Kamil Klonowski
Utrata statusu studenta szkoły
wyższej
Studia Prawnoustrojowe nr 9, 243-255
2009
Kamil K lonow ski
U n iw e r s y te t J a g ie llo ń s k i
Utrata statusu studenta szkoły wyższej
U t r a t a s t a t u s u s t u d e n t a sz k o ły w y ższej, w ś w ie tle p o s ta n o w ie ń u s ta w y z d n ia 27 lip c a 2 0 0 5 r. - P ra w o o sz k o ln ic tw ie w y ż sz y m 1 (d a le j: u .p .s.w .), j e s t e f e k te m w y g a ś n ię c ia s t o s u n k u z a le ż n o ś c i z a k ła d o w e j m ię d z y j e d n o s t k ą a s z k o łą w y ż sz ą . M oże to n a s tą p ić n a s k u te k w y d a n ia o s ta te c z n e j decyzji a d m in is tr a c y jn e j. N a jc z ę śc iej je d n a k do u t r a t y s t a t u s u s t u d e n t a dochodzi w z w ią z k u z w y k o rz y s ta n ie m całeg o k a ta lo g u u s łu g u d z ie la n y c h p rz e z szk o łę w y ż s z ą o ra z w ra z z o s ią g n ię c ie m ce lu , d la k tó re g o p o d ję to s tu d ia - u z y s k a n ie m t y t u ł u zaw odow ego. W ty m p r z y p a d k u w y g a śn ię c ie s to s u n k u z a le ż n o śc i z a k ła d o w e j n a s tę p u je z c h w ilą p o d ję c ia p rz e z o d p o w ie d n ią k o m is ję e g z a m i n a c y jn ą u c h w a ły o n a d a n i u te g o ty tu łu . O p ró cz te g o o w y g a ś n ię c iu s to s u n k u z a le ż n o śc i z a k ła d o w e j n a le ż y m ó w ić ta k ż e w p r z y p a d k u ś m ie rc i s tu d e n ta .
D a ls z e ro z w a ż a n ia p o p rz e d z o n e z o s ta ły p r z e d s ta w ie n ie m z a ło ż e ń , k tó re w y d a ją się n ie z b ę d n e d la z a c h o w a n ia k o m p le tn o ś c i w yw odu.
P o p ie rw s z e p rz y ją łe m , że s z k o ła w y ż sz a ja k o z a k ła d a d m in is tr a c y jn y 2 n a w ią z u je z je d n o s tk a m i, k tó r e z n a la z ły się w sfe rz e je j d z ia ła n ia , s to s u n k i a d m in is tr a c y jn o p r a w n e 3. T en s to s u n e k p ra w n y , ze w z g lę d u n a je g o c h a r a k te r, n a z y w a m z a J . F ilip k ie m s to s u n k ie m z a le ż n o śc i z a k ła d o w e j4. K o n s tr u k
1 Dz.U. nr 164, poz. 1365 ze zm.
2 Por. E. Ochendowski, Pozycja prawna studenta uniwersytetu - użytkownik zakładu pu
blicznego czy członek korporacji, [w:] J. Filipek (red.), Jednostka w demokratycznym państwie prawa, Bielsko-Biała 2003, s. 457; J. Filipek, Prawo administracyjne. Instytucje ogólne, cz. I,
Kraków 2003, s. 274; S. Fundowicz, Decentralizacja administracji publicznej w Polsce, Lublin 2005, s. 73; J. Zimmermann, Prawo administracyjne, Kraków 2005, s. 138.
3 Zob. F. Longchamps, O pojęciu stosunku prawnego w prawie administracyjnym, AUWr Nr 19, Wrocław 1964, s. 53
4 Zob. J. Filipek, Stosunek administracyjnoprawny, „Zeszyty Naukowe UJ, Prace Prawni cze”, Kraków 1968, s. 126. Por. P. Chmielnicki, Zakład administracyjny w Polsce. Ustrój we
wnętrzny, Warszawa 2008, s. 58-67. Autor ten zakwestionował konstytucyjność rozwiązania
polegającego na rozstrzyganiu praw i obowiązków użytkowników zakładów w regulaminach zakładowych, będących wyrazem władztwa zakładowego. Na podstawie tego wniosku przedsta wił postulat odstąpienia od posługiwania się pojęciem władztwa zakładowego do opisywania relacji między zakładem a użytkownikiem, a w efekcie zakwestionował też istotę stosunku zależności zakładowej.
cja t a m a z a s to s o w a n ie d la o p is a n ia r e la c ji m ię d z y je d n o s tk ą a s z k o łą w y ż sz ą p u b lic z n ą , j a k ró w n ie ż n ie p u b lic z n ą .
