Złoża ropy i gazu w Zapadlisku Przedkarpackim

A N N A L E S D E L A S O C I E T E G E O L O G I Q U E D E P O L O G N E

T o m ( V o lu m e ) X X X I I I — 1963 Z e s z y t ( F a s c i c u l e ) 3 K r a k ó w la63

ZBIGNIEW OBUCHOWICZ

ZŁOŻA ROPY I GAZU W ZAPADLISKU PRZEDKARPACKIM

(10 fig.)

З а л е ж и н е ф т и и г а з а н а т е р р и т о р и и п р е д к а р п а т с к о г о п р о г и б а

(10 р и с . )

T r e ś ć . Złoża ropy i gazu na terenie zapadliska przedkarpackiego znane są z . kilkunastu punktów. Występują one w osadach górnego karbonu, triasu, jury, kredy i miocenu. Autor podaje krótką charakterystykę tych złóż załączając prze­

kroje geologiczne i mapy.

Z a p a d l i s k o p r z e d k a r p a c k i e obejmuje obszar, który w okre­

sie miocenu był obniżony i zalany morzem. Dla obszaru tego stosuje się także nazwę: Przedgórze Karpat. Zapadlisko przedkarpackie obejmuje obszar, na którym występują morskie osady miocenu. Na obszarze Polski jego granice stanowią: od północnego wschodu strefa wychodni warstw kredowych niecki lwowsko-lubelskiej, od strony północno-zachodniej w y ­ chodnie warstw paleo- i mezozoicznych Gór Świętokrzyskich, wreszcie dalej na zachód wychodnie górnej kredy niecki Nidy. W rejonie Krakowa strefa występowania morskiego miocenu jest zawężona i ograniczona od strony północnej wychodniami osadów jury i triasu, a następnie wycho­

dniami warstw karbonu. Strefa zawężonego występowania warstw mio­

cenu w rejonie Krakowa rozdziela obszar zapadliska znajdujący się w ob­

rębie Polski na dwa rejony: środkowy i zachodni.

W rejonie Przedgórza Karpat Środkowych miocen zalegający niezgo­

dnie na starszych osadach mezo- i paleozoicznych ma miąższość różną.

I tak od obrzeżenia zapadliska dochodzi ona do około 2500 m w rejonie przedkarpackim koło Rzeszowa oraz do około 3400 m w rejonie rowu tek­

tonicznego' położonego na południe od Lubaczowa.

Podobnie przedstawia się sprawa miąższości miocenu zalegającego na warstwach karbonu w zachodniej części zapadliska — od bardzo niezna­

cznej w strefie północnej do przekraczającej 1000 m w sąsiedztwie nasu­

niętych Karpat.

W rejonie Przedgórza Karpat Środkowych warstwy paleo- i mezo- zoiczne tworzą pod przykryciem miocenu wypiętrzenie o przeciętnym kierunku północny zachód — południowy wschód. Wypiętrzenie to może być uważane jako przedłużenie wgłębnego trzonu masywu Gór Święto­

krzyskich w kierunku południowo wschodnim. Trzon ten zbudowany jest ze słabo zmetamorfizowanych łupków i kwarcytów prekambru silnie za­

burzonych. Po obu stronach tego trzonu, również pod niezgodnym przy­

kryciem miocenu, zalegają warstwy paleo- i mezozoiczne. Po stronie pół­

nocno-wschodniej trzonu prekambryjskiego w obrębie zapadliska wystę­

pują warstwy dolnopaleozoiczne, jak warstwy kambru, ordowiku i syluru,

lokalnie przykryte niezgodnie zalegającymi osadami jury. W strefie połu­

dniowo-zachodniego obrzeżenia miąższość warstw paleozoicznych jest zmienna, lokalnie osiąga ona kilkanaścieset metrów. Również miąższość warstw mezozoicznych ulega bardzo dużym zmianom, np. w rejonie po­

łudniowo-wschodniego przedłużenia niecki Nidy miąższość tych warstw przekracza /1000 m. W warstwach paleo- i mezozoicznych stwierdzono bardzo zmienny zasięg przestrzenny poszczególnych serii; wynika to z przerw sedymentacyjnych, z wielokrotnej tektoniki tego rejonu i dzia­

łania erozji.

W rejonie zawężenia zapadliska, tj. w rejonie Krakowa osady miocenu zalegają na warstwach jurajskich, triasowych, a dalej w kierunku zacho­

dnim głównie na warstwach górnego karbonu.

Wielokrotna tektonika wspomnianego obszaru w bardzo dużym stopniu zaciemnia rozeznanie budowy warstw podłoża miocenu. Najlepiej roze­

znana jest budowa najmłodszych osadów, tj. mioceńskich, których tekto­

nika związana jest z końcowymi fazami ruchów karpackich.

Warstwy paleozoiczne na omawianym obszarze są to przeważnie skały węglanowe ze zmienną ilością osadów klastycznych. W osadach mezo­

zoicznych występują zarówno piaskowce i łupki wieku triasowego, dolno- i środkowojurajskiego i kredowego, jak i skały węglanowe, a to wapienie i dolomity. Zasięg poszczególnych ogniw, jak już podkreślono, jest bardzo zmienny w rejonie zapadliska Karpat środkowych.

Główne kierunki tektoniczne zaznaczone w osadach miocenu na obsza­

rze zapadliska Karpat Środkowych stanowią dyslokacje o kierunku NW — SE, wzdłuż których podłoże wraz z miocenem uległo pionowym przemieszczeniom. Rozeznanie tych kierunków było możliwe dzięki re­

fleksom sejsmicznym poziomu anhydrytowego, który zalega w spągu serii mioceńskiej na dużej części omawianego obszaru.

W rejonie brzegu Karpat warstwy miocenu są silnie zaburzone i two­

rzą łuski. Również w obrębie samych osadów miocenu występuje kątowa niezgodność między osadami tortonu i sarmatu.

W obrębie zapadliska polskich Karpat zachodnich pod miocenem zale­

gają osady górnego karbonu, mianowicie łupki i piaskowce ze zmienną ilością pokładów węglowych. Osady tego miocenu odznaczają się wyraźną przewagą iłów i iłołupków marglistych nad zmienną ilością wkładek pias­

kowcowych.

Charakterystyczna dla osadów miocenu tego obszaru jest seria zle­

pieńca podstawowego, tzw. „zlepieńca dębowieckiego” , który występuje w obniżeniach erozyjno-tektonicznych karbonu w obszarze zapadliska pol­

skich Karpat zachodnich. Seria ta jest wieku dolnotortońskiego.

Dla obszaru zapadliska Karpat środkowych charakterystyczna nato­

miast jest seria anhydrytowa, która zalega w stropie tortonu dolnego.

Seria ta w rejonie Bochni— Wieliczki jest również bogata w pokłady soli.

W litologicznym wykształceniu ogniw stratygraficznych tortonu i nad- ległego sarmatu nie zaznaczają się większe różnice poza różnicami fa- cjalnymi.

Prace poszukiwawcze na obszarze zapadliska przedkarpackiego były rozpoczęte przed ostatnią wojną w nawiązaniu do wyników górniczych uzyskanych na obszarze zapadliska Karpat Wschodnich. Wiercenia prowa­

dzone w tym okresie dały wyraźne objawy gazu w warstwach miocenu.

