Magdalena Sitek
Ochrona środowiska naturalnego w
basenie Morza Śródziemnego :
inicjatywa Komisji Europejskiej
"Horyzont 2020"
Studia Prawnoustrojowe nr 24, 193-205
2014
M a g d a len a S itek
K a te d r a P r a w C z ło w ie k a i P r a w a E u ro p e js k ie g o W y d ział P r a w a i A d m in is tra c ji U W M
Ochrona środowiska naturalnego w basenie
Morza Śródziemnego.
Inicjatywa Komisji Europejskiej „Horyzont 2020”
1. D ynam iczny rozw ój sek tora u słu g tu rystyczn ych
w b a se n ie M orza Śródziem nego
P r z y ja z n y k lim a t o ra z k o n fig u r a c ja t e r e n u s p r a w ia , że b a s e n M o rz a Ś ró d z ie m n e g o j e s t n ie ty lk o k o le b k ą e u ro p e js k ie j c y w ilizac ji, a le ró w n ie ż św ia to w e j tu r y s ty k i. L u d z ie od d a w n a p o d ró ż o w a li n ie ty lk o w c e la c h h a n d lo w ych, re lig ijn y c h , a le ró w n ie ż w y p o c z y n k o w y c h czy z d ro w o tn y c h . Z a c h o w a ły się lic z n e p o z o s ta ło ś c i po o ś ro d k a c h u z d ro w is k o w y c h i w y p o c z y n k o w y c h z c z a só w g re c k ic h i rz y m s k ic h . P o c z ą tk o w o , a p r a k ty c z n ie aż do k o ń c a XIX w ie k u , o f e r ta tu r y s ty c z n a s k ie r o w a n a b y ła z a s a d n ic z o do p rz e d s ta w ic ie li n a j b o g a ts z y c h w a r s tw s p o łe c z e ń s tw a . D u ż ą p o p u la r n o ś c ią cie sz y ły się w y ja z d y do tzw . w ód, czyli do u z d ro w is k . W k o n s e k w e n c ji i n f r a s t r u k t u r a tu r y s ty c z n a o g ra n ic z a ła się do w sz e lk ie g o r o d z a ju s a n a to r ió w ro z rz u c o n y c h po w y s p a c h M o rz a Ś ró d z ie m n e g o o ra z w s p a n ia ły c h w illi w c ie k a w y c h k lim a ty c z n ie i k r a jo b ra z o w o m ie js c a c h (n p . v illa R o m a n a n a S y cy lii n ie o p o d a l m iejsco w o ści
P iz z a A r m e r in a ) 1 .
Rozw ój t u r y s ty k i ro z p o c z ą ł się po II w o jn ie św ia to w e j, co b y ło p o w ią z a n e z tw o rz e n ie m s p o łe c z e ń s tw a m a so w e g o o ra z w p ro w a d z e n ie m n o w y ch , s z y b sz y c h śro d k ó w t r a n s p o r t u , w sz c z e g ó ln o ści s a m o lo tó w d a le k o s ię ż n y c h o ra z b u d o w ą siec i a u to s tr a d . W s k a li m a k ro r u c h tu r y s ty c z n y w zm ó g ł się w sz c z e g ó ln o ści w b a s e n ie M o rz a Ś ró d z ie m n e g o . W 2 0 0 4 r. p rz e b y w a ło t a m 30% tu r y s tó w całeg o ś w ia ta . R o czn y p r z y r o s t tu r y s tó w w y n o si 2,2% . W lic z b a c h
1 Więcej o turystyce w starożytnym Rzymie zob. U.E. Paoli, Das Leben in Alten Rom, Bern 1948, s. 92 nast.
b e z w z g lę d n y c h lic z b a tu r y s tó w w b a s e n ie M o rz a Ś ró d z ie m n e g o do r o k u 20 2 5 w z ro ś n ie do 350 m ilio n ó w w s e z o n ie le tn im . N a jw ię c e j z n ic h p o ch o d zi z ta k ic h k ra jó w , j a k F r a n c ja , H is z p a n ia , U S A , C h in y czy W łochy. P o ls k a z n a jd u je się n a 15 m ie js c u 2. P o w y ż sz e d a n e n a le ż y w id z ie ć w k o n te k ś c ie c o ra z d y n a m ic z n ie j ro z w ija ją c e g o się s e k to r a u s łu g tu r y s ty c z n y c h o ra z p o trz e b n e j i n f r a s tr u k tu r y , k tó r a o b e jm u je h o te le , d ro g i, t r a n s p o r t i in n e u r z ą d z e n ia p o trz e b n e d la o b słu g i r u c h u tu ry s ty c z n e g o . B a s e n M o rz a Ś ró d z ie m n e g o m o ż n a tr a k to w a ć m a k r o r e g io n ś w ia ta , k tó r y p o s ia d a sw o ją w ła s n ą c h a r a k te r y s ty k ę , n ie z a le ż n ie od u s tr o ju p o lity c z n e g o czy p rz y n a le ż n o ś c i do p o sz c z e g ó ln y c h p a ń s tw 3. Rozw ój s e k to r a u s łu g tu r y s ty c z n y c h n ie s ie ze s o b ą e fe k ty p o z y ty w n e i n e g a ty w n e . Do p o z y ty w n y c h n a le ż y zalic zy ć z n a c z ą c e o g ra n ic z e n ie b e z ro b o c ia, w z r o s t p o z io m u ży c ia lo k a ln e j lu d n o śc i, a p rz e d e w s z y s tk im rozw ój go s p o d a rc z y p a ń s tw i re g io n ó w p o ło ż o n y c h w ty m b a s e n ie . T u r y s ty k a j e s t je d y n y m s e k to r e m g o s p o d a rc z y m o d n o to w u ją c y m w z r o s t lic z b y m ie js c p ra c y . P r z y k ła d e m p o z y ty w n e g o w p ły w u t u r y s ty k i n a rozw ój g o s p o d a rk i, a z w ła s z c z a r y n k u p ra c y s ą ta k ie k r a je , j a k T u rc ja , G re c ja , T u n e z ja , E g ip t, I z ra e l. Do n e g a ty w n y c h k o n s e k w e n c ji n a le ż y z a liczy ć p o g łę b ia n ie z ró ż n ic o w a n ia w p o zio m ie ro z w o ju g o sp o d a rc z e g o p o sz c z e g ó ln y c h p a ń s tw i re g io n ó w (szybciej ro z w ija ją się re g io n y tu r y s ty c z n e ) o ra z d e g r a d a c ję ś ro d o w is k a n a tu r a ln e g o . D la p o trz e b n a s z e g o w y w o d u o g ra n ic z ę się do d ru g ie g o a s p e k tu tj. n e g a ty w n eg o w p ły w u tu r y s ty k i n a s t a n ś ro d o w is k a n a tu r a ln e g o . D e g r a d a c ja ś ro d o w is k a w y w o ła n a ro z w o je m t u r y s ty k i w y s tę p u je n ie t y l ko w p a ń s tw a c h czy r e g io n a c h sła b o r o z w in ię ty c h g o sp o d a rc z o , a le ró w n ie ż w p a ń s tw a c h o w y so k im s to p n iu ro z w o ju g o sp o d a rc z e g o , j a k F r a n c ja , W łochy czy H is z p a n ia . P r z y k ła d e m m o że b y ć z a b u d o w a n ie s e te k k ilo m e tr ó w w y b rz e ż a M o rz a Ś ró d z ie m n e g o w sp o só b ciągły, n p . od W en ecji do P e sc a ry , od G e n u i do M a rs y lii, o ra z ca łe w y b rz e ż e k a ta lo ń s k ie , g d z ie w sp o só b s ta ły do szło do z u b o ż e n ia is tn ie ją c e j w c z e śn ie j ró ż n o ro d n o śc i b io lo g icz n ej, a ty m s a m y m do n a r u s z e n i a is tn ie ją c y c h ta m b io sy ste m ó w . O d p o n a d 30 l a t p o d e jm o w a n e s ą ró ż n e d z ia ła n ia z m ie rz a ją c e do p o w s tr z y m a n ia d e g ra d a c ji ś ro d o w is k a w ty m re g io n ie .
