Adres do korespondencji: dr in¿. Maria Stryjakowska-Sekulska, Katedra Biochemii i Mikrobiologii, Wydzia³ Towaroznawstwa, Akademia Ekonomiczna,
ii w we ew wn ną ąttrrz z b bu ud dy yn nk kó ów w d dy yd da ak ktty yc cz zn ny yc ch h w
wy yż żs sz ze ejj u uc cz ze elln nii w w P Po oz zn na an niiu u
O
Ou uttd do oo orr a an nd d iin nd do oo orr a aiirr m miic crro offllo orra a o
off a ac ca ad de em miic c b bu uiilld diin ng gs s iin n P Po oz zn na ań ń
MARIAN FILIPIAK1, ALINA PIOTRASZEWSKA-PAJĄK1,
MARIA STRYJAKOWSKA-SEKULSKA1, ALICJA STACH2, WOJCIECH SILNY3
1Katedra Biochemii i Mikrobiologii, Wydział Towaroznawstwa, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu,
kierownik Katedry dr hab. Marian Filipiak prof. AE; 2Pracownia Aeropalinologii, UAM w Poznaniu; 3Katedra i Klinika Dermatologii, Akademia Medyczna w Poznaniu
Wstęp
W powietrzu atmosferycznym poza sta³ymi sk³adnika- mi znajduje siê wiele innych, tworz¹cych zanieczyszcze- nia powietrza, a wœród nich równie¿ zanieczyszczenia bio- logiczne, do których zalicza siê m. in. bakterie, grzyby
strzêpkowe, dro¿d¿e, wirusy, py³ki itp. Sk³ad jakoœciowy i iloœciowy oraz rozk³ad stê¿eñ zanieczyszczeñ w powie- trzu s¹ zmienne w czasie i przestrzeni, oraz podlegaj¹ ci¹- g³ym przemianom w wyniku ruchów powietrza i oddzia-
³ywañ z jego cz¹steczkami. Iloœæ drobnoustrojów w po- Abstract
Indoor and outdoor microflora in the environment of academic buildings in the centre of Poznañ was investigated and presented in this paper. A high and differentiated microbiological contamination of both indoor and outdoor air was found. Dominating microflora consisted of filamentous fungi (up to 55% of the total number of microorganisms) whereas contribution of bacteria has not exceeded 40%. In the outdoor air the prevailing microorganisms included bacteria:
Micrococcus and Bacillus and moulds: Cladosporium, Alternaria, Penicilium and Aspergillus. In the indoor air bacteria including Micrococcus, Staphylococcus, Serratia and Bacillus and moulds: Rhizopus, Penicilium, Aspergillus, Cladosporium and Alternaria were dominating. Some of the fungi found are associated with several allergic diseases and they can cause different health problems.
Key words: microflora in the air, bacteria, fungi, allergens.
Streszczenie
W pracy przedstawiono wyniki badania zanieczyszczenia mi- krobiologicznego powietrza wokó³ budynków uczelni wy¿szej, po-
³o¿onej w centrum miasta Poznania oraz powietrza wewnêtrzne- go w pomieszczeniach u¿ytkowanych przez studentów i pracow- ników. Stwierdzono wysoki i zró¿nicowany stopieñ zanieczyszczenia mikrobiologicznego w badanym powietrzu, zarówno zewn¹trz-, jak i wewn¹trzdomowym. Dominuj¹c¹ mikroflor¹ by³y grzyby strzêpkowe (do 55% ogólnej liczby drobnoustrojów), natomiast udzia³ bakterii nie przekracza³ 40%. W powietrzu zewn¹trz- domowym dominowa³y bakterie z rodzaju Micrococcus i Bacillus oraz pleœnie z rodzajów Cladosporium, Alternaria, Penicillium i Aspergillus, a w wewn¹trzdomowym bakterie z rodzajów Micro- coccus, Staphylococcus, Serratia i Bacillus oraz pleœnie Rhizo- pus, Penicillium, Aspergillus, Cladosporium i Alternaria. Niektó- re z wyizolowanych rodzajów pleœni posiadaj¹ w³aœciwoœci aler- genne i z pewnoœci¹ wywieraj¹ one negatywny wp³yw na zdrowie przebywaj¹cych w tych pomieszczeniach ludzi.
