WP: MFW nadal rekomenduje zaciskanie pasa

(1)

MFW nadal rekomenduje zaciskanie pasa

Analiza raportów publikowanych w ramach realizacji Artykułu IV Statutu MFW pod kątem

częstości słów kluczowych oraz tonu rekomendacji

3 ^/2019

WORKING PAPER

(2)

Warszawa, październik 2019 r.

Autorzy: Tomasz Kwarciński, Krzysztof Nowak-Posadzy, Łukasz Pawluczuk Współpraca: Katarzyna Dębkowska

Redakcja: Jakub Nowak, Małgorzata Wieteska Projekt graficzny: Anna Olczak

Skład i łamanie: Sławomir Jarząbek Polski Instytut Ekonomiczny Al. Jerozolimskie 87 02-001 Warszawa

(3)

3 Spis treści

Kluczowe wnioski ... 4

Wprowadzenie ... 6

Baza danych i metoda analizy ... 8

Wyniki analiz trendów w zakresie priorytetów oraz tonu rekomendacji MFW ... 16

Omówienie wyników badań ... 31

Podsumowanie ...33

Bibliografia ...35

(4)

4 Kluczowe wnioski

Priorytet dla polityki

liberalnej dominował przed kryzysem 2008 r.

i powrócił po kryzysie

Priorytet dla polityki restrykcyjnej

dominował przez cały okres analizy, na czas kryzysu uległ pewnemu osłabieniu na rzecz polityki ekspansywnej

Ton rekomendacji uległ pogorszeniu w okresie

kryzysu, a od 2012 r. jest coraz

bardziej pozytywny

(5)

5

Kluczowe wnioski

Publikacja zawiera analizę rekomendacji MFW przed i po kryzysie gospodarczym w 2008 r.

pod kątem zmian ich wydźwięku. Do tego czasu większość obserwatorów uważała, że jest to instytucja podporządkowana konsensuso- wi waszyngtońskiemu¹, czyli 10. zasadom li- beralizacji gospodarki i konsolidacji finansów publicznych. Reperkusje kryzysu sprawiły, że wielu ekonomistów pracujących dla MFW, jak i jego kierownictwo, zaczęli podkreślać kwe- stie społeczne, zgłaszać problem nierówno- ści w miejsce czystej polityki gospodarczej pozbawionej elementu społecznego. Czy sta- ło się tak w rzeczywistości? By odpowiedzieć na to pytanie przeanalizowaliśmy prawie 1,7 tys. raportów rekomendujących reformy, które MFW publikuje cyklicznie dla większo- ści swoich członków.

Biedniejsze kraje rzadziej publikują raporty MFW, a analiza treści raportów wskazuje, że w przypadku krajów o niskich dochodach stopień konsultowania rekomendacji oraz uwzględniania opinii władz krajowych jest mniejszy.

Zaobserwowane zmiany trendów wskaźni- ka polaryzacji polityki gospodarczej (WPT) i wskaźnika tonu rekomendacji (WTR) kore- spondują ze zmianami tempa światowego PKB. W szczególności wskaźnik tonu rekomendacji jest ujemnie skorelowany z tempem wzrostu PKB, widać również dość sła- bą dodatnią korelację między WPT i PKB.

Porównanie wskaźnika WPT i WTR wskazuje, że wzrost negatywnego tonu raportów wy- raźnie koresponduje ze wzrostem priorytetu

1 Dokument, który jest podstawą poprawnie prowadzonej i zalecanej polityki gospodarczej USA, był przedstawio- ny przez amerykańskiego ekonomistę Johna Williamsona pod koniec lat 80. XX wieku. Uznawany za kanon polityki gospodarczej Międzynarodowego Funduszu Walutowego oraz Banku Światowego.

dla polityki socjalnej i odwrotnie – poprawa tonu rekomendacji idzie w parze ze wzrostem priorytetu dla polityki liberalnej.

Ton rekomendacji uległ znaczącemu pogorszeniu w dwóch okresach: pierwszy za- czął się w 2007 r. i trwał do 2009 r. (kryzys finansowy), drugi zaś miał miejsce w 2011 r.

Od tego czasu ton rekomendacji z roku na rok jest coraz bardziej pozytywny.

W okresie kryzysu finansowego istotnie po- gorszył się ton rekomendacji oraz wzrósł priorytet dla socjalnej polityki gospodarczej, a także ekspansywnej polityki fiskalnej.

Dominujący trend spadku priorytetu dla restrykcyjnej a wzrostu dla ekspansywnej polityki fiskalnej – w okresie kryzysu finansowego – jest najbardziej widoczny w krajach najzamożniejszych, natomiast w krajach o niskich dochodach – również w tym okresie – dominuje priorytet dla restrykcyjnej polityki fiskalnej.

Podczas kryzysu finansowego w polskich raportach dominowała narracja związana z restrykcyjną polityką finansową i liberal- ną polityką gospodarczą.

Niski priorytet w raportach MFW występu- je dla takich kwestii, jak wzrost inkluzywny czy zrównoważony oraz nierówności dochodowe.

Istnieje rozdźwięk między deklaracjami MFW na poziomie politycznym a rekomen- dacjami zawartymi w raportach zachęca- jących, a czasem zmuszających do reform poszczególne kraje pożyczające środki z Funduszu.