W y p ra c o w a n a p o lity k a z ró w n o w a ż o n eg o ro z w o ju o ra z k o n c e p c ja z ró w n o w a żo n ej tu r y s ty k i w p ra w ie i p ra k ty c e U n ii E u ro p e js k ie j n ie b y ła a p lik o w a n a je d n a k o w o n ie ty lk o w k r a ja c h p a r tn e r s k ic h , a le ró w n ie ż w w ie lu re g io n a c h U n ii. C z y n n ik i e k o n o m ic z n e , p o lity c z n e i sp o łe c z n e n ie z a w sz e p o z w a la ły n a
2 Dane podaję za T. Tirelli, La domanda di turismo cułturałe e ambientałe: łe tendenze nełł’area deł Mediterraneo, [online] <www.dps.mef.gov.it/documentazione/qsn/seminari/ 28_sett_05/5_tirelli.pdf>, dostęp: 5.02.2008.
3 Zob. J. Poniedziałek, Rola władz regionalnych w procesach kreowania pozaekonomicz nych czynników rozwoju regionalnego, [w:] A. Organiściak-Krzykowska, B. Balcerzak-Paradow- ska (red.), Społeczno-ekonomiczne problemy regionów, Olsztyn 2011, s. 146.
u w z g lę d n ie n ie p o tr z e b ś ro d o w is k a n a tu r a ln e g o . S tą d K o m is ja E u r o p e js k a w y s z ła z in ic ja ty w ą „ H o ry z o n t 2 0 2 0 ”, c e le m k tó re j j e s t s y n e r g ia d z ia ła ń p a ń s tw U n ii i p a ń s tw p a r t n e r s k i c h w z a k r e s ie o c h ro n y ś ro d o w is k a , a z w ła s z cza z m n ie js z e n ie z a n ie c z y s z c z e n ia b a s e n u M o rz a Ś ró d z ie m n e g o p r z y w y k o r z y s t a n i u is tn ie ją c y c h ju ż in s tr u m e n tó w p ra w n y c h , fin a n s o w y c h i o r g a n iz a cy jn y ch .
2. D ziałan ia p op rzed zające u tw o rzen ie in icjatyw y
„H oryzont 2020”
P ie rw s z y m k o rk ie m w k i e r u n k u s tw o r z e n ia in ic ja ty w y „ H o ry z o n t 2 0 2 0 ” b y ła k o n w e n c ja b a rc e lo ń s k a . W 1995 r. w B a rc e lo n ie p rz e d s ta w ic ie le p a ń s tw U E p o d p is a li K o n w e n c ję o p a r t n e r s t w i e m ię d z y k r a ja m i p o ło żo n y m i w z d łu ż w y b rz e ż a M o rz a Ś ró d z ie m n e g o 4 . J e j c e le m by ło w p ro w a d z e n ie p o lity c z n e g o d ia lo g u m ię d z y p a ń s tw a m i n a t e m a t e k o n o m ic z n e g o ro z w o ju o ra z w s p ó łp r a cy w w y m ia rz e sp o łe c z n y m k u ltu r o w y m i lu d z k im w b a s e n ie M o rz a Ś ró d - z ie m n e g o 5. K o le jn y m i e ta p a m i do s tw o rz e n ia in ic ja ty w y „ H o ry z o n t 2 0 2 0 ” b y ły lic z n e k o n fe re n c je z u d z ia łe m p rz e d s ta w ic ie li p a ń s tw b a s e n u M o rz a Ś ró d z ie m n e g o . P o d c z a s s p o tk a n ia m in is tr ó w p a ń s tw U E p o ło żo n y ch w o b rę b ie M o rz a Ś ró d z ie m n e g o w 1997 r. w H e ls in k a c h s tw ie rd z o n o d u ż y p o s tę p w re a liz a c ji w s p ó łp ra c y n a p o lu o c h ro n y śro d o w is k a , co z n a la z ło o d z w ie rc ie d le n ie w do k u m e n c ie S h o r t a n d M e d iu m - te r m P r io r ity E n v ir o n m e n ta l A c tio n P r o g r a m m e (S M A P). D a ls z ą k o n ie c z n o ść w s p ó łp ra c y n a ty m p o lu w y ra ż o n o w 2 0 0 2 r. w A te n a c h p o d c z a s d ru g ie j k o n fe re n c ji m in is tr ó w ds. w o d y p a ń s tw U E . P o ło żono w ó w czas n a c is k n a r e a liz a c ję z a ło ż e ń p o lity k i z ró w n o w a ż o n eg o ro zw o ju , z d e fin io w a n e j p o d c z a s św ia to w e g o s z c z y tu w 2 0 0 2 r. w J o h a n n e s b u r g u . P o d cz a s te g o s p o tk a n ia w y ra ż o n o u z n a n ie d la d o ty c h c z a so w y c h o s ią g n ię ć p rz y re a liz a c ji Ś ró d z ie m n o m o rs k ie g o P l a n u D z ia ła n ia (M e d ite r r a n e a n A c tio n P la n - M A P). N a jw ię k s z e je d n a k z n a c z e n ie d la k s z t a ł t u in ic ja ty w y „ H o ry z o n t 2 0 2 0 ” m ia ło trz e c ie s p o tk a n ie m in is tr ó w o d p o w ie d z ia ln y c h za g o s p o d a rk ę w o d n ą (3 rd C o n fe re n c e o f th e W a te r D ire c to rs o f th e E u r o - M e d ite r r a n e a n a n d S o u th E a s t e r n E u r o p e a n C o u n trie s - E M W D F ), k tó re odbyło się w A te n a c h w d n ia c h 6 - 7 lis to p a d a 2 0 0 6 r. P o d c z a s te g o s p o tk a n ia z a jm o w a n o się s p r a w a m i s t a n u w o d y w ty m o b s z a rz e , w szczeg ó ln o ści n a d k r o k a m i z m ie rz a ją c y m i do z a c h o w a n ia o b ecn eg o s t a n u fa k ty c z n e g o o b s z a r u M o rz a Ś ró d 4 Konwencja o Ochronie Środowiska Morskiego i Regionu Przybrzeżnego Morza Śródziem nego.
5 Zob. O. Costa, Dos Barcelonas para un mar: La transformación de la cooperación am- biental en el Mediterraneo, „Documentos CIDOB. Mediterraneo y Oriente Medio“ 2008, nr 10, s. 1.
zie m n e g o . U c z e s tn ic y te g o s p o tk a n ia u ś w ia d o m ili so b ie p o trz e b ę p o d e jm o w a n i a w s p ó ln y c h d z ia ła ń , p r z e k r a c z a ją c y c h m o żliw o ści fin a n s o w e i lo g isty c z n e je d n e g o k r a ju , w c e lu r a to w a n ia z a so b ó w w o d n y c h M o rz a Ś ró d z ie m n e g o . D z ia ła n ia te w in n y b yć p o d e jm o w a n e z a ró w n o p rz e z p o d m io ty p u b lic z n e , ja k i p r y w a tn e
K o le jn y m e ta p e m w d o p re c y z o w o w a n i tr e ś c i in ic ja ty w y „ H o ry z o n t 2 0 2 0 ” b y ł sz c z y t, k tó r y o d b y ł się 20 lis to p a d a 2 0 0 6 r. w K a irz e , g d zie p rz y ję to C airo D e c la r a tio n o f th e E u r o -M e d ite r r a n e a n M in is te r ia l C o n feren ce o n th e E n v i r o n m e n t. W d o k u m e n c ie ty m p o tw ie rd z o n o p o s ta n o w ie n ia p r z y ję te n a sp o t k a n i a c h w c z e śn ie jsz y c h , z w ła sz c z a w k o n w e n c ji b a rc e lo ń s k ie j z 1995 r. P o n a d to p o d k re ś lo n o k o n ie c z n o ść p o d ję c ia w s p ó ln y c h d z ia ła ń z m ie rz a ją c y c h do o g ra n ic z e n ia z a n ie c z y s z c z e ń M o rz a Ś ró d z ie m n e g o p o c h o d z ą c y ch ze ź ró d e ł lą d o w y c h , w ty m z i n f r a s t r u k t u r y tu r y s ty c z n e j. K o n ie c z n a z a te m s t a ł a się r e a liz a c ja z a ło ż e ń z ró w n o w a ż o n e g o ro z w o ju z a ró w n o p rz e z p a ń s tw a , j a k i re g io n y czy p o d m io ty p r y w a tn e . T a k a w y ty c z n a w y n ik a ła z w id ocznego k o n f lik tu p o m ię d z y e k o n o m ią a p o lity k ą z ró w n o w a ż o n eg o ro z w o ju w b a s e n ie M o rz a Ś ró d z ie m n e g o 6.
