Seria: O RG A N IZA C JA I ZA RZĄ D ZA N IE z. 95 N r kol. 1961
Andriy V LA SEN K O , V iktor VLASENKO U niw ersytet Opolski
W ydział Przyrodniczo-Techniczny vlasenko@ uni.opole.pl
METODY ANALIZY ZRÓWNOWAŻONOŚCI ROZWOJU WIELKICH SPOŁECZNO-TERYTORIALNYCH SYSTEMÓW - MODELOWANIE SEMANTYCZNE PROCESÓW W SEKTORZE TRANSPORTU
Streszczenie. A rtykuł zaw iera opis metodologii i ilustracje metod oceny stanów zrów now ażoności i identyfikacji zjaw isk oraz okresów anomalnej dynamiki kryzy
sowej na podstaw ie historyczno-system ologicznej (HS-) analizy normalizowanych w skaźników rozw oju w szystkich m od (rodzajów) transportu w wielkich społeczno- -terytorialnych system ach (STS), na przykładach sektorów transportu USA, Unii Europejskiej (UE-28) i Federacji Rosyjskiej. Analiza je st prowadzona w kontekstach strukturalnym i funkcjonalnym z kom pleksow ą oceną zbieżności i jest oparta na sem antycznym m odelowaniu.
Słow a kluczow e: transport, zrównoważoność, modelowanie semantyczne procesów
THE METHODS OF LARGE SOCIAL-TERRITORIAL SYSTEMS SUSTAINABILITY EVOLUTION ANALYSIS - SEMANTIC MODELING OF TRANSPORTATION SECTOR PROCESSES
Sum m ary. The article presents the description o f methodology and examples o f case studies m ethods used for sustain states estimations and identification o f abnormal crises dynam ics. M ethods are based on historical-system atic (HS-) analysis o f auto
norm alized indexes o f all m odes o f sectors o f transportation progress (state changing) at the large social-territorial systems (STS) such as USA, European Union (EU-28) and Russian Federation. A nalysis is carried out in structural and functional context and provides the com plex evaluations o f processes convergence (synergy).
Keywords: transportation, sustainability, processes semantic modeling
1. Wstęp. Koncepcja, uzasadnienie celu i zagadnień badawczych
Badania z historii nauki i techniki m ogą w spierać projektow anie w ielkich systemów, podjęcie strategicznych decyzji w inw estycyjnych, technologicznych, społecznych działaniach i są często oparte na m etodach historiograficznych analizy w podejściu opisow ym , z oceną roli personalnej pew nych osób (zespołów , instytucji). A naliza bibliograficzna pokazała tendencje rozw oju badań z historii nauki i techniki w regionach środkow o- i w schodnioeuropejskim w okresie drugiej połow y XX w. i potw ierdziła tę te z ę 1. Rozw ój społeczeństw charakteryzuje się procesam i regionalizacji i globalizacji. To często niw eluje rolę odrębnych jednostek, zastępując je , ja k o obiekty badań, procesam i i w ynikam i w spólnej pracy - w statystyczno- dynam icznym ujęciu, w ram ach tzw. hipersystem ów . W tym aspekcie pow iększa się rola transportu i kom unikacji ja k o czynników globalnych. A naliza system ow a procesów funkcjonow ania m od transportu składa się na dość skom plikow any obraz system u transportu regionów św iata2. A ktualne pozostają kw estie historyczno-system ologicznej (HS-) analizy system ów transportu i logistyki, ja k o kom unikacyjnej dom inanty rozw oju regionalnych, społeczno-terytorialnych system ów (STS). Jako STS w ystępują potężne państw a lub grupy państw , tw orzące struktury gospodarczo-ekonom iczne (z dom inującym i państwami i kom unikacjam i) - na zasadzie terytorialnej bliskości: U nia E uropejska (RFN , Francja), N A FTA (USA, K anada), M ercosur (A rgentyna, Brazylia), SA FTA (Pakistan, Indie), WNP (Federacja Rosyjska, Ukraina) lub pod w zględem bliskości poziom u rozw oju - grupy G7, G20, kraje rynków w schodzących itp. Podstaw ą teoretyczną H S -analizy procesów w STS, w tym transporcie, je s t ogólna teoria system ów 3. W zw iązku ze złożonością opisu, należy operować kontekstow ym i m odelam i system ów. N ajprostsze to korelacyjne m odele dynamiczno- i strukturalno-statystyczne, oparte na statystykach STS, które (po norm alizacji) nazywamy sem antykam i w stępnym i (źródłow ym i). Tego rodzaju m odele nazyw am y semantycznymi (kontekstow ym i), procedury analizy, syntezy i identyfikacji - m odelow aniem semantycznym.