(6)

6 Wprowadzenie

2004-2018 okres, z którego raporty objęto analizą w raporcie PIE

1693 liczba raportów objętych analizą

w raporcie PIE

215 liczba krajów, dla których

opublikowano raporty objęte analizą

Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW) jest organizacją powołaną do zapew- nienia stabilności światowego systemu mo- netarnego. Oprócz dbania o międzynarodowy system kursów walutowych i płatności zajmuje się monitorowaniem realizacji polityki gospodarczej i finansowej przez poszczególne kraje członkowskie (Międzynarodowy Fundusz Wa- lutowy, 2006). Nadzór może przybierać postać dwustronnych konsultacji z poszczególnymi krajami członkowskimi w ramach artykułu IV Statutu MFW. Podczas konsultacji zespół eks- pertów ekonomicznych MFW udaje się z misją do odpowiedniego kraju w celu analizy sytuacji w podstawowych obszarach: polityce fiskalnej, monetarnej, strukturalnej, konkurencyjności oraz w zakresie sektora finansowego. Uzupeł- nieniem wyników analiz ilościowych są spotka- nia zespołu ekspertów ekonomicznych MFW z przedstawicielami rządu i banku centralnego, a także sektora prywatnego, związków zawo- dowych, organizacji pracodawców, parlamen- tu i organizacji pozarządowych (Harper, 1998).

Efektem misji MFW jest opublikowanie raportu z przeglądu w ramach Artykułu IV, który, oprócz wyników wcześniejszych analiz, zawiera rów- nież rekomendacje dotyczące krajowej polityki

w zakresie kursów walutowych, inflacji, deficytu budżetowego oraz programów socjalnych i za- trudnienia (Roy, Ramos, 2012). Obejmują one zalecenia, których wdrożenie – w opinii MFW – sprzyja krajowej i międzynarodowej stabilności makroekonomicznej i finansowej.

Celem niniejszego opracowania jest iden- tyfikacja i analiza zmian priorytetów MFW, wy- rażanych w raportach tej organizacji na temat sytuacji gospodarczej i finansowej krajów człon- kowskich. Przedmiotem analiz będą raporty z przeglądów w świetle Artykułu IV Statutu MFW.

Raporty tego typu charakteryzują się trze- ma podstawowymi cechami, które sprawiają, że analiza częstości występowania słów kluczowych i tonu rekomendacji jest zasadnym i ade- kwatnym narzędziem do ich badania:

po pierwsze, konsultacje z krajami człon- kowskimi w ramach Artykułu IV odbywają się cyklicznie, co wpływa na regularność publikowania raportów;

po drugie, począwszy od lutego 2004 r., opcją domyślną jest upublicznianie ra- portów z inicjatywy MFW (chyba że zain- teresowany kraj członkowski zgłosi sprze- ciw), co wpływa na dużą liczbę dostępnych raportów;

(7)

7

Wprowadzenie

po trzecie, raporty te charakteryzują się zbliżoną strukturą i posiadają standaryzo- waną formę, co umożliwia ich zestawianie i porównywanie.

Zmiany w priorytetach MFW zostaną prze- analizowane za pomocą metody eksploracji tekstu (text mining) oraz analizy tonu (sentiment analysis) raportów w świetle Artykułu IV. Pozwo- li to na zrekonstruowanie trendów w zakresie zmian priorytetów MFW dotyczących polityki fi- skalnej (ekspansywna versus restrykcyjna) oraz polityki gospodarczej (liberalna versus socjalna).

W opracowaniu termin „priorytet” nie jest tożsa- my z terminem „zalecenie” lub „rekomendacja”.

Na przykład, stwierdzenie, że priorytetem MFW jest restrykcyjna polityka fiskalna nie przesądza o tym, czy taka polityka jest zalecana czy nie, oznacza jedynie, że zagadnienie restrykcyjnej polityki fiskalnej jest relatywnie często podej- mowane w analizowanych raportach.

W opracowaniu postawiono następujące hipotezy badawcze:

(1) priorytety MFW, wyrażające się relatyw- ną częstością występowania słów kluczowych oraz ton rekomendacji zmieniały się w czasie, ewoluując od bardziej liberalne- go nastawienia, które miało miejsce przed kryzysem w 2008 r. do bardziej socjalnego

2 https://datahelpdesk.worldbank.org/knowledgebase/articles/906519 [dostęp: 10.07.2019].

w okresie wychodzenia z kryzysu oraz w latach późniejszych;

(2) trendy w zakresie priorytetów są zależne od poziomu dochodów poszczególnych krajów, którym poświęcono raporty.

W celu weryfikacji wyróżnionych hipotez dokonano analizy raportów MFW (Artykuł IV) z lat 2004-2018, koncentrując się na następujących grupach: kraje Grupy Wyszehradzkiej (V4), kraje strefy euro (EURO12 i EURO19) oraz kraje OECD.

W zakresie kryterium dochodowego oparto się na klasyfikacji wprowadzonej przez Bank Świa- towy², zgodnie z którą kraje zaliczono do grup o niskich (L), niższych-średnich (LM), wyższych- -średnich (UM) oraz wysokich (H) dochodach osiąganych przez ich mieszkańców.

Opracowanie rozpoczyna się od szczegó- łowej charakterystyki wykorzystywanej bazy danych, na którą składają się raporty MFW oraz od przybliżenia podstawowych narzędzi metodolo- gicznych zastosowanych w analizach. W dalszej części znajduje się prezentacja wyników analiz dotyczących trendów w zakresie priorytetów oraz tonu rekomendacji MFW. W części poświę- conej dyskusji wyników podjęto próbę wyjaśnie- nia zrekonstruowanych trendów. Opracowanie kończy się podsumowaniem, zawierającym rów- nież sugestie w zakresie dalszych badań.