P rz y ją łe m ta k ż e , że p o w s ta n ie s to s u n k u z a le ż n o śc i z a k ła d o w e j m ię d z y s z k o łą w y ż s z ą a s tu d e n te m m oże b yć z w ią z a n e z ró w n o c z e sn y m z a w ią z a n ie m - w r a m a c h re la c ji s p r z ę ż e n ia 5 - s to s u n k u c y w iln o p ra w n e g o w y n ik a ją c e g o z u m o w y o ś w ia d c z e n ie u s łu g p rz e z t e n z a k ła d n a z a s a d z ie o d p ła tn o ś c i. Do o p is a n ia te j s y tu a c ji s to s u ję k o n s tr u k c ję n a d rz ę d n o ś c i s to s u n k u z a le ż n o śc i z a k ła d o w e j w z g lę d e m s to s u n k u c y w iln o p ra w n e g o , w t e n sp o só b u z n a ję za d o p u s z c z a ln e is tn ie n ie s to s u n k u z a le ż n o ś c i z a k ła d o w e j, m im o n ie p r z y s tą p ie - n ia p rz e z s t u d e n t a do u m o w y o św ia d c z e n ie u s łu g . R ó w n o c z e śn ie w y k lu czy ć n a le ż y s y tu a c ję n a w i ą z a n i a s t o s u n k u a d m in is tr a c y jn o p r a w n e g o je d y n ie w d ro d z e p o d p is a n ia u m o w y o ś w ia d c z e n ie u s łu g , b e z w y d a n ia a k t u in d y w i d u a ln e g o - d ecy zji a d m in is tr a c y jn e j o p rz y ję c iu do te g o z a k ła d u . J a k w yżej w s k a z a n o , z a w a r ta u m o w a o d n o si się je d y n ie do z a k r e s u i ja k o ś c i ś w ia d c z o n y c h u s łu g , p rz e z co fu n k c ją je j j e s t d o o k re ś le n ie tr e ś c i s to s u n k u z a le ż n o śc i z a k ła d o w e j m ię d z y s z k o łą w y ż s z ą a s tu d e n te m .
P o trz e c ie t r a k t u j ę d o k to ra n tó w ja k o s tu d e n tó w s tu d ió w trz e c ie g o s to p n ia - s tu d ió w d o k to ra n c k ic h . O d c h w ili w e jśc ia w życie p rz e p is ó w u .p .s.w . d o k to r a n to m p rz y p is a n o s t a t u s szcze g ó ln ej k a te g o r ii s tu d e n tó w . W ty m m ie j s c u n a le ż y z a z n a cz y ć , że w l i t e r a t u r z e p r z e d m io tu k w e s tio n u je się z a s a d n o ś ć z a lic z e n ia ic h do te j g r u p y 6.
J a k w s k a z a n o , u t r a t a s t a t u s u s t u d e n t a n a s tę p u je p rz e d e w s z y s tk im w w y n ik u u k o ń c z e n ia e d u k a c ji w sz k o le w y ż sz e j, p o p rz e z z re a liz o w a n ie w s z e lk ic h w y m o g ó w o k r e ś lo n y c h p r o g r a m e m s tu d ió w i - co do z a s a d y
5 Zob. F. Longchamps, op. cit., s. 53
6 Zob. P. Kuczma, Czy doktoranci to jeszcze studenci?, [w:] A. Szadok-Bratuń (red.), Nowe
prawo o szkolnictwie wyższym a podmiotowość studenta, Wrocław 2007, s. 99. Autor ten uzasad
nił swoje stanowisko o rozdzieleniu kategorii doktorantów od studentów treścią przepisów u.p.s.w., które faktycznie nie łączą statusu doktorantów ze statusem studentów. Trudno trakto wać jednak ten argument za decydujący w sytuacji, kiedy analiza tych przepisów, po zastosowa niu wykładni systemowej i celowościowej, prowadzi do przeciwnych wniosków. W celu podważe nia tego argumentu wystarczy zadać pytanie, czy w przyjętych rozwiązaniach prawnych zawartych w u.p.s.w. dopuszczalnym jest studiowanie przez inną kategorię podmiotów niż studenci? Znamienne jest przy tym, że przepisy dotyczące doktorantów zamieszczono w dziale IV u.p.s.w. zatytułowanym „Studia i studenci”. Traktowanie doktorantów jako szczególnej kate gorii studentów wynika z zastosowania rozwiązań normatywnych podobnych do rozwiązań dotyczących studentów (zbliżone obowiązki w zakresie: uczestnictwa w zajęciach, zdawania egzaminów, odbywania praktyk, przestrzegania statutu i regulaminów, odpowiedzialności dys cyplinarnej oraz uprawnienia dotyczące przerw w studiach, zrzeszania się i świadczeń pomocy materialnej), z równoczesnym odesłaniem do odpowiedniego stosowania przepisów dotyczących studentów. Przede wszystkim należy wskazać na odesłanie do art. 189 ust. 2 u.p.s.w., który określa obowiązki studentów studiów I i II stopnia. Analiza tego przepisu utwierdza w przeko naniu, że doktorant jest studentem z ustalonym dodatkowym zakresem obowiązków w zakresie prowadzenia dydaktyki i badań naukowych - czego wyrazem mają być publikacje oraz przygo towanie rozprawy doktorskiej pod kierunkiem promotora.