W w yniku tego m odelow ania pow stają tzw. w tórne sem antyki. O ceny zrównoważoności
1 Iw anow M., V lasenko A., Vlasenko V.: Retrospektywna analiza i współczesny stan badań z historii nauki i techniki w regionie środkow o- i w schodnioeuropejskim, [w:] Pokusa T. (red.): Zarządzanie, logistyka - procesy, koncepcje, narzędzia. W yższa Szkoła Zarządzania i A dm inistracji, Instytut Śląski, Opole 2013, s. 25-70.
2 Brzeziński M .: Inżynieria system ów logistycznych. W ojskow a A kadem ia Techniczna, W arszaw a 2015, s. 145;
B ąk M. (red.): Integracja transportu pasażerskiego w U nii E uropejskiej. U niw ersytet G dański, Gdańsk-Sopot 2012, s. 161; K oziarski S.: T ransport lądow y na św iecie. Instytut Śląski, O pole 2007, s. 273; Koziarski S.:
T ransport w Europie. Instytut Śląski, O pole 2005, s. 291; Jacyna M. (red.): K ształtow anie systemów w w ybranych obszarach transportu i logistyki. P olitechnika W arszaw ska, W arszaw a 2014, s. 294.
3 von Bertalanfły L.: Ogólna teoria systemów. Podstawy, rozwój, zastosowania. PWN, Warszawa 1984, s. 339;
Sadowski W.N.: Podstawy ogólnej teorii systemów. Analiza logiczno-m etodologiczna. PWN, Warszawa 1978, s. 307; 3BepeB T.H.: Teoperm ecKas HHtjjopMaTHKa h ee ocHOBamiH. <bn3MaTjniT, 2008; JlanniHH B.A.:
OHTOJiormt b KOMnbiOTepHbix cncTCMax. Hayunbiß M irp, 2010, c. 222; HmconaeB B.H., Epyx B.M.:
CncTeMOTexuHKa: Meronu h npnjioarem«. MaumHOCTpoeHHe, 1985, c. 199.
(spójności, zbieżności, synergii procesów ) rozwoju są oparte na m iarach zbieżności (synergii) w ektorów chronologii (W Ch) i w ektorów głównych systemowych parametrów (W GSP), we w stępnych (źródłow ych) sem antykach, w yłanianych jako elementy strukturalne. Poważnym aspektem H S-analizy rozw oju, zw łaszcza systemu transportu, w STS jest ocena wrażliwości m odeli sem antycznych procesów wobec ukrytych, słabych zmian czynników kontekstu, koniunktury, które odbyw ają się w okresach przed- i (po-)kryzysowych, innych anomalnych zachowań sem antyk. Te w łaściw ości modeli m ogą wystąpić w roli markerów do prognozo
w ania kataklizm ów lub ocen ich skutków, identyfikując okresy reakcji systemów. Sektor transportu, zdaniem autorów, potencjalnie może mieć takie właściwości semantyczne. Pozwala to sform ułow ać problem badawczy: opracowanie i ocena skuteczności metod HS-analizy zm ian charakterystyk m od sektora transportu wielkich STS na podstawie semantycznym m odelow aniu kontekstow ym . Celem artykułu je st opis metod analizy i badanie, bazując na studium przypadków STS, właściwości dyskrym inacyjnych tych metod wobec zjawisk anom alnych i procesów ukrytych w m odach transportu. W ramach artykułu przedstawiono m etody m odelow ania sem antycznego i wyniki HS-analizy procesów w modach transportu w ybranych STS; oceny zdolności dyskrym inacyjnych metod.