(8)

8 Baza danych i metoda analizy

3 https://www.imf.org/en/Publications/Search?series=IMF+Staff+Country+Reports&when=After&year=1980&title

=Article [dostęp: 10.06.2019].

4 https://scrapy.org/ [dostęp: 10.06.2019] – ta oraz wszystkie pozostałe tzw. biblioteki wykorzystane w badaniu są modułami oprogramowania dla języka Python, który był głównym narzędziem wykorzystywanym do analizy.

5 https://www.xpdfreader.com/pdftotext-man.html [dostęp: 10.06.2019].

6 Do konwersji skanów na tekst należałoby wykorzystać narzędzia typu Optical Character Recognition (OCR), co wprowadza dodatkowe trudności techniczne, a uzyskane wyniki mogłyby być nie najlepszej jakości.

7 Do identyfikacji każdego kraju wykorzystano standard ISO 3166-1 alpha-3 przypisujący jednoznaczne nazwy i trzyliterowe kody oraz bibliotekę hdx-python-country, https://pypi.org/project/hdx-python-country/ [dostęp:

10.06.2019].

8 Rok publikacji podany na stronie często różni się od roku, którego raport dotyczy.

9 https://www.imf.org/en/Publications/Search?series=IMF+Staff+Country+Reports&when=After&year=2010&title

=Bolivia+2018+ [dostęp: 10.06.2019].

10 https://spacy.io/ [dostęp: 12.06.2019].

11 https://en.wikipedia.org/wiki/Lemmatisation [dostęp: 12.06.2019].

Na bazę danych składają się raporty z prze- glądów w ramach Artykułu IV Statutu MFW. Po- brano 2119 dokumentów w formacie PDF ze strony internetowej MFW³. Raporty pobrano z internetu za pomocą biblioteki Scrapy⁴ (jest to narzędzie umożliwiające automatyczne pozyski- wanie danych, tzw. web crawling). Oprócz samych plików PDF, pobrano również wszystkie dostępne metadane, takie jak: tytuł, autor, data publikacji, streszczenie i numer serii dokumentu. Następ- nie pozyskane dokumenty przekonwertowano do formatu tekstowego za pomocą narzędzia pdftotext⁵. Część plików (w szczególności ze star- szych lat) dostępna jest jako skany fizycznych do- kumentów – takich raportów nie da się w prosty sposób przekonwertować na tekst, dlatego zo- stały one wykluczone z analizy⁶. Narzędzia służą- ce do konwersji plików PDF mają często problem ze strukturami tekstowymi o bardziej nietypowym charakterze, jak np. tabele lub wykresy. W przypadku pdftotext otrzymany rezultat zawiera tekst z elementów tego typu, jednak gubi ich strukturę, co ostatecznie wprowadza dodatkowy szum.

Tytuł i numer serii raportów posłużyły do jednoznacznej identyfikacji dokumentów oraz usuwania duplikatów. Wykorzystanie tytułów pozwoliło również przypisać kraj⁷ i rok⁸, którego

dotyczy każdy raport. Wymagało to również do- datkowego wyczyszczenia tytułów, które nie za- wsze mają standardowy format. W szczególno- ści pojawiające się problemy to m.in. literówki, brak lub nieprawidłowy rok w tytule oraz problemy z identyfikacją kraju przez wykorzystaną bibliotekę. W wynikach wyszukiwania na stronie MFW pojawia się również jeden duplikat o róż- nych tytułach⁹.

W badaniu wykorzystano tzw. płytką ana- lizę tekstu. Użyty model bag-of-words zakłada, że tekst to lista słów o odpowiadających im li- czebnościach, a zależności gramatyczne oraz kolejność słów w tekście jest pomijana. Pozy- skane teksty poddano normalizacji, na którą składało się usunięcie wszelkich znaków inter- punkcyjnych oraz cyfr, a następnie tokenizacji i lemmatyzacji. Do obu tych procesów wykorzystano bibliotekę spaCy¹⁰. Tokenizacja jest pro- cesem podziału tekstu na tokeny, czyli jednost- ki o przypisanym znaczeniu – w tym przypadku słowa, zaś lemmatyzacja sprowadza otrzymane tokeny do formy bezokolicznikowej, co umożli- wia jednoznaczną identyfikację słów niezależnie od formy fleksyjnej użytej w tekście¹¹. Następnie usunięto tzw. stop words, czyli zbiór najpopular- niejszych słów języka angielskiego. Takie słowa

(9)

9

Baza danych i metoda analizy

nie dodają żadnej wartości do analizy. Nie istnieje żaden konsensus, co do tego jakie słowa powinny znaleźć się w zbiorze stop words i na ogół narzędzia przetwarzania języka naturalne- go wykorzystują nieco różne listy słów, a ich od- powiedni dobór często zależy od analizowanego problemu. W tym przypadku wykorzystano zbiór proponowany przez bibliotekę scikit-learn¹², użyty również do dalszej analizy, dodając do niej słowa specyficzne dla badanych dokumentów.

12 https://scikit-learn.org/ [dostęp: 12.06.2019].

W zastosowanej analizie uwzględniono ob- liczanie częstości występowania słów (unigra- mów) lub związków dwuwyrazowych (bigramów) oraz porównywanie tych częstości na przestrze- ni lat lub dla grup krajów. Z uwagi na różną liczbę i rozkład słów w każdym dokumencie, porówny- wanie bezwzględnych wartości jest niemożliwe.