Prócz tego znane były jeszcze z ubiegłego stulecia ślady ropy na kontakcie zapadliska przedkarpackiego i południowo-zachodniego obrzeżenia Gór Świętokrzyskich w rejonie Zółczy. Również wyraźne objawy gazowe

— 39 8 —

znane były z warstw karbońskich i miocenu w obszarze zapadliska za­

chodniego.

Intensywność prac poszukiwawczych na terenie zapadliska wzrosła w znacznym stopniu po wojnie, przy czym maksimum wzrostu tych prac rozpoczęło się w r. 1956 w chwili odkrycia większych złóż na terenie za­

padliska przedkarpackiego. Najwcześniej odkrytym złożem na omawianym obszarze jest złoże Marklowice położone w obrębie zapadliska polskich Karpat Zachodnich. Następnie odkryto złoże Dębowiec, również położone w tym rejonie. Dalsze odkryte złoża to wyniki prac ostatnich 7 lat.

ZŁOŻA ROPY I GAZU

Złoża ropy i gazu odkryte w zapadlisku przedkarpackim występują w osadach różnego wieku, mają one różną budowę geologiczną, różną ge­

nezę, różne cechy energetyczno-złożowe. Najstarszą formacją, w której stwierdzono złoża, są warstwy górnego karbonu; prócz tego stwierdzono złoża w osadach triasu, jury, kredy oraz w osadach miocenu, mianowicie w osadach tortonu i sarmatu.

Zasadnicza różnica w typie złóż w warstwach starszych a mioceńskich polega na tym, że złoża starsze, niezależnie od charakteru zbiornika (ma- sywowy czy pokładowy), należą do złóż typu stratygraficznego. Ekranem zamykającym dla tych złóż są transgresywne osady miocenu, tj. tortonu dolnego. Złoża występujące w osadach miocenu są przeważnie typu struk­

turalnego, zdarzają się jednak także złoża typu litologicznego.

Krótkie omówienie budowy tych złóż, łącznie z podaniem pojedyn­

czych przekrojów i map ł, uwypukli wymienione różnice. Najbardziej w y­

różniającym się jest złoże gazu w Marklowicach, gdyż prócz cech złoża pokładowego-stratygraficznego odznacza się ono swoistymi warunkami nagromadzenia gazu.

Złoże Marklowice (fig. 1, 2) występuje w warstwach górnego karbonu i chronologicznie jest najstarszym odkrytym złożem. Położone ono jest w południowo-zachodniej części Zagłębia Węglowego, a równocześnie w północno-zachodniej części zapadliska przedkarpackiego. Obszar ten został obniżony w okresie tortonu i zalany morzem. Prawdopobnie uskoki Orłowski i Michałowicki, który jest zachodnią granicą złoża, zostały od­

młodzone w okresie obniżania zapadliska przedkarpackiego.

Złoże gazu występuje w warstwach środkowych i brzeżnych karbonu w czterech horyzontach piaskowcowych, przedzielonych warstwami łup­

ków szarych i węgla; przykrycie stanowią niezgodnie zalegające ilasto- -margliste osady tortonu. Część piaskowców jest nieporowata i nieprze­

puszczalna, część natomiast, w której nagromadzony jest gaz, ma poro­

watość około 10%. Miąższość osadów tortonu wynosi w południowej części złoża około 300 m i maleje ku północy do około 120 m. Warstwy karbonu, prócz silnych zaburzeń tektonicznych w strefie przy uskokowej, zapadają na północny wschód ku synklinie chwałowieckiej pod kątem około 20°.

Złoże posiadało bardzo niskie początkowo ciśnienie statyczne, zaledwie 20% ciśnienia hydrostatycznego. Na podstawie różnic w tych niskich ciś­

nieniach wydzielono 4 horyzonty. Początkowe ciśnienia horyzontu I i la są nie znane. W momencie dowiercania horyzontu II o ciśnieniu statycz-

1 Załączone przekroje i mapy zostały wykonane przez geologów» zatrudnionych w przemyśle naftowym.

— 4 0 0 —

nym 3 atm. i horyzontu III o ciśnieniu statycznym 6 atm. ciśnienie w ho­

ryzoncie I i la wynosiło 1 atm. Powodem obniżenia ciśnień w I i la i w II horyzoncie było wieloletnie wydobywanie się gazu z tych horyzontów przez szyb górniczy, wykonany w latach dwudziestych, a następnie eks­

ploatacja tych horyzontów odwiertami eksploatacyjnymi.

J-kJ-Ł 1 —■— 2 h->3

Fig. 1. Przekrój poprzeczny, Marklowice, wg T. Mikuckiej-Regułowoj: 1 — granica niezgodnego zalegania; 2 — granica warstw; 3 — strefa gazowa; 4 — czwartorzęd;

5 — trzeciorzęd; 6 — karbon z wkładkami węgla

Р и с . i. П о п е р е ч н ы й р а з р е з , М а р к л ё в и ц е , п о Т . М и к у ц к о й - Р е г у л о в о й : 1 — п р е д е л н е с о г л а с н о г о з а л е г а н и я ; 2 — п р е д е л с л о е в ; з — г а з о в а я з о н а ; 4 — ч е т в е р т и ч н ы й

п е р и о д ; 5 — т р е т и ч н ы й п е р и о д ; 6 — к а р б о н с у г о л ь н ы м и п р о с л о й к а м и

Fig. 2. Przekrój poprzeczny, Marklowice, w g T. Mikuckiej-Regułowej: 1 — uskok;

2 — granica niezgodnego zalegania; 3 — strefa gazowa; 4 — czwartorzęd; 5 — trze­

ciorzęd; 6 — karbon z wkładkami węgla

Р и с . 2. П о п е р е ч н ы й р а з р е з , М а р к л ё в и ц е , п о Т . М и к у ц к о й - Р е г у л о в о й : 1 — с б р о с : 2 — п р е д е л н е с о г л а с н о г о з а л е г а н и я ; з — г а з о в а я з о н а ; 4 — ч е т в е р т и ч н ы й п е ­

р и о д ; 5 — т р е т и ч н ы й п е р и о д ; 6 — к а р б о н з у г о л ь н ы м и п р о с л о й к а м и

Ilość wydobytego gazu z każdego horyzontu wykazuje, że w miarę spadku ciśnienia statycznego znacznie wzrasta wydobycie {wydatek) gazu na jednostkę spadku ciśnienia. Np. z III horyzontu w okresie spadku ciś­

nienia z 2130 mm Hg do 1830 mm Hg średnie wydobycie gaz,u na spadek 100 mm Hg wyniosło 4000 m3. Po trzyletniej eksploatacji i obniżeniu ciś­

nienia złożowego z 500 mm Hg do 400 mm Hg wydobycie gazu wyniosło 2 770 000 m3. Ten nieprawdopodobnie duży wzrost wydobycia zachodzący ze spadkiem- statycznego' ciśnienia złożowego wskazuje, że ilość gafeu

"w porach piaskowców jest progresywnie uzupełniana. Szybkość uzupeł-

niania rośnie ze spadkiem ciśnienia złożowego. Prawdopodobnie obniżenie ciśnienia 'powoduje zaburzenie równowagi w stanie fizyko-chemicznym skupienia gazu adsorbowanego w pokładach węgla czy w łupkach z roz­

sianym pyłem węglowym jako adsorbentem.

