczek (portefeuille) dnia 31. grudnia 1876:
4,818.457 zł. 80 ct.: dnia 31. grudnia 1877: 5,687.685'41.
W udzielaniu kredytu sta ra ją się stow arzyszenia zasto
sować się do potrzeb swoich członków. Wysokość kred ytu jest przeważnie ograniczona; ja k to poniższe zestawienie w ykazuje:
2,666.077 57.093 219.367 761.629 78.447
82 „ 55 „ 73 „ 26 „ 36 „
Maximum udzielanych
członkom pożyczek
Ustanowione było w r. 1876 w tow arzyst.
Ustanowione było w r. 1877 w tow arzyst.
U w a g a
nieokreślone 13 7
15.000 zł. 1 —
9.000 „ — 1
8 . 0 0 0 „ — 1
6 . 0 0 0 „ — 1
5.000 „ 5 4
3.000 „ 1 4 '
2.400 „ — 1
2 . 0 0 0 „ 4 5
1.500 „ 1 1
1 . 2 0 0 „ — 1
1 . 0 0 0 „ 2 5
800 „ 1 l
700 „ 2 1
600 „ — 2
500 „ 1 0 14
400 „ 5 7
300 „ 17 7
250 „ — 1
2 0 0 „ 1 2 1 0
1 0 0 „ 1 —
50 „ 1 2
T e r m i n y s p ł a t y są również zastosow ane do potrzeb członków, tylko jednę część pożyczek udzielają stow arzyszenia na term in trzechm iesięczuy, lub krótszy (kredyt wekslowy, który się wzmaga ze wzrostem tow arzystw i liczby kupców i przedsiębiorców do nich p rz y stę p u ją cy ch ); dla ludzi um y
słowo zarobkujących ustanowione bywają term iny ra ta ln e m ie
sięczne, dla rękodzielników i przekupniów tygodniowo, dla rolników kw artalnie lub półrocznie w zastosow aniu do potrzeb i zbytu w gospodarstw ie rolnem. N iektóre stow arzyszenia j a k : Dąbrowskie, Nowo Sądeckie, Przem yskie, Stanisławowskie i inne wyrobiły sobie w ustanaw ianiu term inów n a spłaty pożyczek przez wieśniaków p ra k ty k ę , k tó ra im wiele przynosi w spłacie pożyczek ulgi i pożytku. B ank stanisław ow ski roz
począł w r. 1876. organizacyą kredytow ych kółek dla ludu włościańskiego. W roku ubiegłym praca w tym kierunku nie postąpiła, gdyż zarząd stow arzyszenia przyszedł do sm utnego przeświadczenia, iż trudność przeprow adzenia tej myśli jest
• u nas jeszcze bardzo wielką, czego źródła szukać należy przedew szystkiem w nierzetelności ludu wiejskiego w sto su n kach kredytowych.
I n t e r e s z a s t a w n i c z y prow adził dotąd n a większy rozm iąr tylko B ank zaliczkowy w S tanisław o w ie; od 15.
czerwca 1877. zaś operuje we Lwowie gal. zak ład k re
dytowy i zastawniczy.
Zbyt często spotykam y się ze zarzu tam i, że stow arzy
szenia pobierają zbyt wysokie o d s e t k i o d s w o i c h c z ł o n kó w. Z arzut ten nie je st zupełnie uzasadnionym , aby zaś w tej spraw ie mieć jasne wyobrażenie, podajem y zestaw ienie stopy procentowej, pobieranej przez stow arzyszenia:
8 —
P rocent aki pobierały tow arzystw a
zaliczkowe
Ilość ich w r . 1876
Ilość ich w r. 1877
Kwota udzielonych pożyczek według tej stopy procen
towej w r. 1877
1 6 - 1 0 % 1 1 23.837 87
U % 1 — —
1 2% 34 36 1,329.518 48
1 2- 1 0% 3 3 49.990 62
1 2 - 9 % 1 2 fl5 .1 6 1 95
1 2 - 8 % 1 1 151.087 92
H % ' 1 2 52.257 69
1 0% 17 2 0 4,110.391 40
1 0- 6% 1 — — —
1 0 - 5 % 1 1 221.108 46
9% 2 3 543.653 41
9 - 8 % % — 1 768.956 67
9 - 8 % 1 — — —
8% 1 2 126.505 91
8—6% 1 — — —
7% 1 1 5,434.180 17
6 1 1 15.729 —
Jedno towarzystwo w r. 1877 żadnej pożyczki nie udzie
liło — a dwa nie wykazały, jak ie od członków pobierają procenta (kwota udzielona 87.184 zł. 93 ct.)