Z in ic ja ty w y r z ą d u A lg ie r ii Z g r o m a d z e n ie N a r o d ó w Z je d n o c z o n y c h 2 3 g r u d n ia 2 0 0 3 r. n a m ocy re z o lu c ji 58/211 ogłosiło ro k 2 0 0 6 M ię d z y n a ro d o w y m R o k ie m P u s t y ń i P u s ty n n ie n ia (In te r n a tio n a l Y ea r o f d e se rts a n d d e se r tific a tio n ). M ia ło to o g ro m n e z n a c z e n ie d la p o łu d n io w y c h w y b rz e ż y b a s e n u M o rz a Ś ró d z ie m n e g o , g d z ie z je d n e j s tr o n y z a c h o d z i e k s p a n s j a S a h a r y , a z d ru g ie j p ro c e sy p u s ty n n ie n ia p o g łę b ia n e s ą p rz e z n a d m ie r n y i n ie o d p o w ie d n io z a r z ą d z a n y rozw ój i n f r a s t r u k t u r y tu ry s ty c z n e j. S tą d k o n ie c z n e j e s t po d jęc ie d z ia ła ń z m n ie js z a ją c y c h do z a h a m o w a n ia ty c h procesów . S a m a in ic ja ty w a „ H o ry z o n t 2 0 2 0 ” z o s ta ła p r z y ję ta p o d c z a s s p o tk a n ia m in is tr ó w p a ń s tw b a s e n u M o rz a Ś ró d z ie m n e g o w B a rc e lo n ie 29 lis to p a d a 2 0 0 5 r. z o rg a n iz o w a n e g o z o k a z ji d z ie s ią te j ro c z n ic y p a r t n e r s t w a e u ro - śró d z ie m n o m o rs k ie g o . W ó w czas p o tw ie rd z o n o p ro c e s z a c ie ś n ia n ia p a r t n e r s tw a i w s p ó łp ra c y n a rz e c z o c h ro n y z a so b ó w M o rz a Ś ró d z ie m n e g o o ra z p r z y ję to p ię c io le tn i p r o g r a m p r a c (F ive Y ea r W ork P r o g r a m m e fo r th e E u r o -M e d i
te r r a n e a n P a r tn e r s h ip ) o k re ś lo n y ja k o in ic ja ty w a „ H o ry z o n t 2 0 2 0 ”7.
D z ia ła n ia U n ii E u ro p e js k ie j w z a k r e s ie o c h ro n y ś ro d o w is k a w o b sz a rz e b a s e n u M o rz a Ś ró d z ie m n e g o z o s ta ły o k re ś lo n e ró w n ie ż w Z ielo n ej K się d z e P r z y s z ła u n ijn a p o lity k a m o r s k a : e u ro p e jsk a w iz ja ocea n ó w i m ó r z z d n ia 7 c z erw ca 20 0 6 r. o ra z w k o m u n ik a c ie K o m isji S tr a te g ia te m a ty c z n a d o tyczą ca o ch ro n y i za c h o w a n ia śro d o w isk a m o rskie g o z d n ia 2 4 p a ź d z ie rn ik a 2 0 0 5 r.8
6 Zob. M. Jerch, L.V. Alejandro, E. Gonzalo, De Barcelona a Luxemburgo: la politica euro- mediterranea, „Politica Exterior“ 2005, s. 59-70.
7 „Dziesiąta rocznica partnerstwa eurośródziemnomorskiego: program prac mający na celu sprostanie wyzwaniom najbliższych pięciu lat” COM (2005) 139 wersja ostateczna.
P o d s ta w ę p r a w n ą d la in ic ja ty w y „ H o ry z o n t 2 0 2 0 ” s ta n o w i k o m u n ik a t K o m isji d la R a d y i P a r l a m e n t u E u ro p e js k ie g o z d n ia 5 w r z e ś n ia 2 0 0 6 r. „ U s ta n o w ie n ie S tr a te g ii d o ty czą cej ś ro d o w is k a d la o b s z a r u M o rz a S ró d z ie m - n e g o ”9. W y d a n ie teg o a k t u p ra w n e g o było p o p rz e d z o n e b a d a n ia m i n a u k o w y m i i a n a liz ą p rz y p a d k ó w , d z ię k i k tó r y m s tw ie rd z o n o n ie e fe k ty w n o ś ć d o ty c h c z a so w y c h d z ia ła ń . W y ją tk o w y e k o s y s te m te g o b a s e n u m o rs k ie g o n a d a l u le g a d e g ra d a c ji. Do 2 0 2 5 r. p la n u je się z a b u d o w a n e do 50% lin ii b rzeg o w ej M o rz a S ró d z ie m n e g o , co p rz y c z y n i się do je s z c z e w ię k sz e j n iż o b e c n ie d e g r a d a c ji ś ro d o w is k a m o rsk ie g o . N a jw ię k s z e z a g ro ż e n ie d la e k o s y s te m ó w p o ch o d zi z E g ip tu , A lg ie rii i M a ro k a . D o ty c h c z a so w e d z ia ła n ia , p o m im o n is k ie j s k u te c z n o ś c i, p o zw o liły j e d n a k o k re ś lić p rz y c z y n y d e g ra d a c ji i sp o so b y w a lk i. D o ty czy to ró w n ie ż s e k to r a u s łu g tu r y s ty c z n y c h 10. A n a liz a p rz y p a d k ó w w s k a z u je n a s p y c h a n ie p o trz e b y o c h ro n y ś ro d o w i s k a m o rsk ie g o i te r e n ó w n a b r z e ż n y c h n a p la n d a ls z y w h ie r a r c h ii p o d s ta w o w y ch p rio ry te tó w p o lity k i p o sz c z e g ó ln y c h p a ń s tw . N a p ie rw s z y m m ie js c u z n a jd u je się e fe k t ek o n o m icz n y , z a ś z a ło ż e n ia p o lity k i z ró w n o w a ż o n eg o ro z w o ju , w y p ra c o w a n e p o d c z a s s z c z y tu Z iem i w R io de J a n e i r o z 1992 r., n ie s ą w ogóle alb o n ie w p e łn i re a liz o w a n e .
P a ń s tw a p o ło żo n e w b a s e n ie M o rz a S ró d z ie m n e g o m o ż n a p o d z ie lić n a te , k tó r e w d u żej m ie rz e p r z e s tr z e g a ją z a s a d y p o lity k i zró w n o w a ż o n eg o ro z w o ju (np. W łochy, F r a n c ja , H is z p a n ia ) i te , k tó r e d ą ż ą do sto p n io w e g o w d ro ż e n ia ty c h z a s a d w życie (n p . G re c ja , T u rc ja , P o r tu g a lia , Iz ra e l). W iele je d n a k p a ń s tw p o ło żo n y ch n a p o łu d n io w e j s tr o n ie b a s e n u n ie p o s ia d a in n y c h b o g a c tw n a t u r a l n y c h p o z a d o g o d n y m i w a r u n k a m i do ro z w o ju tu r y s ty k i. B r a k o d p o w ie d n ie g o w s p a r c ia fin a n so w e g o d la ty c h k ra jó w p o w o d u je, że rozw ój i n f r a s t r u k t u r y tu r y s ty c z n e j z n acząco sz k o d z i ś ro d o w is k u m o rs k ie m u .
3. C ele in icja ty w y „H oryzont 2020”
P o d s ta w o w y m c e le m in ic ja ty w y „ H o ry z o n t 2 0 2 0 ” j e s t s tw o r z e n ie s p ó jn e go s y s te m u o c h ro n y ś ro d o w is k a n a tu r a ln e g o w e w s z y s tk ic h o b s z a r a c h a k ty w n o śc i g o sp o d a rc z e j, sz c z e g ó ln ie w z a k r e s ie b u d o w y i ro z b u d o w y i n f r a s t r u k t u r y tu r y s t y c z n e j . K o n ie c z n o ś ć t a j e s t p o c h o d n ą ś w ia d o m o ś c i, że z a n ie c z y s z c z e n ia p rz e m ie s z c z a ją się n ie z a le ż n ie od g ra n ic . S tą d is tn ie je w sp ó ł zale ż n o ść m ię d z y k r a ja m i p o ło żo n y m i w b a s e n ie M o rz a S ró d z ie m n e g o , a p o n a d to z aso b y n a tu r a ln e , ta k ie j a k w o d a, p o w ie trz e , g le b a i b io ró żn o ro d n o ść, s ą p o w ią z a n e w złożone e k o sy stem y , m ię d z y k tó ry m i is tn ie ją n ie z liczo n e w s p ó łz a le ż n o śc i w y m a g a ją c e z in te g ro w a n e g o i s k o o rd y n o w a n e g o d z ia ła n ia 11.