Gaz migrujący do piaskowców może pochodzić z przyległych warstw.

Mniej prawdopodobne jest, że migruje on z warstw głębiej zalegających wzdłuż szczelin uskoku Michałkowickiego. Wysokość zasobów tego złoża nie może być obliczona przyjętymi metodami ze względu na specjalny, prawdopodobnie adsorbcyjny, charakter nagromadzenia gazu.

Złoże Niwiska jest położone na wschód od Mielca, w strefie tekto­

nicznie zaburzonej, w której krzy­

żują się linie dyslokacyjne warstw podłoża tortami. Złoże to jest złożem pokładowym, stratygraficznym, tan.

nagromadzenie gazu występuje w piaskowcach górnego kajpm przy­

krytych niezgodnie iłami tortoński- mi. Głębokość zalegania stropu ho­

ryzontu gazowego jest 1140 m. W y­

sokość złoża wynosi kilkanaście metrów. Piaskowce, w których na­

gromadzony jest gaz, są drobno- i średniozianniste o porowatości około 13% i dobrze przepuszczalne. War­

stwy piaskowca zapadają ku północy.

Podścielająca woda ogranicza wąską strefę gazową. Początkowo ciśnienie złożowe wynosiło 99 atm. Gaz za­

wiera małe ilości cięższych węglo­

wodorów oraz stosunkowo duże ilo­

ści helu. Zasoby złoża są niewielkie.

Pole gazowe Lubaczów—Uszkow- ce (fig. 3, 4, 5) położone jest w obrę­

bie i sąsiedztwie tektonicznego bloku podłoża miocenu. Pole to obejmuje kilka złóż różnego typu.

W rejonie Lubaczowa podłoże tortem u wraz z utworami dolnej czę­

ści tego piętra jest wydźwignięte w formie horstu oddzielonego dwie­

ma dyslokacjami o kierunku NW-SE.

Północna dyslokacja ma amplitudę kilkudziesięciu metrów. Wielkość tej amplitudy jest mniejsza w części za­

chodniej. Południowa dyslokacja jest rozdzielona na kilka mniejszych, wzdłuż których południowe bloki są bardzo obniżone. Sumaryczna wiel­

kość amplitudy przekracza kilkaset metrów.

Wy dźwignięty blok podłoża zbu­

dowany jest z kwarcytów, piaskow­

26 R o c z n i k P T G t. X X X I I I z. 1— 3

— 402 —

ców szarych i łupków kambru, na których w zachodniej części bloku zale­

gają ipłaity wapieni i łupków ordowiku i syluru. W kierunku południowo- -wschodnim, tzn. zgodnie z kierunkiem dłuższych krawędzi bloku zanu­

rzają się warstwy kambru i na nich zalegają niezgodnie piaskowce i łupki środkowej jury, a następnie nad nimi wapienie górnej jury. Warstwy te mają zapad kilkunastu stopni w kierunku SSE. Warstwy jurajskie są po­

zostałością płaskiej synkliny, której oś wznosiła się w kierunku NW.

Osiowa część synkliny jurajskiej została tektonicznie wy dźwignięta w for­

mie bloku tektonicznego, którego dłuższe krawędzie mają kierunek NW- -SE. Wydźwignięcie to nastąpiło w okresie tortońskim.

Osady paleozoiczne i jurajskie są przykryte niezgodnie osadami tor­

tonu i sarmatu, których miąższość w obrębie bloku Lubaczowa przekra­

cza 1000 m, w blokach obniżonych miąższość ta wzrasta proporcjonalnie do ich obniżenia. Na zaburzonych i ściętych erozją warstwach jurajskich i paleozoicznych do kontaktu z osadami tortonu dochodzą różne wiekowo warstwy, a to w strefie południowo-wschodniej omawianego bloku wapie­

nie gómojurajskie, następnie wychodnie łupków i piaskowców środkowej jury, a w strefie zachodniej osady dolnego paleozoiku.

Na polu gazowym Lubaczów—Uszkowoe gaz nagromadzony jest za­

równo w piaskowcach i wapieniach jury, jak i w piaskowcach i anhydry­

tach tortonu i piaskowcach sarmatu. Złoże gazu występujące w piaskow-

0 -i ² 3 H 5 km

Fig. 4. Mapa stropu piaskowca, Uszkowoe, wg W. Moryca: 1 — izobaty stropu piaskowca, 2 — dyslokacje

Р и с . 4. К а р т а к р о в л и п е с ч а н и к а , У ш к о в ц е , п о В . М о р ы ц у . 1 — и з о б а т ы , к р о в л и п е с ч а н и к а ; 2 — д и с л о к а ц и и

cach bajosu jest złożem pokładowo-masywowym, stratygraficznym. Zbior­

nikiem są tu warstwy piaskowców, dobrze porowatych (15%) i przepusz­

czalnych (ok. 400 mdcy) przegradzanych warstwami łupków. Miąższość piaskowców w strefie wychodni wynosi około 100 m i maleje ku połu­

dniowemu wschodowi. Gaz. w tym złożu jest to metan bez cięższych wę­

glowodorów i bez siarkowodoru. Ostatnia cecha wybitnie go różni od gazu z wapieni jury górnej.

W wapieniach górnej jury występuje typowe złoże masywowe, stra­

tygraficzne. Zbiornikiem są spękania i szczeliny w wapieniach gruzło- wych astartu i rauraku. Ekranem izolującym, jak i dla złoża poprzednio omawianego, są iły dolnego tor ton u. Wysokość strefy gazowej przekracza kilkadziesiąt metrów. Zarówno w pierwszym, jak i drugim złożu woda podściela strefę gazową.

Porowatość wapieni jest zmienna, na ogół niska, poniżej 3%, również ich przepuszczalność jest bardzo niska, od zera do kilku mdcy, pojedyncze próbki mają kilkadziesiąt do kilkuset mdcy. Gaz zawiera H2S, co łącznie z małymi różnicami ciśnienia wyraźnie wskazuje na brak połączenia po­

między obu złożami. Oba złoża jurajskie rozdzielone strefą łupków batonu zalegają w obrębie jednego bloku tektonicznego i pod jednym poziomem

izolującym.

W południowo-wschodniej części bloku, tj. na obrzeżeniu złoża gazo­

wego, występuje złoże ropy asfaltowej w spękaniach wapieni górnej jury.

Ze względu na bardzo dużą wiskozę ropy złoże to nie jest eksploatowane.

Zasoby jego są niewielkie.

Następnym złożem na polu Lubaczów—Uszkowce jest złoże występu­

jące w piaskowcach podanhydrytowych dolnego tortonu oraz w spęka­

niach anhydrytów. Złoże to ma charakter strukturalno-litologiczny. Pias­

kowce dolnego tortonu o miąższości kilku metrów mają charakter socze­

wek i wyklinowują się w kierunku północno-zachodnim. Zamknięciem od południowego wschodu jest obniżenie tektoniczne. Woda podścielająca ogranicza złoże od południa. Horyzont anhydrytowy o kilkunastometro­

wej miąższości ma znaczną ilość spękań. Spękania te są nasycone gazem.

Wielkość przypływu gazu z tego horyzontu jest bardzo niska. Zasoby tego horyzontu są małe.