2. Opis metodologii HS-analizy procesów w modach transportu STS
Schem at koncepcyjny m etodologii H S-analizy procesów w sektorze (modach) transportu STS przedstaw iono na rys. 1. M etodologia została oparta na podstawach teoretycznych system ologii i system otechniki4. Podstaw ow e obiekty analizy to semantyki (w kontekście inform acyjnym ), które tw orzą taksonom ie (ontologie) i opisują powiązane procesy. Opis realizacji m etodyk H S-analizy procesów na przykładzie m ody transportu kolejowego autorzy przedstaw ili w innych pracach5. Procesy są opisywane przez dynamiczne i strukturalno- statystyczne modele, które są identyfikowane w ramach wtórnych semantyk - modeli korelacyjnych W GSP i W Ch. W ektory te pow stają w wyniku normalizacji wstępnych danych, jak o kom ponenty źródłow ych sem antyk opisujących profile (mody) w lokalnych bazach.
Po norm alizacji są obliczane m acierze korelacji dynamicznej i strukturalnej z oceną
4 von B ertalanffy L.: op.cit.; Sadow ski W .N.: op.cit.; 3b c p c bT.H.: op.cit.; JlammiH B.A.: op.cit.; HnKonaeB B.H., EpyK B.M .: op.cit.
5 Iw anow M ., V lasenko A., V lasenko V.: A naliza dynamiki infrastruktury transportu kolejowego, cz. I: próba historyczno-system ologicznego ujęcia procesów kształtowania na podstawie analizy korelacyjnej zmian strukturalnych sieci św iatow ej, [w:] G aw dzik A. (red.): W ybrane zagadnienia szeroko pojętej inżynierii procesow ej, t. 11. W ydaw nictw o Św iętego Krzyża, Opole 2015, s. 27-58; Iwanow M., Vlasenko A., Vlasenko V.: A naliza dynam iki infrastruktury transportu kolejowego, cz. II: próba historyczno-systemologicznego ujęcia procesów funkcjonow ania, [w:] G aw dzik A. (red.): W ybrane zagadnienia szeroko pojętej inżynierii procesowej, t. II. W ydaw nictw o Św iętego Krzyża, O pole 2015, s. 59 -89.
param etrów statystycznych opisow ych (PSO ) i histogram ów w spółczynników korelacji (CoC).
Z biór tych w spółczynników tw orzy sem antykę w tórną, n a podstaw ie której prowadzi się analizę sygnatur m iar synergii (zbieżności) procesów w profilach m od transportu STS. Metoda kształtow ania w tórnych sem antyk je s t przedstaw iona w postaci schem atu na rys. 2.
Interpretacja m odeli sem antycznych i ocena stopni zrów now ażoności procesów rozwoju (zm ian) odbyw a się na podstaw ie oceny stosunków m iar porządku i chaosu, ja k o sum wartości histogram ów w spółczynników korelacji w zakresach C oC = (ł,0 ..0 ,7 ) i (0,25..-1,0), w połączeniu ze stosunkiem średnich globalnych korelacji W G SP i W Ch. Jako uzupełniająca w ystępuje m etoda analizy sygnaturow ej, stosow ana do oceny m iar zbieżności (ewentualnej synergii) w skazujących na stopień strukturalizacji i podobieństw a rozkładów , synchronizacji w ektorów w skaźników procesów w płaszczyznach czasu i struktur sem antyk. M etoda ta jest oparta na filtracji progowej m acierzy korelacji. Jeżeli w spółczynnik CoC(W G SP) lub C oC (W C h) przekracza próg korelacji, w ybrany w jak o ści kryterium zbieżności (ewentualnej synergii), to pow oduje pow stanie w odpow iedniej kom órce m acierzy zbieżności liczby 1, w innym przypadku - 0. Sum a w ierszy m acierzy zbieżności w odpow iedniej kolumnie w skazuje na stopień podobieństw a (zbieżności, ew entualnej synergii) w ektorów wskaźników.
