Projekt Profesjonalny polonista. Praktyka i personalizacja współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

(1)

Projekt „Profesjonalny polonista. Praktyka i personalizacja”

współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Narzędzie dydaktyczne cyfrowe 1/ zestaw 23 /poziom

edukacji: LO

Temat: Julian Przyboś. Liryka – nie zrozum jej źle.

Autor: Maciej Pabisek, XX Liceum Ogólnokształcące im.

L. Staffa w Krakowie

Wstęp

Scenariusz wychodzi naprzeciw oczekiwaniom tych nauczycieli, którzy chcą w nieszablonowy sposób zmierzyć się z twórczością awangardowego twórcy, Juliana Przybosia. Lekcje poświęcone poezji wymagają zaangażowania uczestników wykraczające poza powierzchowne omówienie tematu czy sposobu jego realizacji. Scenariusz pozwala uczniom z jednej strony zmierzyć się z

niezwykłością awangardowego ujęcia, z drugiej – zostawia swobodę interpretacyjną. Umożliwia również indywidualną lekturę, która ogranicza możliwość wygłaszania stereotypowych czy utartych sądów.

Z kolei wykorzystanie nowoczesnych narzędzi multimedialnych wzmacnia atrakcyjność kontaktu z liryką Juliana Przybosia.

Komentarz metodyczny

Zgodnie z najnowszą podstawą programową nauczyciel zobowiązany jest do zapoznania uczniów klasy trzeciej liceum z wybranymi wierszami Juliana Przybosia. Jednocześnie kształtuje u ucznia umiejętność tworzenia spójnych wypowiedzi o określonej funkcji językowej.

I. Cele lekcji

1. Zapoznanie uczniów z wybranymi wierszami Juliana Przybosia.

2. Kształtowanie umiejętności syntetycznego myślenia, selekcji materiału, tworzenia i zapisywania wniosków w skondensowanej formie (analogicznie do metody pracy omawianego poety).

3. Konfrontowanie różnorodnych sposobów zapisywania komunikatów językowych ze względu na ich funkcje.

4. Zachęcenie uczniów do mierzenia się z trudnym tekstem, przybliżenie im istoty poezji awangardowej, kształcenie umiejętności samodzielnego rozszyfrowywania metafor.

(2)

współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 5. Zindywidualizowanie pracy uczniów, pozostawienie im swobody interpretacyjnej.

II. Przebieg lekcji

Wstęp

Na zajęcia przewidziano 90 minut pracy z klasą. Ich przeprowadzenie wymaga posłużenia się

przygotowaną prezentacją w programie Emaze. Polonista może uruchomić ją w trakcie przerwy, tak, aby jej pierwszy slajd pokazał uczniom temat zajęć.

https://www.emaze.com/@AOZLORILO/przybo

1. Lekcja rozpoczyna się od krótkiego przedstawienia Juliana Przybosia jako twórcy awangardowego i przykładu jego twórczości. W tym celu nauczyciel wyświetla uczniom krótki filmik internetowy będący zapisem audycji radiowej, w którym m.in. Julian Przyboś czyta swój wiersz [slajd 2]. Po jego wysłuchaniu zadaniem uczniów jest opowiedzieć, co zrozumieli z nagrania i co sprawia trudność w pierwszym odbiorze.

2. Z kolei nauczyciel przedstawia najważniejsze cechy poezji Juliana Przybosia na kolejnym slajdzie przygotowanej prezentacji [slajd 3] i poddaje je dyskusji/omówieniu/wyjaśnieniu.

Komentarz metodyczny

Po wstępnych ćwiczeniach i komentarzu nauczyciela młodzież powinna zapamiętać, że Julian

Przyboś odrzucał tradycyjnie rozumiane natchnienie poetyckie jako źródło pozwalające opisać świat.

Awangardowy poeta rozumiał pisanie wierszy jako intelektualny wysiłek przypominający pracę matematyka (ewentualnie dzisiejszego programisty), który poszukuje jasnych skondensowanych formuł do opisania świata. Dzięki nim dociera się do niedostrzeganych warstw rzeczywistości albo ukazuje je z innej strony niż dyktuje to nam potoczne doświadczenie. Na przykład to co uznajemy za statyczne (mur), okazuje się zatrzymanym ruchem (Gmachy); to nie taternik poruszał się względem ziemi – a odwrotnie (Z Tatr).