0 500 1000 4500 2000

■ ‘ 1

7 ________ 2 ______ 3 h - 4

Fig. 5. Przekrój poprzeczny, Uszkowce, w g W. Moryca: 1 — granice warstw; 2 —■

dyslokacje; 3 — granice niezgodnego' zalegania; 4 — strefa gazowa; 5 — tortem + + sarmat; 6 — kam.br + prekambr

Р и с . 5. П о п е р е ч н ы й р а з р е з , У ш к о в ц е , п о В . М о р ы ц у : i — п р е д е л ы с л о е в ; 2 — д и с л о к а ц и и ; з — п р е д е л ы н е с о г л а с н о г о з а л е г а н и я ; 4 — г а з о в а я з о н а ; 5 — т о р -

т о н + с а р м а т ; 6 — к е м б р и й + д о к е м б р и й

26*

— 4 0 4 —

Dalszym złożem typu litoiogiczno-strukturalnego jest nagromadzenie gazu w cienkich wkładkach piaskowców sarmackich we wschodniej i cen­

tralnej części bloku. Piaskowce tworzą cienkie soczewki i smugi piaszczy­

ste pomiędzy łupkami, przy czym zapiaszczenia maleją w kierunku pół­

nocno-zachodnim. Seria gazowa ma miąższość kilkuset metrów, jednak procent warstewek piaszczystych jest niski. Seria ta tworzy formę anty- klinalną, którą można tłumaczyć oblekaniem bloku wyniesionego przez warstwy sarmatu, tzn. w okresie osadzania się warstw sarmatu blok Lu­

baczowa był wolno podnoszony w stosunku do sąsiedniego' bloku południo­

wego i północnego i miąższość osadów na tym bloku była mniejsza. Czyn­

nikiem dodatkowym było zjawisko kompakcji warstw sarmatu, zależne od miąższości tych osadów. Omawiane złoże gazowe jest zachodnim prze­

dłużeniem złóż sarmackich znanych z USRR z obszaru Kochanówki, gdzie występuje kilka poziomów gazowych.

Do typu litologicznego należy złoże gazu nagromadzonego w piaskow­

cach sarmatu, w południowym obniżonym bloku Uszkowiec.

Położenie poziomu anhydrytowego jest dowodem, że blok ten jest ob­

niżony o ponad 200 m w odniesieniu do bloku Lubaczów—Uszkowce. Na tym bloku stwierdzono szybkie wyklinowanie piaskowców i łupków nad- anhydrytowych w kierunku północnym, tj. w kierunku dyslokacji pomię­

dzy tym blokiem a blokiem Lubaczowa. Taki układ warstw wskazuje na wolne obniżanie się bloku w okresie sarmatu. W warstwach wyklinowu- jących się piaskowców jest nagromadzony metan bez cięższych węglowo­

dorów i siarkowodoru. Ciśnienie złożowe odpowiada głębokości zalegania horyzontów. Woda okalająca od południa zamyka strefę gazową, od pół­

nocnego wschodu złoże jest zamknięte litologicznie przez wyklinowanie piaskowców w strefie przydyslokacyjnej.

Strukturalnym złożem odkrytym w obszarze pola gazowego' Luba­

czów— Uszkowce jest złoże Cetynia. Złoże to znajduje się na obniżonym bloku położonym na północ od bloku Lubaczów—Uszkowce. Nagromadze­

nie gazu związane jest z piaskowcami dolnego tortonu i spękaniami an­

hydrytów w elewowanej części płaskiej antykliny. Zasoby przemysłowe tego złoża są nieduże.

Prócz wymienionych złóż gazu i złoża ropy w obrębie pola Lubaczów—

Uszkowce stwierdzono również wyraźne ślady gazu w łupkach i kwar- cytach kambru w zachodniej części bloku Lubaczowa.

Złoże ropne Partynia (fig. 6) położone jest na południowy zachód od Mielca i ma charakter stratygraficzno-masywowy. Ropa nagromadzona jest w wapieniach górnej jury przykrytych osadami tortonu i sarmatu o miąższości) 800 m. Złoże to* jest częściowo związane z nierówną po­

wierzchnią erozyjną jury, częściowo z drugorzędną anty klina jurajską.

Asymetryczna, płaska antyklina o obciętym skrzydle północnym przez dyslokację zrzucającą, leży w obrębie wielkiej regionalnej synkliny juraj­

skiej. Kierunek osi synkliny oraz. jej drugorzędnej antykliny jest NW-SE.

Do kontaktu z transgresywnymi warstwami tortonu dochodzą erozyjnie ścięte wapienie i margle kimerydu. Nagromadzenie ropy i gazu związane jest ze spękaniami i szczelinami wapieni górnej części astartu i kimerydu przedzielonych wkładkami margli. Porowatość i przepuszczalność wapieni jest bardzo niśka z wyjątkiem stref tektonicznie zaburzonych oraz warstw wapieni gruzłowych. Rozmieszczenie poziomów ropnych i gazowych w warstwach wapieni nasuwało sugestię w pierwszym okresie rozwier- cania, że jest to złoże pokładowe, stratygraficzne.

Różnice wykładników gazowych i początkowych ciśnień dla horyzon­

tów występujących w poszczególnych warstwach wapieni oraz niewielkie różnice poziomów wody okalającej są ostatnio tłumaczone, przez więk­

szość geologów, zmianami zachodzącymi w kolektorskich poziomach wa­

pieni, złoże uważane jest za złoże masywowo-str a t yg raf iczne. Bardzo wysoki wykładnik gazowy dla niektórych odwiertów jest wynikiem eksploatowania głównie czapy gazowej. Wysokość złoża wynosi około 90 m, jest ono ograniczone od południowego zachodu i wschodu wodą podścielającą, od północy dysylokacją.

0 1 2 3 Hkłn

Fig. 6. Mapa stropu horyzontu jurajskiego ,,H5”, Partynia, wg H. Kozikowskiego:

1 — dyslokacje; 2 — izobaty stropu; 3 — podmioceńskie wychodnie horyzontu ,,H5'’

Р и с . 6. К а р т а к р о в л и ю р с к о г о г о р и з о н т а , , Н ’'5, П а р т ы н я , п о Г . К о з и к о в с к о м у : 1 — д и с л о к а ц и и ; 2 — и з о б а т ы к р о в л и ; з — д о м и о ц е н о в ы е в ы х о д ы г о р и з о н т а , , Н ”5

0 4 I Ъ h 5 ' 6 km

* - ■ .1 I \---■ ‘ ■

Fig. 7. Mapa strukturalna spągu

piaskowców cenomanu, Swarzów,

wg W. Moryca: 1 — izobaty spągu piaskowca; 2 — podmioceńskie w y ­ chodnie piaskowca; 3 — dyslokacje Р и с . 7. С т р у к т у р н а я к а р т а п о д о ш в ы с е н о м а н с к и х п е с ч а н и к о в , С в а ж о в , п о В . М о р ы ц у : 1 — и з о б а т ы п о д о ­ ш в ы п е с ч а н и к а ; 2 — д о м и о ц е н о ­ в ы е в ы х о д ы п е с ч а н и к а ; з — д и с л о ­

к а ц и и

\

___ • DĄBROWĄ TARNOWSKA Л

\

i i

^ - 2 . . - - 3 Złoże Swarzów (fig. 7) położone na zachód od Dąbrowy Tarnowskiej, jest złożem pokladowo-stratygraficznym, w którym horyzontem gazowym są piaskowce cenomanu i wapienie turonu, a ekranem izolującym są trans- gresywne osady tortonu. Łączna miąższość osadów tortonu i nadległego sarmatu wynosi ponad 600 m. Na południowo-zachodnim skrzydle swa- rzowskiej antyk] iny '"nrajskiei zalegają niezgodnie osady górnej kredy,

wykształcone jako kilkunastometrowy horyzont porowatego i przepusz­

czalnego piaskowca cenomańskiego, nad którym zalega warstwa wapienia turońskiego o nielicznych spękaniach. Nad wapieniem turonu zalegają margle senonu, których miąższość wzrasta ku SW. Margle senonu, wy­

chodnie wapieni turonu, piaskowców oenomanu, a w osiowej części anty- kliny również wapienie jurajskie przykrywają, jak już wspomniano, nie­

zgodnie zalegające iły tortonu. Złoże gazu jest ograniczone od północnego wschodu ścięciem erozyjnym osadów kredy, natomiast od południa wodą okalającą.