Zastosowaną miarą była relatywna częstość – liczba wystąpień danej frazy na 1000 unigramów/

bigramów, zgodnie z następującym wzorem:

¸ä© ൌ ͓Ȁ כ ͳͲͲͲ

͓Ȁ×Ï

↘ Tabela 1. Liczba raportów w latach 2004-2018

Rok Liczba raportów

2004 104

2005 114

2006 114

2007 114

2008 112

2009 103

2010 116

2011 111

2012 112

2013 112

2014 122

2015 113

2016 126

2017 128

2018 113

Źródło: opracowanie własne.

(10)

10

Po usunięciu duplikatów raportów tema- tycznych (Selected Issues Reports oraz Spillo- ver Reports), które różnią się strukturą od po- zostałych raportów z przeglądów w ramach Artykułu IV, do analizy wstępnie zakwalifikowa- no 2086 raportów z lat 1995-2019. Ze względu na jakość badania przyjęto, że liczba raportów w analizowanych latach powinna przekraczać 100 sztuk rocznie. W związku z tym ostatecznie w analizie wykorzystano 1693 raporty z okresu 2004-2018¹³ (tabela 1).

W badanym okresie opublikowano raporty dla 215 krajów, w tym dla 21 krajów opublikowano raporty w każdym z 15 badanych lat.

Dla 25 krajów opublikowano po 7 raportów, dla 24 krajów opublikowano tylko po 1 raporcie (wykres 1). Średnio w badanym okresie raport

13 Mimo że z tabeli 1 wynika, iż w latach 2004-2018 MFW opublikował 1714 raportów, to z analizy wykluczono 21 do- kumentów, do których należą: raporty dotyczące grup państw: (12 raportów Euro Area Policies i 1 raport dla Serbii i Czarnogóry), raporty, dla których nie załączono plików PDF (5) oraz raporty dla których nie udało się przydzielić grupy dochodowej (1 raport dla Montserrat oraz 2 dla Antyli Holenderskich).

zawierał między 12 tys. a 16 tys. słów (tabela 2), a zróżnicowanie liczby słów w poszczególnych latach było dość słabe, nieco silniejsze w latach 2004-2013 (współczynnik zmienności powyżej 30 proc.), a słabsze w latach 2014-2018 (współ- czynnik zmienności poniżej 30 proc.). Największą różnicę między minimalną a maksymalną liczbą słów zaobserwowano dla raportów opublikowanych w 2016 r., a najmniejszą różnicę dla rapor- tów z 2018 r.

Rozkład liczby słów w raportach zapre- zentowany na wykresie 2 wskazuje na występo- wanie asymetrii prawostronnej, co oznacza, że większość raportów miała liczbę słów mniejszą od średniej liczby (13 807 słów) we wszystkich raportach w całym badanym okresie. Najwięcej raportów liczyło między 11 tys. a 12 tys. słów.

↘ Wykres 1. Kraje według liczby raportów opublikowanych w latach 2004-2018

0 5 10 15 20 25 30

15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 24

4

7 8

14 21

25 19

14 18

15

11 11

21

3

Liczba krajów

Liczba opublikowanych raportów Źródło: opracowanie własne.

(11)

11

↘ Wykres 2. Liczba słów w raportach opublikowanych w latach 2004-2018

0 50 100 150 200

38 00037 00036 00035 00034 00033 00032 00031 00030 00029 00028 00027 00026 00025 00024 00023 00022 00021 00020 00019 00018 00017 00016 00015 00014 00013 00012 00011 00010 0009 0008 0007 0006 0005 000

Liczba raportów

Liczba słów Źródło: opracowanie własne.

↘ Tabela 2. Statystyki opisowe liczby słów w raportach w latach 2004-2018 Rok Liczba

rapor- tów

Średnia Odchyle- nie stan- dardowe

Współczynnik zmienności

(w proc.)

Minimum Maksimum Rozstęp

2004 101 12 684,96 4 214,29 33,22 6 646 27 909 21 263

2005 111 12 799,27 4 135,32 32,31 6 235 27 071 20 836

2006 113 12 134,87 3 926,87 32,36 4 979 23 253 18 274

2007 112 11 456,13 3 881,05 33,88 4 948 24 464 19 516

2008 111 11 686,98 3 664,73 31,36 5 746 21 563 15 817

2009 102 12 221,16 4 057,51 33,20 5 568 25 387 19 819

2010 114 12 412,27 3 938,91 31,73 6 290 27 726 21 436

2011 109 12 848,47 4 298,99 33,46 5 867 29 680 23 813

2012 111 14 440,85 4 700,56 32,55 7 534 29 931 22 397

2013 111 14 889,40 4 856,19 32,62 7 637 28 383 20 746

2014 121 14 324,87 4 037,29 28,18 7 135 28 251 21 116

2015 112 14 657,20 4 315,47 29,44 7 183 30 101 22 918

2016 126 16 170,80 4 541,78 28,09 7 931 38 053 30 122

2017 127 16 107,08 4 240,66 26,33 9 760 29 431 19 671

2018 112 16 066,63 4 581,43 28,52 9 546 30 941 21 395

(12)

12

Analizując liczbę słów w raportach do- tyczących krajów w podziale na grupy dochodowe, można zaobserwować, że największą objętość (mierzoną średnią liczbą słów) mia- ły raporty dla krajów o niskich dochodach,

najmniejszą dla krajów o wysokich dochodach (wykres 3). Jednocześnie raporty dla krajów o niższych średnich dochodach charakteryzo- wały się większym zróżnicowaniem liczby słów w raportach.