3. Polonista dzieli klasę na 2-3 osobowe grupy i każdej rozdaje kilkanaście małych karteczek, które posłużą im w dalszej części lekcji do sporządzenia notatek.

(3)

współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 4. Następnie przechodzi do zobrazowania metody pracy, którą młodzież będzie się posługiwać

na lekcji. W tym celu wyświetla tytuł jednego z tomików poetyckich Juliana Przybosia Równanie serca i pyta jak je rozumieć [slajd 4].

Slajd jest zbudowany w ten sposób, że do głównego tekstu autorstwa Juliana Przybosia zapisanego na czarno (w tym przypadku Równanie serca) dopisano na niebiesko pytania pomocnicze (w tym przypadku - „Co to jest równanie?; Co jest zazwyczaj rozwiązaniem równania?; Czy równanie ma coś wspólnego z poezją?; Serce to symbol?”), które pozwalają młodzieży ułożyć krótką (jedno-, dwuzdaniową) odpowiedź.

Zadaniem każdej grupy jest udzielenie odpowiedzi na jednej z otrzymanych wcześniej karteczek, w krótkiej notatce, zawierającej od 8 do10 słów. Uczniowie odpowiadają tylko na główne pytanie. Uczniowie – co nauczyciel zaznacza – mogą, ale nie muszą sugerować się pytaniami pomocniczymi.

Z tradycyjnego punktu widzenia zaproponowany model lekcji przypomina heurezę. Nie jest jednak aż tak inwazyjny czy monotonny jak klasyczna wersja. Pytania nie są wypowiadane na głos przez nauczyciela. Zastosowanie nowoczesnej technologii maskuje minusy pogadanki heuretycznej.

Niejako zostawia ucznia czy grupę uczniów sam na sam tekstem. Pozwala na większą dowolność interpretacyjną, nauczyciel nie czuje się zmuszony, aby korygować na bieżąco poszczególnych wypowiedzi uczniów, nie strofuje/peszy tonem głosu lub postawą ciała. Jednocześnie pozostawiona zostaje przestrzeń do pracy równoległej uczniów. Wypowiedź jednego z nich nie zajmuje całej uwagi polonisty. Niejako „nie zwalnia” z obowiązku pracy tych, którzy nie czują potrzeby

wypowiedzi lub traktują pracę kolegów z klasy jako usprawiedliwienie dla własnej bezczynności.

Uczniowie mogą się zatem bardziej skoncentrować na przeżywaniu tekstu niż na podświadomym sprostaniu oczekiwaniom prowadzącego lekcję.

W efekcie sama praca może niektórym uczącym kojarzyć się z zabawą, ponieważ rezultaty

analizy/interpretacji uczniowskiej mogą daleko odbiegać od oczekiwań polonistów. Z drugiej jednak

(4)

współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego strony czy nadto nie przyzwyczailiśmy się w praktyce edukacyjnej do posługiwania się utartymi interpretacjami?

5. Najważniejsze ćwiczenie lekcyjne polega na tym, że podzielonym na grupy uczniom nauczyciel wyświetla równolegle w prezentacji teksty trzech wierszy Juliana Przybosia. Są one podzielone na zdania – osobne slajdy [slajdy 5 -18]. Uczniowie piszą na karteczkach

„odpowiedzi”, tworzą własne ekwiwalenty twórczości Juliana Przybosia. Nauczyciel na tym etapie lekcji nie udostępnia pełnej treści opracowywanych wierszy.

Fotografia przedstawia stworzony przez uczniów¹ „ekwiwalent twórczości”, czyli zwięzłe wyjaśnienie zdania „Jak cicho w zatrzaśniętej dłoni pochować Zamarłą” pochodzące z

wiersza J. Przybosia Z Tatr. Zapis na dole wskazuje, że jest to dwunaste zdanie stworzone przez drugą grupę.

Kolejne slajdy są stworzone na podobnej zasadzie co slajd pokazowy [slajd 4]. Tekst wiersza (kolor czarny) obudowany został pytaniami pomocniczymi (kolor niebieski²), które mogą, ale nie muszą podpowiadać uczniom interpretację. Każde zdanie wiersza traktowane jest jak równanie, którego „rozwiązaniem” jest odpowiedź udzielona przez

1 Lekcja odbyła się w roku szkolnym 2019/20 w klasie 3D XX Liceum Ogólnokształcącego im. L. Staffa w Krakowie.

2 W slajdzie piątym użyty jest również wyjątkowo kolor szary dla oznaczenia dedykacji. Nauczyciel może krótko ją wyjaśnić. Uczniowie nie muszą jej interpretować.