W korelacji dynam icznej w skazuje to na ekw iw alentny okres korelacji rozkładu W GSP-u w czasie - stopień stateczności jeg o struktury i synchronizacji procesów - komponentów sem antyki. Filtracja m acierzy korelacji W C h pokazuje m iary zbieżności (podobieństwa) procesów - kom ponentów w okresie analizy. Procedury detekcji i identyfikacji anomalii zachow ania sem antyki polegają na analizie porów naw czej stopni zm ian PSO w ektorów WGSP i W C h w przestrzeniach sem antyk, na ocenie dynam iki w spółczynników w ariancji wartości w stępnych i w ariancji korelacji W G SP (W C h) i stopnia spadku m iar zbieżności, przy ustalonych progach korelacyjnych. O kresy dynam iki kryzysow ej przejaw iają się dość dynam icznym i i znaczącym i w zrostam i w spółczynników w ariancji korelacji (często na tle niew ielkich zm ian PSO źródłow ej sem antyki lub braku tych zm ian) i znaczącymi (w ielokrotnym i) spadkam i m iar synergii (zbieżności) w ektorów w skaźników GSP.
N orm alizacja danych źródłow ych z oceną w ektorów wskaźników procesów:
autonorm alizacja ( A N J ; w spólnoudziałowa normalizacja (WUN_)
K ształtow anie struktur w stępnych (źródłowych): wektory głównych parametrów statystycznych - {WGSP} i wektory - chronologie - {WCh}
Synteza m odeli korelacyjnych - obliczenie m acierzy korelacyjnych wskaźników procesów : dynam icznych M oC(W GSP(NJC), Y) i strukturalnych MoC{WCh{Y), N _K )
A naliza m odeli korelacyjnych - obliczenie histogram ów współczynników korelacji CoC i ocena w ektorów (m acierzy) param etrów statystyczno-opisowych (PSO)
Identyfikacja m odeli sem antycznych na podstawie interpretacji modeli histogramowych
Identyfikacja m odeli sem antycznych przez filtrację progową macierzy Tr(MoCQ) i ocenę m iar synergii (zbieżności) procesów , przez analizę morfologii modeli korelacyjnych
O cena trendów i interpretacja zjaw isk kryzysowych na podstawie ocen m iar synergii w płaszczyźnie chronologii (W GSP) i płaszczyźnie strukturalnej (WCh)
Rys. 1. Schemat koncepcyjny metodologii HS-analizy procesów w STS Fig. 1. Conceptual diagram o f methodology o f HS-analysis ofprocesses at STS Źródło: Opracowanie własne.
W procesie H S-analizy w yjaśnia się stopień wrażliwości semantycznych modeli, w pew nych kontekstach, w obec zm ian koniunktury, kryzysów i innych czynników kontekstu.
Sem antyka źródłow a
W ektory GSP {WGSP} = {GSPi (Ch_Yi) ,...G S Pm
0Ch_Y,',)};
/ = 1 . . N
K ształtow anie w tórnego m odelu sem antycz
nego
W ektor-chronologie G SP {WCh} = {GSPk (Y i,Y2,...Yi, Yj,...
F*)}
, k = \..MW Ch(GSPk)
I z
W G SP(Yi) łVCh(GSPp)
K orelator w ektorów - chronologii W Ch
{W Ch{GSPk) ® WCh{GSPp)}
\ 7
IVGSP(YN)
K orelator W G SP {WGSP(Ch_Y<) ®
\ y
M acierz korelacyjna (M *M ) MoC{W Ch) - korelacja strukturalna M acierz korelacyjna (N *N )
M oC{W G SP) - korelacja dynam iczna
A nalizator param etrów statystycznych opisow ych (PSO) M oC(W GSP); M oC(W Ch))
O cena m iar zbieżności (synergii):
identyfikacja okresów czasow ych i struktur anom alnych
A nalizator histogram ow y korelacji M oC{W GSP)\ M oC{W Ch)
Filtracja progow a w spółczynników korelacji - ocena w skaźnika zbieżności (synergii) procesów
A naliza zm ian m iar zbieżności w czasie (dynam ika) i strukturze (w ew nątrzsystem ow a kom unikacja - podobieństw o procesów )
Rys. 2. Schemat metodyki kształtowania semantyk wtórnych i analizy zbieżności procesów w modach transportu STS
Fig. 2. Diagram o f methodics on secondary semantics forming and processes convergence analysis at STS transportation modes
Źródło: Opracowanie własne.
