Jacek Kordel, Maksymilian Sas

(1)

C Z ŁOWIEK WOBEC MIERCI NA PRZESTRZENI DZIEJÓW

Materia ły z VII Ogólnopolskiej Sesji Interdyscyplinarnej z cyklu „Historia – ró ne perspektywy”

Redakcja naukowa:

Jacek Kordel, Maksymilian Sas

Warszawa 2011

czlowiek wobec smierci.indd 3

czlowiek wobec smierci.indd 3 26-09-2011 08:30:2426-09-2011 08:30:24

(2)

Redakcja naukowa:

Jacek Kordel, Maksymilian Sas

Korekta:

Magdalena Cedro, Agnieszka Gajda, Anna Kaliszewska, Jacek Kordel, Rafa ł Ojrzy ski, Maksymilian Sas, Robert Skar ycki

Recenzent:

Dr hab., prof. UW Stefan Ciara

Projekt okładki:

Jakub Kordel, Dawid Hoa Manh

Copyright® by Studenckie Ko ło Naukowe Historyków Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011

ISBN 978-83-908676-2-5

Wydawca:

Studenckie Ko ło Naukowe Historyków Uniwersytetu Warszawskiego Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego

ul. Krakowskie Przedmie cie 26/28 00-927 Warszawa

www.sknh.uw.edu.pl

Skład, druk i oprawa:

PanDawer

ul. Gda ska 2 lok. 155 01-633 Warszawa www.pandawer.pl

Wydano w nak ładzie 200 egzemplarzy dzi ki dotacji przyznanej przez Rad Konsultacyjn ds. Studenckiego Ruchu Naukowego Uniwersytetu Warszawskiego oraz Dyrekcj Instytutu Historycznego UW.

(3)

107 Michael Morys-Twarowski

Uniwersytet Jagiello ski

Samobójstwa na l ąsku Cieszyńskim w drugiej połowie XIX wieku w wietle Gwiazdki Cieszy ńskiej

D

zieje Ksi stwa Cieszy skiego zalicza si zwykle do historii regionalnej. Moim zdaniem lepiej byłoby spojrzeć na nie jako na histori osobnego pa stwa. Z pewno ci ksi stwo było samodzielnym bytem polityczno-prawnym w momencie powstania w 1290 r. i, mimo ró nych zmian, zachowało ci gło ć istnienia a do wydarze z lat 1918-1920. Takie uj cie pozwoli nam lepiej dostrzec te okresy, które były dotychczas przez historyków zaniedbywane. Z pewno ci ciekawym polem badawczym jest ycie codzienne mieszka ców l ska Cieszy skiego w drugiej połowie XIX w. Tymczasem historyków tego okresu absorbowały głównie zagadnienia polityczne i narodowo ciowe. Oczywi cie istnieje pewna ilo ć publikacji po wi conej

yciu codziennemu¹, jednak temat ten pozostaje daleki od wyczerpania.

W niniejszym artykule chciałem si przyjrzeć samobójstwom na l sku Cieszy skim w drugiej połowie XIX w. w wietle Gwiazdki Cieszyńskiej. Wydawana od 1851 r. była kontynuatorem najstar- szego tytułu prasowego na tym terenie, tj. Tygodnika Cieszyńskiego. Redagowana przez Pawła Stalma- cha była głównym organem polskiego ruchu narodowego. Po rezygnacji Stalmacha w 1887 r. stała si czasopismem reprezentuj cym głównie polskich katolików z tego terenu². Nale y mieć na uwadze, e zaw enie grona czytelników było po cz ci wymuszone faktem, e ewangelicy zostali „zagospodaro- wani” przez dwa polskoj zyczne tytuły prasowe – proniemiecki Nowy Czas (wyd. od 1877) i propolski Przyjaciel Ludu (wyd. od 1883). Szczegółow kwerend obj łem roczniki z lat 1860-1900, czyli nieco ponad 2000 numerów tego czasopisma. Zebrany materiał pozwolił nie tylko na prost rejestracj i cha- rakterystyk samobójców z Cieszyna i okolic, ale tak e przyjrzeć si reakcjom na tragiczne decyzje o odebraniu sobie ycia. Nale y si liczyć z tym, e nie wszystkie przypadki samobójstw były reje- strowane w prasie. Tego typu ustalenia wymagałyby przeprowadzenia kwerendy ksi g metrykalnych wszystkich paraﬁ i na l sku Cieszy skim, co przekracza ramy niniejszej pracy.

