Widok Problematyczny status prawdy w polityce

(1)

S t u d i a P h i l o s o p h i c a W r a t i s l a v i e n s i a

vol. XIII, fasc. 2 (2018)

MAREK N. JAKUBOWSKI

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Problematyczny status prawdy w polityce

Recenzowana rozprawa zatytułowana Problematyczny status prawdy w polityce.

Strauss — Rawls — Habermas została wydana w Krakowie przez niewątpliwie szacowne wydawnictwo Universitas w 2015 roku. Jest ona pracą nader obszerną, liczącą sobie 351 stron zadrukowanych drobną czcionką, a więc zapewne przekra- czającą granicę 20 arkuszy wydawniczych (minęły niestety czasy, gdy informację o objętości książki w arkuszach wydawniczych otrzymywaliśmy w stopkach wydawniczych). Jest zarazem pracą bardzo erudycyjną, sięgającą do nader bogatej literatury przedmiotu, która ukazała się w trzech językach. Podejmuje ona zaś problem wielce ważki (cóż bowiem poza prawdą może więcej ważyć w filozofii?), a zarazem nieszczególnie eksponowany przez filozofów parających się pytaniami o politykę, nie wspominając już o badaczach ich myśli. Tak więc już sam projekt badawczy, który legł u podstaw tej pracy, był nowatorski i nader interesujący. Tym bardziej że zdaniem autorki — a ja się z nim zgadzam — we współczesnej literaturze pojawiają się bardzo rozbieżne oceny co do tego, za jakim statusem prawdy w polityce opowiadają się trzej „bohaterowie” jej książki.

Jeśli o nich samych chodzi, to w sposób mniej lub bardziej oczywisty są oni iko- nami trzech zasadniczych nurtów filozofii politycznej ostatniego półwiecza. Można by zapewne zapytać, czy Leo Strauss winien być tu owym filozoficznym exemplum nurtu konserwatywnego, lecz autorka we Wprowadzeniu świetnie ten problem wy- jaśnia:

Mówiąc bardziej metaforycznie: książki Straussa, Rawlsa i Habermasa są bardziej niebezpieczne od innych książek. To kanibale, pożerające swych słabszych kuzynów. Książki wirusy, zarażające inne teksty. Książki dyrygenci, prowadzący ludzkie myśli. To zawartość czyni je takimi, wpływa na to, że nie są to po prostu książki o świecie, ale też książki ten świat zmieniające (s. 9).

Rzeczywiście trudno sobie wyobrazić kształt współczesnej filozofii politycznej bez Habermasowskiej teorii działań komunikacyjnych, bez jego olbrzymiej wręcz teorii

Księga13.2.indb 145 2018-06-25 11:48:21

Studia Philosophica Wratislaviensia 13, 2018 z. 2,

(2)

146 Polemiki społecznej zbudowanej w dyskusji z starą szkołą frankfurcką, a w odległy tle mająca przecież także marksowskie korzenie. Niewyobrażalna też jest sensowna dyskusja wo- kół współczesnego kształtu liberalizmu bez odniesienia do koncepcji Rawlsowskiej.

Jego Teoria sprawiedliwości odgrywa rolę jakby pomnika odnowicielskiego tej trady- cji filozoficznej. Wiadomą rzeczą jest i to, że właśnie krytyka, czy też polemika z za- łożeniami tej teorii stała się bodźcem dla powstania nowego i to bardzo wewnętrznie zróżnicowanego nurtu najnowszej filozofii politycznej, mianowicie kommunitaryzmu.

Natomiast rzecz jest bardziej skomplikowana w przypadku Leo Straussa. Był on, jak wiadomo, kontestatorem współczesnej filozofii politycznej. Jego propozycją swoistej postaci konserwatyzmu był powrót do klasycznej filozofii polityki. To Pla- ton i Arystoteles, a nie nowożytni myśliciele, mieli rację co do roli filozofii polityki.

Jak pisał:

W porównaniu z klasyczną filozofią polityki wszelka późniejsza myśl polityczna, niezależnie od tego, jakie byłyby jej zalety, a w szczególności nowożytna myśl polityczna, ma charakter wtórny. Ozna- cza to, że w późniejszych czasach nastąpiło oddalenie od prostych i pierwotnych zagadnień. Dało to filozofii polityki charakter „abstrakcyjny”, a tym samym zrodziło pogląd, że filozofowanie musi być ruchem nie od opinii do wiedzy, nie od tego, co tu i teraz, do tego co wieczne, lecz od abstraktu do konkretu¹.

Paradoks związany z myślą Straussa polega chyba na tym, że o ile niewiele osób parających się filozofią (teorią) polityki uznało jego postulat powrotu do klasycznej filozofii polityki za wart kontynuacji, o tyle jego działalność akademicka miała pośrednio duży wpływ na amerykańską praktykę polityczną. Strauss miał wręcz oszałamiający wpływ na chodzących na jego wykłady na Uniwersytecie Chi- cagowskim słuchaczy, a potem dalsze pokolenia intelektualistów zwanych „straus- sistami”, którzy mieli mocno oddziałać na politykę amerykańską Ronalda Reagana oraz George’a Herberta i George’a Jr Bushów. W tym sensie książki (a raczej nauczanie akademickie) Straussa stały się takim wirusem, jak to określa Dorota Sepczyńska, ten świat zmieniającym.

Książka ta w swym zamyśle metodologicznym przypomina mi bardzo inną pracę Doroty Sepczyńskiej, zatytułowaną Katolicyzm a liberalizm (Kraków 2008). Mia- nowicie dokonawszy w niej w sposób uporządkowany i rzetelny rekonstrukcji (przy czym zaznacza ona, że ta rekonstrukcja jest jej odczytaniem) poglądów czołowych postaci, zamknęła tę książkę wielkim (liczącym 50 stron) własnym komentarzem.