S³owa kluczowe: mikroflora powietrza, bakterie, grzyby, alergeny.
(PDiA 2004; XXI, 3: 121–127)
wietrzu zale¿y od wielu czynników i podlega sezonowym wahaniom. Najwiêksz¹ czêœæ cz¹stek biologicznych wy- stêpuj¹cych w powietrzu atmosferycznym stanowi¹ za- rodniki grzybów, które podobnie jak py³ki roœlin bardzo czêsto s¹ odpowiedzialne za objawy alergii powietrzno- pochodnej [1]. W ostatnich latach obserwuje siê wzrost wœród ludzi schorzeñ alergicznych wynikaj¹cych z uczu- lenia na alergeny zarodników grzybów. Du¿¹ grupê aler- gików stanowi¹ osoby m³ode, w tym studenci, a objawy choroby wystêpuj¹ najczêœciej przez ca³y rok, ze zwiêk- szonym nasileniem w miesi¹cach letnich i jesiennych [2].
Jakoœæ mikrobiologiczna powietrza zewn¹trzdomowe- go wywiera równie¿ wp³yw na powietrze wewn¹trz po- mieszczeñ. Od pewnego czasu obserwuje siê coraz wiêk- sze zainteresowanie wystêpowaniem zanieczyszczeñ mi- krobiologicznych, szczególnie grzybów, w powietrzu wewn¹trz pomieszczeñ [3–6]. Mikrobiologiczna jakoœæ po- wietrza wewn¹trzdomowego wp³ywa znacz¹co na samo- poczucie i zdrowie u¿ytkowników pomieszczeñ, odgrywa te¿ wiod¹c¹ rolê w produkcji, zw³aszcza w przemyœle spo-
¿ywczym, farmaceutycznym czy kosmetycznym [7].
W Polsce nie ustanowiono dot¹d norm dotycz¹cych mikrobiologicznej czystoœci powietrza wewn¹trz miesz- kañ i pomieszczeñ u¿ytecznoœci publicznej. Wobec lu- ki w polskich regulacjach prawnych dotycz¹cej tych za- gadnieñ, powszechne jest odwo³ywanie siê do zaleceñ literaturowych (szczególnie Krzysztofika [1], który opra- cowa³ propozycje standardów czystoœci mikrobiologicz- nej powietrza wewn¹trz ró¿nego rodzaju pomieszczeñ) oraz norm innych krajów europejskich [8].
Cel pracy
Celem niniejszej pracy by³o okreœlenie jakoœci mi- krobiologicznej powietrza w pomieszczeniach budyn- ków nale¿¹cych do wy¿szej uczelni, w których pracow-
nicy i studenci przebywaj¹ przez wiele godzin dziennie.
Jakoœæ powietrza w tych pomieszczeniach mo¿e bezpo- œrednio wp³ywaæ na zdrowie i samopoczucie osób tam pracuj¹cych oraz ucz¹cych siê.
Materiał i metody
Badania prowadzono od kwietnia do paŸdziernika 2002 r. w dwóch punktach P1i P2, zlokalizowanych na terenie miasta akademickiego, na dwóch wysokoœciach.
Próbki powietrza atmosferycznego pobierano w centrum miasta na dachu budynku uczelni (80 m) i na wysoko- œci 1 m przed budynkiem (pkt P1) oraz 3 km od centrum na dachu domu studenckiego (50 m) i na wysokoœci 1 m przed tym domem.
Próby powietrza wewn¹trzdomowego zosta³y pobra- ne w wybranych salach dydaktycznych (z zamontowa- nym systemem wentylacyjno-klimatyzacyjnym i bez te- go systemu), w laboratoriach, pomieszczeniach biblio- teki, sto³ówki, na korytarzu i w sanitariatach. Próby pobierano rano przed rozpoczêciem zajêæ i pod koniec dnia po zajêciach.
Powietrze do badañ pobierano metod¹ sedymentacyj- n¹ Kocha z wykorzystaniem p³ytek Petriego (czas eks- pozycji 10 min) [9]. Liczbê miejsc pobierania prób w ka¿- dym z badanych pomieszczeñ zamieszczono w tab. 1.