1 B. Poloczkowa, ycie w dawnym mie cie, [w:] Cieszyn. Zarys rozwoju miasta i powiatu, red. J. Chlebowczyk, Katowice 1973, s. 155-168; ta , Obyczajowoć mieszkańców Strumienia w XIV-XIX wieku w wietle materiałów archiwalnych, [w:] Strumień, red. B. Orszulik, Strumie 1983, s. 31-38.

2 Na temat Gwiazdki zob. I. Homola-Sk pska, Tygodnik Cieszyński i Gwiazdka Cieszyńska pod redakcją Pawła Stelmacha: 1848-1887, Katowice-Kraków 1968.

(4)

108

SAMOBÓJSTWANA L SKU CIESZY SKIMWDRUGIEJPOŁOWIE XIX WIEKU...

W literaturze brak powszechnie akceptowanej defi nicji samobójstwa³. My l , e warto w tym wy- padku zastosować wyja nienie, jakie podaje Encyklopedia powszechna Samuela Orgelbranda, a miano- wicie, e samobójstwo to odj cie sobie samemu ycia⁴. Po pierwsze, taka defi nicja jest czytelna i w zu- pełno ci wystarczaj ca na potrzeby niniejszego tekstu. Po drugie, zapewne tak samo samobójstwo było defi niowane na l sku Cieszy skim w drugiej połowie XIX w.

Samobójstwa uwarunkowane s z reguły wi cej ni jednym czynnikiem⁵. W notkach prasowych w Gwiazdce Cieszyńskiej pojawia si zwykle tylko jedna przyczyna, o ile w ogóle jest podana.

Stosunkowo cz sto przyczyn samobójstwa był zawód miłosny. Z tego powodu zastrzelili si m.in. andarm z Istebnej (1893 r.)⁶, Artur Hirschsohn, dwudziestopi cioletni korespondent jednej z ﬁ rm handlowych w Cieszynie (1896 r.)⁷ oraz Jan Dzik, dwudziestoczteroletni gajowy z Ustronia (1898)⁸. 20 V 1894 w Olzie pod skałą znaleziono zwłoki Jana Jaluwki, dziewi tnastoletniego czeladnika szew- skiego z Cieszyna, który kilka dni przedtem rzucił si do wody obci ony kamieniami. Przyczyną samobójstwa była zawiedziona miło ć⁹.

Czasami nieszcz liwie zakochani si gali po trucizn . W 1892 r. dwudziestoletni Kapa, rzemie l- nik z Białej, chciał si otruć fosforem z zapałek, ale zamiar dostrze ono i niedoszłego samobójc urato- wano¹⁰. W 1896 r. z powodu zawiedzonej miło ci w zamiarze samobójczym wypiła troch kwasu siar- czanego dwudziestodwuletnia słu ca Katarzyna Ochrana z Cieszyna. Jak pisała Gwiazdka: Lekarze spodziewają się, e uda się im nieszczę liwą utrzymać przy yciu¹¹. Rok pó niej, Marianna Stonawska, rodem z Bystrzycy, wypiła znaczn ilo ć spirytusu rektyﬁ kowanego. Przyczyn było zerwanie zar - czyn przez narzeczonego. Na szcz cie dziewczyn udało si ocalić¹².

Inaczej zareagowała w podobnej sytuacji niejaka Ludmiła Frisch, pokojówka spod Opawy. W hotelu w Cieszynie pi ć razy strzelała do pracuj cego tam kelnera. Przyczyną tego rozpaczliwego kroku miało być przyrzeczenie mał eństwa ze strony kelnera, które nie zostało dotrzymane. Zaraz potem Frisch przestrzeliła sobie szyj . Odwieziono j do szpitala el bietanek, a nast pnie do szpitala wi ziennego¹³. Niedoszła samobójczyni kilka tygodni pó niej została skazana na 15 miesi cy ci kiego wi zienia¹⁴.

Bardziej tragiczny ﬁ nał miała historia Maksymiliana Preisa, dozorcy browaru w Bielsku. Zakochał si w trzydziestoczteroletniej onie swojego kolegi, Józefa Stokłosy. Ta nie chciała mieć z nim nic wspólnego. W takiej sytuacji Preis zakradł si do jej mieszkania wcze nie rano pod nieobecno ć m a.