- z ło ż e n ie e g z a m in u k o ń co w eg o 7, z c h w ilą p o d ję c ia p rz e z k o m isję e g z a m in a c y jn ą u c h w a ły o n a d a n i u t y t u ł u zaw odow ego.
R o d z aj e g z a m in u koń co w eg o u z a le ż n io n y j e s t od ty p u stu d ió w . W p r z y p a d k u s tu d ió w I s to p n ia b ę d z ie to tzw . e g z a m in lic e n c ja c k i, s tu d ió w II s to p n i a - e g z a m in m a g is te r s k i i s tu d ió w I I I s to p n ia - o b ro n a p r a c y d o k to rs k ie j, po czym oso b y e g z a m in o w a n e u z y s k u ją s t a t u s a b s o lw e n ta d a n e j u c z e ln i i o tr z y m u ją d y p lo m y (w p r z y p a d k u u c z e ln i p u b lic z n y c h - p a ń s tw o w e ) u k o ń c z e n ia s tu d ió w w y ższy ch , p o tw ie rd z a ją c e u z y s k a n ie o d p o w ie d n ie g o t y t u ł u zaw o d o w eg o lu b s to p n ia n a u k o w e g o . U s ta la ją c fo rm ę r o z w ią z a n ia s to s u n k u z a le ż n o śc i z a k ła d o w e j, w ty c h p r z y p a d k a c h n a le ż y o d w o łać się do o rz e c z n ic tw a N S A i S N , w k tó r y m p rz y ję to , że ro z s trz y g n ię c ie s tw ie rd z a ją c e zło żen ie e g z a m in u m a g is te r s k ie g o i p o s ta n a w ia ją c e o n a d a n i u t y t u ł u m a g is tr a s ta n o w i d ecy zję a d m in is tr a c y jn ą 8.
W y g a śn ię c ie s to s u n k u z a le ż n o śc i z a k ła d o w e j m oże n a s tą p ić ta k ż e w e fe k cie w y d a n ia d ecy zji o s k r e ś le n iu z lis ty u ż y tk o w n ik ó w d a n e j sz k o ły w yższej w z w ią z k u z z a is tn ie n ie m o k re ś lo n y c h u s ta w o w o p rz e s ła n e k .
W m y ś l a r t. 190 u s t. 1 u .p .s.w . k ie ro w n ik p o d sta w o w e j je d n o s tk i o r g a n i za c y jn e j s k r e ś la s t u d e n t a z lis ty s tu d e n tó w w p rz y p a d k u : n ie p o d ję c ia s t u diów, re z y g n a c ji ze stu d ió w , n ie z ło ż e n ia w te r m in ie p ra c y dy p lo m o w ej lu b e g z a m i n u d y p lo m o w e g o o r a z u k a r a n i a k a r ą d y s c y p l i n a r n ą w y d a le n ia z u c z e ln i. W u s t. 2 te g o p r z e p is u o k re ś lo n o p r z e s ła n k i f a k u lta ty w n e s k r e ś le n i a z lis ty s tu d e n tó w i s ą n im i: s tw ie r d z e n ie b r a k u p o s tę p ó w w n a u c e , n ie- u z y s k a n ie z a lic z e n ia s e m e s tr u lu b r o k u w o k re ś lo n y m te r m in ie , n ie w n ie s ie - n ie o p ła t z w ią z a n y c h z o d b y w a n ie m s tu d ió w . Z g o d n ie z u s t. 3 d e c y z ja o s k r e ś le n iu p o d le g a w e ry fik a c ji w to k u in s ta n c ji, a o rg a n e m w ła śc iw y m do ro z p o z n a n ia o d w o ła n ia j e s t re k to r.
R o z s trz y g n ię c ia o s k r e ś le n iu z lis ty s tu d e n tó w t r a k t u j e się w l i t e r a t u r z e p r z e d m io tu ja k o a k ty w y w ie ra ją c e s k u t k i z e w n ę trz n e , s ta n o w ią c e r o z s tr z y g n ię c ie s p r a w in d y w id u a ln y c h , w p ły w a ją c y c h n a s fe rę p r a w i o b o w iąz k ó w stu d e n tó w . Z te g o w y w ied zio n o , n a g r u n c ie p rz e p is ó w o b o w ią z u ją c y c h p rz e d u .p .s.w ., że n a le ż y je tr a k to w a ć ja k o d ecy zje a d m in is tr a c y jn e , do k tó ry c h w in n o się sto so w a ć p r z e p is y k o d e k s u p o s tę p o w a n ia a d m in is tr a c y jn e g o 9 ( d a lej: k .p .a .) i k tó r e p o d le g a ją k o n tr o li są d o w e j10. W ła śc iw y o r g a n u c z e ln i n a l e
7 Art. 167 ust. 2 u.p.s.w. Wyjątkowo w przypadku kierunków lekarskiego, lekarsko-denty- stycznego i weterynarii ukończenie studiów następuje z chwilą złożenia ostatniego wymaganego planem studiów egzaminu, a w przypadku kierunku farmacja - zaliczenia ostatniej przewi dzianej w planie studiów praktyki.