Jeżeli więc pom iniemy Towarzystwo wzajemnego kredy tu w K rakow ie, które w y j ą t k o w o nizką stopę procentow ą ( 7 V / „ ) ustanowić mogło, to z pozostałych 7,569.484 zł. u-
9 dzielonych w roku 1877. pożyczek udzielono w towarzystwach naszych nie wiele n ad */, część (1,721.854 zł.) na 11— 12° / 0
zaś 3/ 4 (5,786.344 zł.) n a 10°/0 i niżej, z czego znowu ‘ / 4 część (1,454.995 zł.) w ypada na 9 i niższy procent. Zestawienie to najlepiej dowodzi, że pomnożenie funduszów w] stow arzysze
niach wpływa stanowczo na zniżenie stopy procentowej, gdyż n a stosunek powyżej wykazany wpływają przew ażnie większe stow arzyszenia. S tąd też błędne je st zarazem tw ierdzenie, z którem się często spotykam y, że stow arzyszenia nasze u- trzym ują stopę procentow ą w przecięciu 1 2 od sta rocznie—
a pokazuje się, że przecięcie to, leży ju ż dziś pomiędzy 9 a 10% . Kto zaś bez uprzedzenia przy p atrzy się stosunkom naszym ekonomicznym i odsetkom , pobieranym przez banki krajow e, ten przyznać m usi, że stopa procentow a w stow a
rzyszeniach wcale je s t um iarkow aną.
Lecz niech powyższe nasze uwagi nie pow strzym ują n a szych stow arzyszeń w dalszej swej chwalebnej dążności zniżania stopy procentow ej, gdyż to je st ich obowiązkiem i tego kraj słusznie po nich się domaga. A że stow arzyszenia nasze obowiązek ten zrozum iały, ua to liczne dały już dow ody!
S tow arzyszenia gospodarcze (spożyw cze).
W roku 1877/8 nie pow stało żadne nowe stowarzyszenie spożywcze i owszem Samborskie uchw aliło w roku bieżącym likw idacyą, a Stanisław ow skie dopiero po zreorganizow aniu w jesieni r. b. działalność swą n a nowo rozpocznie. W t a beli odnośnej mamy też w łaśnie tylko cyfry o lwowskiem to warzystwie, których tu pow tarzać nie potrzebujem y. W szelako naw et cyfry te świadczą, że lwowskie stow arzyszenie spo
żywcze obiecuje, iż przy ta k gorliwym zarządzie, ja k obecny, wybije się ze s tr a t dawniejszych i rzetelne zacznie nieść usługi stowarzyszonym.
Lecz ogółem stow arzyszenia spożywcze ciągle jeszcze nie rozw ijają się u nas, jakby tego życzyć w ypadało a p rzy czyna tego, zdaniem naszem , w tern leży, co ju ż zeszłego roku wypowiedzieliśmy. O to! nie zrozum iano jeszcze pew nika, iż interesy tego rodzaju na s z e r s z e koła obliczone, a zatem interesy więcej kupieckie, niż spożywcze, lepiej prowadzić zdoła pryw atny p r z e d s i ę b i o r c a , niż grono zbiorowe — nasze zaś stow arzyszenia spożywcze nie m ają cechy k a s t o w e j , ja k angielskie, i nie działają dla ludzi j e d n e g o tylko sposobu życia Do przedsiębiorstw zaś kupieckich b rak nam wiadomości i praktyki.
Trzy stow arzyszenia zaliczkowe (w Jaśle, w S tanisław o
wie stow arzyszenie urzędników i w Tarnopolu) prow adziły ubocznie interesy, właściwe stow arzyszeniom spożywczym, ze skutkiem dobrym, bo działalność swą ograniczyły na ludzi j e d n a k o w e g o sposobu życia; w Stanisław ow ie na urzędni
ków — w Jaśle i T arnopolu na rolników. Jakoż nie za k ła dano tam składów, sklepów i w ogóle nie przedsiębrano żadnych k u p i e c k i c h czysto interesów. Za tym przykładem poszła w roku bieżącym i spółka rolnicza w Stanisław ow ie.