↘ Wykres 3. Liczba słów w raportach w krajach z grup dochodowych

Średnia Średnia±Odch.std. Min.-Max.

L LM UM H

Grupa dochodowa 0

5 000 10 000 15 000 20 000 25 000 30 000 35 000 40 000

Liczba słów

Dochody:

L – niskie LM – niższe średnie UM – wyższe średnie H – wyższe

(13)

13

↘ Wykres 4. Liczba krajów z daną grupą dochodową w latach 2004-2018 (wg Banku Światowego)

20 40 60 80 100

2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004

UM

L LM H

↘ Wykres 5. Liczba raportów w danej grupie dochodowej w latach 2004-2018

0 10 20 30 40 50

2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004

UM

L LM H

(14)

14

Należy pamiętać, że liczba krajów zaliczanych przez Bank Światowy do określonych grup dochodowych zmieniała się w poszczególnych latach.

Jak pokazano na wykresie 4 w latach 2004-2018 istotnie wzrosła liczba krajów o wysokich (H) oraz wyższych średnich dochodach (UM), natomiast zmniejszyła się liczba krajów o niskich (L) i niższych średnich dochodach (LM). W związku z tym nie dziwi fakt, że wraz z upływem czasu zmniejszała się rów- nież liczba raportów w krajach zaliczanych do grupy o niskich lub średnio niskich dochodach (wykres 5).

Niepokojącą wydaje się być informacja, że w krajach o najniższych dochodach odsetek opublikowanych raportów był radykalnie niższy niż w pozostałych grupach dochodowych (zwłaszcza po 2010 r.). Dla przykładu, w 2014 r. spośród kra- jów zaliczanych do grup H oraz LM około 55 proc.

opublikowało raporty MFW, zrobiło to również około 65 proc. krajów należących do katego- rii UM. W tym samych roku jedynie nieco ponad 40 proc. krajów o niskich dochodach (L) opubli- kowało raporty MFW (wykres 6).

↘ Wykres 6. Odsetek raportów w danej grupie dochodowej w latach 2004-2018

0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8

2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004

UM

L LM H

Rekonstrukcja trendów w zakresie zmian priorytetów MFW dotyczących polityki fiskalnej (ekspansywna versus restrykcyjna) oraz polityki gospodarczej (liberalna versus socjalna) wyma- gała wcześniejszego ustalenia odpowiednich zbiorów słów kluczowych. W przypadku zmian priorytetów MFW w zakresie polityki fiskalnej, jak podają Mihalyi i Mate (2018), zastosowano słownik składający się z dwóch zbiorów słów,

w których słowa kluczowe miały postać bigra- mów. Zbiór dla restrykcyjnej polityki fiskalnej za- wierał następujące słowa kluczowe:

→ Fiscal consolidation: fiscal consolid, fiscal discipline, restor fiscal, fiscal solvency, fiscal adjustment;

zbiór stworzony dla ekspansywnej polityki fiskalnej zawierał z kolei następujące słowa kluczowe:

→ Fiscal stimulus: fiscal stimulus, stimulus pack- age, fiscal expansion.

(15)

15

Powyższy słownik, po uzupełnieniu o do- datkowe słowa kluczowe (bigramy) posłużył do rekonstrukcji trendów w zakresie zmian priory- tetów MFW dotyczących polityki gospodarczej.

Predefiniowano dwa zbiory słów kluczowych wskazujących na priorytet dla polityki liberalnej lub socjalnej (tabela 3). Na podstawie tego słownika obliczono wskaźnik polaryzacji prio- rytetów MFW w zakresie polityki gospodarczej (WPT).

W związku z tym, że raporty MFW zawierają analizy dotyczące systemu finansowego poszcze- gólnych państw, do badania tonu tych raportów wykorzystano słownik skonstruowany przez Correa i in. (2017). Słownik ten zaprojektowano do analizy tonu raportów o stabilności systemu finansowego, publikowanych przez banki centralne. Zawiera 391 słów, z czego 91 ma konotację pozytywną, a 295 negatywną. Na podstawie tego słownika obliczono wskaźnik tonu rekomendacji (WTR) raportów MFW.

↘ Tabela 3. Słowa kluczowe (bigramy) w zakresie priorytetów polityki gospodarczej

Polityka liberalna Polityka socjalna

fiscal consolidation fiscal consolidate fiscal discipline restore fiscal fiscal solvency fiscal adjustment fiscal adjust fiscal adjustor fiscal adjustors consolidation need consolidation path preserve fiscal progress fiscal real growth GDP growth productivity growth labor productivity fiscal rule

inflationary pressure reduce inflation debt sustainability debt security deficit reduction reduce deficit excessive deficit investor protection

fiscal stimulus stimulus package fiscal expansion social welfare social security social safety social protection social transfer social program social programme social expenditure social expenditures expansionary fiscal expansionary policy sustainable growth inclusive growth wage growth welfare program improve welfare subsidy transfer transfer subsidy reduce inequality reduction inequality employment protection

(razem 26 bigramów) (razem 24 bigramy)

(16)

16 Wyniki analiz trendów w zakresie priorytetów

oraz tonu rekomendacji MFW

W pierwszej kolejności dokonano replika- cji analizy priorytetów MFW w zakresie polityki fiskalnej przeprowadzonej przez Mihalyi i Mate (2018, s. 17). Aby uchwycić ewentualne różnice w podejściu MFW do Polski i innych krajów, dokonano szczegółowej analizy priorytetów w zakresie polityki fiskalnej w wyróżnionych krajach i grupach krajów.