Złoże Dębowiec (fig. 8) położone w województwie katowickim jest zło­

żem pokładowym, strukturalnym. Horyzonty gazowe występują w pias­

kowcach tortonu pod nasunięciem karpackim, które wywołało lekkie spiętrzenie podścielających warstw tortonu. W obrębie złoża Dębowiec warstwy tortonu wraz z piaskowcami gazonośnymi zapadają ku północy.

Od południa są one ścięte wraz z całą stropową częścią osadów tor- tońskich przez nasunięcie warstw kredowych i paleoceńsko-eoceńskich fliszu karpackiego. Płaszczyzna nasunięcia stanowi ekran dla złoża gazo­

wego. Prócz tektonicznego ścięcia górnych warstw tortonu przez nasunięcie istnieją w obrębie złoża dwie dyslokacje o kierunku zbliżonym do połud­

nikowego. Nagromadzenie gazu występuje w trzech horyzontach piasz­

czystych. We wszystkich horyzontach początkowe ciśnienia złożowe były niższe od hydrostatycznego. Zasoby złoża są nieduże.

— 40 6 —

Fig. 8. Przekrój poprzeczny, Dębowiec, w g J. Stemulaka: 1 — karbon; 2 — dolna kreda: a) dolne lupki cieszyńskie, b) wapienie cieszyńskie, c) górne łupki cieszyńskie;

3 — pstra seria podśląska; 4 — warstwy dębowieckie (tortom); 5 — łupki z pia­

skowcami (tortom); 6 — horyzonty gazowe

Р и с . 8. П о п е р е ч н ы й р а з р е з , Д е м б о в е ц , п о И . С т е м у л я к у : 1 — к а р б о н ; 2 — н и ж ­ н и й м е л : а) н и ж н ы е ц е ш и н с к и е с л а н ц ы , Ь ) ц е ш и н с к и е и з в е с т н я к и ; с) в е р х н и е ц е ш и н с к и е с л а н ц ы ; з — п е с т р а я с у б с и л е з с к а я с е р и я ; 4 — д е м б о в е ц к и е с л о и ( т о р -

т о н ) ; 5 — с л а н ц ы с п е с ч а н и к а м и ( т о р т о н ) ; 6 — г а з о в ы е г о р и з о н т ы

Złoże Gierczyce — Siedlec położone koło Bochni przed nasunięciem karpackim, należy również do złóż typu pokładowego, strukturalnego.

Horyzonty gazowe występują w piaskowcach dolnego tortonu, którego warstwy są bardzo silnie zaburzone, a nawet złuskowane w wyniku na­

cisku tektonicznego Karpat. Na skutek tych zaburzeń złoże ma bardzo skomplikowaną budowę. Zasoby gazu są bardzo niskie.

Złoże Kańczuga jest położone na południe od Jarosławia, przed czołem nasunięcia karpackiego. Gaz jest nagromadzony w piaskowcach górnego tortonu i sarmatu. Jest to złoże strukturalno-pokładowe. Iły i łupki doi-

ln

Ncd OW)

OJfl

T3o

W) N4) 0a) s lW) ca

, ^ 1 S Ntt

4J CO

W1h . -

ś*S

<u o

Ł) -ł^

c ^,

cd +

tSiOu-M co I i

’—1 OT bO 1°

.31«AJ_{02 • -} (^h ai g £§ °

^ N^ 25,_CJD

ajfc?

a3co ou

offi

oca fc*L-t

Oa

<u hQ

| sr? ^

^ ^{> n} c «<D

I WI O

CM ^ CD CO

<D

O _{. «.}

0 K 2 sĘ a 3 o^ EH

& + e

1 £ 1 a

*“H tt

^ oa nego i górnego tortonu mające cienkie wkładki piaskowców zalegają bez­

pośrednio na łupkach i kwarcytach prekambru. W południowej części złoża osady tortonu zapadają pod Karpaty zgodnie z powierzchnią obni­

żonego błotku podłoża prekajmibryj- skiego. Wyższe ogniwa miocenu, tan, osady sarmatu są spiętrzone przed czołem Karpat. Północna część złoża położona na bloku podniesionym w y­

kazuje łagodne zapady warstw mio­

cenu ku północy. Miąższość osadów tortońskich maleje ku północy, a wzrasta w tym kierunku miąższość osadów sarmatu. Dla gazu nagroma­

dzonego w cienkich wkładkach pia­

skowców tortonu zamknięciem jest wyklinowanie tych warstewek łącz­

nie z dyslokacją zrzucającą blok po­

łudniowy. Natomiast dla gazu na­

gromadzonego w piaskowcach sar­

matu zamknięciem jest strefa dyslo­

kacyjna związana z nasunięciem Karpat. Na złożu Kańczugi stwier­

dzono trzy horyzonty gazowe oraz ślady ropy na kontakcie warstw miocenu i prekambru.

Złoże Mirocin (fig. 9), położone o kilka kilometrów na północ od złoża Kańczugi, jest również typem złoża strukturalno-pokładowego. Ho­

ryzonty gazowe1 występujące w pias­

kowcach tortonu są odcięte od po­

łudnia dyslokacją zrzucającą. Wyższe horyzonty sarmackie tworzą formę antyklinalną, związaną ze zjawiskiem oblekania osadami sarmatu wynie­

sienia tortońskiego. W obrębie złoża stwierdzono 6 horyzontów gazowych.

Złoże Jarosław jest ostatnim zło­

żem identycznego typu w tym re­

jonie. Na złożu Jarosław ekranem dla migracji gazu jest dyslokacja o kierunku NW-SE zrzucająca blok południowy. W obrębie złoża stwier­

dzono jeden horyzont gazowy. Ostat­

nie trzy złoża są na razie nie oikon- turowane.

