www.ochronazabytkow.pl
PROJEKT
KONSERWATORSKI STOLARKI OKIENNEJ
Wykonanie projektu konserwatorskiego dla
stolarki okiennej w mieszkaniu nr 3 przy ul. Stefana Żeromskiego 11 w Olsztynie
Wykonawca:
Ochrona Zabytków KRESY Michał Horbowicz ul. Lipowa 3, 21-542 Leśna Podlaska
tel. 667 334 931 email: info@ochronazabytkow.pl
Autorzy dokumentacji konserwatorskiej:
mgr Andrzej Damian Borsuk mgr Michał Horbowicz
BYDGOSZCZ, CZERWIEC 2019
DZIEŁO KONSERWATORSKIE I DOKUMENTACJA CHRONIONE PRAWEM AUTORSKIM
1
SPIS TREŚCI
1. KARTA IDENTYFIKACYJNA ZABYTKU I DOKUMENTACJI... 2
2. CEL ORAZ ZAŁOŻENIA PRAC BADAWCZYCH ... 3
3. ZAGADNIENIA HISTORYCZNE ... 4
4. OPIS, ANALIZA FORMY I FUNKCJI ORAZ STAN ZACHOWANIA ... 5
5. ZAŁOŻENIA PROJEKTOWE ... 9
DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA ... 10
DOKUMENTACJA RYSUNKOWA ... 15 OKNO TYP I – WIDOKI I PRZEKROJE SKALA 1:10
OKNO TYP I – PRZEKRÓJ PIONOWY A-A SKALA 1:1 OKNO TYP I – PRZEKRÓJ POZIOMY B-B SKALA 1:1 OKNO TYP I – ELEMNTY METALOWE SKALA 1:1
2
1. KARTA IDENTYFIKACYJNA ZABYTKU I DOKUMENTACJI
Nr rejestru zabytków: A/ 4012, wpis z dnia: 19 stycznia 1989 r.1.1. DANE IDENTYFIKACYJNE
RODZAJ: stolarka okienna kamienicy przy ulicy Stefana Żeromskiego 11 w Olsztynie
DATOWANIE OBIEKTU: budynek – lata 1902 - 1904, stolarka okienna – lata 70-te/80-te XX w WŁAŚCICIEL: Gmina Olsztyn
MATERIAŁ I TECHNIKA: Drewniana stolarka okienna, malowana.
TYP I i II: skrzynkowa, jednokrosnowa WCZEŚNIEJSZE PRACE: TAK
WCZEŚNIEJSZE DOKUMENTACJE: TAK
1.2. DANE DOTYCZĄCE OPRACOWANIA
ZLECENIODAWCA: Zakład Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie, ul. Cicha 5, 11- 041 Olsztyn
AUTORZY DOKUMENTACJI: Andrzej Damian Borsuk, Michał Horbowicz DATA I MIEJSCE WYKONANIA: czerwiec 2019, Bydgoszcz
MIEJSCE PRZECHOWYWANIA:
1. EGZ.: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Olsztynie, ul. Podwale 1, 11-041 Olsztyn 2. EGZ.: Zakład Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie, ul. Cicha 5, 11-041 Olsztyn 3. EGZ.: Ochrona Zabytków KRESY, ul. Lipowa 3, 21- 542 Leśna Podlaska
Olsztyn – fragment współczesnej mapy: plan orientacyjny z zaznaczoną lokalizacją kamienicy, skala przybliżona 1:5000 (źródło: www.openstreetmap.org, dostęp: 14.06.2019 r.)
3
2. CEL ORAZ ZAŁOŻENIA PRAC BADAWCZYCH
Poniższe opracowanie dotyczy wykonania projektu konserwatorskiego stolarki okiennej w lokalu nr 3 mieszczącym się w zabytkowym budynku przy ulicy Stefana Żeromskiego 11 w Olsztynie.
