:KRY'STYNA KOREJWO
Fauna małżów słodkowodnych namuru
okręgu . rybnic~iego
TRESC: wstęp - Historia badań fauni słodkowodnej namuru w Zagłębiu Górno- .śląskim - Fauna z wierceń i kopalń okręgu rytbn1ckiego; opis próbek z Występu
jącą w nich fauną - Fauna słodkowodna z namuru: uwagi wstępne; opis systema- tycznyf.auny (Charakterystyka rodzin 1: rodzajów, opiS gatunków); rozmieszczenie fauny słodkowodnej w warstwach porębskich, jaklowieckicll l gI'Uszowakich - Próba
ustalenia poziomów faunistycznych - Literatura cytowana
~TĘP
W roku 1952 naczelnik WydziałU Węgli w Państwowym Instytucie Geologicznym inż. St. Doktorowicz-Hrebnickt zapi'o~ował I:Iri opraco- wanie zbioru fauny słoc;1.kowodnej, zebranej w latach 1929-1935 przez
jnż. A. Makowskiego z kUku kopalń oraz w latach 1949-1952 przez mgra S. Kozloła z kUku wierceń w okręgu rybnickim. Próby dostarczone po- chodzą z kopalń Rymer, Hoym i Anna oraz z otworów wiertniczych Msza":
na 1, Mszana 5, Mszana A, M~zana 5, Mszana C, Marklowice 4, Skrzy- :szów 6, Turza· 7 i Wilchwy 4. Ogółem prób tych było 418, lecz jedynie w 313 próbach stwierdziłam faunę słodkowodną.
Próby z kopalni Rymer są dostatecznie liczne tylko z kilku jej· po- :ziomów. Brak tu jest np. prób z serii warstw ponad 400 m grubości, po-
niżej poziomu morskiego Eleonora. Z kopalni Hoym mamy próby tylko .:z jednego poziomu, z kopalni Anna - z dwóch poziomów. PrÓby te są
nieliczne po pierwsze dlatego, że warunki ich pobierania były trudne
·(pobiera się je w rzadkich framugach, pozostawionych w omurowaniu przekopów kopalnianych), po drugie dlatego, że część ich była zapewne. :zniszczona w czasie ostatniej wojny.
Przy opisie· skały stosuję poniżej ogólną nazwę "skała ilasta" nie
definiując bliżej, czy to jest łupek ilasty, czy iłowiec, czy wreszcie mu-
łowiec. Podaj.ę zwięzłe uwagi,
czy
skała jest bezwapienna, czy też wap- nista. Notuję obecność miki, pirytu, kalcytu, charakter 1łwarstwienia94 KRYSTYNA KOREJWO
skały, w rdzeniach zaś podaję w przybliżeniu kąt upadu, obecność szczelin i luster ślizgowych.
Niniejszą pracę wykonałam w Zakładzie Geologii Historycznej U. W.
pod naukowym kierunkiem prof. J. Samsonowicza, któremu dziękuję: ,
serdecznie za to, że nie szczędził mi swych cennych uwag i poświęcił du-
żo czasu na kontrolowanie moich oznaczeń i wniosków.
Równocześnie miło mi podziękować inż. St. Doktorowicz-Hrebnic- kiemu za powierzenie mi do opracowania zbioru rybnickiego oraz chętne
udzielanie informacji uzupełniających.
Dziękuję również koleżance mgr H. Pugaczewskiej za wykonanie rysunków oraz dr H. Makowskiemu i ob.' M. RY'bickiemu za wykonanie zdjęĆ fotograficznych.
Profesorowi R. Kozłowskiemu, który okazał mi dużo życzliwości
i którego wskazówkom wiele zawdzięczam, składam serdeczne podzię
kowanie.
Wreszcie pragnę złożyć wyrazy wdzięczności prof.' dr A.Bolewskie- mu, Prezesowi Centralnego Urzędu Geologii, za bardzo życzliwe ustosun- kowanie się do nwjej pracy i okazaną pomoc przy jej ogiłoszeniu.
HISTORIA BADAN' FAUNY SŁODKOWODNEJ NAMURU W ZAGŁĘBIU GORNOSLĄSKIM
Zagadnieniu fauny słodkowodnej z namuru Zagłębia Górnośląskie
go poświęcono zaledwie kUka drobnych przyczynków i parę ,obszerniej- szych rozpraw.
Roemer (1863, 49, B. 584) podaje krótkie opisy i ry~unki dwóch mał
żów pochodzących z okolic Katowic, które zalicza do rodzaju Anth"acosia~
OkaZ prZedstawiony w jego pracy,na tabl. XV, fig. 6 może nalężeć dO' rodzaju Anth"aconaia, okaz zaś na tejże tablicy, fig. 7, należy, jak się zda- je, do rodzaju Ca"bonicola, nie zaś, jak przypuszcza A. Schmidt (1910, 50,.
s. 739), do 4nthracomya adamsi Salter - gatunku, który, jak wia,domo,.
stał się genotypem dla rodzaju Anth"aconaia (1946, 63, pl. I, s. XV).
Karczewski (1904,22) opisuje z warstw podredenowskich na kopalni Flora następującą faunę słodkowodną:
Carbonieola acuta Sowerby Carbonicola nucularis Hind
Anthracomya wardi Salter
Anthmcomya cf. minima Ludwig.
Według podanych przez Karczewskiego fotografii mogę stwierdzić,.
.c!:e okaz oznaczony jako Carbonieola acuta (1. c., fig. 1 i 2) jest to prawdo-- podobnie Carbonieola obliqua Wright (1947,,63, pl. XII, fig. 17, 18, 19),.
charakterystyczna dla zony lenisulcataj gdy tymczasem C. acuta znana.
jest z westfa1u, mianowicie z zony communis i dolnej części modiolariB.