Na okoliczność tę zw racam y ponownie uw agę, zalecając To
warzystwom zaliczkowym podobne próby, jednakow oż w g ra nicach, nie nadw erężających głównego interesu zaliczkowego.
S tow arzyszenia zarobkowe.
Z wymienionych w przeszłym Roczniku 7 stowarzyszeń zarobkow ych, opuściliśmy ze spisu tegorocznego lwowskie T o w a r z y s t w o d o w y d a w a n i a k s i ą ż e k s z k o l n y c h , k tó r e , jakkolw iek nie zlikw idow ało, wszelakoż faktycznie istnieć przestało. — Przepow iedziany przez nas w roku ze
szłym upadek T o w a r z y s t w a p r o d u k c y j n e g o s z e w c ó w
„ P r a c a11 we Lwowie n a stą p ił w roku bieżącym — jednak bez wszelkich s tra t dla wierzycieli Towarzystwa. — T o w a r z y s t w o p o s ł u g a c z y p u b l i c z n y c h we L w o w i e nie rozw ija się pomyślnie i prawdopodobnie pierwej lub później zam ieni się w przedsiębiorstw o pryw atne. — N atom iast I. Z w i ą z k o w a D r u k a r n i a i T o w a r z y s t w o p r z e m y s ł o w e we Lwowie z coraz lepszym skutkiem działają.
I. Związkowa D ru k a rn ia , uznana przez kom itet W ystaw y krajowej z r. 1877. za pierw szy tego rodzaju zakład w kraju, zasługuje ze wszech m iar n a uznanie i p o p a rc ie ; Tow arzy
stwo przem ysłowe, również odszczególnione na ostatniej wy
staw ie krajowej, przeważnie zajm uje się czasowemi przedsię
biorstwam i, co stosunkowo dostateczny zysk zapewnia człon
kom, wszelako w przyszłości dążyć będzie zarząd pewnie do objęcia większych przedsiębiorstw , któreby zarazem n a p rze
m ysł krajow y wpływ wywrzeć zdołały. — T o w a r z y s t w a h a n d l u s k ó r we Lwowie i Stanisławowie wykazują w roku 1877. rezultaty, które najdalej idące oczekiwania zadowolić zdołają. To też tego rodzaju stow arzyszenia m ają wielką u nas przyszłość, a skutki ich działalności dla kraju mogą łatw o być ogólnej doniosłości.
Stow arzyszenia produkcyjne liczyły 31. grudnia z. r.
249 członków z wpłaconymi udziałam i w kwocie 47.624'75 z funduszem r e z e r w o w y m ... 1.244'53 Razem własnego k ap itału . 48.869"28 (w r. 1876) . 48.235-89 K ap itału zaś obcego posiadały te stow arzyszenia
w pożyczkach ... 32.040-86 w długach za tow ary i t. d ... 50.184-88 Razem . 82.225"74 (w r. 1876) . 65.626-43 Stosunek k ap itału obcego do własnego był ja k l- 6 8 do 1 (w r. 1876. ja k 1-34 do 1).
Zysku osiągnęły te stow arzyszenia 8539 zł. 25 ct. (w r.
1876. 4499 zł. 06 ct.)
S ta ty sty k a członków.
Stow arzyszenia zaliczkowe liczyły dnia 31. grud nia 1876 członków 33.360.
3 tow arzystw a nie w ykazały nam wcale liczby członków, z których Tow arzystw a w Rymanowie i Suszycy praw dopo
dobnie nie istnieją — a dla Tow arzystw a w Liszkach w sta
wiliśmy przypuszczalną cyfrę członków 2 0 0.
Od dwóch tow arzystw z łączną liczbą członków 918 nie otrzym aliśm y wykazów do staty sty k i — lecz wiadomo nam , że Towarzystwo w Dąbrowej udziela pożyczek wyłącznie tylko rolnikom , w Grybowie zaś zapewne i m iejska ludność z T o w arzystw a tego korzysta.
2
10 — Towarzystwo wzajemnego kredytu w Krakowie, rolne we Lwowie, S półka rolnicza w Tarnopolu i Towarzystwo powia
towe w T łum aczu sk ład ają się z sam ych właścicieli i dzier
żawców większych m ajątków ziemskich i liczą razem 996 członków.