Zastrzelił j , a nast pnie popełnił samobójstwo¹⁵.

W 1898 r. w Morawskiej Ostrawie, czyli ju poza granicami l ska Cieszy skiego, Karol Hippl, robotnik kolejowy, zamordował siekier swoj dziewi tnastoletni on , a nast pnie powiesił si na

3 Przegl d deﬁ nicji daje B. Hołyst, Suicydologia, Warszawa 2002, s. 38-45.

4 S. Orelbranda Encyklopedja Powszechna z ilustracjami i mapami, t. 13, Warszawa 1902, s. 285.

5 B. Hołyst, Suicydologia, s. 45.

6 „Gwiazdka Cieszy ska”, (1893), 49.

7 Tam e, (1896), 4.

8 Tam e, (1898), 40.

9 Tam e, (1894), 21.

10 Tam e, (1892), 50.

11 Tam e, (1896), 41.

12 Tam e, (1897), 29.

13 Tam e, (1892), 1.

14 Tam e, (1892), 7.

15 Tam e, (1898), 29.

(5)

MICHAEL MORYS-TWAROWSKI

109

drzewie. Koledzy powiedzieli mu, e ona go zdradza. Nast pnego dnia chcieli mu wyja nić, e to art.

Nie mieli jednak ju takiej mo liwo ci¹⁶.

Czasami do samobójstwa popychały złe stosunki rodzinne, czyli, jak to ujmowano, niezno ne lub przykre stosunki familijne. Z tego powodu zabił si bielski fabrykant Rudolf Popper w 1897 r.¹⁷, a rok wcze niej w Cieszynie powiesił si sze ćdziesi ciotrzyletni sługa urz du pocztowego Józef Bie- žek¹⁸. 12 XII 1895 powiesił si w Mostach k. Cieszyna wyrobnik tamtejszy 50-letni Ignacy Lasowski.

Niezno ne stosunki familijne miały być przyczyną targnięcia się na własne ycie – podała Gwiazdka Cieszyńska^19.

Rzadziej spotykan przyczyn samobójstwa był towarzysz cy chorobie ból. 19 VII 1886 o godz. 6 wieczorem zastrzelił si Leopold Skriba z Cieszyna, prawnik i sekretarz Stowarzyszenia Weteranów. Do tego czynu popchn ła go długoletnia choroba, ale notka prasowa nie wyja nia, jakie to było schorzenie²⁰. W 1897 r. w Bielsku powiesił si kupiec Adolf Lihocki ze Strumienia. Przyczyn był m cz cy go wielki ból głowy i z bów^21.

W Gwiazdce Cieszyńskiej mo na spotkać si z przypadkami, gdzie powodem samobójstwa było wysokie zadłu enie. Z tej przyczyny 19 XI 1891 powiesił si w hotelu w Morawskiej Ostrawie Maury- cy Ziffer ze miłowic²², a w 1897 r. w Bielsku zastrzelił si porucznik pułku 57 ze Lwowa Franciszek Kastner²³. 25 XI 1894 w Pudłowie Jan Krakówka odebrał sobie ycie przez powieszenie. Przyczyną sa- mobójstwa była wielka bieda, bo nie miał co zje ć ani oblec²⁴. W 1896 r. powiesił si w Grod cu Adam D bi ski, miejscowy wyrobnik. Przyczyną samobójstwa było zmartwienie i kłopot w rodzinie – pisała Gwiazdka – wskutek tego, e samobójca nie postarał się o zapłacenie 3 złr. 80 ct., które za gorzałkę był tutejszego gospodzkiemu, ydowi, winien, dług ten miał przez koszta procesowe i fantunkowe na 17 złr. wzrosnąć. Dębiński nie był nałogowym pijakiem, yjąc zawsze trze wo²⁵. Cytat ten obrazuje, jak wysokie były odsetki naliczane przez wła cicieli gospód i w jaki sposób rujnowały mieszka ców

l ska Cieszy skiego.

W 1896 r. w areszcie na Saskiej K pie w Cieszynie powiesił si murarz Jan Gaura, którego aresz- towano za kradzie . Samobójca liczył 51 lat i był znanym pijakiem – Gwiazdka Cieszyńska zwi le scharakteryzowała postać zmarłego²⁶.