8 Zob. postanowienie NSA z 12 czerwca 1992 r., SAB/Po 41/91, OSP 1994, nr 4, poz. 69 z aprobującą glosą J. Homplewicza; wyrok NSA z 16 grudnia 1998 r., I SA 661/98, (niepubliko wany); uchwała 7 sędziów SN z 18 listopada 1982 r., III CZP 26/82, OSPiKA 1983, nr 11, poz. 248 z aprobującą glosą J. Homplewicza.
9 Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. - kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r., nr 98, poz. 1071 ze zm.).
10 Zob. E. Ochendowski, Formy działania zakładu, [w:] Studia z zakresu prawa admini
ży tr a k to w a ć w ty m u k ła d z ie p ro c e so w y m ja k o p r a w e m u p o w a ż n io n y o r g a n a d m i n i s t r a c j i w y d a ją c y d e c y z je a d m i n i s t r a c y j n e 11. D e c y z je o s k r e ś l e n i u z lis ty s tu d e n tó w m a ją c h a r a k t e r k o n s ty tu ty w n y . D ecy zje te p o w in n y z a w ie r a ć w s z y s tk ie s k ła d n ik i w y m a g a n e p ra w e m , a p r z y ic h w y d a n iu w in n y z o sta ć z a c h o w a n e g w a ra n c je p ro c e so w e s tr o n w y n ik a ją c e z k .p .a . S zczeg ó ln e z n a c z e n ie n a le ż y p rz y p is a ć u z a s a d n ie n iu d ecy zji u z n a n io w e j12, p o d ję te j n a p o d s ta w ie a r t. 190 u s t. 2 u .p .s.w . J e s t to is to tn e z p o w o d u z e s ta w ie n ia - w ty m p r z y p a d k u - u z n a n io w e j p o d s ta w y p ra w n e j do p o d ję c ia te g o r o z s trz y g n ię c ia z te r m in e m n ie d o o k re ś lo n y m , w y k o r z y s ta n y m p r z y o k r e ś le n iu je d n e j z p r z e s ła n e k , n p . s tw ie r d z e n ia b r a k u p o s tę p ó w w n a u c e . T en „p o d w ó jn y lu z d e c y z y jn y ”, j a k i p o z o sta w io n o o rg a n o m u c z e ln i w s p ra w ie s k r e ś le n ia z lis ty s t u d en tó w , w k o n te k ś c ie k o n s ty tu c y jn e g o p r a w a do n a u k i p o w in ie n w ią z a ć się w ła ś n ie z k o n ie c z n o ś c ią d o c h o w a n ia sz c z e g ó ln y c h s t a r a ń p r z y u z a s a d n ia n iu ta k ie j decyzji. Z n a m ie n n e j e s t p rz y ty m , że b r a k u je d e le g a c ji u s ta w o w e j do d o o k re ś le n ia te j, a le ta k ż e p o z o s ta ły c h p r z e s ła n e k , w a k c ie p o d u s ta w o w y m (czy to w e w n ę trz n y m , czy z e w n ę tr z n y m ) 13.