Złoże gazu Jaksmanice — Prze­

myśl (fig. 10) położone jest przed czołem nasunięcia stebnickiego i na­

sunięcia karpackiego w obrębie nie zaburzonego autochtonicznego mio­

cenu. Wymienione złoże jest złożem strukturalnym, pokładowym. Stwier-

_ L TO

1

o lK

o w a . .

cc aj a es

o o

K n . tę

W ^{„ q} Wg o 2

c Cv5

l— l

CO ,

d t? 1 o ^ a -

« A

<•0

<s

w rfa^.~

SUI O

8 3

£~ co

S *N *3 O g fi w1

a o 0 s a tr<o

O O1 s

a 5

w a r t £

'O

N0)

CUfn 5S

B&1 aja

oc Ko

Eubp

os 0-i

— 40 8 —

dzona miąższość serii gazowej przekracza 600 m. Warstwy sarmatu, na skutek nacisku tektonicznego wywołanego nasunięciem, zostały słabo spiętrzone tworząc wyniesienie antyklinalne o osi równoległej do brzegu nasunięcia. Południowe skrzydło tej antykliny jest w górnych ogni­

wach ścięte nasunięciem. Nasunięcie przykrywa niższe warstwy sarmatu i. tortonu tego skrzydła. Północno-wschodnie skrzydło zapada pod kątem kilku stopni. Gaz nagromadzony jest w cienkich milimetrowych i kilku­

milimetrowych smugach -bardzo drobnego piasku wśród łupków sarmatu.

Charakterystyczną cechą jest szerokie rozprzestrzenienie tych smug. Prócz rozległego i bogatego złoża w warstwach sarmackich stwierdzono również występowanie horyzontów gazowych w piaskowcach tortonu w głębokości poniżej 2200 m, przy czym w gazie z tej głębokości stwierdzono ślady cięższych węglowodorów.

0 500 1000 H500 2000

SW 1---1--- 1---1—i--- 1

Fig. 10. Przekrój poprzeczny, Jaksmanice, wg B. Ciska: 1 — strefa gazowa; 2 — dys­

lokacja; 3 — granice serii; 4 — sarmat; ^{5 '}— torton

Р и с . 10. П о п е р е ч н ы й р а з р е з , Я к с м а н и ц е , п о Б . Ц и с е к у : 1 — г а з о в а я з о н а ; 2 — д и с л о к а ц и я ; з — п р е д е л ы с е р и и ; 4 — с а р м а т ; 5 — т о р т о н

Złoże gazu w Wojsławiu i Trześniku koto Mielca są to małe złoża typu litologicznego', w których gaz występuje w cienkich soczewkach piaskow­

ców sarmackich. Zasięg horyzontów jest ściśle związany ze strefą wykli­

no wań. W obrębie złoża Trześnik dodatkowym czynnikiem zamykającym złoże od strony północno-wschodniej jest obniżenie warstw sarmackich w kierunku rowu tektonicznego związanego z dyslokacjami podłoża tor­

tonu i sarmatu. Horyzonty gazowe występują w obu złożach w głębokości około 150 — 200 m. Wartość przemysłowa tych złóż jest mała. W rejonie Wojsławia występują również horyzonty gazowe w niższych poziomach, mianowicie w piaskowcach dolnego sarmatu i górnego tortonu. Horyzonty te ze względu na dużą zmienność litologiczną i szybkie wyklinowywanie się piaskowców nie posiadają większych zasobów gazu.

Małe złoża w rejonie Dzikowa na północ od Kolbuszowej oraz w rejo­

nie Woli Ryszkowei na północ od Jarosławia należy uważać za złoża typu litologicznego, w których Zbiornikiem gazu są piaskowce sarmatu lub tor­

tonu w strefie ich wyklinowań. Złoża te są małe i na razie nie okontu- rowane.

DALSZE PERSPEKTYWY

Występowanie złóż ropy i gazu w kilkunastu punktach na. terenie za­

padliska przedkarpackiego jest uzasadnioną podstawą do wnioskowania, że obszar ten należy uważać za perspektywny dla odkrycia dalszych złóż.

W obrębie warstw miocenu poważne perspektywy wiążą się ze stre­

fami wyklinowań piaskowców wokół wyniesień zarówno tektonicznych, jak i erozyjnych podłoża miocenu. Równie obiecująca jest strefa położona przed czołem nasunięcia karpackiego, jak i pod nasunięciem.

Występowanie złóż ropy i gazu w warstwach mezo- i paleozoicznych, prawdopodobnie złóż o charakterze wtórnym jest podstawą dla poglądu, że istnieją perspektywy na odkrycie złóż pierwotnych o znacznie więk­

szych zasobach. Perspektywy te wiązać można ze strefami wyklinowań serii piaszczystych cenomanu, środkowej i dolnej jury oraz triasu.

Jednym z ważniejszych problemów jest wyjaśnienie czy osady permu, a głównie osady cechsztynu sięgały na obszar północno-zachodni zapadli­

ska przedkarpackiego i jak są wykształcone petrograficznie. Na północno- -zachodnim pograniczu zapadliska oraz Gór Świętokrzyskich i niecki Nidy jeist możliwy zasięg tych warstw. Mogą one w tym rejonie być ropo- -gazowe, jako osady przybrzeżne wielkiego zbiornika wielkopolskiego mo­

rza cechsztyńskiego, którego osady w wielu punktach są bitumiczne.

Odmiennym, bardzo 'perspektywicznym zagadnieniem, jest ropo- i gazo- nośność osadów karbonu i dewonu. Stwierdzone wierceniami bardzo wy­

raźne objawy ropne w warstwach dolnego karbonu w rejonie Mielca i bi- tumiczność tych warstw w rejonie Rzeszowa i Żółczy, a także bitumicz- ność osadów dewonu. i karbonu w Górach Świętokrzyskich, oraz w obrę­

bie struktury Dębnika, w pełni uzasadniają pogląd, że osady te mogą za­

wierać złoża ropy i gazu, a to w rejonie południowo-zachodniego obrze­

żenia Gór Świętokrzyskich, zapadliska polskich Karpat zachodnich oraz pod Karpatami.

Karpacka Stacja, Instytutu Geologicznego K raków

WYKAZ LITERATURY

A l e x a n d r o w i c z S. (.1956), Uwagi o stratygrafii polskiego tortonu. Prz. Geol.

z. 6. Warszawa.

A l e x a n d r o w i e z S. (1961), Stratygrafia warstw chodeniekioh i grabowieckich w Chełmie nad Rabą. K wart, geol., 5, nr 3.

C z a r n i e c k i S., K w i a t k o w s k i S. (1961), Utwory karbonu w zapadlisku przed- karpackim. Spraw. Komis. Oddz. Krak. PAN, styczeń—czerwiec 1961.

G r ę b s k i Z. (1955), Pobór gazu ziemnego z serii węglowieckiej odwiertami z po­

wierzchni. Gaz i Woda), nr 5, Warszawa.

K a r n k o w s k i P., G ł o w a c k i E. (1961), O budowie geologicznej utworów pod- mioceńskich Przedgórza Karpat środkowych. K w art, geol., 5, nr 2, Warszawa.

K i r c h n e r Z. (1956), Stratygrafia Przedgórza Karpat środkowych na podstawie mikrofauny. Acta geol. poi., 6, Warszawa.

K r a c h W. (1962), Zarys stratygrafii miocenu Przedgórza Karpat polskich (w druku).

K u c i ń s k i T. (1958), Uwagi na temat granicy zachodniej morskich osadów tortoń ■ skich i sarmackich w Polsce. Prz. geol., nr 5, Warszawa.

Ł u c z k o w s k a E. (19155), O tortońskich otwornicach z warstw chodenickich i gra­

bowieckich okolic Bochni. Rocz. Pol. Tow. Geol. 3, Kraków.