9 COM(2006) 475 wersja ostateczna.
10 Zob. [online] <www.metap.org/main.php?id_menu=12>, dostęp: 8.02.2008.
11 A. Abrantes, Plano do Turismo Espanol Horizonte 2020, Cogitur, „Journal of Tourism Studies“ 2009, nr 2(2), s. 67-77.
W obec p o w y ższeg o n a le ż y s tw ie rd z ić , że o b s z a r M o rz a Ś ró d z ie m n e g o m o że b yć c h ro n io n y je d y n ie p o p rz e z sp ó jn y s y s te m o c h ro n y i o d n o w y ś ro d o w is k a o b e jm u ją c y c a ły re g io n . O rg a n e m o d p o w ie d z ia ln y m z a r e a liz a c ję tej p o lity k i w b a s e n ie M o rz a Ś ró d z ie m n e g o j e s t K o m is ja E u r o p e js k a . Do p o d s ta w o w y c h celów w s p ó łp ra c y K o m isji z k r a ja m i b a s e n u M o rz a Ś ró d z ie m n e g o w d z ie d z in ie ś ro d o w is k a n a le ż ą :
1. W s p ie r a n ie k ra jó w p a r t n e r s k i c h w tw o r z e n iu d o b rz e d z ia ła ją c y c h i n s ty tu c ji z a jm u ją c y c h się ś ro d o w is k ie m , ro z w ija n ie so lid n e j i s k u te c z n ie w d r a ż a n e j p o lity k i w d z ie d z in ie śro d o w is k a , a ta k ż e u s ta n o w ie n ie p o d s ta w y p r a w n e j u m o ż liw ia ją c e j w łą c z a n ie k w e s tii z w ią z a n y c h ze śro d o w is k ie m do p o lity k se k to ro w y c h , w ty m s e k to r a s łu g tu ry s ty c z n y c h .
2. D o p ro w a d z e n ie do z n a c z n e g o o b n iż e n ia p o z io m u z a n ie c z y s z c z e n ia w c a ły m r e g io n ie , p rz y n o sz ą c e g o o d p o w ie d n ie k o rz y śc i d la z d ro w ia , a ta k ż e o g ra n ic z e n ie w p ły w u n ie k o n tro lo w a n e j d z ia ła ln o ś c i n a n a s z e śro d o w isk o n a tu r a ln e . 3. W s p ie r a n ie p rz y g o to w a n ia a d m in is tr a c ji z a jm u ją c e j się ś ro d o w isk ie m do p o s tę p o w a n ia w s y tu a c ja c h k ry z y so w y c h , o b e jm u ją c y c h z a ró w n o z a g a d n ie n ia p u n k to w e , j a k i k w e s tie d o ty c z ą c e ś ro d o w is k a o c h a r a k te r z e d łu g o te r m in o w y m . 4. U p o w s z e c h n ia n ie b a rd z ie j z ró w n o w a ż o n eg o (e k o n o m ic z n ie e fe k ty w n e go, d o sto so w a n e g o do p o trz e b s p o łe c z n y c h i ek o lo g ic z n ie w y d a jn e g o ) w y k o r z y s t a n i a g r u n tó w i o b sz a ró w m o rs k ic h w re g io n ie M o rz a Ś ró d z ie m n e g o .
5. P ro m o w a n ie z w ię k s z a n ia ro li s p o łe c z e ń s tw a o b y w a te lsk ie g o , w k tó r y m o b y w a te le m a ją d o s tę p do in fo rm a c ji n a t e m a t śro d o w is k a , u c z e s tn ic z ą w p ro c e s ie d e c y z y jn y m w k w e s tia c h ś ro d o w is k a i m a ją c o ra z w ię k s z ą ś w ia d o m o ść k w e s tii śro d o w isk o w y ch .
6. W s p ie r a n ie w s p ó łp ra c y re g io n a ln e j w ś ró d k ra jó w p a r t n e r s k i c h d la o s ią g n ię c ia ty c h celów.
C ele in ic ja ty w y „ H o ry z o n t 2 0 2 0 ” w s k a z u ją n a m o ż liw o ść p o g o d z e n ia ze s o b ą in te r e s ó w g o s p o d a rc z y c h i o c h ro n y śro d o w is k a , w d a lsz e j k o le jn o śc i celó w p o lity c z n y c h i sp o łe c z n y c h , k tó r e w w ie lu w y p a d k a c h w y d a ją się b yć s p rz e c z n e . S p ó jn a p o lity k a z ró w n o w a ż o n e g o ro z w o ju w s z y s tk ic h k ra jó w b a s e n u M o rz a Ś ró d z ie m n e g o , ró w n ie ż ty c h s p o z a U E , p ozw oli n a p o d e jm o w a n ie w ie lu c e n n y c h d z ia ła ń z m ie rz a ją c y c h do o c h ro n y ś ro d o w is k a w s e k to rz e u s łu g tu r y s ty c z n y c h 1 2 .
12 Zob. G. Escribano, L. Alejandro, La Union Mediterranea: una unión en busca de proyec- to, „Documento de Trabajo“ 2008, nr 3, s. 3 nast.
4. Środki k o n ieczn e do o sią g n ię c ia celó w in icjatyw y
„H oryzont 2020”
R e a liz a c ja d z ia ła ń p o d e jm o w a n y c h w r a m a c h in ic ja ty w y „ H o ry z o n t 2 0 2 0 ” w y m a g a s to s o w a n ia o d p o w ie d n ic h śro d k ó w . K o m isja E u r o p e js k a w y k o r z y s tu je in s t r u m e n t y fin a n s o w e , d ialo g , p o p ra w ę k o o rd y n a c ji o ra z p r z e n ie s ie n ie , d o s to s o w a n ie i w y k o r z y s ta n ie d o św ia d c z e ń .4.1. P o m o c fin a n so w a
P o m o c fin a n s o w a d la d z ia ła ń w b a s e n ie M o rz ą Ś ró d z ie m n e g o m oże p o ch o d zić z fu n d u s z y e u ro p e js k ic h , p o ż y c z e k u d z ie ln y c h p rz e z m ię d z y n a ro d o w e in s ty tu c je fin a n s o w e , śro d k ó w d a rc z y ń c ó w o ra z w k ła d ó w w ła s n y c h p a ń s tw i regionów . Do fin a n s o w a n ia d z ia ła ń in ic ja ty w y „ H o ry z o n t 2 0 2 0 ” s to s o w a n y j e s t ró w n ie ż E u r o p e js k i I n s t r u m e n t S ą s ie d z tw a i P a r t n e r s t w a 13. W ybór te g o p r o je k t u w y n ik a z k o n ie c z n o śc i p o d e jm o w a n ia w s p ó ln y c h d z ia ła ń w o b s z a rz e b a s e n u M o rz a Ś r ó d z ie m n e g o p r z e z p a ń s t w a c z ło n k o w s k ie U E i i n n e k r a je p a r t n e r s k i e (E N P ). P r o je k ty z a ś m u s z ą m ie ć w y ra ź n y z w ią z e k z e u r o p e js k ą p o lity k ą s ą s ie d z tw a , p a r t n e r s t w e m e u ro ś ró d z ie m n o m o rs k im (E M P ) i p rz y ję ty m i p la n a m i d z ia ła ń EN P. In n y m p r o g r a m e m w y k o rz y s ty w a n y m do re a liz a c ji d z ia ła ń te j in ic ja ty w y j e s t p r o g r a m te m a ty c z n y „Ś ro d o w isk o i z ró w n o w a ż o n e z a r z ą d z a n ie z a s o b a m i n a tu r a ln y m i, w ty m e n e r g ią (E N R T P )”. Z te g o p r o g r a m u m o g ą b yć f in a n s o w a n e d z ia ła n ia o g ó ln o św ia to w e re a liz o w a n e w o b rę b ie M o rz a Ś ró d z ie m n e g o . S tr u m ie ń fin a n s o w a n ia z fu n d u s z y e u r o p e js k ic h in ic ja ty w p ro e k o lo g ic z n y c h w s e k to r z e u s łu g tu r y s ty c z n y c h j e s t z b y t słaby, a b y o b jąć w s z y s tk ie d z ia ła n ia w b a s e n ie M o rz a Ś ró d z ie m n e g o , s t ą d k o n ie c z n e j e s t w s p a rc ie p o c h o d z ące z p o ży c z e k u d z ie la n y c h p rz e z m ię d z y n a ro d o w e in s ty tu c je fin a n s o w e (IF Is), w k ła d ó w in n y c h d arczy ń c ó w , z a so b ó w k ra jo w y c h i in n y c h źródeł. W s k a z a n ie p rz e z K o m isję E u r o p e js k ą n a ró ż n e sp o so b y fin a n s o w a n ia d z ia ła ń w r a m a c h in ic ja ty w y „ H o ry z o n t 2 0 2 0 ” m a n a c e lu m a k s y m a liz a c ję e fe k tó w k a ta lity c z n y c h . M ia n o w ic ie ch o d z i o to , a b y s tr u m ie ń f in a n s o w y e fe k ty w n ie
13 Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa (EISP) stanowi inicjatywę Komisji Europejskiej, której zasadniczym celem jest rozwój współpracy pomiędzy Unią Europejską a państwami partnerskimi spoza UE poprzez zapewnienie zintegrowanego i zrównoważonego rozwoju regionalnego. Zasięg terytorialny: Algieria, Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Egipt, Gruzja, Izrael, Jordania, Liban, Libia, Mołdawia, Maroko, Autonomia Palestyńska, Syria, Tune zja, Ukraina. Kluczowe obszary wsparcia w ramach tego programu, ważne z punktu widzenia inicjatywy „Horyzonty 2020”. to: promowanie dialogu politycznego i reform, wzmocnienie insty tucji krajowych i innych instytucji odpowiedzialnych za przygotowanie i efektywne wdrażanie polityk, promowanie ochrony środowiska i dobrego zarządzania zasobami naturalnymi, wspie ranie współpracy transgranicznej oraz promowanie zrównoważonego rozwoju ekonomicznego, społecznego i środowiskowego w regionach przygranicznych. Zob. [online] <www.interreg.gov.pl/ 20072013/instrument+sasiedztwa/>, dostęp: 11.02.2008.