Tow arzystw a zaś urzędnicze we L w ow ie, Przem yślu, Sanoku i Stanisław ow ie, jakoteż oba kolejowe we Lwowie, liczą członków 3080, należących do zawodu urzędniczego.
W reszcie Towarzystwo kredytow e w łaścicieli realności we Lwowie i wzajemnej pom. rękodz. przemysłowców i m ie
szczan lwowskich sk ład ają się z sam ej ludności miejskiej i liczą 233 członków.
W edle szczegółowego w ykazu zaś w tabeli str. 40 i 41 liczy re szta tow arzystw zaliczkowych 5899 rękodzielników i przemysłowców ( 2 1 'll° / 0), 1791 handlarzy (6 '4 1 % ), 6 6 fa
brykantów (0'23°/o)) 13699 rolników (chłopów , 4 9 '1 0 °/„), 905 właścicieli i dzierżawców większych posiadłości ziem skich1) (3-24°/0), 3842 umysłowo pracujących (13-78°/0), 1677 kapi
talistów i bez określonego zajęcia (6*01 °/0), i 34 instytucyi (0*1 2% ).
Tabela staty sty czn a 343 członków 1 tow arzystw a spo
żywczego nie potrzebuje dalszych wyjaśnień.
ł) Doliczywszy członków Towarzystwa W zajemnego k re dytu w Krakowie, rolnego we Lwowie, snółki rolniczej w T a r
nopolu i tow arzystw a powiatowego w Tłumaczu, wykazać możemy w naszych stowarzyszeniach zaliczkowych 1901 właścicieli i dzier
żawców większych posiadłości ziemskich.
Do zestaw ień powyższych nie przyjęliśm y 249 członków
6 tow arzystw zarobkowych, gdyż należą oni, jak o członkowie czysto f a c h o w y c h stowarzyszeń, do jednej przeważnie klasy społecznej.
Literatura.
Głownem źródłem , z którego w spraw ach stow arzyszeń wiadomości zaczerpnąć można, je s t tygodnik „Zw iązek".
Obecnie wychodzi ju ż p iąty rocznik tego czasopisma. R e- dakcyą prow adził po koniec roku 1877. p. Tadeusz Romano- wicz. W r. 1878. objął redak cyą „Zw iązku" na pow rót au to r niniejszej pracy. Obok dawniejszych, w poprzednich rocznikach wym ienionych współpracowników pozyskał „Związek" w roku ubiegłym prace D r. J a n a Kuczkiewicza i Dr. W iktora Zby- szewskiego.
„Trzeci Rocznik", także policzonym będzie może do prac, które ogłoszone zostały w zeszłym roku nie bez pożyt
ku dla obznajom ienia publiczności z naszem i stowarzyszeniami.
Z resztą w ubiegłym roku nie wyszła żadna p raca spe- cyalna, dotycząca stowarzyszeń. N atom iast naznaczyć m u simy, że we wszystkich krajow ych pism ach fachowych i co
dziennych z licznymi spotykam y się rozpraw am i, doniosłemi i pouczającym i w naszym zawodzie. W ym ieniam y tu szczególnie prace p . Teofila Merunowicza, i posła Gorayskiego.
W końcu nadm ieniam y, że wyszłe w roku bieżącym
„P ro m em orya R edakcyi „Zw iązku", przedrukow ane z naszego czasopisma jak o m anuskrypt dla posłów naszych, dotyczy sprawy pomocy k raju w stosunkach naszych ekonom icznych.
Pisałem we Lwowie, w sierpniu 1878.
I. Stowarzyszenia zaliczkowe i kredytowe.
Andrychów.
1. Stowarzyszenie oszczędności i pożyczek, zarejestr.
z nieogr. poręką.
Rok założenia: 1877.
S ta tu t z dnia 1 1. w rześnia 1877.; zarejestrow any w sądzie krajowym w Krakowie uchw ałą z dnia 5. października 1877.
1. 25.474.
Udziały członków wynoszą najm niej 2 0 zł., w. a. n aj
więcej 500 zł. w. a. spłacalne w 40 równych ratach m ie
sięcznych.