W y m ie n io n e w yżej o b lig a to ry jn e p o d s ta w y s k r e ś le n ia z lis ty s tu d e n tó w ta k ż e w y w o łu ją p e w n e w ą tp liw o ś c i in te r p r e ta c y jn e . W p r z y p a d k u p r z e s ła n k i n ie p o d ję c ia stu d ió w , po z e s ta w ie n iu je j z d e fin ic ją le g a ln ą t e r m i n u „ im m a tr y k u la c ja ”, czyli a k t u p rz y ję c ia w p o c z e t s tu d e n tó w u c z e ln i14, m o ż n a j ą r o z u m ie ć ja k o s t a n p o w s ta ły w efe k c ie n ie p r z y s tą p ie n ia do im m a tr y k u la c ji po w y d a n iu d ecy zji o p rz y ję c iu n a s tu d ia , a le ta k ż e ja k o s t a n n ie u c z ę s z c z a n ia n a z a ję c ia od p o c z ą tk u r o k u a k a d e m ic k ie g o , a le ju ż po im m a try k u la c ji. P r z y j m u ją c , iż m o ż n a s k re ś lić z lis ty s tu d e n tó w je d y n ie osobę, k t ó r a j e s t ju ż s tu d e n te m , a w ię c o so b ę po im m a tr y k u la c ji i z ło ż e n iu ś lu b o w a n ia (po n a b y c iu p r a w s t u d e n t a w m y śl a r t. 170 u .p .s.w .), n a le ż y p rz y c h y lić się do d ru g ie g o ro z w ią z a n ia . J e d n a k ż e ta k ie r o z u m ie n ie te j p r z e s ła n k i w y w o łu je k o le jn ą w ą tp liw o ść , k tó r a w y r a ż a się w k o n ie c z n o śc i u s t a l e n i u o k re s u , w k tó ry m s t u d e n t „nie p o d e jm u je s tu d ió w ”. Z p e w n o ś c ią n ie b ę d z ie to s y tu a c ja , k ie d y n ie p r z y s tę p u je do p ie rw s z y c h zajęć. Z k o le i o k re ś le n ie c z a s u , p rz e z j a k i m u s i is tn ie ć t a k i s ta n , b ę d z ie je d y n ie p r ó b ą a r b itr a ln e g o r o z s trz y g n ię c ia . R ó w n o c z e śn ie ta k ie ro z u m ie n ie te j p r z e s ła n k i b ę d z ie to ż s a m e z k a te g o r ią p r z y p a d ków, k tó r e m o ż n a z a liczy ć do p r z e s ła n k i b r a k u p o s tę p ó w w n a u c e . W y d aje się
11 Zob. postanowienie SN z 5 czerwca 1997 r., III RN 30/97, OSNP 1998, nr 24, poz. 484. 12 Zob. M. Mincer, Uznanie administracyjne, Toruń 1983, s. 81 i nast.
13 Na podstawie art. 162 u.p.s.w. wydano Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 8 czerwca 2006 r. w sprawie warunków, jakim muszą odpowiadać postanowienia regulaminu studiów w uczelniach niespełniających wymagań określonych w art. 56 ust. 2 lub w art. 58 ust. 4 u.p.s.w. ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. nr 120, poz. 832), w którym zobowiązano ww. szkoły wyższe do określenia trybu skreślania z listy studentów, w tym stwierdzania niepodjęcia studiów, sposobu i trybu stwierdzania braku postępów w nauce oraz formy składania rezygnacji ze studiów.
w ięc, że p rz e z „ n iep o d jęcie s tu d ió w ” n a le ż y ro z u m ie ć n ie w y p e łn ie n ie c z y n n o ści m a te ria ln o -te c h n ic z n y c h , ja k i e sp o c z y w a ją n a o s o b a c h p rz y ję ty c h n a s t u d ia . N a to m ia s t n ie m o ż n a te j p r z e s ła n k i, m im o i s tn ie n ia z n a c z en io w e j k o n o ta c ji, łą c z y ć z p r o c e s e m d y d a k ty c z n y m . N a le ż y j e d n a k p o d k r e ś lić , że z a p ro p o n o w a n a in t e r p r e t a c j a n ie j e s t w o ln a od b łę d u n ie d o o k re ś le n ia , g dyż je j p rz y ję c ie w y w o łu je z k o le i p y ta n ie o c z y n n o śc i m a te r ia ln o - te c h n ic z n e u z a
s a d n ia ją c e p o d jęcie ro z s trz y g n ię c ia o s k r e ś le n iu z lis ty s tu d e n tó w . N ie sposób d o k o n a ć w ty m z a k r e s ie w y c z e rp u ją c e g o w y lic z e n ia , m o ż n a je d n a k p rz y ją ć p e w n e k r y te r iu m ic h w y ró ż n ie n ia . D o ty czy to m ia n o w ic ie cz y n n o śc i, k tó r e s ą w a r u n k ie m do p o d ję c ia n a u k i n a d a n y m k i e r u n k u stu d ió w , n p . u ja w n ie n ie d a n y c h osobow ych, u is z c z e n ie o d p o w ie d n ic h o p ła t a d m in is tr a c y jn y c h czy zło ż e n ie d e k la r a c ji o w y b ra n y c h do s tu d io w a n ia p r z e d m io ta c h 15.
W p r z y p a d k u o b lig a to ry jn e j p r z e s ła n k i r e z y g n a c ji ze s tu d ió w w y d a n ie d ecy zji o s k r e ś le n iu z lis ty s tu d e n tó w j e s t m o żliw e je d y n ie w p r z y p a d k u w y ra ź n e g o o ś w ia d c z e n ia o re z y g n a c ji ze stu d ió w . W p r z y p a d k u n ie z ło ż e n ia ta k ie g o o ś w ia d c z e n ia n ie m o ż n a z a c h o w a n ia s t u d e n t a w y ra ż a ją c e g o się w n ie u c z ę s z c z a n iu n a z a ję c ia czy n ie p r z y s tą p ie n iu do e g z a m in u tr a k to w a ć ja k o re z y g n a c ji ze stu d ió w . W te j s y tu a c ji w g rę w c h o d z ą je d y n ie in n e p r z e
s ła n k i, n p . b r a k p o s tę p ó w w n a u c e , s ta n o w ią c e p o d s ta w ę do u ru c h o m ie n ia tr y b u fa k u lta ty w n e g o s k r e ś le n ia z lis ty stu d e n tó w .