w s p ie r a ł d z ia ła n ia z s y n c h ro n iz o w a n e w z a k r e s ie pom o cy te c h n ic z n e j i d o p ła t do o p ro c e n to w a n ia . W t e n sp o só b K o m isja d ą ż y do p o d n ie s ie n ia p o z io m u w s p a r c ia w fo rm ie poży czek . W s p ie r a n e ró w n ie ż w in n y b y ć d o fin a n s o w a n ia d z ia ła ń n a rz e c z tw o r z e n ia z d o ln o ści a d m in is tr a c y jn y c h , b e z k tó r y c h n ie j e s t m o ż liw e p ro w a d z e n ie d z ia ła ń z in te g r o w a n y c h w c a ły m b a s e n ie M o rz a Ś ró d ziem n eg o .
4.2. P o g łę b ia n ie d ia lo g u i ś w ia d o m o śc i e k o lo g ic z n e j
J e d n y m z in s tr u m e n tó w r e a liz a c ji w sp ó ln o to w e j p o lity k i e k o lo g iczn ej w d z ia ła n ia c h g o sp o d a rc z y c h , w ty m i w tu r y s ty c e , j e s t k r e o w a n ie d ia lo g u i o k re ś lo n y c h z a c h o w a ń p ro e k o lo g ic z n y c h p o d m io tó w p ro w a d z ą c y c h d z ia ła l n o ść g o sp o d a rc z ą . P o p rz e z d ia lo g k s z ta łto w a n a j e s t św ia d o m o ść p o trz e b y o c h ro n y śro d o w isk a . S e n sy b iliz a c ja sp o łe c z e ń stw a , tj. tw o rz e n ie w ra żliw o ści sp o łeczn ej n a p ro b le m y ek o lo g iczn e w d z ia ła ln o śc i g o sp o d arczej, w ty m i w t u ry s ty c e , w in n a z m ie rz a ć do u g r u n to w a n ia p r z e k o n a n ia o k o n ie c z n o śc i t a k i e go w y k o rz y s ty w a n ia śro d o w is k a , a b y n ie u le g ło ono d e g ra d a c ji i m ogło słu ż y ć n a s tę p n y m p o k o le n io m 14. W sp ó ln o to w a p o lity k a w z a k r e s ie se n s y b iliz a c ji s p o łe c z e ń s tw a n a p ro b le m y ek o lo g ic z n e z a c z ę ła k s z ta łto w a ć się ju ż w p ie r w sz y m w sp ó ln o to w y m p ro g r a m ie d z ia ła n ia w z a k r e s ie ś ro d o w is k a n a t u r a l n e go. W części d ru g ie j te g o p r o g r a m u ro z d z ia ł s z ó s ty z o s ta ł p o św ię c o n y sp o so b o m u w r a ż liw ie n ia s p o łe c z e ń s tw a n a p ro b le m y e k o lo g ic z n e 15.
U n ia E u r o p e js k a w łą c z a się w d ia lo g p o lity c z n y z k r a ja m i p a r tn e r s k im i p o p rz e z p a r tn e r s tw o e u ro ś ró d z ie m n o m o r s k ie i e u r o p e js k ą p o lity k ę s ą s ie d z tw a . W c e lu u ła tw ie n ia te g o d ia lo g u w c ią g u o s ta tn ic h l a t u tw o r z o n a z o s ta ła f o r m a ln a s t r u k t u r a p o s ie d z e ń p o d k o m ite tó w n a m ocy d w u s tr o n n y c h u k ła d ó w sto w a rz y s z e n io w y c h . C e le m ty c h d z ia ła ń j e s t p o d n ie s ie n ie św ia d o m o śc i z a g a d n i e ń ś r o d o w is k o w y c h r ó w n ie ż p o z a m i n i s t e r s t w a m i d s. ś r o d o w is k a (w sz c z e g ó ln o ści o d p o w ie d z ia ln y m i z a p la n o w a n ie i fin a n s e ) o ra z w łą c z a n ie z a g a d n ie ń ś ro d o w isk o w y c h do w s z y s tk ic h p o lity k se k to ro w y c h , w ty m p o lity k i s e k to r a u s łu g tu ry s ty c z n y c h .
Rozw ój d ia lo g u i ś w ia d o m o śc i ek o lo g iczn ej s p r a w ia ją , że d z ia ła n ia K o m i s ji w k r a j a c h tr z e c ic h o b s z a r u M o rz a Ś ró d z ie m n e g o m u s z ą z g a d z a ć się z c e la m i e u ro p e js k ie j p o lity k i s ą s ie d z tw a i w s z e lk im i z o b o w ią z a n ia m i p r a w n y m i w obec k ra jó w trz e c ic h , k tó r e w y n ik a ją z is to ty p r a w a U E . W a ż n ą rolę o d g ry w a ją t u t a j z o b o w ią z a n ia m ię d z y n a ro d o w e w y n ik a ją c e m .in . z J o h a n n e s b u rs k ie g o P l a n u D z ia ła n ia p rz y ję te g o p o d c z a s Ś w ia to w e g o S z c z y tu w s p r a w ie Z ró w n o w a ż o n e g o R o z w o ju w 2 0 0 2 r. W ś w ie tle ty c h celó w i z o b o w ią z a ń n a jw a ż n ie js z e s ą d z ia ła n ia m a ją c e n a c e lu p o p ra w ę s y s te m u z a r z ą d z a n ia
14 Zob. Z. Cienko, J.M. Dołęgi, Ochrona środowiska i edukacja ekologiczna w Unii Euro pejskiej i Polsce, Olecko 2003, s. 12.
15 Zob. M. Sitek, Polityka ochrony środowiska w sektorze usług turystycznych w świetle prawa Unii Europejskiej, Olsztyn 2007, s. 174.