3. Taksonomie modeli semantycznych sektora transportu STS
Sem antyczne m odele źródłow e procesów transportow ych tw orzą pew ne taksonom ie - struktury klasyfikacyjne na poziom ach „LBD - profil - sem antyka - kategoria”. Jako przykłady studiów przypadku, bazując na opracow anych m etodach, przebadane były m ody sektorów transportu STS - USA, U E-28, Federacji Rosyjskiej (RF). Niżej przedstaw ione są niektóre w yniki badań.
W tabeli 1 została przedstaw iona struktura LBD statystyk transportu U SA , która je st opracow ana na podstaw ie danych B TS_R IT A _D oT 6.
Tabela 1 Struktura LBD statystyk źródłow ych transportu U SA (w ersja 2013)
R o zd ziały (p ro file k o n tek sto w e) lo k aln e j b azy d a n y c h (LB D ) L K
Rozdział 1 - System Transportu 72
R ozdział 2 - Bezpieczeństw o w Transporcie (w ypadki i ofiary) 66
Rozdział 3 - T ransport i Ekonom ia (G ospodarka) 38
Rozdział 4 - T ransport, Energia, Środow isko (Efektyw ność i E m isja GHG) 63
R azem kategorii W GSP 239
Źródło: O p racow an ie w ła sn e na pod staw ie: JlanuiHH B .A .: O u to jio tu h b KOMrn,ioTcpHi>ix cHCTeiviax.
HayHHLiił MHp, 2010, c. 222.
Tabela 2 W ykaz profili LBD źródłow ych statystyk transportu U SA (w ersja 2013)
N _P P ro file m o d - n azw y (ro d za je) tr a n s p o r tu (serw isy) L K - z a k r e s W G S P
O k re s ch ro n o lo g ii W C h
1 P rzew oźnicy lotniczy - operatorzy narodow i 124 1960-2006
2 O gólne lotnictw o 40 1960-2008
3 D rogow nictw o sam ochodow e 84 1960-2009
4 Sam ochody osobow e 86 1960-2007
5 Sam ochody ciężarow e 53 1960-2008
6 A utobusy i autokary 20 1960-2008
7 T ransport kom unalny i tranzyt 147 1960-2009
8 Kolej pasażerski i tow arow y 49 1960-2009
9 W odny transport - morski i śródlądow y 51 1960-2007
10 Ropociągi 13 1960-2009
11 Gazociągi 42 1960-2009
L iczba kategorii W G SP, razem 709
Źródło: Opracowanie własne na p od staw ie: JlanuiHH B.A.: OnTOJiormi b KOMni>ioxepnBix CHcreMax.
HayHHbiił MHp, 2010, c. 222.
6 U.S. D epartm ent o f Transportation, w w w .transportation.gov; R esearch and Innovative Technology A dm ini
stration (RITA ), w w w .rita.dot.gov; N ational T ransportation Statistics 2000..2016, http://w w w .rita.dot.gov/
bts/sites/.
W ram ach rozdziałów bazy (tabela 2) w yłaniają się profile zaw ierające semantyki kontekstow e, na które składają się pew ne kategorie (L_K - liczba kategorii). Kategorie składają się na strukturę sem antyki, determ inującą W G SP. O gólna liczba kategorii wynosi 709.
Podobną strukturę m a LBD sektora transportu UE-28 - 9 profili, 108 semantyk7.
A nalogicznie opracow ane sem antyki statystyk transportu R F - 10 profili, 46 sem antyk8.