Do badañ wykorzystano pod³o¿a:
w agar z ekstraktem dro¿d¿owym (Merck) – oznacza- nie ogólnej liczby bakterii,
w pod³o¿e Sabourauda + 2% glukozy (Merck) – ho- dowla grzybów.
W celu okreœlenia liczby bakterii p³ytki inkubowa- no przez 24–48 godz. w temp. 370C oraz w temp. 250C w czasie do 10 dni dla stwierdzenia obecnoœci grzybów.
Tab. 1. Charakterystyka poddanych badaniu pomieszczeñ dydaktycznych i pomocniczych uczelni
Nr Badane pomieszczenie WielkoϾ Liczba stanowisk
1. sala wyk³adowa z klimatyzacj¹ sala dla 230 studentów 10
2. sala wyk³adowa bez klimatyzacji sala dla 120 studentów 6
3. laboratorium komputerowe sala dla 30 studentów 3
4. laboratorium analityczne sala dla 20 studentów 3
5. czytelnia norm 1
6. wypo¿yczalnia ksi¹¿ek 5
7. czytelnia 10
8. sto³ówka sala dla 300 osób 15
9. sanitariaty 3
10. korytarz 4
bakterie dro¿d¿e
grzyby strzêpkowe
Ryc. 1. Procentowy udzia³ poszczególnych grup mikroflory w powietrzu atmosferycznym w punkcie P1i punkcie P2
P1– budynek uczelni w centrum miasta, P2– dom studencki 3 km od centrum miasta
55%
8%
37%
47% 39%
14%
P1
P2
Bakterie identyfikowano na podstawie oceny makro- skopowej, nastêpnie przeprowadzano ocenê mikrosko- pow¹ (barwienie metod¹ Grama i Schaeffera-Fultona) oraz badania biochemiczne metodami klasycznymi.
Diagnostykê grzybów strzêpkowych prowadzono na podstawie klucza Fassiatiova [10].
Omówienie wyników
Wyniki badania mikrobiologicznego powietrza atmos- ferycznego w pobli¿u budynków dydaktycznych uczelni i domu studenckiego oraz ogólny podzia³ mikroflory po- wietrza atmosferycznego w badanych punktach przedsta- wiono na ryc. 1. i 2. Jak wynika z przedstawionych da- nych (ryc. 1.) najwy¿szy udzia³, bez wzglêdu na rejon po- bierania prób powietrza, przypada³ grzybom strzêpkowym – œrednio 52% mikroflory wyodrêbnionej z powietrza.
Udzia³ bakterii natomiast wynosi³ œrednio 38%, a dro¿- d¿y 10%. Jak wynika z danych przedstawionych na ryc. 2.
œrednie miesiêczne ska¿enie powietrza by³o zró¿nicowa- ne i wynosi³o w przypadku bakterii od 6,5 x 102jtk/m3 w paŸdzierniku do 1,3 x 104jtk/m3w sierpniu, a pleœni od 5,2 x 102jtk/m3do 1,6 x 104jtk/m3. Przez ca³y okres ba- dania liczba grzybów strzêpkowych w punkcie P2utrzy- mywa³a siê na nieco wy¿szym poziomie ni¿ w punkcie P1. W porównaniu z wynikami badañ jakoœci mikrobio- logicznej powietrza w innych miastach, powietrze bada- ne przez nas jest bardziej zanieczyszczone [11, 12].
W punkcie P1kulminacyjne stê¿enie mikroorganizmów przypada³o na lipiec, natomiast w punkcie P2stê¿enie maksymalne stwierdzono na prze³omie lipca i sierpnia.
Podobn¹ sytuacjê obserwowali badacze w innych regio- nach kraju [11–13]. Porównuj¹c uzyskane wyniki z do- puszczalnym najwy¿szym zanieczyszczeniem powietrza zewnêtrznego, zaobserwowano czasami przekroczenie te- go poziomu nawet o 60% w przypadku stê¿enia grzybów strzêpkowych (koniec lipca, punkt P2), natomiast stê¿e- nie bakterii w tym samym okresie przekroczy³o poziom dopuszczalny 4,5-krotnie. W punkcie P1przez wiêksz¹ czêœæ okresu badawczego powietrze by³o œrednio zanie- czyszczone bakteriami, w przeciwieñstwie do powietrza w punkcie P2, gdzie niemal przez ca³y okres badania, tj.
od kwietnia do wrzeœnia powietrze by³o silnie zanieczysz- czone. Pod wzglêdem stê¿enia pleœni w punkcie P1, z wy- j¹tkiem miesiêcy letnich, powietrze mo¿na uznaæ za prze- ciêtnie czyste, a ogólna zawartoœæ grzybów nigdy nie prze- kroczy³a norm powietrza silnie zanieczyszczonego.