R ada zawiadowcza składa się z 8 członków, obecny prezes R ady: Aloizy Masgaj.
D yrekcya składa się z 3 członków ; obecni członkowie D yrekcyi: Józef Zubek, Franciszek Zachradnik i Juliusz Israeli.
Towarzystwo za r. 1877. bilansu jeszcze nie zam ykało;
po 30. czerw.1878 liczyło członków 59. z wpłaconym i udziałam i:
3466 zł. 95 ct., funduszem rezerwowym: 164 zł. 32 ct., obcymi kapitałam i 7.982 zł. 04 ct.; stan pożyczek wynosił 11.336 zł. w.a.
Stowarzyszenie to należy do Związku stowarzyszeń za
robkowych i gospodarczych.
Biała.
2. Towarzystwo zaliczkowe, stow. zar. z nieogr. por.
Rok założenia: 1874.
S ta tu t z dnia 29. czerwca 1874.; zarejestrow any w sądzie krajowym w Krakowie uchw ałą z dnia 6. listopada 1874.
1. 29.959.; zmieniony uchw ałą z dnia 5. m aja 1876. 1. 10.442.
Udziały członków wynoszą najm niej 20 z ł . , najwięcej
1 0 0 0 zł. w. a .; najniższa m iesięczna w kładka na udział wy
nosi 1 zł. w. a.
R ada zawiadowcza składa się z 9 członków ; obecny prezes R a d y : Frańciszek Knihinicki.
D yrekcya składa się z 2 członków ; obecni członkowie D yrekcyi: Frańciszek W yspiański i Józef Czerniewicz.
W alne zgromadzenie odbyło się dnia 1 0. czerwca 1878.*) Stow arzyszenie to należy do Związku stow. zarobkowych i gospodarczych.
Bircza.
3. Towarzystwo zaliczkowe i połączona z tómże kasa oszczędności, stow. zar. z nieogr. poręką.
Rok założenia: 1876.
S ta tu t z dnia 15. sierpnia 1876.; zarejestrow any w sądzie obwodowym w Przem yślu uchw ałą z d. 18. października 1876.
1. 14.229 i 2. m aja 1877. 1. 5.726.
Udziały członków wynoszą od 10 zł. do 500 z ł.; n a j
niższa w kładka m iesięczna na udział wynosi: 25 ct. Połączona z towarzystwem kasa oszczędności stoi pod naczelną kontrolą wydziału powiatowego.
R ada zawiadowcza składa się z 11 członków ; obecny prezes R ady: Dr. W ładysław Bodyński.
Dyrekcya składa z 3 członków; obecni członkowie D y rekcyi : Frańciszek Nahlik, W iktor Okniński i B ernard Kropf.
W alne zgromadzenie odbyło się dnia 21. i 28. lutego 1878.
Stowarzyszenie to należy do Związku stowarzyszeń z a robkowych i gospodarczych. D elegat obecuy n a W alnem zgro
madzeniu: D r. W ładysław Bodyński.*) Bobrka.
4. Towarzystwo zaliczkowe, stow. zar. z nieogr. por.
Rok założenia: 1874.
S ta tu t z dnia 21. grudnia 18 73 .; zarejestrow any w sądzie obwodowym w Złoczowie uchw ałą z dnia 4. m arca 1874 1. 1.481.
Udziały członków wynoszą od 10 zł. do 500 z ł.; n aj
niższa m iesięczna w kładka na udział wynosi: 25 ct. w. a.
R ada zawiadowcza składa się z 9 członków ; obecny prezes R ady: Dr. W ładysław Kulczycki.
D yrekcya składa się z 3 członków ; obecni członkowie D yrekcyi: Jakób C zarnik, W ładysław M iędlicki i M ikołaj Petrów.
W alne Zgrom adzenie odbyło się dnia 3. m arca 1878.
Stowarzyszenie to należy do Związku stowarzyszeń zarob
kowych i gospodarczych. D elegat obecny na walnem zgrom a
dzeniu Związku: W ładysław Międlicki-
*) Wspominamy jedynie o tych W alnych Zgrom adzeniach, na
których zatwierdzono bilans. *) Na czwartem Walnem zgromadzeniu dnia 29. lipca 1877-
— 12 —
B r o d y .