ś ro d o w is k ie m , ro z w ią z y w a n ie sp e c y fic z n y c h p ro b le m ó w d o ty c z ą c y c h ś ro d o w i s k a o ra z p ro m o w a n ie m ię d z y n a ro d o w e j i re g io n a ln e j w s p ó łp ra c y w ty m z a k r e s ie . W a ż n ą ro lę o d g ry w a ró w n ie ż k o n w e n c ja b a rc e lo ń s k a o ra z p l a n d z ia ła n ia d o ty c z ą c y in ic ja ty w y n a rz e c z ś ro d o w is k a o p ra c o w a n y w r a m a c h N ow ego P a r t n e r s t w a d la R o z w o ju A fry k i (N E P A D ) i U n ii A fry k a ń s k ie j (A U ). Z ty m i o r g a n iz a c ja m i U n ia E u r o p e js k a u tr z y m u je s ta ły d ia lo g od k ilk u l a t 16.
Do k s z ta łto w a n ia św ia d o m o śc i e k o lo g iczn ej w łą c z a ją się o rg a n iz a c je p o z a rz ą d o w e . B io r ą o n e u d z ia ł w ro z w ija n iu i w d r a ż a n iu p o lity k i w d z ie d z in ie śro d o w is k a , p o d e jm u ją c c z ę sto d z ia ła n ia , k tó r y m i a g e n c je rz ą d o w e n ie c h c ą się z a ją ć lu b n ie s ą w s ta n ie in te rw e n io w a ć . P ro b le m e m p o d s ta w o w y m j e s t je d n a k f a k t, że o rg a n iz a c ji p o z a rz ą d o w y c h n ie m a z b y t w ie le w o m a w ia n y m re g io n ie , z w ła s z c z a w k r a ja c h p o łu d n io w e g o w y b rz e ż a b a s e n u M o rz a Ś ró d ziem n eg o . S tą d K o m isja E u ro p e js k a zo b o w ią z a ła się do w s p ie r a n ia tw o rz e n ia i fu n k c jo n o w a n ia re g io n a ln y c h sieci o rg a n iz a c ji p o z a rz ą d o w y c h o ra z n a w ią z y w a n ia k o n ta k tó w w c e lu w z m a c n ia n ia sp o łe c z e ń stw a o b y w a te lsk ie g o p o p rzez o p ra c o w a n ie sp ó jn eg o p o d e jśc ia re g io n a ln e g o i w y m ia n ę d o b ry c h p r a k ty k .
4.3. M e ch a n iz m y p o p r a w y k o o r d y n a c ji
J e d n ą z p o d s ta w o w y c h p o lity k U n ii j e s t p o lity k a sp ó jn o ści. D z ia ła n ia p o d e jm o w a n e p rz e z K o m isję i in n e o rg a n y U n ii w in n y b yć ze s o b ą sk o o rd y n o w a n e ta k , a b y n ie z a c h o d z iły n a sie b ie . K o n ie c z n e j e s t z a te m , a b y K o m isja - ja k o g łó w n y o r g a n o d p o w ie d z ia ln y z a p o lity k ę p a r t n e r s t w a w b a s e n ie M o r z a Ś ró d z ie m n e g o - śc iśle w s p ó łp ra c o w a ła z ró ż n y m i p a r t n e r a m i i z a d b a ła o to, b y je j d z ia ła n ia b y ły u k ie r u n k o w a n e n a dziedziny, w k tó ry c h m oże w n ie ść w y r a ź n ą w a r to ś ć d o d a n ą . P o d s ta w ę p r a w n ą d la d z ia ła ń p o lity k i sp ó jn o ści K o m isji w ty m re g io n ie s ta n o w i p la n d z ia ła n ia n a rz e c z M o rz a Ś ró d z ie m n e g o (M A P )17 o ra z p r o g r a m d z ia ła n ia K o m isji E u ro p e js k ie j p o d p is a n y w 2 0 0 5 r. Te a k ty p ra w e p o z w a la ją n a: • w d r a ż a n ie E u ro p e js k ie j S tr a te g ii M o rsk iej; • w d r a ż a n ie E u ro p e js k ie j S tr a te g ii n a rz e c z Z in te g ro w a n e g o Z a r z ą d z a n ia S tr e f ą P r z y b r z e ż n ą (IC Z M ) o ra z z a g w a r a n to w a n ie sp ó jn o śc i z b ie ż ą c y m i p r a c a m i n a d p ro to k o łe m IC Z M w r a m a c h k o n w e n c ji b a rc e lo ń s k ie j;
• r e a liz a c ję celó w z w ią z a n y c h z z a p o b ie g a n ie m z a n ie c z y s z c z e n io m o ra z o c h ro n ą b io ró ż n o ro d n o śc i.
P o lity k a sp ó jn o śc i w y m a g a k o n ty n u a c ji w s p ó łp ra c y p o m ię d z y B a n k ie m Ś w ia to w y m a E u ro p e js k im B a n k ie m I n w e s ty c y jn y m w r a m a c h E u r o p e js k ie go P r o g r a m u W s p a rc ia T e c h n ic zn eg o d la o b s z a r u M o rz a Ś ró d z ie m n e g o (M E- TAP). P o n a d to p ro to k o ły u z g o d n ie ń z m ię d z y n a ro d o w y m i in s ty tu c ja m i f in a n so w y m i s ą w p e łn i w y k o r z y s ty w a n e do z a p e w n ie n ia le p sz e j k o o rd y n a c ji
16 KOM (2006) 475 wersja ostateczna.
17 Śródziemnomorski Plan Działania został opracowany w 1975 r. w Barcelonie przy współ udziale 16 krajów pod auspicjami Programu Środowiskowego ONZ (UNEP).
d z ia ła ń w d z ie d z in ie ś ro d o w is k a w b a s e n ie M o rz a Ś ró d z ie m n e g o . W a ż n e j e s t ró w n ie ż p o d jęcie k ro k ó w m a ją c y c h n a c e lu w z m o c n ie n ie w s p ó łp ra c y z F u n d u s z e m n a rz e c z g lo b a ln e g o ś ro d o w is k a (G E F ) o ra z ze S tr a te g ic z n y m F u n d u s z e m I n w e s ty c y jn y m 18. W s p ó łp ra c a p o m ię d z y ty m i in s ty tu c ja m i o ra z r ó ż n y m i d a rc z y ń c a m i zo s t a ł a w z m o c n io n a p o p rz e z u tw o rz e n ie G r u p y S te r u ją c e j „ H o ry z o n t 2 0 2 0 ”. W t e n sp o só b z a p e w n io n o le p s z ą k o o rd y n a c ję p o m ię d z y d z ia ła n ia m i p ro m o w a n y m i w r a m a c h sió d m eg o p r o g r a m u ra m o w e g o n a rz e c z b a d a ń n a u k o w y c h i te c h n o lo g ii (F P 7 ) o ra z d z ia ła n ia m i w r a m a c h z e w n ę trz n e g o in s t r u m e n t u U E , z u w z g lę d n ie n ie m p o trz e b y tw o r z e n ia z d o ln o ści a d m in is tr a c y jn y c h i i n f r a s t r u k t u r y b a d a w c z e j o ra z w y k o r z y s ta n ia b a d a ń n a u k o w y c h .