Wy¿sz¹ zawartoœæ grzybów stwierdzono w powietrzu w rejonie punktu P2, gdzie w lipcu i sierpniu liczba ple- œni przekroczy³a najwy¿sze dopuszczalne stê¿enie tych mikroorganizmów. Najliczniejsz¹ pod wzglêdem procen- towym grupê stanowi³y pleœnie z rodzaju Cladosporium (ok. 49%), w tym Cladosporium herbarum i Cladospo- rium cladosporoides, nastêpnie z rodzaju Mucor sp.
(4,5–66,7%), Alternaria (0–60%) w tym Alternaria alter- nata. W mniejszej iloœci identyfikowano pleœnie z rodza- ju Penicillium w tym Penicillium glaucum, Penicillium
16 000
14 000
12 000
10 000
8 000
6 000
4 000
2 000
0
Ryc. 2. Stê¿enie mikroflory w powietrzu atmosferycznym w pobli¿u obiektów akademickich
P1– budynek uczelni w centrum miasta, P2– dom studencki 3 km od centrum miasta
liczba komórek mikroflory tworz¹cych kolonie w jtk/m3
kwiecieñ maj czerwiec lipiec sierpieñ wrzesieñ paŸdziernik grzyby
strzêpkowe
dro¿d¿e bakterie
powietrze œrednio zanieczyszczone bakteriami powietrze œrednio zanieczyszczone grzybami powietrze mocno zanieczyszczone bakteriami powietrze mocno zanieczyszczone grzybami
9 000
8 000
7 000
6 000
5 000
4 000
3 000
2 000
1 000
0
liczba komórek mikroflory tworz¹cych kolonie w jtk/m3
kwiecieñ maj czerwiec lipiec sierpieñ wrzesieñ paŸdziernik
grzyby strzêpkowe
dro¿d¿e bakterie
powietrze œrednio zanieczyszczone bakteriami
powietrze mocno zanieczyszczone bakteriami
powietrze œrednio zanieczyszczone grzybami P1
P2
Wartoœci wg PN:
Wartoœci wg PN:
notatum, Penicillium albicans, Aspergillus w tym Asper- gillus glaucus, Aspergillus versicolor, Aspergillus niger, Epicoccum sp., Paecilomyces sp.
Dla ka¿dego obszaru badawczego najczêœciej wy- stêpuj¹cym rodzajem pleœni, szczególnie w miesi¹cach letnich by³ rodzaj Cladosporium. Wyniki obserwacji prowadzonych przez nasz oœrodek zbli¿one s¹ do ob- serwacji prowadzonych w ostatnich latach na terenie Polski [13], jak i Europy [14–16]. Równie¿ inni auto- rzy, analizuj¹c jakoœciowy sk³ad mikroflory powietrza potwierdzaj¹ najwy¿sze stê¿enie tych grzybów w m3 powietrza. I tak, np. w Sztokholmie obecnoœæ spor tych pleœni w powietrzu w miesi¹cach letnich przekracza³a 80% [14], a w Sofii 56,6%. Równie¿ w Grecji, Holan- dii i W³oszech [15, 16] stwierdzano przez ca³y rok naj-
wy¿sz¹ koncentracjê zarodników pleœni z rodzaju Cladosporium w powietrzu.