W zw iązku z ograniczoną objętością artykułu, dalej przedstaw iane są wyniki zastosowania ww. m etod do analizy ew olucji m od transportu STS, w profilach ogólnosystem owych i przew ozow ych. W kontekście transportu lądow ego analiza została przeprow adzona na podstaw ie danych z 70 krajów z 4 kontynentów - przew oźników regionalnych (więcej 75%
objętości św iatow ych przew ozów tow arów i pasażerów )9.
4. Analiza miar synergii (zbieżności) procesów w sektorach transportu STS
Poniżej (rys. 3a) są podane, ja k o przykłady realizacji m etod, sygnatury m iar synergii (zbieżności) w ektorów w skaźników udziałów różnych branż gospodarki U SA w PKB (19 kategorii w kontekście ogólnosystem ow ym ). Próg korelacji (CoC > = 0,9) ustala się jako granica pełnej strukturalizacji W G SP, natom iast próg CoC >= 0,25 - ja k o granica chaosu.
R ysunek 3b przedstaw ia sygnatury synergii (zbieżności) procesów rozw oju sektora transportu U SA w porów naniu ze zm ianam i PKB. A naliza w ykresów w skazuje na obecność ostrych znaczących spadków m iar zbieżności, co św iadczy o turbulentności procesów funkcjonowania i destrukturalizacji (dekorelacji W G SP) w okresach kryzysow ych - 2001-2002, 2008-2011 i kw alifikuje ten m odel ja k o w rażliw y w obec zm ian kontekstu. A naliza porównawcza (w zględem PKB EU -28) procesów w sektorze transportu U nii Europejskiej (rys. 3c) pokazuje tendencje podobne do procesów w U SA (a, b), ale bardziej są w ygładzone na większych odcinkach czasow ych ze znaczącym spadkiem (destrukturalizacja W G SP) w okresach przed- i pokryzysow ym . R eakcja procesów na zm iany kryzysow e w U E-28 są krótsze w zględem USA.
7 Eurostat, http://ec.europa.eu/eurostat/data/database.
8 Rosstat, http://w w w .gks.ru/w ps/w cm /corm ect/rosstat_m ain/rosstat/ru/statistics/.
9 Iw anow M., V lasenko A., V lasenko V.: A naliza dynam iki infrastruktury transportu kolejow ego, cz. I. Próba historyczno-system ologicznego ujęcia procesów kształtow ania na podstaw ie analizy korelacyjnej zmian strukturalnych sieci św iatow ej, J/w:] G aw dzik A. (red.): W ybrane zagadnienia szeroko pojętej inżynierii procesow ej, t. II. W ydaw nictw o Św iętego Krzyża, O pole 2015, s. 27-58; Iw anow M ., V lasenko A., Vlasenko V.: A naliza dynam iki infrastruktury transportu kolejow ego, cz. II: próba historyczno-system ologicznego ujęcia procesów funkcjonow ania, [w:] G aw dzik A. (red.): W ybrane zagadnienia szeroko pojętej inżynierii procesowej, t. II. W ydaw nictw o Św iętego Krzyża, O pole 2015, s. 59 -89.
Rys. 3. Sygnatury miar synergii (zbieżności) wskaźników rozwoju podstawowych branży gospodarki USA (a), mod sektora transportowego (b), funkcjonowania transportu wzgl. procesu wzrostu PKB Unii Europejskiej (c), funkcjonowania sektora transportu Federacji Rosyjskie (d) Fig. 3. Signatures of progress indexes synergy (convergence) measures o f base economy sectors of
USA (a), sector of transportation modes (b), operation of transport sector vs EU-28 GDP rate (c), operation of transport sector of Russian Federation (d)
Źródło: Opracowanie własne.