Jak pokazano na wykresie 7 w całym badanym okresie w raportach MFW relatywnie czę- ściej występują słowa związane z restrykcyjną

polityką fiskalną (fiscal consolidation). Istotna róż- nica jest zauważalna jedynie w okresie świato- wego kryzysu finansowego (lata 2007-2009), gdy wzrasta relatywna częstość słów wskazujących na ekspansywną politykę fiskalną (fiscal stimu- lus), zaś maleje liczba terminów związanych z re- strykcyjną polityką fiskalną. Jednak już od 2009 r.

rozpoczyna się powrót do trendu długotermino- wego i ponownie, tak jak przed kryzysem, w raportach MFW zaczyna bardziej dominować priorytet dla restrykcyjnej polityki fiskalnej.

↘ Wykres 7. Priorytety MFW w zakresie polityki fiskalnej

0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2

2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004

Polityka ekspansywna Polityka restrykcyjna

Średnia relatywna częstość występowania na 1000 słów

(17)

17

Wyniki analiz trendów w zakresie priorytetów oraz tonu rekomendacji MFW

↘ Wykres 8. Priorytety MFW w zakresie polityki fiskalnej według grup krajów

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

Polityka ekspansywna Polityka

restrykcyjna

Średnia relatywna częstość na 1000 słów

EURO12

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

restrykcyjna

OECD34

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

restrykcyjna

EURO19

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

restrykcyjna

V4

(18)

18

↘ Wykres 9. Priorytety MFW w zakresie polityki fiskalnej w krajach V4

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

restrykcyjna

CZE

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

restrykcyjna

POL

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

restrykcyjna

HUN

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

restrykcyjna

SVK

Uwaga: dla lat zaznaczonych na żółto brak danych.

(19)

19

↘ Wykres 10. Priorytety MFW w zakresie polityki fiskalnej według grup dochodowych

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

restrykcyjna

H

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

restrykcyjna

LM

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

restrykcyjna

UM

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

restrykcyjna

L

(20)

20

Wyniki analiz trendów w zakresie priorytetów oraz tonu rekomendacji MFW Podobny trend utrzymuje się we wszyst-

kich analizowanych grupach krajów, jednak najbardziej widoczne zmniejszenie priorytetu dotyczącego restrykcyjnej polityki fiskalnej przy jednoczesnym wzroście priorytetu dla ekspansywnej polityki fiskalnej występuje w grupie 34 krajów OECD, zaś najmniej widoczne jest to w grupie V4 (wykres 8). Przyglądając się bardziej szczegółowo priorytetom dotyczącym krajów z grupy V4 można zauważyć, że jedynie w przypadku Słowacji i do pewnego stopnia Czech od- powiadają ogólnym trendom, natomiast w przypadku Węgier oraz Polski, nawet w czasach kryzysu finansowego w raportach MFW domino- wała narracja związana z restrykcyjną polityką fiskalną (wykres 9). Do interesujących wniosków prowadzi również porównanie analizowanych priorytetów z punktu widzenia poziomu docho- dów poszczególnych krajów. Okazuje się, że do- minujący trend spadku priorytetu dla restrykcyjnej, a wzrostu dla ekspansywnej polityki fiskalnej w okresie kryzysu finansowego jest najbardziej

widoczny w krajach najzamożniejszych, natomiast w krajach o niskich dochodach również w tym okresie dominuje priorytet dla restrykcyjnej polityki fiskalnej (wykres 10).

Polityka gospodarcza

Podobne prawidłowości daje się zauważyć również w odniesieniu do priorytetów w zakre- sie polityki gospodarczej (polityka liberalna ver- sus socjalna). W tym przypadku również wahania względnej częstości słów związanych z poszcze- gólnymi priorytetami występowały w latach kryzysu finansowego i tak jak w przypadku polityki fiskalnej powróciły do poprzednich wielkości po zakończeniu tego okresu (wykres 11). Podobne trendy utrzymują się we wszystkich badanych grupach krajów, choć najbardziej gwałtowny spadek priorytetu polityki liberalnej w okresie kryzysu finansowego jest zauważalny w raportach krajów należących do grupy V4 (wykres 12). Oka- zuje się, że za spadek ten odpowiadają głównie Słowacja oraz Czechy, zaś w przypadku Węgier

↘ Wykres 11. Priorytety MFW w zakresie polityki gospodarczej

1 2 3 4 5

2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004

Polityka socjalna Polityka liberalna Średnia relatywna częstość występowania na 1000 słów

(21)

21

↘ Wykres 12. Priorytety MFW w zakresie polityki gospodarczej według grup krajów

0 1 2 3 4 5 6 7 8

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

Polityka liberalna Polityka

socjalna

EURO12

0 1 2 3 4 5 6 7 8

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

socjalna

OECD34

0 1 2 3 4 5 6 7 8

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

socjalna

EURO19

0 1 2 3 4 5 6 7 8

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

socjalna

V4

(22)

22

↘ Wykres 13. Priorytety MFW w zakresie polityki gospodarczej w krajach V4

0 2 4 6 8 10 12

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

socjalna

CZE

0 2 4 6 8 10 12

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

socjalna

POL

0 2 4 6 8 10 12

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

socjalna

HUN

0 2 4 6 8 10 12

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

socjalna

SVK

Uwaga: dla lat zaznaczonych na żółto brak danych.