FAUNA MAŁ20W SŁODKOWODNYCH
Okaz oznaczony jako Carbonicola nucularis Hind i przedstawiony tamże'
na
fig. 3 jest to, j8k się zdaje, Carbon:icola obliqua (Carbonicola nucularis znana z górnej części zony modiolans westfalu). Okaz oznaczony jako Anthrocomya wardi Salter (tamże, fig. 4) należy niewątpliwie do ro';;"dzaju Carbonicola i może to być również Carbon-icola obliqua. Wreszcie odcisk dwuskorupowego okazu na fig. 5, oznaczony jako Anthracomya cf. minima Ludwig, nie należy do rodzaju Anthracomya w dawnym jego
znaczeniu; obecnie rodzaj ten j,est rozbity na Anthraconaia i Anthra- conatita.
A. Schmidt (1910, 50) opracował małże z namuru okolic Morawskiej Ostrawy i Gruszowa. Oznacza on' następujące gatunki:
z
rodzaju Anthracomya:Anthracomya modiolaris Sowerby A. adamsi Salter
A. wardi Salter A. minima Ludwig A. cf. pulchra Hind A. . wbcentralis Salter
A. minima var. carinata Bind A.phillipsi Williamson
A. laev!s var. sco~ca Dawśon z rodzaju Carbonicola:
. Carbonicola nucularis Hind C. aquilina Sowerby
C. carbonaria Bronn C. acuta Sower'by, . wreszcie z rodzaju Naiadites:
Naiadites (elongata Hind) carlott4e
·Roemer'
N. obesa Etheridge
Wszystkie podane przez niego gatunki z rodzaju Anthracomya i Carbonicola znane są jednak z klasycznych obszarów Anglii, Zagłębia
Donieckiego i in. z westfalu i, moim z~aniem, nie moma przyjąĆ ich wy- stępowania w namurze Zagłębia .GÓrnośląskiego. Co się tyc~y dwóch ga- tunków :rodzaju Naiadites, to stwierdziłam obecność pierwszego z nich ną
opisywanym przeze mnie terenie, co do drugiego zaś - znany on jest dotychczas jedynie z westfalu i dlatego obecność jego w namurze musi
być potwierdzona. .
Do niektórych oznaczeń ' Schmidta, jak Anthracomya a:damsi,.
A. phillipsi, ustosunkował się już krytycznie Pruvost (1919, 46, s. 19).
KRYSTYNA :J(ORE.TWO
Uważa on, że rysunek Schmidta A. adamsi przedstawia typową Ca,.boni- .cola, a mianowicie C. cf. tu,.gida Bronn. Z drugiej strony, oznaczenie przez Schmidta Ca,.bonicola aquilina zakwestionował Tchernyshev (1931, 57;
B. 20).
Warto zaznaczyć, że, zdaniem Schmidta, formy małżów słodko
wodnych Anth'l'acomya, Ca'l'bonicola i Naiadites żyły pierwotnie w mo- Izach i stopniowo przystosowywały się do wód brakicznych i słodkich,
czego następstwem była redukcja ich zębów schizodontowych. Autor ten
uważa, że w warstwach ostrawskich rodzaje te są już bezzębne. Przeczy .on współżyciu fa;uny słodkowodnej i morSkiej, wspólne zaś występowa
nie, obserwowane rzekomo rzadko, tłumaczy albo nagłym zalewem przez morze zbiornika słodkowodnego, albo też namyciem fauny słodkowodnej
do środowiska morskiego przez prądy. Za Hindem uw~ on za możliwe
pochodzenie Naiadites od rodzaju Mo4iola z rodziny Mytilldae.
Cramer (1910, 3) w faunie z Gołonoga wymienia dwa gatunki mał
żów słodkowodnych: Ca'l'bonicóla ovalis (Martin) i Anth'l'aeomya puleh,."
Bind. Oba te· gatunki należą jednak do forni westfalskich, oznaczenie
więc Cramera jest wątpliwe.
Wiśniowski (1911, 66) wspomina, że na kopalni Krystyna w Tęezyn
ku zebrano okazy Naiadites, Ca,.bonicola i Anthrocomya cf. pulch,.a Hind, nadto że Michael w 1907 r. i Schmidt w 191Q r. podawali z Tęczynka
CaTbonicola aquilina. O obecności tych gatunków 'w namurze mówiłam wyżej.
Michael (1913, 40, s. 223) powtarza wiadomość o zespole fauny słod
kowodnej z Tęczynka, podaną przez Wiśniowskiego.
Niewiestin (1927,41, s. 21) podaje niewielki zespół fauny słodkowod
nej z warstw nadredenowy-ch z kopalni Saturn, a więc z dolnych pozio- . mów westfalu.
Petrascheck (1928, 44), prócz wyróżnionych przez siebie w war- stwach ostrawskich 16 poziomów morskich, wspomina pobieżnie o wy-
:stępowaniu w warstwach gruszowskich. przedstawicieli Anthracosiidae
~ o istnieniu również fauny słodkowodnej w warstwach jaklowieckicb.
Doktorowicz-Hrebnicki (1929, 10, s. 21) wspomina, że wśród ogniwa Flory, a więc w częściowym odpowiedniku warstw jaklowieckich, stwier-
dził co najmniej 8 nowych poziomów z Lingula mytiloides Sowo lub fau-
ną słodkowodną; z ostatniej autor, wymienia rodzaje Anth,.aeomya i Ca,.- bonieola. .
Patteisky i Folprecht .(1929, 43) wydzielili na obszarze ostrawsko-
karwińskim . 24 ławice morskie;. wspominają oni o istnieniu poziomów z fauną słodkowodną w warstwach pietrzkowickich oraz jednego poziomu
:słodkowodnego w warstwach gruszowskich.
FAUNA MAŁZOw SŁODKOWODNYCH
Patteisky (192-9,42)· w swej wielkiej monografii nie opisuje fauny.
słodkowodnej. .
W latach 1929-1937 inż. Arnold Makowski ogłosił drukiem kilka komunikatów i dwie rozprawy, streszczające wyniki jego badań nad utworami namurskimi w okręgu rybnickim.