Analizuj¹c wyniki ska¿enia powietrza drobnoustro- jami, w zale¿noœci od wysokoœci pobrania próby zaob- serwowano ró¿nice w iloœci grzybów strzêpkowych. Na poziomie 1 m oznaczono œrednio 2–16% wiêcej pleœni ni¿ na wysokoœci 80, czy 40 m. Iloœæ dro¿d¿y i bakterii pozostawa³a na zbli¿onym poziomie, niezale¿nie od wy- sokoœci. Stwierdzono, ¿e na wysokoœci 1 m od pod³o¿a wystêpowa³a inna mikroflora, zw³aszcza w odniesieniu do grzybów strzêpkowych, ni¿ na wy¿szych wysoko- œciach. Wraz ze spadkiem wysokoœci zaobserwowano wzrost stê¿enia grzybów strzêpkowych z rodzaju Cla- dosporium sp., Mucor sp. i Alternaria sp. oraz zmniej- szenie iloœci rodzajów Aspergillus sp. i Penicillium sp.
Tab. 3. Mikrobiologiczna czystoœæ powietrza w innych pomieszczeniach u¿ytkowych uczelni
Miejsce pobrania powietrza Metoda pomiaru Ogólna liczba w jtk/m3
bakterii pleœni dro¿d¿y
wypo¿yczalnia A met. sedym. Kocha 1,3 x 102 2,6 x 102 nb
ksi¹¿ek B met. sedym. Kocha 2,6 x 102 1,3 x 102 1,3 x 102
czytelnia A met. sedym. Kocha 1,3 x 102 1,3 x 102 nb
B met. sedym. Kocha 1,3 x 102 1,0 x 102 nb
pokój z normami met. sedym. Kocha 1,3 x 102 5,2 x 102 nb
korytarz met. sedym. Kocha 9,1 x 102 1,0 x 103 5,2 x 102
sto³ówka
A met. sedym. Kocha 2,6 x 102 1,3 x 102 nb
B met. sedym. Kocha 1,0 x 103 2,6 x 102 nb
sanitariaty A met. sedym. Kocha 1,4 x 103 2,6 x 102 nb
B met. sedym. Kocha 2,3 x 103 1,0 x 103 nb
A –- wyniki pomiarów wykonywanych rano
B – wyniki pomiarów wykonywanych w godzinach popo³udniowych
Tab. 2. Mikrobiologiczna czystoϾ powietrza w pomieszczeniach dydaktycznych uczelni
Miejsce pobrania powietrza Metoda pomiaru Ogólna liczba w jtk/m3
bakterii pleœni dro¿d¿y
sala wyk³adowa A met. sedym. Kocha 3,9 x 102 5,2 x 102 2,6 x 102
z klimatyzacj¹ B met. sedym. Kocha 5,2 x 102 2,6 x 102 nb
sala wyk³adowa A met. sedym. Kocha 1,3 x 102 2,6 x 102 1,3 x 102
bez klimatyzacji B met. sedym. Kocha 3,2 x 102 5,2 x 102 nb
laboratorium
met. sedym. Kocha 9,0 x 102 6,4 x 102 1,3 x 102
komputerowe
laboratorium A met. sedym. Kocha 1,3 x 102 1,3 x 102 nb
B met. sedym. Kocha 1,3 x 102 1,3 x 102 nb
A – wyniki pomiarów wykonywanych rano
B – wyniki pomiarów wykonywanych w godzinach popo³udniowych
Obecnoœæ zwiêkszonej liczby rodzajów tych alergogen- nych pleœni na poziomie, na którym przebywaj¹ i pracu- j¹ ludzie mo¿e wp³ywaæ ujemnie na ich stan zdrowotny, powoduj¹c ró¿nego rodzaju objawy alergii powietrz- nopochodnej, np. schorzenia uk³adu oddechowego lub skóry [7]. Z mikroflory bakteryjnej na ni¿szym pozio- mie stwierdzano g³ównie obecnoœæ laseczek z rodzaju Bacillus sp., ziarniaków Micrococcus sp. i w mniejszej iloœci paciorkowców z rodzaju Streptococcus sp. oraz pa³eczek Serratia sp. i Pseudomonas sp.