(5)

współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego uczniów na otrzymanych karteczkach. Każda grupa zajmuje się tylko przypisanym jej wierszem. Podział na grupy pozwala zintensyfikować pracę, ale też ją

zindywidualizować. Grupy złożone z uczniów, w ocenie nauczyciela, o niższym potencjale mogą otrzymać wiersz mniej wymagający np. krótszy.

Nauczyciel prosi, by udzielane odpowiedzi były zapisane w sposób jasny i krótki. Jeśli odpowiedź jest zbyt rozbudowana (np. zawiera odpowiedzi do wszystkich pytań pomocniczych), jest zapisana w sposób nieestetyczny lub nie mieści się na jednej karteczce z innych względów – prosi o jej

przepisanie albo przeredagowanie, tak aby spełniała kryteria. Nauczyciel pilnuje wyznaczonego limitu słów (8-10), w którym ma zamknąć się zapis na jednej karteczce. Praktyka dowodzi, że uczniowie mają tendencję do rozpisywania się na temat otrzymanych wierszy. W ich ocenie krótka wypowiedź świadczy o jej mniejszej wartości. Warto, by nauczyciel konsekwentnie czuwał nad długością poszczególnych zapisów. Lekcja sprawdza nie tylko rozumienie tekstu, umiejętność jego interpretacji, ale również zdolność do tworzenia lapidarnych wypowiedzi. Dłuższy zapis wydłuża także czas pracy nad poszczególnymi wierszami.

6. Kiedy uczniowie stworzą interpretację, numerują karteczki, aby – po zakończeniu pracy interpretacyjnej – łatwo mogli odtworzyć ich kolejność.

Grupy „pierwsze”, otrzymały wiersz wyraźnie krótszy od pozostałych grup. Każda z grup

„pierwszych” po skończonej pracy z Gmachami porządkuje z nauczycielem przygotowane karteczki. A jeśli pozostanie jej czasu, może też wybrać inną grupę i pracować nad

pozostałymi zdaniami wierszy z grupy „drugiej” lub „trzeciej”.

Nauczyciel w pierwszym rzędzie wybiera do pracy z Gmachami uczniów, którzy nie ujawniają na zajęciach potencjału analitycznego. Skończenie pracy przed innymi nieco dowartościowuje. Pozwala też z większą wiarą we własne siły podejść do kolejnego zadania.

(6)

współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 7. Następnym etapem lekcji jest głośne przeczytanie wyników swojej pracy. Polonista może

poprosić, aby zapisane karteczki przeczytać za jednym razem, jak wiersz. Jeśli więcej niż jedna grupa pracowała nad tym samym wierszem, przedstawiciele wszystkich grup odczytują notatki po kolei. Kiedy poszczególne grupy skończą, wtedy nauczyciel czyta wiersz Juliana Przybosia, który został zinterpretowany przez uczniów [slajd 18].

Teksty wierszy połączone są hiperlinkami z prezentacją. Konkretnie z zapisanymi w slajdzie 18 ich tytułami. Należy najechać kursorem na określony tytuł wiersza, poczekać aż „strzałka” zamieni się w

„rękę” i nacisnąć. Otworzy się wtedy strona internetowa z zapisanym tekstem wiersza. Aby

powrócić do prezentacji, wystarczy zamknąć stronę z wierszem a następnie powiększyć prezentację do pełnego ekranu.

8. Polonista prosi inne grupy, aby porównały wartość artystyczną oryginału w zetknięciu z uczniowską interpretacją.

9. Następne do czytania przystępują grupy, które zajmowały się innym wierszem Juliana Przybosia. Prezentują swoje dokonania analogicznie jak pierwsza, a pozostali oceniają ich pracę.

10. Jeśli zostanie wystarczająco dużo czasu do końca zajęć nauczyciel może jeszcze na lekcji zrobić zdjęcia stworzonych przez uczniów prac i pokazać je innym uczniom przy pomocy rzutnika multimedialnego.