Ł u c z k o w s k a E. (1958), Mikrofauna mioceńska Przedgórza karpackiego. Kwart, geol., 2, nr 1, Warszawa.

J u r k i e w i c z H., K a r n k o w s k i P. (1961), Poziom spirialisowy w tortonie Przed­

górza Karpat. Prz. geol., nr 1, Warszawa.

— 4lO —

M i t u r a F., K u c i ń s k i T. (1952), Przyczynki do budowy geologicznej rejonu Dę- bowca-Drogomyśla. Biul. Państw. Inst. Geol., 3, Warszawa.

M o r y c W. (1961), Budowa geologiczna rejonu Lubaczowa. Rocz. Pol. Tow. Geol.

31, nr 1, Kraków.

N o w a k J. (1927), Zarys tektoniki Polski. Zjazd. Stow. Geogr., Kraków.

O b u c h o w i c z Z. (1955), Polskie złoża gazu ziemnego. Gaz, Woda, Tech. sanit. 5, Warszawa.

O b u c h o w i c z Z., T o k a r s k i A., W d o w i a r z S. (1958), Struktura Luba­

czowa. Nafta 4, Kraków.

T o ł w i ń s k i K. (1946), Na zachodnim brzegu Karpat. Czytelnik, Kraków—Zako­

pane.

T o ł w i ń s k i K. (1952), Brzeg Karpat. Acta geol. poi. nr 1, Warszawa.

T o ł w i ń s k i K. <1956), Główne elementy tektoniczne Karpat z uwzględnieniem górotworu Salidów. Acta geol. poi. 6, nr 2.

Р Е З Ю М Е

С о д е р ж а н и е . З а л е ж и н е ф т и и г а з а п р о в а л а П р е д г о р и я К а р п а т и з в е с т н ы в н е с к о л ь к и х м е с т н о с т я х . О н и р а с п о л а г а ю т с я в о с а д к а х в е р х н е г о к а р б о н а , т р и а с а , ю р ы , м е л а и м и о ц е н а . А в т о р с о о б щ а е т к р а т к у ю х а р а к т е р и с т и к у э т и х о т л о ж е н и й , п р и л а г а я г е о л о г и ч е с к и е р а з р е з ы и к а р т ы .

З а л е ж и н е ф т и и г а з а о т к р ы т ы е н а П р е д г о р и и К а р п а т р а с п о л а г а ю т с я в о т л о ­ ж е н и я х р а з н о г о в о з р а с т а , н а ч и н а я с о т л о ж е н и й в е р х н е г о к а р б о н а д о с а м ы х м о ­ л о д ы х о с а д к о в ( с а р м а т ) . Э т и м е с т о р о ж д е н и я н а х о д я т с я в п е с ч а н и к а х , и з в е с т н я к а х , а н г и д р и т а х и и л и с т ы х с е р и я х , с о д е р ж а щ и х т о н к и е п е с ч а н ы е п о л о с ы .

О с н о в н а я р а з н и ц а м е ж д у з а л е ж а м и , р а с п о л а г а ю щ и м и с я в с л о я х с т а р ш и х о т м и о ц е н а ( т о р т о н , с а р м а т ) а з а л е ж а м и г а з а , р а с п о л а г а ю щ и м и с я я с л о я х т о р т о н а и с а р м а т а , в ы р а ж а е т с я т е м , ч т о о т к р ы т ы е д о с и х п о р з а л е ж и в с т а р ш и х о в и т а х с т р а т и г р а ф и ч е с к о г о т и п а и о н и з а л е г а ю т н а к о н т а к т е в ы х о д а с т а р ш и х о т л о ж е ­ н и й с н е с о г л а с н о п р и к р и в а ю щ и м и и х о т л о ж е н и я м и м и о ц е н а . Р а с п о л а г а ю щ и е с я в м и о ц е н е з а л е ж и г а з а э т о п р е и м у щ е с т в е н н о м е с т о р о ж д е н и я с т р у к т у р н о г о т и п а , п р и ч е м н е к о т о р ы е м е л к и е з а л е ж и ч а с т и ч н о с т р у к т у р н о г о , а ч а с т и ч н о — л и т о л о ­ г и ч е с к о г о т и п а .

М е с т о р о ж д е н и я г а з а в М а р к л ё в и ц а х э т о з а л е ж ь , р а с п о л а г а ю щ а я с я в с а м ы х с т а р ы х о т л о ж е н и я х , а и м е н н о в п е . с ч а н и к а х в е р х н е г о к а р б о н а . Э т о т г а з н а к о п л е н в в о о б щ е м а л о п о р и с т ы х к а р б о н о в ы х п е с ч а н и к а х , п о д н е с о г л а с н ы м п р и к р ы т и е м и л а м и н и ж н е г о т о р т о н а . П е с ч а н и к и к а р б о н а п е р е с л а и в а ю т с я с с е р ы м и с л а н ц а м и и у г о л ь н ы м и п л а с т а м и . Э т и з а л е ж и р а с п о л а г а ю т с я в б л и з и б о л ь ш о г о м и х а л к о - в и ц к о г о с б р о с а .

Б о л ь ш а я р е г е н е р а ц и о н н а я с п о с о б н о с т ь э т о й з а л е ж и х а р а к т е р и з у е т с я т е м , ч т о с п о н и ж е н и е м д а в л е н и я в о в р е м я э к о п л о а т а ц и и н е с о р а з м е р н о в о з р а с т а е т к о л и ­ ч е с т в о д о б ы в а е м о г о г а з а н а е д и н и ц у п о н и ж е н и я д а в л е н и я з а л е ж и . Э т а х а р а к ­ т е р н а я о с о б е н н о с т ь п о д с к а з ы в а е т п о д о з р е н и е , ч т о г а з и з с о п у т с т в у ю щ и х у г о л ь ­ н ы х п л а с т о в м и г р и р у е т д о п о р и с т ы х п е с ч а н и к о в , в к о т о р ы х п о д в е р г а е т с я а б с о р п - ц и и . М е с т о р о ж д е н и е М а р к л ё в и ц е п р е д с т а в л я е т т и п п л а с т о в о - с т р а т и г р а ф и ч е с к о й з а л е ж и .

С л е д у ю щ е й з а л е ж е й в к о т о р о й г а з н а х о д и т с я в п е с ч а н и к а х к а й п р а п о д н е с о г л а с н о п р и к р ы в а ю щ и м и о т л о ж е н и я м и т о р т о н а — э т о з а л е ж ь р а й о н а М е л е ц . О н а н а х о д и т с я в р а й о н е с и л ь н о г о н а р у ш е н и я п о р о д п о д с т и л а ю щ и х м и о ц е н .