S k r e ś le n ie z lis ty s tu d e n tó w z p o w o d u r e z y g n a c ji ze s tu d ió w m a z a s to s o w a n ie ta k ż e w p r z y p a d k u p r z e n ie s ie n ia n a i n n ą u c z e ln ię . W a ru n k ie m d o k o n a n i a te j c z y n n o śc i j e s t u z y s k a n ie zgody k ie r o w n ik a p o d sta w o w e j je d n o s tk i o rg a n iz a c y jn e j u c z e ln i p rz y jm u ją c e j, w y ra ż o n e j w fo rm ie d ecyzji, po s tw ie r d z e n iu , że z a in te r e s o w a n y w y p e łn ił w s z y s tk ie o b o w ią z k i w y n ik a ją c e z p r z e p isó w o b o w ią z u ją c y c h w u c z e ln i, k t ó r ą o p u s z c z a 16. O p u s z c z e n ie u c z e ln i p o w in n o w ią z a ć się z k o n ie c z n o ś c ią z ło ż e n ia o ś w ia d c z e n ia o r e z y g n a c ji ze stu d ió w , k tó r e s ta n o w i p o d s ta w ę do w y d a n ia d ecy zji o s k r e ś le n iu z lis ty stu d e n tó w . W efe k c ie n ie z ło ż e n ia sto so w n e g o o ś w ia d c z e n ia o so b a t a k a b ę d z ie s t u d e n te m w d w ó ch s z k o ła c h w y ższy ch , p rz y czy m n a le ż y z a z n a cz y ć , że u s t a w o d a w c a n ie w p ro w a d z ił o g ra n ic z e ń w z a k r e s ie s tu d io w a n ia n a d w ó c h lu b w ięcej u c z e ln ia c h . N a le ż y p o d k re ś lić , iż p rz e p is o k re ś la ją c y p ro c e d u r ę p r z e n ie s ie n ia do in n e j u c z e ln i n ie m oże s ta n o w ić s a m o d z ie ln e j p o d s ta w y do w y d a n ia d ecy zji o s k r e ś le n iu z lis ty stu d e n tó w .
Z o m a w ia n ą p r z e s ła n k ą w ią ż e się c ie k a w e z ja w isk o w y n ik a ją c e z m o ż li w ości o d w o ła n ia się od d ecy zji o s k r e ś le n iu z lis ty s tu d e n tó w . W p r z y p a d k u u r u c h o m ie n ia to k u in s ta n c ji w ta k ie j s p ra w ie , p rz e d n a b y c ie m p rz e z d ecyzję o s k r e ś le n iu w a lo r u o s ta te c z n o ś c i, o so b a , k tó re j d o ty czy t a d ecy zja, j e s t s t u
15 W ww. rozporządzeniu zobowiązano wskazane szkoły wyższe do określenia trybu skre ślania z listy studentów, w tym sposobów stwierdzania niepodjęcia studiów. Tym samym nałożo no na te jednostki obowiązek doprecyzowania tej przesłanki.
d e n te m w d w ó ch je d n o s tk a c h . Z a ry s o w a n e z ja w isk o p o z o s ta w a n ia s tu d e n te m d w ó ch lu b w ięcej szk ó ł w y ż sz y c h j e s t o ty le is to tn e , że w k a ż d e j z n ic h j e d n o s tk a m o że k o r z y s ta ć z p r z y s łu g u ją c y c h je j u p r a w n ie ń , w ty m n p . ś w ia d c z e ń p om ocy m a te r ia ln e j. P r z e s ła n k a n ie z ło ż e n ia w te r m in ie p r a c y dy p lo m o w ej lu b e g z a m in u d y p lo m o w eg o w ią ż e się z k o ń co w y m e ta p e m n a u k i n a d a n y m k i e r u n k u s t u diów. U s ta w a p rz e m ilc z a k w e s tię t e r m i n u z ło ż e n ia p ra c y d y p lo m o w ej lu b e g z a m in u d y p lom ow ego. Z a lic z a ją c t e n w y m ó g do o b o w iązk ó w s tu d e n ta , n a le ż y n a p o d s ta w ie a r t. 160 u .p .s.w . p rz y ją ć , że t e r m in t e n p o w in ie n być o k re ś lo n y w r e g u la m in ie stu d ió w . N ie d o trz y m a n ie te g o t e r m i n u s ta n o w i p o d s ta w ę do s k r e ś le n ia z lis ty s tu d e n tó w , a p o d s ta w a p r a w n a te j d ecy zji ta k ż e z o s ta je u sz c z e g ó ło w io n a w r e g u la m in ie stu d ió w .