Z powodu braku oryginalnej, historycznej stolarki okiennej w budynku, dokonano weryfikacji dokumentacji będącej w zasobach Zakładu Lokali i Budynków Komunalnych w Olsztynie. W wyniku weryfikacji stwierdzono, że wśród opracowań znajduje się dokumentacja dotycząca stolarki okiennej w budynku przy ulicy Żeromskiego 111. Dokumentacja z 2016 r.
zawiera projekt konserwatorski (widoki i przekroje: poziomy i pionowy w skali 1:10, przekroje:
poziomy i pionowy w skali 1:1 oraz detale w skali 1:1) wykonany na podstawie inwentaryzacji pomiarowo-rysunkowej zachowanego historycznego okna na klatce schodowej kamienicy Żeromskiego 12.
Ponadto za wzór do stworzenia projektu stolarki okiennej posłużyły odtworzone okna (wykonane na bazie wymienionych okien w oparciu o ww. dokumentację) w elewacji frontowej i tylnej lokalu nr 1, których konstrukcję, podziały, formy dekoracyjne powtórzono w projekcie konserwatorskim.
Zakres opracowania obejmuje skrócony opis, analizę formy i funkcji oraz stan zachowania obecnej stolarki i jej dokumentację fotograficzną oraz projekt konserwatorski nowej stolarki powstałe w oparciu o projekt konserwatorski z 2016 r. i odtworzone okna w lokalu nr 1. Podstawę opracowania stanowią: oględziny stolarki okiennej w lokalu nr 3, pomiary stolarki znajdującej się w lokalu nr 1, weryfikacja oryginalnej stolarki okiennej na klatce schodowej kamienicy przy ul. Żeromskiego 12. Na projekt składają się: widoki i przekroje wykonane w skali 1:10; przekroje poprzeczny i podłużny w skali 1:1 oraz detal w skali 1:1.
1 Jolanta Pietkiewicz, Sylwia Hliwiadczyn, Projekt stolarki okiennej. Lokalizacja: ul. Żeromskiego 11/1 w Olsztynie, Olsztyn 2016.
4
3. ZAGADNIENIA HISTORYCZNE
Dynamiczny rozwój miasta pod koniec XIX i w początkach XX w., przy równoczesnym wzroście jego rangi (będące w dużej mierze następstwem wyboru Olsztyna na siedzibę powstałej w 1905 r. rejencji olsztyńskiej), skutkowały wytyczaniem nowych ulic, zmianami nazw ulic na bardziej „godne”, wznoszeniem na dużą skalę kamienic i domów pod wynajem (jeszcze w pierwszej dekadzie XX w. – obok obiektów w duchu secesji i modernistycznych – wciąż powstawały realizacje neorenesansowe, neobarokowe i eklektyczne).
Ulica Żeromskiego, dawniej zwana Ciesielską (do 1945 Zimmerstrasse), początkowo wytyczona była jedynie pomiędzy ulicą Wojska Polskiego a Jagiellońską. W 1897 r. Zarząd Kolei zbudował przy niej trzy pierwsze domy dla swoich pracowników: budynki te o numerach 8, 9 i 34 były jedynymi w tej części ulicy jeszcze w 1901 r. Kolejne trzy robotnicze domy stanęły przy skrzyżowaniu ul. Żeromskiego z Sienkiewicza (dawna Piaskowa) w latach 1902 – 1904. Do 1910 według zbliżonego modelu wzniesiono takich obiektów ogółem dziesięć. Były one zamieszkałe przez pracowników kolei (m. in. konduktorów, mechaników i robotników) – zazwyczaj na dom przypadało od dwunastu do czternastu najemców.
Literatura:
Materiały, na których oparto opracowanie [w tym wcześniejsze dokumentacje]:
1. Andrzej Rzempołuch, Architektura i urbanistyka Olsztyna 1353-1953: od założenia miasta po odbudowę ze zniszczeń wojennych, Olsztyn 2005.