.c*
^ 4P 4P 4P ^ 4P
S y g n a t u r y m iar s y n e r g ii w e k to ró w w s k a ź n ik ó w fu n k c jo n o w a n ia tra n sp o rtu U S A - p r z e w o z y to w a ró w (w s z y s t k ie m o dy , 1 9 9 0 - 20 11 , _ A N _ 1 9 6 0
2 0 1 1)
Sygnatury miar synergii wektorów w skaźników przew ozów pasażerów
Sygnatury miar synergii procesów przewozów ładunków towarowych w U E (auto-flormalizowane procesy, ton-km, wszystkie mody transportu,
1995- 2012, _ M )
Sygnatury miar synergii wektorów wskaźników przewozów pasażerskich transportem samochodowym osobowym państw U E (auto*
normalizowane procesy, % m a x pas-km, 28 państw, 1995 -2012,_AN)
c) d)
Sygnatury miar synergii wektorów wskaźników przewozu pasażerów w pociągach wysokiej prędkości w państwach EU (auto-normalizowane
procesy, %m ax pas-km, 12 państw, 1990 -2012, _AN)
— CoO=0.9
CoO=0,7
— CoO=0.5
— CcO=0.2S
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2006 2010 2012
S yg na tu ry miar syne rgii wektorów w ska źnik ów przewozów ładunków tow arowych kolejami R F (AN_procesy, % m a x tys
ton w ysła nych ładunków, R F w c ałości I 8 okręgów federalnych, 2000 - 2 0 1 2 )
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
e) f)
Rys. 4. Sygnatury miar synergii (zbieżności) wskaźników przewozów w modach transportu USA (a; b), UE-28 (c, d, e) i RF (f)
Fig. 4. Signatures of synergy (convergence) of haulage and conveyance indexes at transportation modes o f USA (a, b), EU-28 (c, d, e), RF (f)
Źródło: Opracowanie własne.
A nalogiczne zachow anie w ykazują semantyki profilu ogólnosystemowego sektora transportu RF (rys. 3d), ale z m niejszą wrażliwością modeli wobec zmian kontekstu w okresie (2000-2011). O stre zm iany w okresie (1985-1993) powiązane są ze zmianą skali czasu analizy z procesam i destrukcji STS (upadek ZSRR, zmiana struktur władzy w RF). Charakterystyki m iar synergii (zbieżności) procesów funkcjonowania w różnych modach transportu ww. STS, podane na rys. 4a-4f, i pokazują w rażliwość modeli wobec zmian kryzysowych.
5. Zakończenie. Wnioski i perspektywy badawcze
W yniki badań w skazują na okresy historyczne wysokiej strukturalizacji wektorów w skaźników funkcjonow ania sektora transportu STS - fazy równowagi, stabilnego rozwoju i okresy przem ian fazow ych, turbulencji - ostrych i dużych spadków m iar synergii (zbieżności). Badania w ykazały pew ną perspektywiczność metod HS-analizy, opartych na m odelow aniu sem antycznym , do zastosow ania w celu oceny zrównoważoności procesów rozw oju, trendów przed- i pokryzysowych. Opracowana m etodyka jest oparta na modelach sem antycznych w profilach (kontekstach) system ów i realizuje możliwości powiększenia głębi analizy m iar zbieżności - m arkerów zjawisk anomalnych rozwoju sektora transportu.
To, zdaniem autorów, oprócz w artości teoretycznej m a istotne znaczenie praktyczne przy analizie system ow ej, podejm ow aniu strategicznych decyzji i hiperprojektowaniu wielkich inw estycji, ocenie w pływ ów zjaw isk kryzysowych na funkcjonowanie segmentów transportow o-kom unikacyjnych i logistycznych STS - identyfikacji zwiastunów kryzysów i ocenę reakcji STS. W jakości dyskrym inatorów zmian anomalnych zostały wybrane modele funkcjonow ania sektorów transportu ze w zględu na jego systemotwórczą rolę i potencjalną w rażliw ość sem antyk w obec zm ian kontekstowych, co zostało udowodniono praktycznymi badaniam i na realnych danych statystycznych wybranych STS - mocarstw transportowych.
Jako kierunki dalszych badań m ogą wystąpić: rozszerzenie zakresu STS, oceny zrów now ażoności procesów w innych sektorach gospodarki, społeczno-humanistyczne aspekty kształtow ania przestrzeni semantyki „Infrastruktura - Nauka - Technika - Oświata”.
B ibliografía
1. von B ertalanffy L.: O gólna teoria system ów . Podstaw y, rozwój, zastosow ania. PWN, W arszaw a 1984, s. 339.