O s ta tn ia p r z e s ła n k a o b lig a to ry jn e g o s k r e ś le n ia z lis ty s tu d e n tó w w ią ż e się z je d n y m ze śro d k ó w d y s c y p lin a rn y c h , ja k ie m oże o rz e c k o m is ja d y sc y p li n a r n a w o b e c o b w in io n e g o s t u d e n t a , tj. k a r ą d y s c y p l i n a r n ą w y d a le n ia z u c z e ln i17. T a k a k a r a - o rz e c z o n a p rz e z k o m isję d y s c y p lin a r n ą , n a s tę p n ie u tr z y m a n a w m o cy p rz e z o d w o ła w c z ą k o m isję d y s c y p lin a r n ą w p r z y p a d k u z a s k a r ż e n ia o d w o ła n ie m - n ie w y w o łu je s k u t k u z m ocy p r a w a , tj. n ie p o w o d u je r o z w ią z a n ia s to s u n k u z a le ż n o śc i z a k ła d o w e j. S ta n o w i je d y n ie p o d s ta w ę do u ru c h o m ie n ia ju ry s d y k c y jn e g o p o s tę p o w a n ia a d m in is tra c y jn e g o w s p r a w ie s k r e ś le n ia z lis ty s tu d e n tó w w tr y b ie o b lig a to ry jn y m . W ty m p r z y p a d k u is tn ie je w ię c s p rz ę ż e n ie d w ó ch p o s tę p o w a ń : d y s c y p lin a rn e g o i a d m in is tr a c y j nego. W efe k c ie j e d n o s tk a u p r a w n io n a j e s t do k o r z y s ta n ia z p o dw ójnego s y s te m u śro d k ó w p r a w n y c h p r z e w id z ia n y c h w p o s tę p o w a n iu d y s c y p lin a r n y m i a d m in is tr a c y jn y m . T a k r o z b u d o w a n a s t r u k t u r a p ro c e so w a p rz e w id z ia n a d la ro z w ią z a n ia s to s u n k u z a le ż n o ś c i z a k ła d o w e j j e s t n ie u z a s a d n io n a . Ze w z g lę d u n a cel p o s tę p o w a n ia d y s c y p lin a rn e g o , a p r z e d e w s z y s tk im cel o rz e czonej k a r y o ra z s z e ro k ie u p r a w n ie n ia p ro c e so w e o b w in io n e g o 18 n a le ż y k r y ty c z n ie o cen ić p r z y ję te w u s ta w ie ro z w ią z a n ie p ro ceso w e. W isto c ie p o s tę p o w a n ie a d m in is tr a c y jn e , ja k ie n a s t ą p i po p o s tę p o w a n iu d y s c y p lin a rn y m , ze w z g lę d u n a z w ią z a n y c h a r a k t e r te j p r z e s ła n k i (o rg a n m o że p o d ją ć ty lk o d ecy zję o s k r e ś le n iu ) , m a c h a r a k t e r cz y sto fo rm a ln y , a je d n a k z p o w o d u śro d k ó w p r a w n y c h p r z y z n a n y c h s tr o n ie te g o p o s tę p o w a n ia m o że w z n a c z n y m s to p n iu p r z e s u n ą ć w c z a sie w y k lu c z e n ie s tu d e n ta . W y d aje się, że p rz y z a c h o w a n iu g w a ra n c ji p ro c e so w y c h o b w in io n e g o s t u d e n t a w p o s tę p o w a n iu
17 Art. 212 pkt 5 u.p.s.w. Na podstawie art. 224 u.p.s.w. wydano Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 6 grudnia 2006 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania wyjaśniającego i dyscyplinarnego wobec studentów [...]. W akcie tym zamieszczono szczegółową regulację przebiegu postępowania dyscyplinarnego wobec studentów.
18 Art. 223 u.p.s.w. do postępowania wyjaśniającego i postępowania dyscyplinarnego wo bec studentów, z wyjątkiem postępowania przed sądem koleżeńskim, w sprawach nieuregulo wanych w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz.U. nr 89, poz. 555 ze zm.).
d y s c y p lin a rn y m w ła śc iw y m b y ło b y p r z y z n a n ie w a lo r u s k u te c z n o ś c i ju ż o rz e c z e n io m k o m is ji d y s c y p lin a rn e j. Z n a m ie n n e j e s t p r z y ty m , że p o z o s ta łe s a n k cje d y s c y p lin a r n e w y k o n y w a n e s ą b e z p o ś re d n io w w y n ik u w y d a n ia p r a w o m o c n e g o o rz e c z e n ia . T y m b a r d z ie j w ię c n ie m a p o d s ta w do u s t a l a n i a d o d a tk o w y c h w ym ogów d la s k u te c z n o ś c i o rz e c z e n ia o w y d a le n iu z u c z e ln i19.