11. Na koniec lekcji nauczyciel prosi uczniów o wyrażenie zdania na temat poezji Juliana Przybosia. Mogą na przykład dokończyć samodzielnie zdania:

Poezja awangardowa Juliana Przybosia to…

Poezja dla mnie to… [slajd 20].

Komentarz metodyczny

Praktyka dowodzi, że część grup w niektórych punktach analizy chce tworzyć alternatywne interpretacje. Pyta, co ma robić, skoro ma dwa pomysły interpretacyjne. Nauczyciel powinien zachęcić ich do pozostawienia alternatywnych wypowiedzi i odpowiedniego ich oznaczenia. W dalszej części interpretacji grupy mogą kontynuować pracę nad obydwoma wariantami, o ile mają

(7)

współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego na nie pomysły lub nie mogą zdecydować się na konkretny wybór. Jednak na samym końcu grupa powinna wybrać określoną ścieżkę interpretacyjną.

III. Komentarz do scenariusza: narzędzie Emaze

Program Emaze to jedno z narzędzi do prezentacji różnorodnych materiałów graficznych i

tekstowych. Jak wiele podobnych programów tego typu posiada wersję płatną i bezpłatną. W wersji podstawowej oferuje wiele możliwości wyboru typu prezentacji i jej graficznej realizacji.

Skorzystać mogą ci, którzy zarejestrują się na stronie z wykorzystaniem swojego konta pocztowego.

Z drugiej strony (w wersji bezpłatnej) wymaga podłączenia do internetu podczas tworzenia materiałów multimedialnych i pracy w klasie.

Walorami Emaze jest możliwość tworzenia animowanych i/lub panoramicznych (tzw. efektem 3D) prezentacji. W sytuacji gdy działające bezpłatnie starsze wersje PowerPoint stają się coraz mniej atrakcyjne wizualnie – wybór Emaze może podnieść walory demonstracyjne działań edukacyjnych.

Pozostawianie w internecie dla użytku osób postronnych opracowanych prezentacji może wśród niektórych wywoływać sprzeciw osadzony na pytaniu: „Dlaczego moja praca ma trafić za darmo do innych?” Warto jednak sobie uświadomić, że w ten sposób dokonujemy bezgotówkowej transakcji, nasza prezentacja jest formą odpłaty za możliwość korzystania z określonego narzędzia bezpłatnie, wzbogaca otwarte zasoby edukacji.

(8)

współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Foto 1: Widok strony Emaze po zalogowaniu

Fotografia przedstawia widok po zalogowaniu na stronie. Naciśnięcie ikonki „my” pozwala przejść do własnych zasobów stworzonych przy pomocy Emaze. Ikonka „shared” służy do

rozpowszechniania stworzonych przez siebie zasobów. W wersji niepłatnej stworzone prezentacje przechodzą do domeny publicznej i nie mogą być pobrane w wersji animowanej (tylko jako pdf.-y).

W związku z tym, że strona służy także do przechowywania już stworzonych prezentacji jej użytkownik może poszukać gotowych prezentacji innych autorów. W tym celu musi kliknąć w ikonkę „explore”, wtedy pojawią się ostatnio dodane przez innych twórców zasoby.

Z kolei na pasku powyżej mieści się puste pole do wpisywania z hasłem „emaze.me” (obok

„go.now”), które pozwala wyszukać innych użytkowników zarejestrowanych i tworzących na stronie. Ikonka obok z napisem „upgrade” umożliwia zwiększenie (po opłacie) możliwości

narzędzia. Zmiana ustawienia własnego konta możliwa je naciśnięcie na ikonkę z własnym loginym.

Po lewej stronie ekranu znajdują się dwie bardzo ważne ikonki, które pozwalają odpowiednio:

pobrać na własny komputer przygotowaną przez siebie prezentację – „ppt”, lub stworzyć nowy zasób – „create”.

(9)

współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Foto 2: Widok strony Emaze – konto użytkownika

Tymi zasobami mogą być: prezentacja, strona internetowa, blog, kartka internetowa, internetowy album fotograficzny. Ich wybór stanie się możliwy po naciśnięciu ikonki „my”. Powyższy screen ekranu ilustruje zasoby.