Podobnie przedstawia się konstrukcja tej rozprawy. Tak więc po wprowadzeniu następują trzy nader obszerne rozdziały poświęcone trzem tytułowym „bohate- rom”, całość zaś kończy część zatytułowana Konkluzje i komentarze, licząca sobie 55 stron. Wprowadzenie jest bardzo przemyślane i — co nader istotne — klarownie wprowadza właśnie czytelnika w problematykę i kłopoty interpretacyjne z nią zwią- zane oraz stawia podstawowe hipotezy (przy czym jedna jest hipotezą zasadniczą), które będzie dowodziła w części zasadniczej rozprawy. Autorka, zauważywszy fakt często pojawiającego się we współczesnej literaturze postulatu wyłączenia prawdy z polityki w związku z postmodernistyczną (ujmując rzecz najkrócej) destrukcją jej (prawdy) sensu, stwierdza: „We współczesnej filozofii polityki prawda wciąż jest obecna, mówi się o jej pozycji i roli w życiu politycznym. Jednak wśród wielości

1 L. Strauss, Czym jest filozofia polityki?, [w:] idem, Sokratejskie pytania, Warszawa 1998, s. 79–80.

Księga13.2.indb 146 2018-06-25 11:48:21

(3)

Studia Philosophica Wratislaviensia XIII, 2 (2018) 147 koncepcji dominuje słaby status prawdy w polityce, w wersji problematycznego statusu prawdy w polityce. To jest hipoteza niniejszej pracy” (s. 10).

Tak więc w jej zasadniczej części składającej się z trzech rozdziałów poświęco- nych kolejno Straussowi, Rawlsowi i Habermasowi odtwarza Sepczyńska i interpre- tuje status prawdy w polityce na gruncie ich myśli. Do odtworzenia owego statusu dochodzi ona przez rekonstrukcję poglądów tych myślicieli na to, czym w ogóle jest filozofia polityki, sama polityka, wreszcie jaką rolę odgrywa rozum w polityce.

Trzeba tu dodać, że nie ogranicza się ona do czystej rekonstrukcji czy też anali- zy poglądów myślicieli, mamy w tej części książki także z niebłahymi (i w mym przekonaniu udanymi) próbami ocen tych koncepcji. Trzeba przyznać, że sama już rekonstrukcja nie jest bynajmniej zadaniem prostym. Dotyczy to zwłaszcza myśli Leo Straussa. Jego myśl jest daleka od systematyczności, a w dodatku wielu autorów zakłada, że był on odkrywcą, jak to sam określił, pisarstwa ezoterycznego u autorów klasycznych, lecz też sam takie pisarstwo uprawiał. Autorka jednak sobie z tym zadaniem bardzo dobrze radzi.

Po tych trzech rozdziałach, nazwijmy je rekonstrukcyjnymi (choć podkreślam, że nie o samą rekonstrukcję w nich chodzi), następuje czwarta część rozprawy zatytułowana Konkluzje i komentarze, stanowiąca jej swoiste zakończenie, w któ- rym przekonuje ona czytelnika, że jej hipotezy badawcze zostały w procesie owej rekonstrukcji potwierdzone. Pierwsza zaś i najważniejsza z tych hipotez była taka, że wszyscy trzej myśliciele, reprezentujący jakże odmienne nurty współczesnej filozofii polityki, w kwestii statusu prawdy w polityce opowiadają się za jego słabą postacią w wersji, którą autorka określa jako problematyczną. Taki status prawdy jest słaby w stosunku do mocnego, który zakłada wysoką rangę prawdy w polityce (czy wręcz utożsamia prawdę i politykę), a zarazem mocny w stosunku do stanowiska trzeciego, które zakłada separację prawdy i polityki. Natomiast problematyczność tego statusu polega na tym, że stanowisko to odwołuje się, czy też może akcentuje złożoność tej relacji oraz zakłada wręcz możliwość konfliktu między prawdą a polityką. Tym różni się to stanowisko od innej odmiany statusu słabego (nazwijmy to nieproblematycznego — to moje, a nie autorki określenie), które takiego konfliktu nie zakłada, choć nie wyklucza całkowicie jego możliwości.

Druga z tych hipotez jest niejako konsekwencją tej pierwszej, a zakładała ona, że to, za jakim sposobem ujmowania statusu prawdy w polityce opowiada się filozof, nie jest związane rodzajem uprawianej przezeń refleksji filozoficznej. Trzecia dotyczy niewątpliwie odpowiedzi na nader palące pytanie dotyczące bezpośrednio praktyki politycznej. Czy mianowicie przyjęcie określonej formy statusu prawdy w polityce pozwala odpowiedzieć na pytanie, jak prawda w polityce ma się do wol- ności, czy mianowicie jest ona jej wroga, czy też przyjazna, czy zniewala. Zdaniem autorki w swej pracy dowodzi ona, że takie przełożenie istnieje. Wreszcie czwarta hipoteza badawcza przedstawiona we Wprowadzeniu, a dowodzona, mym zdaniem, skutecznie w tej pracy, była taka, że przyjęcie modelu problematycznego statusu prawdy w polityce nie usuwa bynajmniej sporu o najlepszy ustrój. Książkę Pro- blematyczny status prawdy w polityce uważam za świetną. Świetny był jej zamysł, świetne też jest zamysłu tego wykonanie.

Księga13.2.indb 147 2018-06-25 11:48:21