W komunikacie pierwszym (1929, 31) Makowski zaznacza, że podział
stratygraficzny namuru w okręgach rybnickim i os1;rawsko-karwińskim.:
jest oparty· na cechach petrograficznych osadów, .na rozmieszczeniu:
i właściwościach pokładów węgla; na florze i,
w
mniejszym stopniu, nawkładkach z fauną morsk4.· .Tymi. ~dami kierowali się przy ustalaniu stratygr8fii karbonu .ostrawsko-karwińskiegoPetrascheck, SuSta i in., Z okręgu. rybnickiego autor ten wymienia kilka poziomów z fauną mor-
ską, natomiast o faunie słodkowodnej jeszcze nie wspon:lina.
W komunikacie następnym (1930, 32) Makowski opisuje poziomy z fauną morską i słodkowodną na arkuszu Wodzisław w okręgu ryb- nickim. Następnie wylicza poziomy z fauną morską i słodkowodną
stwierdzone przez poprzednich badaczy. Tak więc S. Czarnocki w 1909 r.
ustalił dla okręgu dąbrowskiego 5 poziomów, KlebelSberg (1912, 24) dla zachodniej części Zagłębia - również 5 poziomów, Doss w 1922 r. w ko-.
palniach rybnickich widział 3 poziomy, Petrascheclt (1928, 44) dla za-o chodniej części Zagłębia przyjmuje 16 poziomów morskich. Patteisky (1929, 42) - 12 poziomów z 24 ławicami fauny morśkiej, Susta w latach 1926 i 1928 wyróżnia 33 poziomy morskie i 9 słodkowodnych. Niemczyk w 1929 r. dla kopalń gliwickich podaje 11 poziomóvl z fauną morską.
. Różną liczbę poziomów z fauną morską, ustalonych w różnych częś- ciach Zagłębia Górnośląskiego, A. Makowski . tłumaczy tym, że "płytkie
i krótkotrwałe zalewy morza... podczas osadzania aię warstw ostrawskich nie zawsze jednocześnie pokrywały teren Zagłębia" (32, s. 32) . . Według
niego, na kopalniach rybriickich fauna morska Występuje w ~ękkich,
ciemnoszarych iłołupkach, często .;lI!! sferosyderytami, fauna zaś słodko
wodna - w łupkach .ciemniejSZejł)8rwy. Autor ten w r. 1931 (33) wspo- mina nadto owy~tępowaniu na kopalni Emmakilku form słodkowodnych,
jak Anthracomya minima, ·A. et. phillipsi i Carbonicola sp. W r. 1932. (34) 'Stwierdza na kopalniach okręgu rybnickiego: Emma, HOmer, Hoym, -Szarlotta i Anna istnienie 7 poziomów morskich, częściowo przedtem nie-
znanych, i 14 słodkowodnych oraz koreluje je z poziomami faunistycznYr mi Ostrawy Morawskiej i okręgu gliwickiego. W r. 193.3 (35) Makowski obserwuje w namurze na ark. Gorzyce istnienie kilku: poziomów mor- skich i słodkowodriych; z ostatnich wymienia Anth1'acosia (co jest oczy~
'wiście błędne, gdyż rodzaj ten występuje dopiero Wgón:tym westfalu).
W następnych latach (1934, 1935) autor ~en wspott1ina (35, 36), że. w war- stwach porębskich i jaklowieckich okręgu rybnickiego .. występuj!!. d~
Acta Geologiea Polońica, vol. [V - 7
98
C2:ęsto obfita, iecz jednostajna fauna słodkowodlla reprezentąwana przez przedstawicieli rodzajów AnthTacosia, 'AnthTacomya, Naiadites, QaTboni- cola itd. (co do p1eI'WBZęgo rQdzaju; jest to, oczYYłisty. błąd).
Tenże autor w 1936 r. (37) dochodzi do. wniosku~ że poldady węgla tworzyły się prawie wyłącznie w wodzie słodkiej ipisże: .
... utwory z fawią morską zaznaczają sit: zawsze w mniejszej lub wi~j od- ległości od pokładów węglowych, Czt:sto natomiast osady z faimą słodltowodną (Anthracomfl/l, Antht'4Cosia, Carbomcola, N.aiadites itp.) znajdują sit: masami ,w bez- pośredniej styczności z pokładami Wt:ilowymi w· stropie, (t . C., s~ 5) ..
W następnym swym komunikacie (1937, 38) Makowski ppisuje wa- t'unki sedymentacji warstw. ostrawskich i podstawy ich podziął~ w okrę
gu rybnickim ustalając trzy przewodnie. poziomy .morskie (Franciszki, Barbary i Emmy), przedzielone dwiema seriami limnicznymi; wspo~a
o tym, że wśród poziomów. morskich VI warstwach ostrc~wskich są, obec- ne gatunki słodkowodne, świadczące. o począt)tu i końc~ . transgreSji morskiej.
W tymże roku, w wlększej rozprawie A.MakowsIP.:.(1937, 39) W dol- nych warstwach ostrawskichokręgu rybnickiego wyróŻJ;lia 7 dobrze wy-
rażonych i kilka mniej pewnych poziomów z fauną morską.
,w.
dolnympodpiętrze, pietrzkowickim, 'jest ich 4, w górnym zaś, .grusZ()~, ,~gól-
. nej miąższości 970 m - 3, mianowicie: Franciszka, Roland i Enna, z któ- rych każdy składa się z 2,' 3 lub .4 ławic. POziom6w z fauną słodkowodną w podpiętrze pietrzkowickim A .. Makowski wyróżnia 4, w gniszow- skim- 9.