2. Stanisław Piechocki, Dzieje olsztyńskich ulic, Olsztyn 1998.
3. Rafał Bętkowski, Olsztyn jakiego nie znacie. Obraz miasta na dawnej pocztówce, Olsztyn 2003.
5
4. OPIS, ANALIZA FORMY I FUNKCJI ORAZ STAN ZACHOWANIA
USYTUOWANIE
Dawny budynek mieszkalny pracowników kolei przy ul. Stefana Żeromskiego 11, elewacje frontowa i tylna z zaznaczonymi stolarkami
OKNO 1 TYP I
OKNO 2 TYP I
6
Budynek przy ul. Stefana Żeromskiego 11, odtworzona stolarka okienna w lokalu nr 1, będące wzorem do odtworzenia okien w lokalu nr 3
7
TYP I
Lokalizacja Elewacja frontowa (południowo), II kondygnacja, III i IV oś od zachodu (dwa okna).
Rodzaj pomieszczenia Dwa pomieszczenia – salon i sypialnia
Materiał, konstrukcja Okno drewniane o konstrukcji skrzynkowej, jednokrosnowej.
Oszklenie w formie szyby gładkiej. Otwierane do wewnątrz, Podziały
Okno zamknięte łukiem odcinkowym, dwudzielne, dwupoziomowe.
Cztery skrzydła nadślemienia, jednokwaterowe. Cztery skrzydła podślemienia, jednokwaterowe.
Okucia Zawiasy, narożniki blaszane usztywniające.
Dekoracja,
cechy stylowe Profilowana listwa przymykowa zewnętrzna STAN ZACHOWANIA:
Przedmiotowa stolarka okienna ma w całości charakter wtórny. Stolarka okienna zachowana w stanie dobrym. Okno pokryte warstwami wtórnych przemalowań. Na skrzydłach zewnętrznych, na ościeżnicy, jak i na parapecie widoczne są miejsca spękania warstwy malarskiej, natomiast wokół oszklenia dostrzega się drobne ubytki kitu szklarskiego. Ościeżnica miejscami zawilgocona.
Ramiaki i okapniki skrzydeł zewnętrznych lekko uszkodzone przez działanie czynników atmosferycznych (opady, wysuszanie).
Wtórny charakter, przeciętna jakość wykonania, niewielka wartość historyczna i artystyczna pozwalają na zakwalifikowanie wskazanej stolarki okiennej do wymiany.
8
TYP II
Lokalizacja Elewacja tylna (północno), II kondygnacja budynku, III i IV oś od zachodu (dwa okna).
Rodzaj pomieszczenia Kuchnia
Materiał, konstrukcja Okno drewniane o konstrukcji skrzynkowej, jednokrosnowej.
Oszklenie w formie szyby gładkiej. Otwierane do wewnątrz, Podziały
Okno zamknięte łukiem odcinkowym, dwudzielne, dwupoziomowe.
Cztery skrzydła nadślemienia, jednokwaterowe. Cztery skrzydła podślemienia, jednokwaterowe.
Okucia Zawiasy, narożniki blaszane usztywniające.
Dekoracja,
cechy stylowe Brak wyraźnych cech stylowych.
STAN ZACHOWANIA:
Przedmiotowa stolarka okienna ma w całości charakter wtórny. Stolarka okienna zachowana w stanie dobrym. Okno pokryte warstwami wtórnych przemalowań. Na skrzydłach zewnętrznych, na ościeżnicy, jak i na parapecie widoczne są miejsca spękania warstwy malarskiej, natomiast wokół oszklenia dostrzega się drobne ubytki kitu szklarskiego. Ościeżnica miejscami zawilgocona.
Ramiaki i okapniki skrzydeł zewnętrznych lekko uszkodzone przez działanie czynników atmosferycznych (opady, wysuszanie).
Wtórny charakter, przeciętna jakość wykonania, niewielka wartość historyczna i artystyczna pozwalają na zakwalifikowanie wskazanej stolarki okiennej do wymiany.