М е с т о р о ж д е н и е г а з а Л ю б а ч у в — У з к о в ц е с л е д у е т с ч и т а т г а з о в о - н е ф т я н ы м п о л е м , в к о т о р о м в ы с т у п а е т ц е л ы й р я д т и п о в з а л е ж е й . С а м ы м и ц е н н ы м и в п р о ­ м ы ш л е н н о м о т н о ш е н и и э т о з а л е ж и г а з а , р а с п о л о ж е н н ы е в т р е щ и н а х в е р х н е ­

ю р с к и х и з в е с т н я к о в и в п е с ч а н и к а х с р е д н е й ю р ы , п р и к р ы т ы х и л и с т ы м и и п е ­ с ч а н ы м и с в и т а м и н и ж н е г о т о р т о н а . В о т л о ж е н и я х в е р х н е ю р с к и х и з в е с т н я к о в , в ю г о в о с т о ч н о й з о н е п о д н я т о г о т е к т о н и ч е с к о г о б л о к а , в п р е д е л е к о т о р о г о г л а в ­ н ы м о б р а з о м р а с п о л а г а ю т с я з а л е ж и г а з а , н а х о д я т с я т о ж е н е ф т я н ы е г о р и з о н т ы . Н е ф т ь э т о г о г о р и з о н т а о б л а д а е т о ч е н ь в ы с о к и м у д е л ь н ы м в е с о м . З а л е ж и в ы ­ с т у п а ю т в ю р с к и х о т л о ж е н и я х м а с с и в о в о — и п л а с т о в о — с т р а т и г р а ф и ч е с к о г о т и п а . П е р в ы й т и п н а х о д и т с я в о т л о ж е н и я х в е р х н е й ю р ы , в т о р о й — с р е д н е й ю р ы . В п р е д е л е э т о г о п о л я , в п е с ч а н и к а х н и ж н е г о и в е р х н о г о т о р т о н а и в т о н ­ к и х п е с ч а н ы х п о л о с а х с р е д и и л и с т о й с е р и и с л о е в с а р м а т а , я в л я ю т с я з а л е ж и с т р у к т у р н о г о и с т р у к т у р н о - л и т о л о г и ч е с к о г о т и п а .

И н т е р е с н о , ч т о в н е к о т о р ы х у ч а с т к а х э т о й з а л е ж и с л о и а н г и д р и т а я в л я ­ ю т с я г а з о в ы м г о р и з о н т о м .

М е с т о р о ж д е н и е н е ф т и в р а й о н е П а р т ы н и м о ж е т б ы т ь п р и ч и с л е н о к м а с с и в о - - с т р а т и г р а ф и ч е с к о м у т и п у з а л е ж е й . Н е ф т ь в ы с т у п а е т в т р е щ и н а х в е р х н е ю р с к и х и з в е с т н я к о в п о д п р и к р ы т и е м и л о в н и ж н е г о т о р т о н а . Х а р а к т е р и с т и ч е с к и м с в о й с т ­ в о м э т о й з а л е ж и я в л я е т с я т о , ч т о ч а с т н ы е с л о и и з в е с т н я к а , о т д е л е н н ы е м е р г е л и ­ с т ы м и п р о с л о я м и , и м е ю т р а з л и ч н у ю п е р в и ч н у ю и в т о р и ч н у ю п о р и с т о с т ь .

К з а л е ж и с т р а т и г р а ф и ч е с к о - п л а с т о в о г о т и п а п р и н а д л е ж а т т о ж е м е с т о р о ж ­ д е н и я г а з а , н а х о д я щ и е с я в п е с ч а н и к а х с е н о м а н а Д о м б р о в ы Т а р н о в с к о й . В э т о й з а л е ж и , к а к и в п р е д ы д у щ и х , э к р а н о м , з а к р ы в а ю щ и м м и г р а ц и ю у г л е в о д о р о д о в , я в л я ю т с я о т л о ж е н и я т о р т о н а , н е с о г л а с н о п р и к р ы в а ю щ и е п о д м и о ц е н с к и е в ы х о д ы с е н о м а н с к и х п е с ч а н и к о в .

С л е д у ю щ и е з а л е ж и г а з а , о т к р ы т ы е н а П р е д г о р и и К а р п а т , н а х о д я т с я в о б л а с т и т о р т о н а и с а р м а т а , в р а й о н е Я р о с л а в я — П ш е м ы с л я , н а п р , з а л е ж и К а н ь ч у г а , М и р о н и ц , Я к с м а н и ц е , к о т о р ы е п р и н а д л е ж а т к с т р у к т у р н о м у т и п у , п р и ч е м н е ­ к о т о р ы е г о р и з о н т ы э т и х з а л е ж е й м о г у т б ы т ь п р и ч и с л е н ы к т и п у л и т о л о г и ч е с к о й з а л е ж и ; э т о з н а ч и т , ч т о г а з о н о с н ы е п е с ч а н и к и в ы к л и н и в а ю т с я .

З а л е ж ь в р а й о н е Я к с м а н и ц п р е д с т а в л я е т б о л ь ш о й и н т е р е с ; в н е е а к к у м у ­ л и р о в а н г а з в т о н к и х п е с ч а н и с т о - п е л и т и ч е с к и х п о л о с а х с р е д и и л и с т о й с е р и и . М о щ н о с т ь э т и х п о л о с — н и ж е 1 м м д о н е с к о л ь к и х м и л л и м е т р о в р е д к о д о с т и ­ г а е т н е с к о л ь к и х с а н т и м е т р о в . Э т а з а л е ж ь о ч е н ь ц е н н а я в п р о м ы ш л е н н о м о т н о ­ ш е н и и .

З а л е ж ь г а з а , н а х о д я щ а я с я в о т л о ж е н и я х т о р т о н а в р а й о н е Д е м б о в ц а , - э т о т и п и ч н о е м е с т о р о ж д е н и е с т р у к т у р н о г о т и п а . В э т о й з а л е ж и г а з в ы с т у п а е т в п е ­ с ч а н и к а х т о р т о н а п о д н а д в и г о м К а р п а т .

М е н ь ш а я з а л е ж ь г а з а в р а й о н е Б о х н и т о ж е ( т е к т о н и ч е с к о г о ) с т р у к т у р н о г о т и п а .

П р о м е ж у т о ч н о г о с т р у к т у р н о - л и т о л о г и ч е с к о г о т и п а я в л я ю т с я н е б о л ь ш и е з а ­ л е ж и г а з а , в к о т о р ы х г а з н а х о д и т с я в т о н к и х о т л о ж е н и я х п е с к о в и с а р м а т с к и х п е с ч а н и к о в , п р и ч е м о н з а к р ы т ч а с т и ч н о с т р у к т у р н ы м и ф о р м а м и , ч а с т и ч н о в ы - к л и н е н и е м п р о с л о и .

И з в ы ш е у к а з а н н о й х а р а к т е р и с т и к и в о з н и к а е т о с н о в н а я п р о б л е м а г е н е з и с а э т и х м е с т о р о ж д е н и й , в о с о б е н н о с т и з а л е ж е й , р а с п о л а г а ю щ и х с я в д о м и о ц е н о в ы х о т л о ж е н и я х , а и м е н н о и з к а к о г о н а п р а в л е н и я п р о и с х о д и л а м и г р а ц и я у г л е в о д о ­ р о д о в д о э т и х з а л е ж е й и и з к а к и х г о р и з о н т о в . В ы ш е у к а з а н н ы е з а л е ж и в д о м и о ­ ц е н о в ы х о т л о ж е н и я х м о г л и в о з н и к н у т ь л и ш ь т о л ь к о п о с л е с е д и м е н т а ц и и э к р а ­ н и р у ю щ и х с л о е в , к а к и м и я в л я ю т с я о с а д к и н и ж н е г о т о р т о н а .

Г е о л о г и ч е с к и й И н с т и т у т К а р п а т с к о е О т д е л е н и е К р а к о в