Wśród przekazailego mi bardzo skąpego materiału po inż.' A. Ma- kowskim . brak było prób z ;warstW' pietrzkowickich l,gruszowskich, nic
wi~, niestety, nie mogę powiedzieć o charakterze fauny słodkowodnej
. 'W tych warstwach z koPalń, z których te próby pochodzą~·
''vi
warstwach ostrawskich górnych, 'ziożonych z podpi~ter: jaklo- wieckiego (295 m grubości) i porębskiego (1165 m. grubości), w podpiętrze jakloWieckim brak jest, według A; Makowskiego, faUny morskiej po- za jednym bardzo wątpliwym pożiomem. W podpiętrze por~bskim takich poziomów jest ,10, mianowicie (od dołu)~' Barbara (z. 3-4 ławicami), Ga- briela, Koksowy, HenrYk, Konrad, Eleonora, Emma, ·Andrzej; Roemer (z 3~4. ławicami). i Gaebler.· Poziomów z fauną słodkowodną w podpi~
trzejaklowieckim wyżej wymien,iony autor wyróżnił 4,.w podpiętrze zaś
Potębskim - 13. '
Na tabeli A. Makowski daje wykaz skamieniałości w warstwach 'óstrawskich podkreślając, że rzadko istnieje "możność ustalenia, do ja-
·kich poziomów te . skamieniałości należą. W większości. przypadków te same· fonny spotyka się· w różnych poziomach rÓŻIlorochiie ro~eszczo-
. ,·ne"
(1.' ,c" .B •. 633).FAUNA ~W SŁODKOWODNYCH
Ciekawa jest uwaga autora o tym, że' "ha końcu transgresji Il'1ot..:
skiej spotyka się przeważnie lingule, modiole i antrakosie, co wskazuje' ńa
stopniowe wysładzanie się wody" (l. c., s. 633).
Dalej Makowski pisze, że formy słodkowodne, jak Anthracomya, Carbonicola, 'Niiiadites l podobne, często spotykane są IDa.'10WO w' war- stwach ostrawskich bezpośrednio nad pokładami węgla, przeważnie
w czarnych łupkach albo w łupkach palnych, które zawsze występują
w grupie brzeżnej. . '
S. Czarnocki (1935,' 4) podaje, że w utworach grupy brzeżnej istn1~
ją' u dołu poziomy z fauną morską, wyżej zaś Występuje tylko fauna
słonawowodna, a czę~ej słodkowodna. Następnie autor rozpatruje wy- niki badań nad poziomami morskimi i słodkowodnymi oraz ustalony na ich podstawie podział stratygraficzny w okręgach Gliwic; Rybnika i Ostrawy Morawskiej, podany w rozprawach Hrebnickiego, Niemczyka, Makowskiego, Petraschecka, Patteiskyego i iń.
Inż. Doktorowicz-Hrebnicki (1935, 11), przy opisie' warstw florow- skich grupy, brzeżnej, przytacza dane o faUnie morskiej i wspomina o
-wy-
stępowaniu przedstawicieli małżów słodkowodnych z rodzaju Carboni- eola i Anthracomya. W warstwach grodzieckich grupy brzeżnej autor ustala obecność głównie fauny morskiej; faunę słodkowodną napotkał"
tylko w nielicznych punktach. W przeciwieństwie do warstw florow·
skieb odgrywa tu ona rolę podrzędną. Rzecz ciekawa, że wśród zespołu
fauny morskiej Doktorowicz·Hrebnicki wymienia m. i. Carbonicola sp.
M. Schwarzbach (1939, 53) w części IV swojej rozprawki wspomina m. i. o dwóch słodkowodnych poziomach wiercenia w Ackerfeld: 1) na głęb. 346, m, gdzie występują' okazy, Anthracomya, oraz 2) na głęb.
436 m. '- Carbonieola. " ,
" " Mgr S. Kozioł, pracujący na Stacji Terenowej Instytutu Geologicz-
nego 'w Będzinie,
w
świeżo wykończonej rozprawie o faunie warstw, ostrawskich w okolicach Rybnika (1953, 25)' przytacza wiele ważliych szczegółów, dotyczących nie tylko poziomów z fauną ~orką, która była głównym przedmiotem jego badań, Iile również poziomów z faUną słod·'kowodną. , ,
, Z warstw podpiętra pietrzkowickiego (ze środkowej i' górnej jego
części) S. Kozioł wymienia 4 poziomy z fauną słodkowodną. Niestety,
wśród materiału przekazanego mi ze zbioru S. Kozioła nie znalazły się
, okazy fauny słodkowodnej z tego podpiętra. W podpiętrze gruSzowskim
S. Kozioł ustalił 10 poziomów z fauną słodkowodną. Aby je nawiązać do Poziomów z fauną morską, wypada mi wspomnieć,że w warstwach gru- szowskich S. Kozioł, ustalił 4 poziomy faunistyczne morskie, mianowicie (od dołu): Franciszka (złożony z 1-3 pokładów), Roland (7; 2-6 pokładów),
Bezimienny. (z 4 pokładów) i Enna (z 1-3 pokładów). ,Poziom morski. 4-po-
100 KRYSTYNA KOREJWO
1dadowy "Bezimienny" został ustalony prżez S. Kozioła po raz pierwszy, gdy trzy pozostałe znane już były A. Makowskiemu. ' W warstwach jaklowieckich okręgu rybnickiego, nie' zawierających
fauny morskiej, S. Kozioł stwierdza istnienie aż 13 poziomów z fauną
'słodkowodną, wobec 4 ustalonych przez A. Makowsk~go. Wreszcie VI warstwach porębskich S. Kozioł podaje istnienie 15 poziomów z fauną słodkowodną wobec 13 u Makowskiego.
Wszystkie dotychczasowe dane o faunie słodkowodnej w war- stwach "namurskich Górnośląskiego Zagłębia Węglowego są bardzo ogól- nikowe, próby zaś dokładniejszegooznaC,?:enia fauny słodkowodnej, do- konane przez St. Karczewskiego, A. Schmidta i A. MakowskIego, należy uważać za chybione, czego powodem był brak opracowań tej fauny. Do-' piero w czwartym dziesiątku lat bieżącego stulecia zaczęły się zjawiać ęzęściowe opracowania z terenu Anglii, Belgii i Francji (Trueman i jego
współpracownicy, Pruvost i in.). • .
Obecna znajomość fauny słodkowodnej namuru jest jeszcze mocno ,
niewystarczająca i wymaga badań specjalnych. Zwłaszcza tyczy się to namuru Górnośląskiego Zagłębia Węglowego, w którym fauna słodko
wodna jest wyjątkowo bogato reprezentowana, czego powiedzieć się nie da o innych zagłębiach paralicznych Europy, od Szkocji aż po Zagłębie
Donieckie.