Popełniano te samobójstwa w obawie przed kar . W Białej, czyli niedaleko granicy l ska Cie- szy skiego, zabił si kasjer pocztowy Fischer, który z powodu popełnionych zbrodni niemoralno ci chciał w ten sposób uj ć karze zasłu onej²⁷. Warto zwrócić uwag , e samobójstwa w aresztach nie stanowiły niczego niezwykłego. W samym 1892 r. powiesili si w cieszy skim kryminale: aresztant

16 Tam e, (1898), 38.

17 Tam e, (1897), 22.

18 Tam e, (1896), 47.

19 Tam e, (1895), 51.

20 Tam e, (1886), 30.

21 Tam e, (1897), 34.

22 Tam e, (1891), 48.

23 Tam e, (1897), 29.

24 Tam e, (1894), 49.

25 Tam e, (1896), 30.

26 Tam e, (1896), 12.

27 Tam e, (1897), 22.

(6)

110

Raszka²⁸, Jan Balonczyk z Zebrzydowic²⁹ i czterdziestoczteroletni robotnik Jerzy Bartosz z Ołdrzycho- wic, podejrzany o zabójstwo swojej ony³⁰. 27 I 1886 w tym samym miejscu w ten sam sposób odebrał sobie ycie Józef Huczy ski, przekonany o własnej niewinno ci sukiennik z Białej, którego oskar ono o przest pstwa ﬁ nansowe³¹. W 1893 r. zabił si trzydziestoletni Bła ej Jaswes ze Stablowic, oskar ony o kradzie ³². W czerwcu 1891 r. w areszcie policyjnym na Saskiej K pie w Cieszynie powiesił si Je- rzy Trombala z Pogórza³³. 22 III 1898 w cieszy skim kryminale odebrał sobie ycie aresztant Bojda, pochodz cy z Brennej, oskar ony o kłusownictwo³⁴.

Zdarzały si przypadki samobójstw osób niepoczytalnych. W 1890 r. w Pastwiskach powiesił si w niepoczytalnym stanie Paweł Szeliga, słu cy u miejscowego gospodarza Pieczonki³⁵. Rok pó niej w Ba anowicach popełnił samobójstwo Jan Nowak, zarz dca dóbr z D browej, prawdopodobnie w sta- nie niepoczytalno ci³⁶. 30 IV 1896 r. w Wiedniu zastrzelił si pochodz cy z Cieszyna student fi lozofi i, Edward Smutny, tak e prawdopodobnie w chwili niepoczytalno ci³⁷. Nagłym pomieszaniem zmysłów próbowano równie wytłumaczyć post pek ony weterynarza Zedka z Frydku. W 1897 r. kobieta otruła morfi n dwie córki (dziewczynki miały 4 i 5 lat), a nast pnie sama spo yła trucizn i zmarła nast pnego dnia³⁸. W 1893 r. ona gospodnego Ebrmanna w Trzycie u poder n ła sobie gardło w chwilowem pomieszaniu zmysłów³⁹. 17 I 1896 w Bł dowicach powiesił si Jan Klimsza, czterdziestoczteroletni kolejarz, nałogowy alkoholik, który przez pewien czas przebywał w domu obł kanych w Opawie⁴⁰.

Sporadycznie mo na spotkać si z innymi powodami samobójstw. 23 III 1897 Teresa Bijok, rodem z Grodziszcza, słu ca u Trombika, wła ciciela gruntu w Ko skiej, otruła si . Powodem samobójstwa była prawdopodobnie ta okoliczno ć, i zdawało się zmarłej, e jest w innym stanie. Gwiazdka przy okazji pozwoliła sobie na komentarz: Do czego to prowadzi lekkomy lno ć i niemoralno ć. W tym względzie mo e przedewszystkiem zaradzić religijne wychowanie szkolne, które ciągle nasi liberali zwalczają⁴¹. 15 V 1898 w Kiczycach powiesił si yd Brunner, który niedawno sprzedał gospod . Nie- którzy zło liwie mówili, e uczynił to z alu, e zbyt tanio si jej pozbył⁴².

1 II 1896 znaleziono na torze kolejowym w pobli u mostu Fryderyka w Jabłonkowie trupa Pawła Czudka, osiemnastoletniego pomocnika stolarskiego z Nydku. Poci g odci ł mu głow i r k , któr si prawdopodobnie trzymał szyny. Czudek cz sto powtarzał, e ycie jest głupstwem, co uznano pó niej za zapowied samobójstwa⁴³.