5. Towarzystwo zaliczkowe, stow. zar. z ogran. por.
Ukonstytuowało się w lipcu 1876; o zarejestrow anie po
dano do sądu obwodowego w Złoczowie jeszcze przed dwoma laty, lecz zarejestrow ania dotąd nie uzyskano.
Stow arzyszenie rozpocznie czynności swoje po zareje
strow aniu firmy. D otąd istnieje zaś jako „W zajem na pomoc rękodzielników", z którego to Towarzystwa niniejsze ze zm ie
nioną firm ą ma się utworzyć.
Brzesko.
6. Towarzystwo zaliczkowe, spółka zarejestr. z odp.
nieograniczoną.
Rok założenia: 1874.
S ta tu t z dnia 23. listop. 1874., zarejestrow any w sądzie krajowym w Krakowie uchw ałą z d. 8. stycznia 1875. 1. 339.
U działy członków wynoszą od 5 zł. do 1000 zł.; udział w płaca się ra ta m i dowolnemi, lecz m usi wynosić 2 0°/„ udzie
lonej pożyczki.
Członek z udziałem od 5 — 50 zł. ma na W aln. zgrom a
dzeniach 1 głos; od 51— 150 zł. 2 gł. od 151— 300 zł. 3. głosy;
od 301— 500 zł. 4 głosy; od 501— 750 5 głosów; od 751 do
1 0 0 0 zł. 6 głosów.
R ada zawiadowcza składa się z 1 1 członków; obecny prezes: T ytus Dobrzyński.
D yrekcya składa się z 3 członków; obecni członkowie D y rek cy i: Ja n Gótz, W ładysław R otter i Ignacy Kubasiewicz.
W alne Zgrom adzenie odbyło się dnia 26. stycznia 1878.
Stowarzyszenie to nie należy do Związku stow arzyszeń zarobkowych i gospodarczych.
Brzeżany.
7.
Miejskie Towarzystwo pożyczkowe.
Rok założenia 1864.
S ta tu t z dnia 29. m aja 1864.
U działy członków wynoszą najm niej 25 zł., najw ięcej
2 0 0 zł., przyczem jednak zastrzeżono, że rocznie więcej ja k
25 zł. składać nie wolno, najniższa tygodniowa w kładka 5 ct. w. a.
K om itet składa się z przewodniczącego, k asy era, kon- trolora (zarazem se k re ta rz a ) i 4 wydziałowych.
Obecny zarzą d : prezes: KarolMerl, k asyer: Ignacy Cheł
miński, zastępca k ontro lora: Bolesław Rydziewski.
W alne zgromadzenie odbyło się dnia 24. m arca 1878.
Stowarzyszenie to nie może należeć do Związku stowa
rzyszeń zarobkowych i gospodarczych.
Buczaez.
8. Towarzystwo zaliczkowe stow. zar. z nieogr. por.
Rok założenia: 1874.
S ta tu t z dnia 28. grudnia 1873".; zarejestrow any w sądzie obwodowym w Stanisławowie uchw ałą z dnia 21. stycznia 1874. 1. 378.
U działy członków wynoszą od 10 zł. do 500 zł., najniż
sza tygodn. w kładka na udział wynosi 15 c t . ; miesięczna 50 ct.
R ada zawiadowcza składa się z 9 członków; obecny prezes: Józef Bojarski.
D yrekcya składa się z 3 członków ; obecni członkowie D yrekcyi: Józef Mierzwiński, ks. M arceli Chm ura i Grzegorz Zajączkowski.
W alne Zgromadzenie odbyło się dnia 3 lutego 1878.
Stowarzyszenie to nie należy do Związku stowarzyszeń zarobkowych i gospodarczych.
B u s k .
9. sTowarzystwo zaliczkowe, stow. zar. z nieogr. por.
Rok założenia: 1875.
S ta tu t z dnia 25. lutego 1875.; zarejestrow any w sądzie obwodowym w Złoczowie uchw ałą z dnia 8. m aja 1875 1. 4.097.
Udziały członków wynoszą od 2 0. zł. do 2 0 0 0 zł.; n aj
niższa wkładka m iesięczna n a udział wynosi: 1 zł.
R ada zawiadowcza składa się z 12 członków ; obecny p re z e s : Ks. Antoni K iernik.
D yrekcya sład a się z 3 członków ; obecni członkowie D yrekcyi: Filemon M ichałowski, W ładysław Wojciechowski i Rudolf Grossm ann.