FAUNA Z WIERCE,N' I KOPAL:& OKRĘGU RYBNICKIEGO
OPIS PROBEK Z WYSTĘPUJĄCĄ W NICH FAUNĄ
Umiejscowienia punktów w kopalniach, skąd pobrano próby z fauną słodkowodną, dokonał~ na podstawie danych w rozprawach A. Makow-,
~iego (1936-1937) i według wskazówek ,inż."
S.
Doktorowicza-Hrebnic- kiego. Próby z wierceń było łatwo umiejsc9wić opierając się na profilachsłupkowych w rozprawie mgra S. Kozioła. Umiejscowienie punktów po-
~hodzenia prób z' fauną słodkowodną polegało na nawiązaniu tych punk- tów do najbliższych w stropie lub spągu poziomów morskich (w skró-
~ie: p. m.), mających swoje nazwy i dokładnie 'ustaloną pozycję straty-
graficzną wśród , warstw' ostrawskich okręgu rybnickiego.
'
Kopalnia Hymer
Próbki 1-13; 138 m nad poziomem: morskim Emma;górna, część
warstw porębskich . .
Skam. ilasta, bezwapienna, prawie czarna, o przełamie zadziorzysto-muszlo- Wym, z bardzo licznymi drobnym! blaszkami miki. Bardzo liczne małżę nie tylko słodkoWodne, lecz i tnorsIrle, występują w skale nie w jednym poziomie. lecz w ca-
FAUNA MAŁZOw SŁODKOWOPNYCH lOJ
łej, do 11 mm gru,poścl próbek. Skorupki są na ogół spłaszczone, lecz zachowane, barwy żółtawo ... brunatneti. Ułożone S.ą przeważnie pł.a$ko, zgodnie z domniemanymi powierzchniami uwarstwienia, którego nie widać. Niektóre muszle są ustawione
płaszczyzną między.skorupową prostopadle do powierzchni . uwarstwienia, co ZW'ią
zane jest z ich pozycją przy,życiową. Na żadnym okazie szczegółów budowy zamka nie można zaobserwować, gdyż wewnętrzna strona skorupek. nie jest dostatecznie
.odsłonięta. Fauna wyraźnie mieszana.
1. C/lrbonicoIa dł8cus Eagar (3 okazy) Ostraooda
mal'Ź morski &pirytyzowany. mocno zdeformowany
a
C/lrbonicoZa dł8cus Eag8ł"Modiola d. meeki de Kon. (3 ok.) 3. Carbonicola dł8cUB Eagar .
A'II.thraconaia tchemll.hM. n. sp. (.2. ok.).
Modiola d. meeki de KoD.. (3 ok.).
4. C/lrbO'll.icola al. discu. Eagar Anthr/lcOO/lill beZIula (Bolton) A. ZeniBuZc/lta (Trueman) (:ł ok.) AnthracO'II./luta belgica (Hind)
ModioIa et. meeki de Kon. (liczne okazy) fi. A.'II.thr/lcooaia beUuIa (Bolton)
Nu.cuIa sp.
8. Carbonicola dł8cus Eagar (2 ok).
Anthraconaill leniBulcat/l (Trueman) Anthraconauta belgica (Hind) A. truemani n. sp.
ModioIa ci. meeki de Kan.
Ostracoda (3 ok.)
7. AnthracO'II./luta .amsonow,iczi n. sp.
8. A •• am.onowiczi n. sp.
9. CarbonicoIa discu8 Eagar (2 ok.) Anthraconaia beZZula (8olton) Anthraconauta belgica (Hind) kostka ryby
IQ. Anthraconauta cf. be.Zgłc/l (H1nd) A. truemanł n. sp.
Naiadites et. eZongata (Hind) ModioIa cf. meekł de Kon. (4 ok.) 11. Anthraconaill beUuIa (BoI ton)
ModioIa al. meeki de IKon. (4 ok.).
Ostracoda (2 ok.) kostka ryby
12. A'II.thraconaia bellula (Bolton) (2 ok.) A'II.tll.raconauta belgłca (Hind) Anthraconauta sp.
Ostracoda kostka ryby.
13. Anthraconauta belgłca (!łind) ModłoIa et. meeki de Kon.
102 KRYSTYNA KOREJWq
Pr6bka·14;spąg p. m. 'Emma; górna część -warstw porębsklch.
Skala ilasta, bezwapienna, eiemnqpopielata, bez wyra~ych »oWi.~~i uwąl', l!ltwięn1a, z obfitą drobną miką. Widoc:zne są· wykwity g!!psu,
14. Anthraconauta .cf •. beZgica (Hind) .. -i. fauna morska:
NucuZa s-p.
Ostracoda
ślimak
Pr6bki 15 i 16; ok. 80-85 m nad p. m. Barbara, stanowiąCym poziom grani~zny między warstwami porębskimi i jaklowiechl.mi. .
Skała ilasta, bezwapienna, popielata, z bardzo liczD.yml i barozo drobnymi blaszkami miki, bez wyraźnego uwarstwienia, o przełamie nier6wnym i zadziorzy- stym, ze smugami przypuszczalnie syderytycznymi barwy słabobrunatnawej. Z rzad- ka łodyżki roślin w postaci odcisków, pokrytych cienką powłoką węgla. Słodko
wodne maIZe tworzą liczne skupienia na powierzchni uWa!'stwienia; muszle są po- . gniecione i prawie zawsze pozbawione skorupek.
15. Anthraconauta makowskii n. sp ..
16. A. samsonowiczi n. sp. (duże skupienie)
SkoruDki całego skupienia stoją prostopadle do warstw, a więC w pozycji
przyżyc!owej. SkQrupkl. są zamknięte a1Jbosłabo rozwarte.
Pr6bka 17; około 64-70 m nad p. m. Barbara; dolna część warstw
porębskich.
Skala 'ilasta. bezwapienna, barwy szarej, lecz' z brunatnawymi smugami wę
glanowymi, zapewne syderytycznym!.
17 •. Naiadites elongata (Hind)
W innych kilku próbkach z tego poziomu stwier~ faunę morską:
Grammatodon et. geinitzi de Kon, . Ostracoda
Spirorbłs sp.
Próbki 18-27; ok. 78 m poniżej p. m. Barbara; górna część warstw jaklowieckich.