(23)

23

↘ Wykres 14. Priorytety MFW w zakresie polityki gospodarczej według grup dochodowych

0 1 2 3 4 5 6 7 8

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

socjalna

H

0 1 2 3 4 5 6 7 8

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

socjalna

LM

0 1 2 3 4 5 6 7 8

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

socjalna

UM

0 1 2 3 4 5 6 7 8

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

socjalna

L

(24)

24

Wyniki analiz trendów w zakresie priorytetów oraz tonu rekomendacji MFW nawet w czasie kryzysu finansowego priorytet

dla polityki liberalnej istotnie wzrastał, natomiast w odniesieniu do Polski był on wyraźnie wyższy niż dla Słowacji (wykres 13). Prawidło- wość dotycząca spadku priorytetu dla polityki liberalnej w okresie kryzysu finansowego jest – podobnie jak w przypadku priorytetu dla restrykcyjnej polityki fiskalnej – najbardziej widoczna

w krajach o najwyższych dochodach ludności, zaś najmniej w państwach najuboższych (wykres 14).

Na podstawie analizy priorytetów MFW w zakresie polityki liberalnej i socjalnej (tabela 4) skonstruowano wskaźnik polaryzacji tren- dów polityki gospodarczej (WPT). Wskaźnik ten wyliczono według wzoru:

ൌ ͓Ï െ ͓Ï

͓Ï×Ï

Wzrost wskaźnika WPT oznacza, że priorytet MFW w zakresie polityki gospodarczej zmienia się na korzyść opcji liberalnej kosztem opcji socjalnej. Oznacza to, że maleje relatywna czę- stość słów o konotacji socjalnej w porównaniu do relatywnej częstości słów o konotacji liberalnej. Jak widać na wykresie 15 sytuacja tego typu

wystąpiła tuż przed kryzysem oraz z niewielkimi wahaniami trwa od 2009 r., w którym odnoto- wano największy spadek wskaźnika WPT. Spa- dek, który nastąpił w latach 2007-2009 oznaczał chwilowy zwrot MFW w zakresie priorytetów polityki gospodarczej obecnych w raportach tej in- stytucji ku polityce bardziej socjalnej.

↘ Wykres 15. Wskaźnik polaryzacji trendów polityki gospodarczej MFW

0,001 0,002 0,003 0,004

2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004

(25)

25

Również ton rekomendacji MFW uległ zmianie w okresie kryzysu finansowego. O tej zmianie

informuje wskaźnik tonu rekomendacji (WTR), który obliczano według wzoru:

ൌ ͓Ï െ ͓Ï

͓Ï×Ï

Wzrost wartości wskaźnika WTR oznacza, że relatywna częstość słów o konotacji negatywnej w stosunku do słów o konotacji pozytywnej wzrasta, a co za tym idzie następuje pogorszenie wydźwięku raportów MFW. Jak pokazano na wykresie 16 ton raportów uległ istotnemu

pogorszeniu zasadniczo w dwóch okresach:

pierwszy zaczął się w 2007 r. i trwał do 2009 r., drugi zaś miał miejsce w 2011 r. Od tego czasu ton analizowanych raportów z roku na rok jest coraz bardziej pozytywny.

↘ Wykres 16. Wskaźnik tonu rekomendacji MFW

-0,003 -0,002 -0,001 0,000 0,001 0,002 0,003

2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004

Podobny wzorzec wskaźnika WTR zaobserwowano we wszystkich analizowanych grupach krajów (wykres 17). W przypadku grupy V4 w okresie kryzysu finansowego najgorszy ton miały rekomendacje w odniesieniu do Czech, w latach 2008-2011 nastąpił wzrost negatywnego tonu w raportach skierowanych do Węgier.

Odmiennie kształtował się trend WTR w odniesieniu do Polski i Słowacji. W obu krajach poprawa tonu trwała od 2009 do 2011 r., jednak później w odniesieniu do Polski zaobserwowano skoko- we pogorszenie tonu, a następnie jego stopnio- wą poprawę, zaś w przypadku Słowacji cały czas trwało stopniowe pogarszanie tonu (wykres 18).

(26)

26

Wyniki analiz trendów w zakresie priorytetów oraz tonu rekomendacji MFW Zgodnie z przewidywaniami największe pogor-

szenie tonu rekomendacji w okresie kryzysu

finansowego miało miejsce w odniesieniu do krajów najzamożniejszych (wykres 19).

↘ Wykres 17. Wskaźnik tonu rekomendacji MFW według grup krajów

-0,006 -0,004 -0,002 0,000 0,002 0,004 0,006 0,008 0,010

2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004

OECD34

EURO19 V4

EURO12 Źródło: opracowanie własne.

↘ Wykres 18. Wskaźnik tonu rekomendacji MFW w krajach V4

-0,012 -0,009 -0,006 -0,003 0,000 0,003 0,006 0,009 0,012 0,015

2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004

POL

CZE HUN SVK

Uwaga: dla lat zaznaczonych na żółto brak niektórych danych.