Monitoring powietrza wewn¹trz pomieszczeñ pro- wadzono rano przed rozpoczêciem zajêæ i tego samego dnia we wczesnych godzinach popo³udniowych. Wyni- ki tych badañ przedstawiono w tab. 2. i 3. Jak widaæ, po- ziom ska¿enia powietrza bakteriami kszta³towa³ siê od 1,3 x 102jtk/m3w laboratorium do 2,3 x 103jtk/m3w sa- nitariatach. Liczba grzybów w powietrzu tych pomiesz- czeñ kszta³towa³a siê odpowiednio na poziomie 1,3 x 102 jtk/m3do 1,0 x 103jtk/m3w sanitariatach. Porównuj¹c wyniki badania powietrza pomieszczeñ dydaktycznych z wartoœciami zaproponowanymi przez Krzysztofika ³a- two zauwa¿yæ, ¿e iloœæ mikroflory bakteryjnej powie- trza tych pomieszczeñ znajduje siê w granicach najwy¿- szego poziomu. Zanieczyszczenie powietrza grzybami w pomieszczeniach dydaktycznych prawie we wszyst- kich przypadkach przekracza³o poziom 2,0 x 102jtk/m3, proponowany w literaturze jako najwy¿szy dopuszczal- ny. Po zakoñczeniu zajêæ obserwowano wy¿szy stopieñ ska¿enia powietrza ni¿ przed zajêciami. Dotyczy³o to szczególnie mikroflory grzybowej. Wyj¹tek stanowi³a klimatyzowana sala wyk³adowa, w której przed rozpo- czêciem zajêæ liczba grzybów by³a zdecydowanie wy¿- sza ni¿ pod koniec zajêæ, kiedy to obserwowano obni¿e- nie liczby grzybów w powietrzu. Dominuj¹c¹ mikroflo- r¹ w pomieszczeniach dydaktycznych by³y grzyby, a w sanitariatach, na korytarzach i sto³ówce przewa¿a³y
bakterie, których liczba w godzinach popo³udniowych wzrasta³a znacz¹co, w szczególnoœci w sanitariatach.
Charakterystyka jakoœciowa grzybów strzêpkowych, izo- lowanych z powietrza pozwoli³a wskazaæ na dominuj¹- cy udzia³ rodzajów Cladosporium oraz Penicillium w ogólnej florze grzybowej, w tym silnie alergizuj¹ce gatunki Cladosporium herbarum i Penicillium notatum.
Z sal wyk³adowych w godzinach popo³udniowych oraz w sto³ówce izolowano równie¿ pleœnie z rodzaju Alter- naria. Podobne badania prowadzono na Politechnice
£ódzkiej w £odzi [17]. Tam dominuj¹c¹ mikroflor¹, obecn¹ w powietrzu pomieszczeñ uczelni by³y bakterie, w tym równie¿ hemolizuj¹ce. Grzyby strzêpkowe stano- wi³y do 39% populacji wyhodowanych drobnoustrojów, a ich liczba w zale¿noœci od czasu i miejsca pobrania próby waha³a siê od 1,6 x 102jtk do 8,2 x 103jtk w 1 m3 powietrza. Dominuj¹c¹ mikroflor¹ z³o¿on¹ z grzybów w powietrzu wewn¹trzdomowym by³y pleœnie z rodza- jów Penicillium i Fusarium, natomiast nie stwierdzono, w przeciwieñstwie, do rezultatów naszych badañ, obec- noœci pleœni z rodzajów Cladosporium i Alternaria.
W tab. 4. przedstawiono rodzaje mikroflory wystê- puj¹cej w powietrzu w pomieszczeniach uczelni.
European Confederation of Medical Mycology kla- syfikuje gatunki grzybów do czterech grup. Podstawê klasyfikacji stanowi stopieñ zagro¿enia zdrowotnego dla organizmu ludzkiego. Zidentyfikowane w powietrzu ple- œnie w zdecydowanej wiêkszoœci nale¿a³y do klasy pierwszej, która obejmuje organizmy saprofityczne, mo- g¹ce wywo³aæ jedynie ³agodne powierzchowne zaka¿e- nia. Stwierdzono jednak, szczególnie w godzinach po- po³udniowych, du¿¹ iloœæ mikroflory z³o¿onej z grzy- bów, potencjalnie alergogennych, której obecnoœæ w powietrzu wewnêtrznym pomieszczeñ mo¿e byæ przy- czyn¹ licznych chorób uk³adu oddechowego, skóry i spo- jówek. Równie¿ mikotoksyny wytwarzane przez pleœnie mog¹ wnikaæ do organizmu wraz z wdychanym powie- trzem, poprzez skórê i b³ony œluzowe [18].