Skała ilasta, bezwapienna, barwy papielatej~ z obfitym drobnym muskOWi- tem bez wYraźnego uwarstwienia, łupiąca się nieróWil.o. Na niektórych powierzch- niach warstw są obecne' naloty gipsu, co wskazuje na obecność pirytu w skale. Czę
ste ślady roślin. .
18. Na tej próbce są odciski skrzypów z ·powłoką zwęgloną i liczny detrytus ro- . ślin. Na powierzchni zwęglonej rośliny - ' Wykwity gipsu i siarki po pirycie .
. Anthraconauta beZgica (Hind) A. makowskłł n. sp.
A. d. truemanł n. sp. (2 ok.) 19. AnthraCO'Bau~ truemani n. sp.
Spirorbis sp. (na ma1rżu) (wpływy morskie)
F:AUNA M:AŁZOw SŁODKOWODNYCH
20. Odciski kalainit6w. Na n1ekt6ry(:h mał!ach SIl naloty pirytu.
Anthraconaia cf. tchemyshem n. sp. (3 ok.) AnthroCOMuta cf. samsonowiczi n. &p. . łuski i drobne kostki rybie
21. Ułamki zwęglonych kalamitów.
Anthraconauta sp.
22. Natadites elongata (H1nd) 23. Drobny detrytus roślin.
Anthraconaia sp.
Spirorbis Sjp. (na brzegu skorupki Anthraoonała) (wpływy. morskie)
, 1113
24. Na jednej powierzchni warstwowej obfity detrytus zwęglonych drobnych ga-
łązek roślinnych. .
Anthroconaia cf. tchemyshevł n.' sp:
25. Nleoznaczalne ułamki skorup małżów słodkowodnych.
26. Na jednej powierzchni puę ułamków nadwęglonych rottlln
Anthraconauta cł. beUula (Bolton) 27. A. samsonowiczi n. sp.
Pr6bki 28-30; umiejscoWieilie niepewne; ok.· 78 m: poniżej p. DL Barbara.
Skała ilasta, ~ezwapienn~ ~iemnopopielata, bez uwarstwienia, z bardzo drob-
ną miką. " . .
28. Na próbce w szczelinie wykwity gipsu i pirytu.
Carbonieola cł. dłscus Eagar Grammatodon d. geinłtzi de Kon.
Entalłs sp.
29. Drobny ułamek skały 'z nalotem pirytU i wPryśnięc1ami gipsu.
Carbonłcola dłscusEagar 30. Carbonicola dłscus E~ar
Próbki 31-37; 100 m poniżej p. m. Bar~a.
Skała ilam •. ~wapienna. !;lez wyrałnych powierzC!hn.l uwarstwienia, praWIe
<:z~. z pardzo 4~ąłlościll dt~etJ :miki i nalotami pirytu.
31.' W sw:'~llitie r~ro~zone k1YsZtałki pirytu i wykwity gipsu. Miejscami ułam
ki nadwęglonyeh kalamit6w. Skorupki małżów słodkowodnych są przewa!n1e spirytyzowane, mocno zgniecione l zdeformowane.
Anthraconauta belgica ~ind)
A. d. belgica (HiDd) A. tTuem4nł n. sp.
A. d. truemanł n. sp.
32. Anthraconaia lenisuIcata (TIUeman) (3 ok.) AnthracOfiauta tTuem4t'lł Do sp. (2 ok.)
Anthraconauła sp.
Ostracoda (wpływy' morskie)
33. Na pt6lbce widoczne jest lustro ślizgowe zgodne z uwarstwieniem; są naloty pirytu i gipsu.
Anthraconaia sp.
Ctenodonta sp.
Ostracoda (wPływy mo1"8ld.e)
KRYSTYNA KOR.E.JWO
34. Naloty pirytu, a miejscami konkrecje żelaziste.
Anthrac07l4uta samsonOtDiczł n. sp.
oBtracoda (4 ok.) (wPływy morskie) 35. Naloty pirytu i siarki.
AnthraconałG łeniaulcata (Trueman) (2 ok.) Anthrac07l4uta samsooowicri n. sp.
A. truemanł D. sp.
A. et. truemanł n. Bp.
Ostracoda
36. Anthraconaia leniaUZcata (Trueman) Anthrac07l4uta sp.
06traeoda
37. Anthrac07l4uta' makowskii n. sp. (2 o~.) ..
Anthraconama sp.
Ostracoda
KopalniaHoym
. Próbki 38-41; 200 m nad p. m. Emma, ' górna. część warstw po-
rębskich,
Skała ilasta, beZwapienna, clemnosżara, 'bez wyr8źriego uwarstwieIiia. o prze-
łamie nier6wnym, z dużą Uością rozproszonej bardzo drobnej miki. MiejsciHni są na- cieki ielaziBte.
3'8. Anthraconaia Zeniaulcllta (Trueman) 39. Anthraconaia beUula (Bolton)
A. leniaulcata (Trueman)
40. Anthraconaia łeniaulcata(Trueman)
.Anthraconauta belgica (Bind) A. cf. belgica (Bind)
A. makowski! n. sp. (2 ok) A. et. makotDskii n. sp.
Ostracoda (wpływy monlkijl) ," ."
"41; Na Jednej powierzchni uwąi'stwienia dużenagrom~enie mali6w o źle za- chowanyc,h łlkQrupkaeh, ~re" są zdeformowane l ~owo zlimonit"yzoWane.
Anthraconciuta belgic~' (Bind)' (3 ok.)
"A. makowski n. sp. (l5 ok.)
Anthrac07l4uta sp. (liczne)
Kopalnia Anna Próbka 42; ok. 80 m nad p. ID. Emma.
. -, .
4.2. Skała ilasta, szara, bez wyraźnego uwarstwienia," o· przełamie n1erównym, z bardzo dużą ilością drobniutkich blaszek miki. Miejscami są kryształki pi- rytu. Widać wyratn1e tyłki kałeytu, do siebierownoległe, ustawione skośnie
pod kątem ponad.