W alne zgromadzenie odbyło się dnia 2 1. m aja 1878.
Stowarzyszenie to należy do Związku Stowarzyszeń za
robkowych i gospodarczych; delegat obecny na walnem zgro
madzeniu Zw iązku: Filem on Michałowski.
Chodor<)w.
10. Towarzystwo zaliczkowe, stow. zar. z nieogr. por.
Rok założenia: 1877.
S ta tu t z dnia 25. m aja 1877. nie został dotąd zareje
strow any w sądzie obwodowym Złoczowskim i dla tego to sto warzyszenie czynności swoich nie rozpoczęło.
Stow arzyszenie to chciało należeć do Związku stow a
rzyszeń zarobkowych i gospodarczych; delegat obecny na w al
nem zgrom adzeniu Zw iązku: M aryan Minkusiewicz.
C i e s z a n ó w .
11. Towarzystwo zaliczkowe, stow. zar. z nieogr. por.
Rok założenia; 1875.
S ta tu t z dnia 11. kw ietnia 1875. zarejestrow any w sądżie obwodowym we Lwowie uchw ałą z dnia 15. m aja 1875.
1. 26.640.
Udziały członków wynoszą od 5 zł. do 100 zł. N ajniż
sza w kładka miesięczna na udział w ynosi: 50 ct.
R ada zawiadowcza składa się z 12 członków; obecny prezes R ady: ks. Józef Kozik.
D yrekcya składa się z 3 członków, obecni członkowie D y rek cy i: Ja n Sander, Frańciszek Lisowski i M ichał Gilewicz.
W alne Zgromadzenie odbyło się dnia 10. lutego 1878.
Stowarzyszenie to nie należy do Związku stow arzyszeń zarobkowych i gospodarczych.
Dąbrowa,
12.
Towarzystwo zaliczkowe, stow. zar. z nieogr. por.
Rok założenia: 1870.
P ierw otny sta tu t z dnia 26. lipca 1870. — zmieniony z dnia 24. sierpnia 1874.; zarejestrow any w sądzie obwodo
wym w Tarnowie uchw ałą z dnia 24. września 1874.
1. 17.778.
13 — U działy członków wynoszą od 20 zł. do 200 zł.; n aj
niższa w kładka m iesięczna w y n o si: 50 ct. w. a.
R ada zawiadowcza składa się z 9 członków ; obecny prezes: Mieczysław Rogaliński.
Dyrekcya składa się z 2 członków; obecni członkowie D yrekcyi : Adolf Kukieł i K onstanty Michniewski.
W alne zgromadzenie odbyło się dnia 30. kw ietnia 1878.
Stow arzyszenie to należy do Związku stowarzyszeń za
robkowych i gospodarczych.
Delatyn.
13. Bank zaliczkowy „Nadzieja44, stowarz. zarejestr.
o nieogr. poręce.
Rok założenia: 1875.
S ta tu t z dnia 1. lutego 1875.; zarejestrow any w sądzie obwodowym w Stanisławowie uchw ałą z dnia 31. m arca 1875.
1. 3.108.
Udziały członków wynoszą od 1 0 zł. do 500 z ł.; n aj
niższa wkładka m iesięczna n a udział wynosi: 50 ct. w. a.
R ada zawiadowcza składa się z 7 członków i 3 zastępców;
obecny prezes: Leon Krokowski.
D yrekcya składa się z 3 członków; obecni członkowie Dyrekcyi: ks. Józef Bohdan, Józef Hołubowicz, W alenty Godzina.
W alne zgromadzenie odbyło się dnia 27. lutego 1878.
Stowarzyszenie to należy do Związku stowarzyszeń za
robkowych i gospodarczych.
Dobromil.
14. Towarzystwo zaliczkowe, stow. zar. z nieogr. por.
Rok założenia: 1878.
S ta tu t z dnia 17. m arca 1878, zarejestrow any w c. k.
sądzie obwodowym w Przem yślu uchw ałą z dnia 1. m aja 1878.
1. 5.274.
Udziały członków wynoszą od 10 zł. do 500 z ł . ; n a j
niższa miesięczna w kładka na udział wynosi: 25 ct. w. a.
R ada zawiadowcza składa się z 8 członków; obecny p re z e s : Stanisław Prom iński.