(27)

27

↘ Wykres 19. Wskaźnik tonu rekomendacji MFW według grup dochodowych

-0,004 -0,003 -0,002 -0,001 0,000 0,001 0,002 0,003 0,004 0,005 0,006 0,007 0,008

2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004

LM

H UM L

Porównanie wartości WPT i WTR wskazuje, że wzrost negatywnego tonu raportów wyraźnie koresponduje ze wzrostem priorytetu dla polityki socjalnej i odwrotnie – poprawa tonu rekomendacji idzie w parze ze wzrostem priorytetu dla polityki liberalnej (wykres 20). Nie można jednak wyciągać z tego wniosku, że eksperci MFW są negatywnie nastawieni do polityki socjalnej a pozytywnie do liberalnej. Zaobserwowana za- leżność świadczy jedynie o tym, że w okresie kryzysu finansowego jednocześnie pogorszył się ton raportów (było w nich relatywnie więcej

słów o konotacji negatywnej) oraz wzrósł priorytet dla polityki socjalnej (było relatywnie wię- cej słów związanych z tym rodzajem polityki). Na podstawie przeprowadzonych analiz nie można natomiast wiązać tonu wypowiedzi z konkret- nym rodzajem polityki. Zaobserwowane zmiany trendów WPT i WTR korespondują ze zmianami tempa światowego PKB (wykres 21). W szcze- gólności wskaźnik tonu rekomendacji (WTR) jest ujemnie skorelowany z tempem wzrostu PKB.

Widać również pewną dodatnią korelację między WPT i PKB (tabela 4).

↘ Tabela 4. Znormalizowana korelacja wzajemna wskaźników WTR, WPT oraz PKB

Wskaźnik WTR WPT PKB

WTR 1

WPT -0,509 1

PKB -0,7 0,456 1

(28)

28

Wyniki analiz trendów w zakresie priorytetów oraz tonu rekomendacji MFW W wyniku przeprowadzonych analiz zwró-

cono również uwagę na bardzo rzadkie wystę- powanie takich słów jak „wzrost zrównoważony”,

„wzrost inkluzywny”, czy „nierówności dochodowe”. To ostatnie wyrażenie nie pojawia się

w ogóle w ponad 1200 raportach (wykres 22).

Daje się jedynie zaobserwować zwiększenie czę- stości występowania zwrotu „wzrost inkluzywny”

w przypadku raportów odnoszących się do kra- jów o niskim poziomie dochodów (wykres 23).

↘ Wykres 20. Porównanie wskaźników WPT i WTR

-0,003 -0,002 -0,001 0,000 0,001 0,002 0,003 0,004

2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004

WTR WPT

↘ Wykres 21. Porównanie wskaźników WPT oraz WTR z tempem wzrostu światowego PKB

-0,003 -0,002 -0,001 0,000 0,001 0,002 0,003 0,004

2018 2017 2016 2015 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004

WTR PKB (prawa oś) WPT

-2 -1 0 1 2 3 4 5

(29)

29

↘ Wykres 22. Częstość występowania wybranych słów

0 200 400 600 800 1000 1200 1400

2 1,5 1

0,5 0

Liczba raportów

Nierówności dochodowe

0 200 400 600 800 1000 1200 1400

0,5 0

Liczba raportów

Wzrost zrównoważony

0 200 400 600 800 1000 1200 1400

2 1,5 1

0,5 0

Liczba raportów

Wzrost inkluzywny

(30)

30

↘ Wykres 23. Częstość występowania słów „wzrost zrównoważony” oraz „wzrost inkluzywny”

według grup dochodowych

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

Wzrost zrównoważony Wzrost

inkluzywny

H

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

inkluzywny

LM

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

inkluzywny

UM

0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9

201820172016201520142013201220112010200920082007200620052004

inkluzywny

WP: MFW nadal rekomenduje zaciskanie pasa

MFW nadal rekomenduje zaciskanie pasa

Analiza raportów publikowanych w ramach realizacji Artykułu IV Statutu MFW pod kątem

częstości słów kluczowych oraz tonu rekomendacji

3 /2019

WORKING PAPER

3

Spis treści

Kluczowe wnioski ... 4

Wprowadzenie ... 6

Baza danych i metoda analizy ... 8

Wyniki analiz trendów w zakresie priorytetów oraz tonu rekomendacji MFW ... 16

Omówienie wyników badań ... 31

Podsumowanie ...33

Bibliografia ...35

4

Kluczowe wnioski

Priorytet dla polityki

liberalnej dominował przed kryzysem 2008 r.

i powrócił po kryzysie

Priorytet dla polityki restrykcyjnej

dominował przez cały okres analizy, na czas kryzysu uległ pewnemu osłabieniu na rzecz polityki ekspansywnej

Ton rekomendacji uległ pogorszeniu w okresie

kryzysu, a od 2012 r. jest coraz

bardziej pozytywny

5

6

Wprowadzenie

2004-2018 okres, z którego raporty objęto analizą w raporcie PIE

1693 liczba raportów objętych analizą

w raporcie PIE

215 liczba krajów, dla których

opublikowano raporty objęte analizą

7

8

Baza danych i metoda analizy

9

 ¸ä© ൌ ͓Ȁ כ ͳͲͲͲ

͓Ȁ×Ï

10

11

12

13

14

15

16

Wyniki analiz trendów w zakresie priorytetów

oraz tonu rekomendacji MFW

17

EURO12

OECD34

EURO19

V4

18

CZE

POL

HUN

SVK

19

H

LM

UM

L

20

Polityka gospodarcza

21

EURO12

OECD34

EURO19

V4

22

CZE

POL

HUN

SVK

23

H

LM

UM

L

3 ^/2019

¸ä© ൌ ͓Ȁ כ ͳͲͲͲ

͓Ȁ×Ï

ൌ ͓Ï െ ͓Ï

͓Ï×Ï

ൌ ͓Ï െ ͓Ï

͓Ï×Ï