5'"
do uwarstwienia. Na j~} powierzchni uwarstwienia i na szczelinie rozcinającej skałę pod kątem W widać lustra ślizgowe. Na drugiej powierzchni liczny detrytus roślin.Anthracona.ia tchernllshevi D. sp.
Anthraconaia ep.
-FAUNA MAŁZOw SŁQI;>KOWODNYCH 10i
Próbka 43; ok. 80 m pbniżej p. m. Barbara; górna część warstw ja-
klowieckich. - "
43. Skała Duta, bez uwarstWienia, z obfitą miką, jasnoszara. Widoczriy drobny a§llzg. Obfity detrytus roślln.
Aft.thrBCOnGitI d. tDf.Uitlmscmł (Brown) Aft.throc0ft4\4 lPo
Naładłtes BP.
OtWÓ1' Wilchwy 4
PT6bki 44-46; 105 m powyżej p.
m.
Konrad; środkowaczęś~ warstwporębsklch.
44. głęb • .583,D m -
Skała clemoopopie1ata, ilasta, bezwapienna, bez wyraźnego uwarstwienia,.
o przełamie nier.6wnym. Obfita drobna mika.
Aft.thrGCOftCJuta mGkOtDskłł n. sp. ' 45. gł«:b. 565 m -
Skała zwięzła, ilasta (iłoWiec), bezwapienna, ciemnoszara, bez uwarstwienia, z obfitą drobną miką 1 dużymi brunatnawymi do 8 cm długimi konkrecjami syderytyczno-wapiennym1. Na jednej poWierzchni widoczne jest mstro ~o-
we, częściowo wYsłane kalcytem. ' Detrytus roa§lln.
Aft.thrGCcmG\4 left.łsu1cGt4 (Trueman)·
46. głęb. 58'1 m - , _
Skała Jak 'WYŻej. Dełrytus roa§łin. Niekompletna skoruPka nieoznaczalnego mał
u
słodkowodnego.Pr6bka 47; 20
in
nad p~ m. Kom:ad.47. głęb. 650 m -
Skała jak wyżej. Zrzadka detrytus roślin. Drobne zdeformowane ułamid rnał
!ów słodkowodnych.
PT6bki 48-51; 37 m poniżej p. m. Konrad i 44 m powyżej p. m.
Henryk.
4&. głęb. 708,95 m -
Sk~a jak wyżej.
Naładites elonąata (Bind)
Naładite8 sp, 49. głęb. 708,1 m -
Skała jak wyżej. Liczny, drObny detrytus rOślin. Drobny ułamekskorupkf małta słodkowodnego.
50. głęb. 708,5 m -
Skała jak wyżej.
AnthraccmaitlZenłsulcatu (TIrueman) A. ci. tchem7lshIWi n. 61).
Okaz ten jest dwusk:orupowy, ustawiony płaszczyzną miądzyskorupową pro- stopadle do przyptiszczalnej powierzchni uwar~tWieI11a, a więc w-pozycji przy-
iyclowej. . . . . . .
51. gięb~ ;708,6:,01 -
Skała jak wyżej. Na jednej powierzchni widoczne są szcżątki całkowi.cle zde- ,formo~~p.r~h, nieoZA~~~cp ,mał~pw" na,d.nJgiej : , obfity <le~yt\1s roślin.
Pr6bki 52-57; 8 m poniżej p. m; Barbara III;' górna część warstw jaklowieckich.
52. głęb. 1043 m - ,
Skała ilasta, bezwapienna, prawie czarna. z dużą ilością miki i nalotami pirytu.
Anthraconauta truemanł ,n. $1>. ; , 53. gł~b. l043,lfi m -
~kałą ilas:ta, ,pezwapienna, praW,ie ~arna. 'bez ,~aźnegO' uwarątwi~. ~ o prze-
łamie nierównym, z dużą ilością bardzo drobnej, rozproszonej miki., ,Liczne wykwity gipsu i naloty pirytu. Nieoznaczalne szczątki zupełnie zdeformOwa-
nych ułamków małżów słodkowodnych. '
34. gł~b. 1043,2 m -...:... ' " '
Skała jak wyżej. Naloty pirytU: i' gipnL Detrytus roślin.
Anthraconauta be~ O81nd) ,
.55. gł~b. 1043,25 m -
Skała' jak wyżej. Naloty PirYtu i gipsu.
Anthraconaf4
'ar.
Zenwleata '(riu:einan) Anthrac~i4 sp~ ' ' /56. głęb. 1043,3 m -
Skała jak wyżej.
Anthraconautll makowskłi n. sp.
Anthracona.uta sp.
M. 'głl~:P. '1043;52 m '~"
Skała jak wyżej. Naloty gipsu i pirytu.
Anthraconauta cf. łl'uemani n. sp. .
Tuż powyżej (na głęb. 1043.5 m)' występuje wkładka z fauną' morską:
Lłngula sp.
Os~acoda
Otwór Mszana A
Pr6bki' 58~61; 16 m poniżej p. m. Konrad;' środkowa część warstw
porębskich.
58. gł~b. 273.7 m -
Skała ilasta. popielata, bezwapienna, bez wyraźnego uwarstwienia, o przeła
mie nier6wnym, z dużą ilością 'rozproszonych drobnych blaszek mUd. Rzadki ,detrytus roślin. Nieoznaczalny Wamdt małia słodkowodnego. ' .59. głęb. 27~,72 m -
'Skała 'jak' wyłej.' WykWit,. gipBU; NleUczny detrytus rC»lln.
Anthraconauta .samsonowiczi n. &p.
tIO. gł~b. 273,9, m -
Skała jak wyżej, ale smugowo walStwowana: na przemian 11Dl1igi PoPielate i 'białawe, te ostatnie mocniej pl.aszczyste. Drobne nieoznaczalne szczątki małżów słodkowodnycli.
81.' głęb. 273,94 m -- '
Skała jak 'wyżej, z' ciemnYmi' smugamI. Nleliezny detrytuil roślin.
Anthf'czconauta sp. '
FAUNA MAŁ20W -SŁODKOWODNYCH 10'r
. Próbki 62-70; 29-32 m poniżej p. m. Konrad i 25 m po-wyżejstropu
górnego pokładu: p .. m. Henryk ...