28 Tam e, (1892), 4.

29 Tam e, (1892), 22.

30 Tam e, (1892), 20.

31 Tam e, (1886), 5.

32 Tam e, (1893), 42.

33 Tam e, (1891), 25.

34 Tam e, (1898), 14.

35 Tam e, (1890), 32. Z artykułu dowiadujemy si , e nieszczę liwy odznaczał się łagodno cią i wiernem wypełnia- niem swych obowiązków.

36 Tam e, (1891), 16.

37 Tam e, (1896), 19.

38 Tam e, (1897), 50.

39 Tam e, (1893), 32. Kobieta prze yła prób samobójcz i przewieziono j do szpitala ewangelickiego w Cieszynie.

40 Tam e, (1896), 6.

41 Tam e, (1897), 14.

42 Tam e, (1898), 21.

43 Tam e, (1896), 6.

(7)

111

Przyczyna samobójstwa nie wiadoma. Zastanowienia godne jednak są tak często zdarzające się samobójstwa w tutejszym garnizonie – tak komentowała w 1870 r. Gwiazdka Cieszyńska otrucie si jednego z podoﬁ cerów z cieszy skiego garnizonu⁴⁴. Faktem jest, e iloć samobójstw była tam niepo- koj co wysoka.

Z obawy przed kar zastrzelili si m.in. w 1881 r. pewien landwerzysta z Bogumina⁴⁵, w 1885 r.

ołnierz Holeksa z Brennej⁴⁶, w 1892 r. Berger z Mistku, ołnierz 100 pułku⁴⁷, w 1894 r. ołnierz obrony krajowej Józef Zellner z Wi licy przy Skoczowie⁴⁸ i ołnierz 100 pułku 14 kompanii Józef liwa z W - cłowic⁴⁹, a w 1897 r. Franciszek Toman, ołnierz pułku 54⁵⁰. W 1897 r. Jan Miksch, rodem ze Strumienia,

ołnierz pułku nr 100, cał noc z niedzieli na poniedziałek przebywał poza koszarami i wrócił do nich dopiero, kiedy batalion ju wyruszył na ćwiczenia do lasu w Parchowcu. Miały si one odbywać w obec- no ci samego komendanta korpusu, barona Albroniego. Z obawy przed kar zastrzelił si ⁵¹.

Kary musiały być bardzo dotkliwe, bior c pod uwag , na jakie cierpienia nara ali si ołnierze, odbieraj cy sobie ycie. W 1893 r. w Bobrku zastrzelił si ołnierz 100 pułku nazwiskiem Kowarz z Przybora na Morawie. Samobójca strzelił do głowy a cztery razy; trzy pierwsze strzały poszarpały mu zupełnie twarz, dopiero czwartym strzałem przestrzelił sobie czaszkę. Słu ył trzeci rok i miał za kilka tygodni wrócić do domu. Jak pisała Gwiazdka Cieszyńska: Przyczyną samobójstwa była obawa przed karą, która miała mu być wymierzona za kradzie zegarka⁵².

Zwraca równie uwag liczba ołnierzy, którzy popełnili samobójstwa z nieznanych przyczyn.

Przykładowo, w 1894 r. zastrzelili si Jerzy Jursa⁵³ i Jan Sochorek⁵⁴. W listopadzie 1894 r. strzelił sobie w głow Ferdynand Malisz, ołnierz obrony krajowej, rodem z Polskiej Lutyni, który zmarł po długich bole ciach 13 I 1895 na zapalenie mózgu⁵⁵. W 1896 r. zastrzelił si ołnierz obrony krajowej Przemyk, syn rolnika ze Zabłocia przy Boguminie⁵⁶.

Nie mo na wykluczyć, e w cieszy skim garnizonie starano si upozorować mierć ołnierzy w taki sposób, aby wygl dały na samobójstwo. 21 I 1886 jeden z podoﬁ cerów (Feldwebel) strzelił do siebie. Strzał nie był miertelny, wi c wyskoczył z drugiego pi tra. Zastanawia to, e tak często samobójstwa ołnierzy w Cieszynie się zdarzają – komentowała Gwiazdka Cieszyńska⁵⁷. Podobnie za- gadkowo wygl dał opis mierci innego wojskowego – 7 X 1890 rzucił się ołnierz od 100 pułku Józef Friedrich, rodem z Kunwałdu przy Nowym Jiczynie na Morawie z okna drugiego piętra tutejszych koszar, poderznąwszy sobie przedtem gardło. Pokaleczenia spowodowały wkrótce mierć⁵⁸. Lektura Gwiazdki Cieszyńskiej pozwala wskazać najcz ciej stosowane metody odbierania sobie ycia. Były