4.4. P r z e n ie s ie n ie i w y k o r z y s ta n ie d o ś w ia d c z e n ia UE
U n ia E u r o p e js k a p o s ia d a n a jb a r d z ie j r o z w in ię tą p o lity k ę o c h ro n y ś ro d o w is k a . W y z n a c z n ik ie m te g o j e s t i s tn ie n ie s p ó jn e g o s y s te m u u r e g u lo w a ń p ra w n y c h o c h ro n y ś ro d o w is k a n a tu r a ln e g o o ra z s z e r e g u in s ty tu c ji s e n s u stric to o d p o w ie d z ia ln y c h z a s t a n ś ro d o w is k a . U n ia p o s ia d a sp o re d o św ia d c z e n ie z łą c z e n iu ze s o b ą ró ż n y c h p o lity k , ta k ż e o c h ro n y ś ro d o w is k a z p o lity k ą ro z w o ju g o sp o d a rc z e g o , w ty m i s e k to r a u s łu g tu ry s ty c z n y c h . B o g a ty d o ro b e k U n ii w ty m z a k r e s ie m oże b y ć p rz e d m io te m d z ie le n ia się d o ś w ia d c z e n ia m i z in n y m i k r a ja m i i o rg a n iz a c ja m i. P o d s ta w o w y m ś ro d k ie m p r z e k a z u d o ś w ia d c z e ń j e s t p r o g r a m I n s t r u m e n t P o m o cy T e c h n ic z n e j i W y m ia n y In fo rm a c ji (TA IE X ), k tó r y m .in . w s p ie r a tw o r z e n ie z d o ln o ści a d m in is tr a c y jn y c h w k r a ja c h k a n d y d u ją c y c h i in n y c h k r a j a c h p o łu d n io w o -w sc h o d n ie j E u ro p y , u m o ż liw ia u k ie r u n k o w a n e p rz e k a z y w a n ie d o ś w ia d c z e n ia o r a z w ie d z y fa c h o w e j U E w d z ie d z in ie ś r o d o w is k a sto so w n ie do p o trz e b k ra jó w p a r t n e r s k i c h p o p rz e z d z ia ła n ia ta k ie j a k w a r s z ta ty , w iz y ty s tu d y jn e i w iz y ty e k s p e r tó w w o k re ś lo n y c h k r a ja c h . D o p r z e k a z y w a n ia d o ś w ia d c z e ń U n ii E u ro p e js k ie j in n y m k r a jo m s łu ż y p r o g r a m L IF E o ra z p r o g r a m d z ia ła ń k ró tk o - i ś r e d n io te rm in o w y c h SM AP. D z ię k i ty m p r o g ra m o m m o żliw e s ta ło się p o m y śln e w d ro ż e n ie w ie lu p ro je k tó w w d z ie d z in ie śro d o w is k a . Z d o ś w ia d c z e ń ty c h k o rz y s ta ć m o g ą k r a je p a r t n e r s k i e i z a in t e r e so w a n e stro n y . P ro c e s p r z e k a z y w a n ia d o ś w ia d c z e ń o b e jm u je ró w n ie ż w y m ia n ę w y n ik ó w b a d a ń n a u k o w y c h p ro w a d z o n y c h n a d ś ro d o w is k ie m n a tu r a ln y m , o s ią g n ię ty c h g łó w n ie d z ię k i 5. i 6. P ro g ra m o w i ra m o w e m u . W r a m a c h ty c h p r o g r a m ó w re a liz o w a n o lic z n e p ro je k ty o sz c z e g ó ln y m z n a c z e n iu d la o b s z a r u M o rz a Ś ró d z ie m n e g o , m .in . d o ty c z ą c e ro z w ią z y w a n ia p ro b le m ó w z w o d ą n a p o d s ta 18 Działania pomiędzy tymi instytucjami zostały też ukazane w Komunikacie Komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego pt. Ustanowienie Strategii dotyczącej środowiska dla obszaru Morza Śródziemnego. KOM (2006) 475 wersja ostateczna.
w ie czę śc i In ic ja ty w y W odnej U E o d n o sz ą c e j się do b a s e n u M o rz a S ró d z ie m - n eg o , a ta k ż e o b e jm u ją c e p rz y p a d k o w e z a n ie c z y s z c z e n ie w ód m o rs k ic h , b a d a n ia w ó d m o rs k ic h i p rz y b rz e ż n y c h o ra z s k u tk i z m ia n y k lim a tu . W y n ik i p r o je k tó w s ą o g ó ln o d o stę p n e i k o rz y s ta ć z n ic h m o g ą w sp ó ln ie k r a je p a r t n e r s k i e i K o m isja z a p o ś re d n ic tw e m is tn ie ją c y c h sie c i i n a r z ę d z i ro z p o w s z e c h n ia n ia in fo rm a c ji, w ty m I n te r n e tu . N a jw ię k s z e z n a c z n ie m a w y m ia n a d o ś w ia d c z e ń w z a k r e s ie z a r z ą d z a n ia ro z w o je m s e k to r a u s łu g tu r y s ty c z n y c h w b a s e n ie M o rz a S ró d z ie m n e g o . To w ła ś n ie w p o lity c e U n ii d o ty czącej te g o o b s z a r u z ro d ziło się p o jęcie „zró w n o w a ż o n a t u r y s t y k a ”19. G łó w n e je j z a ło ż e n ia z o s ta ły z a w a r te w d o k u m e n c ie „ P o d sta w o w e k ie r u n k i d o ty c z ą c e zró w n o w a ż o n eg o ro z w o ju t u r y s t y k i e u ro p e j- s k ie j”20. P o n a d to z o s ta ła u tw o r z o n a g r u p a e k s p e r tó w ds. zró w n o w a ż o n eg o ro z w o ju t u r y s t y k i (T S G ) z u d z ia łe m p r z e d s ta w ic ie li z r z e s z e ń p r z e m y s łu , z w ią z k ó w z a w o d o w y c h , m ie js c o w o ś c i tu r y s t y c z n y c h o r a z a d m i n i s t r a c j i p a ń s tw c z ło n k o w sk ic h i o rg a n iz a c ji m ię d z y n a ro d o w y c h .
5. D ziałan ia podejm ow ane w ram ach in icjatyw y
„H oryzont 2020”
I n ic ja ty w a „ H o ry z o n t 2 0 2 0 ” o p ie r a się n a is tn ie ją c y c h in s ty tu c ja c h i do ty c h c z a s o s ią g n ię ty c h w y n ik a c h . W y p e łn ia b r a k i d o ty c h c z a so w y c h d z ia ła ń , p rz y n o s z ą c w a r to ś ć d o d a n ą ta m , g d z ie to m o żliw e. R e a liz o w a n a j e s t w r a m a c h is tn ie ją c y c h i s tw o rz o n y c h in s tr u m e n tó w p o lity k i w d z ie d z in ie ś ro d o w i s k a o ra z w s p ie r a w d r a ż a n ie p o d ję ty c h w r a m a c h k o n w e n c ji b a rc e lo ń s k ie j z o b o w ią z a ń d o ty c z ą c y c h z m n ie js z e n ia z a n ie c z y s z c z e ń . N a p o d s ta w ie ro zm ó w K o m isji z ró ż n y m i p a r t n e r a m i z o b s z a r u b a s e n u M o rz a S ró d z ie m n e g o d z ia ła n ia p o d e jm o w a n e w r a m a c h in ic ja ty w y „ H o ry z o n t 2 0 2 0 ” u ło żo n o w c z te ry g ru p y : 1.
P r o jek ty o g r a n ic z a n ia z a n ie c z y s z c z e ń
d ą ż ą do z m n ie js z e n ia ilości o d p a d ó w m ie js k ic h , śc iek ó w k o m u n a ln y c h i in n y c h z a n ie c z y s z c z e ń p o c h o d z e n ia p rz e m y sło w e g o . Te w ła ś n ie z a n ie c z y s z c z e n ia m a ją n a jw ię k s z y w p ły w n a s to p ie ń c z y sto śc i w ody w m o rz u . N ie b ez z n a c z e n ia j e s t o g ra n ic z e n ie ilości z a n ie c z y szc z e ń p o c h o d zą cy ch z s e k to r a u s łu g tu ry s ty c z n y c h . D z ia ła n ia w ty m o b sz a rz e s ą p o d e jm o w a n e w e w sp ó łp ra c y z k ra ja m i-b e n e fic je n ta m i, o d n o śn y m i m ię d z y n a ro d o w y m i in s ty tu c ja m i fin a n so w y m i, M A P i in n y m i u c z e s tn ik a m i. 2.Ś ro d k i tw o r z e n ia z d o ln o ś c i a d m in is tr a c y jn y c h
m a ją n a c e lu s tw o r z e n ie n ie z b ę d n y c h w a r u n k ó w z r ó w n o w a ż o n e j o c h ro n y ś r o d o w is k a w o b s z a rz e M o rz a S ró d z ie m n e g o , w ty m p o p rz e z rozw ój p ra w o d a w s tw a , tw o 19 Zob. M. Sitek, Polityka ochrony środowiska..., s. 36 i nast.; D. Pyć, Prawo zrównoważo nego rozwoju, Gdańsk 2006, s 45.
r z e n ie in s ty tu c ji o ra z w s p a rc ie w ła d z lo k a ln y c h i s p o łe c z e ń s tw a o b y w a te l sk ieg o . S z c z e g ó ln ą u w a g ę p o św ię c a się śro d k o m tw o r z e n ia z d o ln o ści a d m in i s tr a c y jn y c h n a p o zio m ie lo k a ln y m . D z ia ła n ia te w y k r a c z a ją p o z a tr z y s e k to ry p r io ry te to w e z w ią z a n e ze z m n ie js z e n ie m p o z io m u z a n ie c z y s z c z e n ia .