62. głęb. 286,7 m -
Skała. ,jak wyżej. Detrytus roślin. Nieliczne nieoznaczaIneszczątki małtów
6łodkowodl:iidl,
lpOcno
zdeformowanych.'83. głęb. 288 m - .
Skała jak wytej, ale z cierimymi sIJ:!.ugami. Skąpy detrytus roślin. Ni.eozna- czalny szczątek skorupki
mai!a
słodk<?:wodnego. . . .64. głęb. 288,5 m -
Skała ;Jak. wyżej. Szczątki zwęg1ony<;h roślin. Jedna. zdeformowana skorUDka nuiłża . słodkowOdnego; iueozn.aczalna. .
065. głęb. 288,6 m ,;....
Skała ilasta, bezwapienna, ciemnopopielata, smugowo uwarstwiona, o prze-
· łamie nier6wnYm,'zl1CZnYml rozproszonyDu bardzo ckobnymi blaszkami miki.
W szczelinie widoczny piryt. Zwęglona spora gałązka rośliny.
· ,4nthraconaia lenisulcata (Trueman)
GO. głęb. 288,7 m ~
Skała ilasta, bezwapienna, bez Wyraźnego uwarstwienia, o przełamie nier6w- DYDl, ciemnoszara, ze smugami jaś~ejszym1. DoŚĆ duża ilość rozpraszonej mi- k!, naIoty i kryształki
PIrYtu.
Niellcmy detrytus' roślin.Anthraconaia beUuZa (Bolton)
. ~. głęb. 28S,25 m -
.. Skała
Uasta,
beŻwapienna; prawie czarna, bez wyraźnego uwarstwienia, o prze-łamie nier6wnym. Duta ilość drobnych rozproszonych blaszek miki.· Wykwity gipsu, ki-yształki i naloty pirytu na powi~chniach szczellil.
Anthraconauta cf. belgica (Hind) . Anthraconauta sp. . .
ł8. głęb. 289,3 m -
Skała jak wyżej, ciemnoszara. Drobne ułamki pokruszonych skorupek mał
żów słodkowodnych (przemyte).
69. głęb. 289,46 m -
Skała jak wyżej. Widoczne kryształki pirytu.
Anthraconauta t7'Uemanl n. sp.
10. głęb. 289,55 m -
Skała jak wytej. Ską.py .detrytus rOt§lin. mamki nieoznaczalnych małżów słodkowodnych.
Próbki 71-90; 37 m poniżej spągu dolnego pokładu p. m. Henryk i 13 m powyżej stropu p. m. Koksowy;, doma część warstw porębskich.
'11. głęb. 377,2 ID -
Skała ciemnoszara, ilasta, bezwapienna, bez wyraźnego warstwowania, o prze- łamie zadziorzystym, z bardzo dużą ilością ,blaszek miki.
LicznY
detrytus roślin . . Anthraconala lenłsulcała (Trueman)12. głęb. $79,2 i 379,26 m -
Dwa ułamki pasujące do siebie. Skała ilasta, bezwapienna, bez wyrainego uwarstwienia, o przem.mle zadziorzystym, z drobnymi blasżkam1 miki. Na powierzchni widocme duże nagromadzenie zwęglonych szczątków roślinnych.
Anthraconaia lenis.t&lcata (Trueman)
· Anłhraconauta belgłca (Hind)
Naiadłtes sp. (zgnieciona)
108 KRYSTYNA KOREJWO
'lS. głęb. 379,3 m -
Skała jak wyżej. Detrytus ł"oślimiy 1 n1eoznaczalny szczątek małża słodko
wodnego.
74. głęb. 379,35 m - .
SlGUa jak wyżej. Dute nagromadzenie zwęglonych szczątków roślin.
Anth,.aconała beUula (Bolton) 75. głęb. 379,4 m -
Skała jak wytej. Detry1us zwęglonych roślin.
Naładites e,p. (odcisk mocno uszkodzony) 76. głęb. 379,7 m -
Skała jak wyżej. Zwęglone szczątki kalamitów. Dwa zniekształcone n1eoma- czalne ułamki małżów słodkowodnych.
77. ·głęb. ~9,7 m -
Skała jak wyiej. Detrytus roślin. Szczątki nieomaezalnych małżów słodko
wodnych.
78. głfłb. 379,8 m -
Skała jak wyżej. Detrytus roślin. Zdeformowane i nieoznaczalne szczątki mał
żów słodklowodnych.
79. głęb. 380,1 m -
Skała jak wYżej. Ułamki zdeformowany.ch. n1eoznaczalnyCh małżów słodko
wodnych.
80. głęb. 380,12 m -
Skała. jak wyżej. Zdeformowane i n1eozna.czalne szczątki maIZów słodko
. wodnych.
81 .. głęb. 380,15 m -
Skała jak wyżej. Detrytln; roślin .
. Naiadites cf. elongata (Bind) (nieco uszkodzona) Naiadites sp.
82. głęb. 380,2 m -
Skała jak wyżej. Skąpy detrytus roślin.
Anth,.aconauta troemanł n. sp.
83. głęb. 380,25 m -
Skała jak wyżej.
Naiadites sp. (3 ok. uszkodzone)
8ł. głęb. 380,35 m -
Skała jak wyżej. Lkzne zwęglone gałązki roślin.
Anthraconaia tchemfIshem n. sp. (dwuskorupowa) 85. głęb. 380,4 m -
Skała ilasta, bezwapienna, ciemnoszara, miejscami z jaśniejszymi smupmi warstwowymi, z rozproszoną miką. Detrytus roślin.
Anthraconauta sp.
Naiadites sp.
86. głęb. 380,47 m -
Skała j.ak wyżej. Nieoznaczalne zdeformowane szczątki małżów słodkOwod
nych.
87. głęb. 380,5 m -
Skała jak wyżej. Detrytus roślin.
Anth,.aconaici tchemflshevi n. sp. o podwójnej skorupce, ustawionej płasz
czyzną międzyskorupową prostopadle do domniemanej powierzchni uwarstwie.:..
nia, a więc in situ.