44 Tam e, (1870), 11.

45 Tam e, (1881), 22.

46 Tam e, (1885), 52: Obawiał się bowiem kary, e ukradł bochenek chleba.

47 Tam e, (1892), 28.

48 Tam e, (1894), 2: Strzelił sobie w głowę i zmarł w bole ciach.

49 Tam e, (1894), 6.

50 Tam e, (1897), 28.

51 Tam e, (1897), 31.

52 Tam e, (1893), 26.

53 Tam e, (1894), 24.

54 Tam e, (1894), 33.

55 Tam e, (1895), 3.

56 Tam e, (1896), 52.

57 Tam e, (1886), 4.

58 Tam e, (1890), 41.

(8)

112

to powieszenie, otrucie si , zastrzelenie si i utopienie. Rozwój sieci kolejowej na l sku Cieszy skim wzbogacił, jakkolwiek zabrzmi to makabrycznie, spektrum mo liwo ci samobójczych. Przykładowo w 1896 r. w Bobrku pod poci g towarowy rzuciła si id ca z Bielska słu ca Marianna Cicho , rodem z Nienaszowa w Galicji⁵⁹. Wydaje si , e ten rodzaj samobójstwa z upływem lat cieszył si rosn c popularno ci . wiadcz o tym nie tyle notki w prasie⁶⁰, ale przypadek górnika nazwiskiem Zarychta z Wierzbicy. 28 II 1901 został przejechany na torze kolejowym w Gruszowie. Nie mo na było ustalić, czy był pijany, czy te wiadomie wszedł pod koła lokomotywy⁶¹.

Obok powy szych wyst powały inne sposoby odbierania sobie ycia. W 1897 r. Jerzy Pinczer, czterdziestoczteroletni stró domu w Bielsku, po kłótni z on rzucił si do dołu z odchodami. Wyszu- kano go szybko przy pomocy policyi, lecz nie zdołano go ju przywrócić do ycia⁶². 22 I 1896 lusarz Pilarski wpadł do szybu Hoheneggra w Karwinie i zabił się na miejscu w tak straszny sposób, e dotąd niektórych cząstek jego ciała nie odszukano. Pozostawił wdow i troje dzieci. Niektórzy twierdzą, e to uczynił w zamiarze samobójczym⁶³.

Innym zagadnieniem jest wiek samobójców. Pewne wyobra enia mo na wyrobić sobie na podsta- wie wy ej wymienionych przykładów. Chciałbym zwrócić uwag , e na ten dramatyczny krok decydo- wali si ludzie bardzo młodzi, jak i s dziwi (jak na ówczesne warunki). Przykładowo w 1895 r. w sto- dole w Karwinie powiesił si pi tnastolatek nazwiskiem Bo ek⁶⁴. Kilka tygodni wcze niej w Grabinie przy Cieszynie otruł si Józef Kollmann, pi tanstoletni pomocnik wła ciciela drogerii⁶⁵. Na pocz tku 1891 r. w Trzanowicach zastrzelił si szesnastoletni Jan Grzegorz, terminator lusarski w Nowym Ji- czynie na Morawie, który bawił u swej matki przez wi ta Bo ego Narodzenia⁶⁶. Najmłodszym samo- bójc , wspomnianym w Gwiazdce Cieszyńskiej, był trzynastoletni chłopiec z Trzy ca, który, nie chc c ić na rozkaz ojca do pracy, poszedł do stodoły i si powiesił w 1880 r.⁶⁷ Młodszym od niego mógł być pewien chłopiec z Wierzbicy, który powiesił si w kwietniu 1876 r., lecz gazeta nie podaje jego wieku⁶⁸. Z kolei jednym z najstarszych był siedemdziesi ciosiedmioletni Franciszek Wicherek, swego czasu wła ciciel młyna, który w 1898 r. w Cieszynie strzelił do siebie trzy razy⁶⁹.

W ród samobójców odnotowanych w Gwiazdce Cieszyńskiej odnajdujemy kilka postaci, które odegrały rol w dziejach regionu. 31 V 1894 zastrzelił si Edward Zwierzina, wła ciciel kopalni z Mo- rawskiej Ostrawy. Pieniądze i zegarek zabrał kto z przechodzących. Morderstwo jest wykluczone – donosił tygodnik⁷⁰.