Podsumowanie
Na podstawie przeprowadzonych badañ czystoœci powietrza zewn¹trzdomowego mo¿na stwierdziæ, ¿e sto- pieñ ska¿enia mikrobiologicznego powietrza atmosfe- rycznego w okolicy uczelni i domów studenckich jest wysoki, szczególnie w miesi¹cach letnich. Dominuj¹c¹ mikroflorê stanowi³y ziarniaki z rodzaju Micrococcus i laseczki rodzaju Bacillus. Grzyby strzêpkowe repre- zentowane by³y przez takie rodzaje, jak Cladosporium, Penicillium, Alternaria, Mucor i Aspergillus, a wiêc i grzyby powoduj¹ce objawy alergii powietrznopochod- nej u ludzi. W miesi¹cach letnich obecnoœæ zarodników pleœni wytwarzaj¹cych silne alergeny w 1 m3powietrza zewnêtrznego przekracza³a stê¿enie progowe, odpowie- Tab. 4. Rodzaje mikroflory zanieczyszczaj¹cej powietrze
badanych pomieszczeñ u¿ytkowych
Bakterie Grzyby strzêpkowe Dro¿d¿e Micrococcus sp. Monilia sp. Rhodotorula sp.
Sarcina sp. Rhizopus sp. Torulopsis sp.
Enterococcus sp. Cladosporium sp. Candida sp.
Streptococcus sp. Penicillium pp.
Staphylococcus sp. Aspergillus sp.
Escherichia coli Scopulariopsis sp.
Serratia sp. Alternaria sp.
Pseudomonas sp.
Bacillus sp.
dzialne za wystêpowanie objawów chorobowych u lu- dzi uczulonych.
W pomieszczeniach dydaktycznych uczelni ogólna liczba drobnoustrojów obecna w 1 m3zbadanego po- wietrza znacznie przekracza³a proponowane maksymal- ne stê¿enie 5,0 x 102jtk/m3. Oznacza to, ¿e mikrobio- logiczna czystoœæ powietrza wewnêtrznego uczelni nie spe³nia europejskich standardów. Natomiast stopieñ za- nieczyszczenia powietrza flor¹ grzybow¹ znacznie prze- kracza³ poziom 2,0 x 102jtk/m3. Oznacza to, ¿e powie- trze badanych pomieszczeñ charakteryzuje siê silnym ska¿eniem grzybami strzêpkowymi. Dominuj¹c¹ mi- kroflorê powietrza pomieszczeñ dydaktycznych stano- wi³y pleœnie, reprezentowane g³ównie przez rodzaje Cladosporium i Penicillium, rzadziej przez rodzaj Alternaria. Wœród bakterii dominowa³y gramododat- nie ziarniaki z rodzajów Micrococcus, Staphylococcus i Sarcina oraz tlenowe laseczki przetrwalnikuj¹ce z ro- dzaju Bacillus, a w powietrzu sanitariatów równie¿ pa-
³eczki Gram-ujemne np. z rodzaju Escherichia. Zaob- serwowano, ¿e iloœæ mikroflory, jak i jej sk³ad jakoœcio- wy zale¿¹ od stanu mikrobiologicznego powietrza zewn¹trzdomowego, liczby studentów uczestnicz¹cych w zajêciach i czêstotliwoœci ich przemieszczania siê oraz obecnoœci systemu wentylacyjno-klimatyzacyjne- go w pomieszczeniu.
Obserwowano zmiany w uk³adzie jakoœciowym mi- kroflory, szczególnie z³o¿onej z grzybów. W godzinach rannych dominowa³y rodzaje Penicillium, Mucor i Aspergillus, a pod koniec zajêæ dydaktycznych wzra- sta³o stê¿enie zarodników rodzajów Cladosporium i Alternaria. Liczba zarodników poszczególnych pleœni w powietrzu wewn¹trz pomieszczeñ nigdy nie przekro- czy³a stê¿enia progowego, ale suma grzybów strzêpko- wych czêsto przekracza³a proponowan¹ w literaturze do- puszczaln¹ iloœæ pleœni w 1 m3powietrza, co mo¿e mieæ wp³yw na zdrowie i samopoczucie studentów oraz wy- k³adowców, przebywaj¹cych w tych pomieszczeniach.