Dyrekcya składa się z 3 członków, obecni członkowie D yrekcyi: Dr. A leksanderB ieńczew ski, Mieczysław Piątkowski i Józef Medziński.
Stow arzyszenie to rozpoczęło czynności dnia 17. m arca 1878. i liczyło po 30. czerwca 1878: 69 członków.
Stowarzyszenie to należy do Związku stowarzyszeń za
robkowych i gospodarczych.
1> rohobyc/;.
15. Towarzystwo zaliczkowe, stow. zar. z nieogr. por.
Rok założenia: 1867.
Pierw otnie istniało, jako „Towarzystwo zaliczkowe ręko
dzielników" — po wprowadzeniu w życie ustaw y z d. 9. kwiet
nia 1873 zmieniło firmę i s ta tu t dnia 15. m arca 1874., który zarejestrow any został w sądzie obwodowym w Samborze uchw ałą z d. 6. m aja 1874. 1. 7.984.
Udziały członków wynoszą od 20 zł. do 500 z ł . ; n aj
niższa w kładka na udział w ynosi: 50 ct.
R ad a zawiadowcza składa się z 15 członków; obecny p re z e s : M aksym ilian Wolski.
D yrekcya składa się z 3 członków. Obecni członkowie D yrekcyi: Dr. W ładysław W olski, Frańciszek P flanzer, J a n Niewiadomski.
W alne zgrom adzenie odbyło się dnia 31. m arca 1878.
Stowarzyszenie to należy do Związku stowarzyszeń za
robkowych i gospodarczych; delegat obecny na zgrom adzeniu Z w iązk u : Dr. W ładysław Wolski.
(Lliniany.
16. Towarzystwo zaliczkowe, stow. zar. z nieogr. por.
Rok założenia: 1876.
S ta tu t z dnia 19. kwietnia 1876.; zarejestrow any w sądzie obwodowym w Złoczowie uchw ałą z dnia 3. czerwca 1876.
1. 4.520.
U działy członków wynoszą od 2 0 zł. do 500 zł.; naj
niższa w kładka na u d ział w ynosi: 50 ct. w. a.
R ada zawiadowcza składa się z 9 członków : obecny prezes R ady zaw iadow czej: ks. L eonard Aleks. Wierzchowski.
D yrekcya składa się z 3 członków; obecni członkowie D yrek cyi: ks. Filem on Reszytołowicz, Ja n B ałtarow icz i U dalryk Vogelsinger.
W alne zgrom adzenie odbyło się dnia 3. m arca 1878.
Stowarzyszenie to należy do Związku Stow arzyszeń z a robkowych i gospodarczych.
Grorlioe.
17. Towarzystwo zaliczkowe, stow. zar. z nieogr. por.
Rok z a ło ż e n ia : 1870.
Pierw otny sta tu t z dnia 29. m aja 1870.; zmieniony z dnia 16. m aja 1874.; zarejestrow any w sądzie obwodowym w No
wym Sączu uchw ałą z dnia 2. m aja 1874. 1. 1.722. ponownie zmieniony zarejestrow any uchw ałą tegoż sądu z dnia 26. sierp nia 1876. 1. 3602.
U działy członków wynoszą najm niej 20 zł. najwięcej
1 . 0 0 0 z ł.; najniższa wkładka m iesięczna n a udział wynosi:
1. zł. w. a.
R ada zawiadowcza składa się z 5 członków i 3 zastępców : obecny p re z e s : Juliusz Błoński.
D yrekcya składa się z 3 członków : obecni członkowie Dyrekcyi: F eliks Skrochowski, Frańciszek Szczepanowski i W oj
ciech Biechoński.
W alne Zgromadzenie odbyło się dnia 29. m arca 1878.
Stowarzyszenie to należy do Związku stowarzyszeń z a robkowych i gospodarczych; delegat obecny na zgromadzeniu Związku : Wojciech Biechoński.
Głródek.
18. Powiatowe Towarzystwo kasy zaliezkowśj w Gródku, stow. zar. z nieogr. por.
Rok założenia: 1874.
S ta tu t z dnia 15. listopada 1874.; zarejestrow any w są
dzie krajowym we Lwowie uchw ałą z dnia 18. grudnia 1874.
1. 69.179.