3.
B a d a n ia n a u k o w e
z m ie r z a ją do tw o rz e n ia , d z ie le n ia i p rz e k a z y w a n i a w ie d z y n a u k o w e j w s p ie ra ją c e j cele in ic ja ty w y „ H o ry z o n t 2 0 2 0 ”. D z ia ła n ia o b e jm ą s z e rz e n ie w ie d z y z d o b y tej w r a m a c h n a jn o w s z y c h p ro g ra m ó w b a d a w czych, tj. 5. i 6. P r o g r a m u ra m o w e g o i p r o g r a m u L IF E . P o n a d to z a k ła d a się w s p ó łp r a c ę n a u k o w ą w r a m a c h r e a liz o w a n e g o 7. P r o g r a m u ra m o w e g o w d z ie d z in ie b a d a ń n a u k o w y c h , d z ia ła n ia b e z p o ś re d n ie W sp ó ln eg o C e n tr u m B a d a w c z e g o (W C B ) K o m isji o ra z m ię d z y n a ro d o w e d z ia ła n ia w o b s z a rz e p o t e n c ja łu lu d z k ie g o . 4.M o n ito r o w a n ie i n a d z ó r
n a d p ro w a d z o n y m i a k c ja m i w r a m a c h o c h ro n y ś ro d o w is k a m o rs k ie g o i n a b r z e ż y M o rz a Ś ró d z ie m n e g o p ro w a d z i E u r o p e js k a A g e n c ja Ś ro d o w isk a . A g e n c ja t a w e w s p ó łp ra c y z U rz ę d e m S t a t y s ty c z n y m K o m isji E u ro p e js k ie j (E U R O S T A T ), P r o g r a m e m M o n ito ro w a n ia i B a d a n ia Z a n ie c z y s z c z e n ia O b s z a r u Ś ró d z ie m n o m o rs k ie g o (M E D P O L ), E u - ro ś ró d z ie m n o m o rs k im S y s te m e m In fo rm a c ji o W odzie (E M W IS ), K o m isją E u r o p e js k ą i in n y m i w ła śc iw y m i o r g a n a m i b ę d z ie ro z w ija ć „ ta b e lę o s ią g n ię ć ” w c e lu o k r e ś le n ia p o s tę p ó w w z a k r e s ie r e d u k c ji p o z io m u z a n ie c z y s z c z e n ia M o rz a Ś ró d z ie m n e g o .6. W nioski
Ze w z g lę d u n a w z r a s ta ją c e n a tę ż e n ie r u c h u tu ry s ty c z n e g o K o m is ja E u r o p e js k a o p ra c o w a ła s tr a te g ię e k o lo g ic z n ą d la b a s e n u M o rz a Ś ró d z ie m n e g o p o d n a z w ą „ H o ry z o n t 2 0 2 0 ”. I n ic ja ty w a t a m ia ła p rz e ła m a ć im p a s w z a k re s ie w y p ra c o w y w a n ia w sp ó ln e j p o lity k i o c h ro n y ś ro d o w is k a w ty m re g io n ie . O d p o n a d 30 l a t p o d e jm o w a n o b e z s k u te c z n ie lic z n e d z ia ła n ia . W efe k c ie w z ró sł s to p ie ń z a n ie c z y s z c z e n ia M o rz a Ś ró d z ie m n e g o , o d n o to w a n o z w ła s z c z a d e g r a d a c ję je g o n ie p o w ta r z a ln e g o e k o s y s te m u . B u d o w a c o ra z to n o w sz y c h u r z ą d z e ń i n f r a s t r u k t u r y tu r y s ty c z n e j w y m a g a w y c in a n ia b o w ie m la s ó w p r z y b r z e ż n y c h i n is z c z e n ia n ie p o w ta r z a ln y c h s k a ł n a b rz e ż n y c h .W r a m a c h in ic ja ty w y „ H o ry z o n t 2 0 2 0 ” K o m is ja E u r o p e js k a z a p ro p o n o w a ła p o d jęcie d z ia ła ń z m ie rz a ją c y c h do o g r a n ic z e n ia z a n ie c z y s z c z e n ia M o rz a Ś ró d z ie m n e g o , ta k ic h ja k : w d ro ż e n ie p ro g ra m ó w o g ra n ic z a ją c y c h z a n ie c z y s z c z e n ie , tw o r z e n ie z d o ln o śc i a d m in is tr a c y jn y c h , p ro w a d z e n ie b a d a ń n a u k o w y ch , m o n ito r o w a n ie i n a d z ó r. D z ia ła n ia t e m a ją b yć re a liz o w a n e p rz e z w s z y s tk ie k r a je B a s e n u Ś ró d z ie m n o m o rsk ie g o . Ic h r e a liz a c ja n ie p o w in n a p o w o d o w a ć z a h a m o w a n ia ro z w o ju g o sp o d a rc z e g o p o sz c z e g ó ln y c h p a ń s tw .
I n ic ja ty w a „ H o ry z o n t 2 0 2 0 ” z m ie r z a do r e w ita liz a c ji i w z m o c n ie n ia w s p ó łp ra c y m ię d z y U n ią E u r o p e js k ą a ś ró d z ie m n o m o rs k im i s ą s ia d a m i o ra z o r g a n iz a c ja m i m ię d z y n a ro d o w y m i w c e lu o c h ro n y ś ro d o w is k a re g io n u i z a s o bó w n a t u r a l n y c h w p e r s p e k ty w ie d łu g o te rm in o w e j21.
Sum m ary
E n v i r o n m e n t p r o t e c t i o n i n t h e M e d i t e r r a n e a n r e g i o n . T h e i n i t i a t i v e o f t h e E u r o p e a n C o m m i s s i o n “H o r i z o n 2 0 2 0 ” Key words: European law, tourism, the Mediterranean Sea, environment protection, law ofenvironmental protection, sustainable development, environmental security. D u e to th e in c r e a s in g in t e n s i t y o f t o u r i s t tra ffic , T h e E u r o p e a n C o m m is sio n h a s d e v e lo p e d a n e n v ir o n m e n ta l s tr a te g y fo r th e M e d ite r r a n e a n S e a u n d e r th e n a m e “H o riz o n 2 0 2 0 ”. T h is in itia tiv e w a s m e a n t to b r e a k th e im p a s s e in th e scope o f d e v e lo p in g a co m m o n e n v ir o n m e n ta l p o licy in th is re g io n . F o r m o re t h a n 30 y e a r s a n u m b e r o f t a k e n a c tio n s fa ile d . A s a r e s u lt, th e d e g re e o f p o llu tio n o f th e M e d ite r r a n e a n S e a in c r e a s e d a n d e s p e c ia lly its u n iq u e e c o s y s te m w a s r u in e d . T h e c o n s tr u c tio n o f n e w e r a n d n e w e r d ev ices o f to u r is m in f r a s t r u c t u r e r e q u ir e s c o a s ta l d e f o r e s ta tio n a n d d e s tr u c tio n o f u n iq u e c o a s ta l ro ck s. A s a p a r t o f th e “H o riz o n 2 0 2 0 ” in itia tiv e th e E u r o p e a n C o m m issio n p ro p o s e d to t a k e a c tio n to re d u c e p o llu tio n o f t h e M e d ite r r a n e a n S e a , s u c h as: th e im p le m e n ta tio n o f p r o g r a m s to re d u c e p o llu tio n , b u il d in g a d m in is tr a tiv e c a p a c ity , sc ie n tific r e s e a r c h , m o n ito rin g a n d s u r v e illa n ce. T h e s e a c t i v i t i e s a r e to b e i m p l e m e n t e d b y a l l m e m b e r o f t h e M e d ite r r a n e a n B a s in . T h e ir im p le m e n ta tio n s h o u ld n o t r e s u l t i n s to p p in g th e eco n o m ic d e v e lo p m e n t o f e a c h c o u n try . “H o riz o n 2 0 2 0 ” in itia tiv e a im s to r e v ita liz e a n d s t r e n g t h e n c o o p e ra tio n b e tw e e n th e E U a n d M e d ite r r a n e a n n e ig h b o rs a s w e ll a s in t e r n a t i o n a l o r g a n iz a tio n s , in o r d e r to p r o te c t th e r e g io n ’s e n v ir o n m e n t a n d n a t u r a l re s o u rc e s i n th e lo n g -te r m p e rs p e c tiv e .