Piœmiennictwo
1. Krzysztofik B: Mikrobiologia powietrza. Wyd. Politechnika Warszawska, Warszawa, 1992.
2. Lipiec A: Grzyby pleœniowe – wa¿ny antygen œrodowiskowy.
Terapia, 1997, 3: 27-30.
3. Dole¿a³ M: Grzyby pleœniowe w budownictwie a zdrowotnoœæ pomieszczeñ. Biuletyn informacyjny: u¿ytkowanie, konserwa- cja, remonty, 1989, 1-2: 62-70.
4. Lis DO, Pastuszka JS, Górny RL: Wystêpowanie aerozolu bak- teryjnego i grzybowego w mieszkaniach, biurach i œrodowi- sku zewnêtrznym Górnego Œl¹ska. Roczniki PZH, 1997, 48 (1): 59-68.
5. Zyska B: Mikologia powietrza wewnêtrznego budynków. Pro- blemy jakoœci powietrza wewnêtrznego w Polsce 99. Wyd. In- stytutu Ogrzewnictwa i Wentylacji Politechniki Warszawskiej, Warszawa, 2000, 305-22.
6. Flannigan B: Microbiological aerosols in buildings: origins, health implications and controls. II Konferencja Naukowa Roz- k³ad i korozja mikrobiologiczna materia³ów technicznych,
£ódŸ, 2001, 11-3.
7. Kosiñska I: Grzyby w powietrzu pomieszczeñ a zagro¿enie zdrowotne. Problemy jakoœci powietrza wewnêtrznego w Pol- sce 97. Wyd. Instytutu Ogrzewnictwa i Wentylacji Politechni- ki Warszawskiej, Warszawa, 1998, 99-109.
8. Gutarowska B, Jakubowska A.: Ocena zanieczyszczenia ple- œniami powietrza pomieszczeñ na uczelni. Problemy jakoœci powietrza wewnêtrznego w Polsce 2001. Wyd. Instytutu Ogrzewnictwa i Wentylacji Politechniki Warszawskiej, War- szawa, 2002, 103-12.
9. Polska Norma, PN 89/Z04111 01-03. Ochrona czystoœci po- wietrza. Badania mikrobiologiczne.
10. Fassiatiova O: Grzyby mikroskopowe w mikrobiologii tech- nicznej. WNT Warszawa, 1983.
11. Raport o stanie œrodowiska w województwie kujawsko-pomor- skim w 2002 roku. Biblioteka monitoringu œrodowiska, Byd- goszcz, 2003, 59-62.
12. Raport o stanie œrodowiska w województwie ³ódzkim w 1999.
Biblioteka monitoringu œrodowiska, £ódŸ, 2000, 97-8.
13. Stêpalska D: Zawartoœæ spor Cladosporium i Alternaria w po- wietrzu atmosferycznym w piêciu punktach pomiarowych w Polsce w latach 1995-1996. I Ogólnopolska Konferencja Naukowa, Biologia kwitnienia, nektarowania i zapylania ro- œlin. Lublin, 1997, 254-61.
14. Rubulis J: Airborne fungal spores in Stockholm and Eskilstu- na, central Sweden, Nordic Aerobiology, 1984, 85-93.
15. Baka G, Syrigou E, Manoussakis M: Airborne fungus spores in Athens area 1995-1997. European Journal of Allergy and Clini- kal Immunology, Supplement, Kopenhaga, 1998, 53, 43: 21-2.
16. Nikkels AH, Terstegge P, Spieksma FThM: Ten types of mi- croscopically identifiable airborne fungal spores at Leiden. The Netherlands. Aerobiologia, 1996, 12: 107-12.
17. Stobiñska H, Skrzycka H: Bioaerozol sal wyk³adowych i la- boratoryjnych. II konferencja naukowa Rozk³ad i korozja mi- krobiologiczna materia³ów technicznych, £ódŸ, 2001, 111-22.
18. Flannigan B: Mycotoxins in the air. International Biodeterio- ration, 1987, 23, 2: 73-8.