2. B rzeziński M.: Inżynieria system ów logistycznych. W ojskow a A kadem ia Techniczna, W arszaw a 2015, s. 145.
3. B ąk M. (red.): Integracja transportu pasażerskiego w U nii Europejskiej. Uniwersytet Gdański, G dańsk-Sopot 2012, s. 161.
4. K oziarski S.: Transport lądow y na świecie. Instytut Śląski, O pole 2007, s. 273.
5. K oziarski S.: Transport w Europie. Instytut Śląski, O pole 2005, s. 291.
6. Jacyna M. (red.): K ształtow anie system ów w w ybranych obszarach transportu i logistyki.
Politechnika W arszaw ska, W arszaw a 2014, s. 294.
7. Sadow ski W .N.: Podstaw y ogólnej teorii system ów. A naliza logiczno-m etodologiczna.
PW N , W arszaw a 1978, s. 307.
8. 3Bepeß T.H.: TeoperanecK aa nHcjiopMaraica h ee ocHOBaHna. <Ł>H3MaTJiHT, 2008.
9. JlanuiHH B.A.: OuTOJioran b KOMnbiOTepHtix CHcreMax. HayuHbiH M np, 2010, c. 222.
10. HnKOJiaeB B.H., Epyx B.M .: CHCTeMOTexHHica: M e r o f l b i h npnnoxceHHfl.
MamHHOcrpoeHne, 1985, c. 199.
11. Iw anow M ., V lasenko A ., V lasenko V.: R etrospektyw na analiza i w spółczesny stan badań z historii nauki i techniki w regionie środkow o- i w schodnioeuropejskim , [w:] Pokusa T.
(red.): Z arządzanie, logistyka - procesy, koncepcje, narzędzia. W yższa Szkoła Zarządzania i A dm inistracji, Instytut Śląski, O pole 2013, s. 25-70.
12. Iw anow M ., V lasenko A., V lasenko V.: A naliza dynam iki infrastruktury transportu kolejow ego, cz. I. Próba historyczno-system ologicznego ujęcia procesów kształtowania na podstaw ie analizy korelacyjnej zm ian strukturalnych sieci św iatow ej, [w:] G aw dzik A.
(red.): W ybrane zagadnienia szeroko pojętej inżynierii procesow ej, t. II. W ydawnictwo Świętego K rzyża, O pole 2015, s. 27-58.
13. Iwanow M ., V lasenko A., V lasenko V.: A naliza dynam iki infrastruktury transportu kolejow ego, cz. II. Próba historyczno-system ologicznego ujęcia procesów funkcjonow ania, [w:] G aw dzik A. (red.): W ybrane zagadnienia szeroko pojętej inżynierii procesow ej, t. II. W ydaw nictw o Św iętego K rzyża, O pole 2015, s. 59 -89.
14. U.S. D epartm ent o f T ransportation, w w w .transportation.gov.
15. R esearch and Innovative T echnology A dm inistration (RITA ), w w w .rita.dot.gov.
16. N ational Transportation Statistics 2000..2016, http://w w w .rita.dot.gov/bts/sites/.
17. rita.dot.gov.bts/files/publications/national_transportation_statistics/index.htm l.
18. Eurostat, http://ec.europa.eu/eurostat/data/database.
19. R osstat, http://w w w .gks.ru/w ps/w cm /connect/rosstat_m ain/rosstat/ru/statistics/.
A bstract
The article presents the description o f methodology and examples o f case studies methods used for sustain states estim ations and identification o f abnormal crises dynamics. M ethods are based on historical-system atic (HS-) analysis o f auto-normalized indexes o f all modes o f sectors o f transportation at the large social-territorial systems (STS) such as USA, European U nion (EU -28) and R ussian Federation. A nalysis is carried out in structural and functional context and provides the com plex evaluations o f convergence (synergy) o f processes on short- and m edium -periodicity tim e scales and covers intervals 60-th XX - first decade XXI centuries, w ith especial accents done on periods o f crises. The research results prove the eventual usefulness o f m ethods proposed as discrim inators o f crises states and previous and post-crises trends in processes o f STS transportation sector evolutions.