I tak po kliknięciu ikony „+create new emaze” będziemy mogli dokonać wyboru rodzaju naszej internetowej aktywności. Ikona „emazify your powerpoint” pozwala przekształcić wykonaną przez nas prezentację w formacie PowerPoint zgodnie z wybranym przez nas szablonem oferowanym przez stronę Emaze. W sytuacji, w której już pracujemy nad określoną prezentacją, możemy po najechaniu na nią kursorem (skrajna prawa ikonka „Przyboś”) dokonać edycji, podglądu bądź wyświetlić jej statystykę.

Z kolei ikonki zgromadzone w kolumnie po prawej stronie (pod nazwą konta) pozwalają nam wyświetlić stworzone przez nas materiały zgodnie z podpisami (prezentacje, strony, blogi, kartki, albumy fotograficzne).

(10)

współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Foto 3: Emaze – strona tytułowa wybranej prezentacji

Zrzut ekranu obrazuje sytuację, w której został wybrany określony szablon prezentacji. W Emaze podobnie jak w prezentacjach PowerPoint można dodawać: określone wzory slajdów (ikonka

„Add”), sekcje (ikonka „Section”), ustawienia prezentacji (ikonka „Settings”).

Ikonka „Text” - umożliwia edycję tekstu; „Image” – edycję obrazów; „Shape” – kształtów; „Widget”

– widżetów rozumianych jako tematyczna seria obrazów.

Naciśnięcie strzałki skierowanej w lewo pozwala cofnąć ostatnią operację, naciśnięcie strzałki skierowanej w prawo – przywrócić ostatnią operację.

Kolejne ikonki umożliwiają odpowiednio: skopiowanie zaznaczonego wcześniej obszaru,

skasowanie prezentacji, zachowanie jej („Save”), pobranie („Download”) udostępnienie w internecie („Share”), podgląd prezentacji („View”).

(11)

współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Foto 4: Emaze – dodawanie kolejnych slajdów

Dodawać kolejne slajdy do prezentacji można zarówno z zasobów strony ikonka „Gallery”, jak i własnych ikonka „import ppt”.

Foto 4: Emaze – widok menu tekstowego

(12)

współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Zrzut ekranu pokazuje możliwości edycji slajdu dostępne po naciśnięciu ikonki „Text”. Z

ciekawszych możliwości, które oferuje to: grupowanie kształtów widocznych na slajdzie w różnych konfiguracjach czy uzyskiwanie efektu 3D.

Uwagi do pracy z prezentacją Emaze

Warto wiedzieć, że wybrany szablon prezentacji oferuje od kilku do kilkunastu wzorów slajdów, w których „wystarczy” zapisać stworzone przez siebie treści. Emaze wśród wzorów slajdów proponuje na przykład umieszczenie filmiku z serwisu Youtube w tle prezentacji, animowaną linię czasu, animowaną mapę świata, slajd umożliwiający prezentację grupy ludzi (bohaterów literackich itd.), slajdy z ciekawie zaaranżowanymi wykresami lub schematami.

Podczas wpisywania tekstu w określoną ramkę, zmienia ona kolory: niebieski informuje o

możliwości zmieniania kształtu i wielkości ramki; zielony – wielkości wpisywanego tekstu; żółty – gotowości do powielania.

Zdarza się, że mimo naciskania na wybraną ramkę nie można jej edytować. Przyczyną jest przesłonięcie ramki przez inną. Należy wtedy albo przesunąć ramkę leżącą bardziej z wierzchu, dokonać edycji w wybranej ramce i nasunąć ramkę „wierzchnią” na swoje miejsce. Można też posłużyć się przyciskiem zamiany ramek (szósta ikonka od prawej na pasku widniejącym na foto 4, wyobrażone dwa kwadraty jeden wyraźny drugi nie), dokonać edycji i nacisnąć jeszcze raz ikonkę, by przywrócić pierwotne ustawienia.

Wielkość czcionki zmienia się przy pomocy ikonki wyobrażającej dwie litery T (druga ikonka od lewej na foto 4). Po naciśnięciu pojawia się suwak, którym przesuwa się na wybraną wartość.

IV. Ewaluacja

Przeprowadzono lekcję na podstawie przygotowanego scenariusza. Obserwacje z lekcji posłużyły do wprowadzenia zmian do scenariusza oraz do przedstawienia określonych wniosków w komentarzu metodycznym.