W 1870 r. zagin ł Leopold Klemens, kupiec z Cieszyna, radny miejski, zast pca burmistrza, dzia- łacz miejscowego stronnictwa niemieckiego. Odnaleziono go powieszonego w lesie w Ko czycach.

Powszechnie sądzą, i wypadek ten jest w związku z odpowiedzialno cią, która na niego jako zastępcę

59 Tam e, (1896), 24: Wiadomo, e samobójczyni liczyła 34 lat i była w stanie błogosławionym.

60 Przykładowo Jan Tellner z Cieszyna, czterdziestodziewi cioletni bednarz, w zamiarze samobójczym rzucił si pod poci g na szynach kolei koszycko-bogumi skiej. Tam e, (1908) 25.

61 Tam e, (1901), 10. Zarychta pozostawił wdow i pi cioro małych dzieci.

62 Tam e, (1897), 13.

63 Tam e, (1896), 5.

64 Tam e, (1895), 25.

65 Tam e, (1895), 16.

66 Tam e, (1891), 3.

67 Tam e, (1880), 19.

68 Tam e, (1876), 18.

69 Tam e, (1898), 53. Ci ko ranny został odwieziony do szpitala bonifratrów w Cieszynie.

70 Tam e, (1894), 23.

(9)

113

burmistrza spadała z powodu przeniewierstwa popełnionego przez kasjera miejskiego L. przed kilku tygodniami – pisała Gwiazdka Cieszyńska⁷¹. Klemens został pochowany ze wszystkimi honorami⁷².

W 1891 r. trzydziestosze cioletni Henryk Rudolf Zanibal z Cieszyna potomek znanej w tym czasie inteligenckiej rodziny, urz dnik w agencji fabryki wyrobów elaznych arcyksi cia Albrechta, we Lwo- wie odebrał sobie ycie wystrzałem z rewolweru. Powodem samobójstwa były złe stosunki majątkowe – wyja niała notatka prasowa⁷³.

Lektura Gwiazdki Cieszyńskiej pozwala te poznać reakcje społecze stwa na samobójstwa.

Wprawdzie czasami u ywano okre lenia zbrodnia⁷⁴, ale patrzono na to w kategorii tragedii, zarówno jednostki, jak i społecze stwa. W rosn cej liczbie samobójstw widziano przejaw upadku moralno ci⁷⁵ i objaw nowej, bezreligijnej kultury⁷⁶. Gwiazdka Cieszyńska zanotowała te ciekawy przes d zwi zany z samobójcami. W sierpniu 1891 r. w karwińskiej okolicy powiesił si człowiek. Przechodz cy robotni- cy zacz li zbierać po kawałku z paska, przy pomocy którego odebrał sobie ycie, wierz c, e fragment rzemienia przyniesie im szcz cie⁷⁷. Podobne zdarzenie miało miejsce w Cieszynie 25 VII 1900, kiedy to id cy do pracy ludzie zauwa yli ciało niejakiego Adamusa, który powiesił si niedaleko stacji kolejowej. Powróz, na którym wisiał, poci li na kawałki i podzielili mi dzy sob . Powrózek taki ma przy- nosić szczę cie noszącemu, co jest oczywi cie prostym zabobonem – ko czył krótk relacj Franciszek Kunz, korespondent Gwiazdki⁷⁸.

Przyjrzenie si samobójstwom w wietle Gwiazdki Cieszyńskiej pozwala nie tylko uchwycić trage- die poszczególnych osób. Dzi ki temu mo emy poznać, co dr czyło w tym czasie mieszka ców l ska Cieszy skiego, co ich popychało do ostateczno ci, jak jest odebranie sobie ycia. Innymi słowy dowiadujemy si , co w tym czasie dla ludzi było najwa niejsze.

71 Tam e, (1870), 47.

72 Tam e, (1870), 48. W styczniu 1871 r. nast piła wyprzeda rzeczy ze sklepu Leopolda Klemensa, zob. Tam e, (1871), 1 i 3.

73 Tam e, (1891), 7.

74 Tam e, (1877), 5.

75 Tam e, (1876), 18.

76 Tam e, (1876), 21.

77 Tam e, (1891), 34.

78 Tam e, (1900), 31.