9 5. ZAŁOŻENIA PROJEKTOWE
W efekcie badań i analizy stanu zachowania stolarki okiennej, ze względu na wtórny charakter (okno z lat 70-tych XX w.), nieszczelność, niewielką wartość historyczną i artystyczną, zaleca się wymienić stolarkę na nową odtwarzającą formy historyczne w oparciu o projekt konserwatorski (stworzony na podstawie projektu konserwatorskiego stolarki odtworzeniowej w lokalu nr 1 oraz oględzinach zachowanego okna oryginalnego na klatce schodowej kamienicy przy ul. Stefana Żeromskiego 12).
Na podstawie dokumentacji badań konserwatorskich2 uznano za prawidłowe zastosować w przypadku wymiany stolarki okiennej warstwę malarską o kolorze zbliżonym do NCS S 6020- G10Y.
Odtworzenie okna należy wykonać z dokładnym odwzorowaniem kształtu profili i detali, zachowaniem wymiarów elementów oraz zastosowaniem ich historycznych połączeń – ściśle według projektu konserwatorskiego zawartego w niniejszym opracowaniu.
Ze względu na identyczne wymiary otworów okiennych, a także duże prawdopodobieństwo występowania jednego typu historycznej stolarki okiennej, stworzono projekt jednego typu stolarki okiennej, do zastosowania we wszystkich czterech otworach okiennych lokalu nr 3 w budynku przy ul. Stefana Żeromskiego 11.
Wymagania i wskazania:
TYP I i II
- konstrukcja okna: skrzynkowa, jednokrosnowa;
- skrzynka osadzona jak w dokumentacji pomiarowo-rysunkowej; ramiaki łączone za pomocą czopów, dodatkowo wzmocnione blachami kątowymi;
- identyczna liczba skrzydeł i podziałów jak w dokumentacji pomiarowo-rysunkowej;
- okapniki drewniane o kształcie i wymiarach jak w dokumentacji pomiarowo-rysunkowej;
- detal sztukatorski (słupek okienny, listwa przymykowa, ślemię) o kształcie i wymiarach jak w dokumentacji pomiarowo-rysunkowej;
- profilowanie elementów stolarki identyczne jak w dokumentacji pomiarowo-rysunkowej;
- zaleca się rekonstrukcję okuć na podstawie zachowanych wzorów/materiał, kształt, wymiary/;
- szklenie metodą tradycyjną na kit albo sylikonem barwnym (w kolorze okna);
- okno pomalować zgodnie z zaleceniami zawartymi w niniejszej dokumentacji.
Uwaga:
Wykonawca stolarki przed przystąpieniem do jej realizacji powinien sprawdzić wymiary zewnętrzne istniejących okien w naturze i w miarę potrzeby korygować gabaryty okien.
2 Adam Kaźmierczak, Daria Jagiełło, Beata Zarzycka, Dokumentacja badań konserwatorskich: ustalenie kolorystki stolarki okiennej w mieszkaniu nr 3 w budynku przy ul. Stefana Żeromskiego 11 w Olsztynie, Toruń 2018.
10
DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA
11
1. ul. Stefana Żeromskiego 11, elewacja frontowa, widok od południa
2. ul. Stefana Żeromskiego 11, okna typu I
12
3. ul. Stefana Żeromskiego 11, okna typu II
4. ul. Stefana Żeromskiego 11, okno typu II, widok od wewnątrz
13
5. ul. Stefana Żeromskiego 11, typ II, ościeżnica, nieprofilowane ramiaki
6. ul. Stefana Żeromskiego 11, ślemię wewnętrzne, ościeżnica, widoczne wtórne przemalowania
14
7. ul. Stefana Żeromskiego 11, ślemię, widok od zewnątrz
8. ul. Stefana Żeromskiego 11, ślemię i listwa okna wzorcowego
15