P o z o s ta łe p r z e s ła n k i s k r e ś le n ia s t u d e n t a z a w a r te w a r t. 190 u s t. 2 u .p .s.w ., s ta n o w ią c e p o d s ta w ę d ecy zji u z n a n io w e j o s k r e ś le n iu z lis ty s t u d e n tów , ta k ż e w y w o łu ją w ą tp liw o ś c i. N a jp o w a ż n ie js z e d o ty c z ą „ s tw ie rd z e n ia b r a k u p o s tę p ó w w n a u c e ”. Z a w a rto ś ć n o r m a ty w n a te g o p r z e p is u je s t , o g lę d n ie m ó w iąc, o g ra n ic z o n a , a u s ta w o d a w c a w a r t. 160 u .p .s.w . p o z o s ta w ił jego u sz c z e g ó ło w ie n ie o rg a n o m u c z e ln i w r e g u la m in ie stu d ió w , k tó r y w ła śc iw ie m a s ta n o w ić p o d s ta w ę do w y d a n ia te j d ecy zji u z n a n io w e j. W y d aje się, że g r a n ic e a u to n o m ii sz k o ły w y ższej z o s ta ły u ję te w ty m p r z y p a d k u z b y t s z e r o ko z u w a g i n a to, że w isto c ie n a s tę p u je w t e n sp o só b o g ra n ic z e n ie k o n s t y t u cy jn eg o p r a w a do n a u k i p r z e p is a m i p r a w a z a k ła d o w e g o . P r z e s ła n k a t a w ięc n ie s p e łn ia w y m o g u w z a k r e s ie re a liz a c ji z a s a d y p ro p o rc jo n a ln o śc i.
W ą tp liw o śc i d o ty c z ą ta k ż e p r z e s ła n k i n ie u z y s k a n ia z a lic z e n ia s e m e s tr u lu b r o k u w o k re ś lo n y m te r m in ie . W ty m p r z y p a d k u u s ta w o d a w c a p o słu ż y ł się s fo rm u ło w a n ie m „w o k re ś lo n y m te r m in ie ”, b e z u d z ie le n ia ja k ic h k o lw ie k w s k a z ó w e k co do s p o s o b u u s t a l a n i a te g o te r m in u . M o ż n a p rz y ją ć , że k w e s tię tę w in ie n n o rm o w a ć r e g u la m in stu d ió w , p o d w a r u n k ie m , iż p r z e s ła n k a t a z w ią z a n a j e s t z p r a w a m i i o b o w ią z k a m i s tu d e n tó w o ra z in n y m i a k ta m i p r a w a z a k ła d o w e g o d o ty c z ą c y m i o rg a n iz a c ji r o k u s tu d ió w (z a rz ą d z e n ie re k to ra ). W ty m k o n te k ś c ie n a le ż y w ię c p r z y p o d e jm o w a n iu te j d ecy zji o d w o łać się do p o s ta n o w ie ń re g u la m in ó w s tu d ió w o ra z in n y c h a k tó w p r a w a z a k ła d o w e g o . W r e g u la m in ie s tu d ió w m o g ą z o s ta ć w p ro w a d z o n e ry g o ry s ty c z n e re g u la c je , z g o d n ie z k tó ry m i s k r e ś le n ie m o że n a s tą p ić po n ie z a lic z e n iu d a n e g o r o k u s tu d ió w w te r m in ie do k o ń c a r o k u a k a d e m ic k ie g o , a le m oże te ż b y ć w p r o w a d z o n a in s ty tu c ja p o w ta r z a n ia ro k u , a w efe k c ie z a lic z e n ie d a n e g o r o k u s t u d ió w z o s ta n ie fa k ty c z n ie p r z e s u n ię te n a n a s tę p n y ro k a k a d e m ic k i. R ó żn ice w p o s ta n o w ie n ia c h r e g u la m in ó w p o s z c z e g ó ln y c h u c z e ln i w ty m z a k r e s ie m o g ą sta n o w ić , n a e ta p ie k o n tro li s ą d o w o a d m in is tra c y jn e j d ecy z ji o s k r e ś le n iu , p o d s ta w ę z a r z u tó w o n a r u s z e n ie z a s a d y ró w n e g o tr a k t o w a n i a s t u d e n tó w w ty c h u c z e ln ia c h . W y d aje się, że u s ta w o d a w c a w in ie n u sz cze g ó ło w ić tę p o d s ta w ę s k r e ś le n ia w u .p .s.w ., g d y ż sw o b o d a p r z y d o p re c y z o w a n iu tego p r z e p is u w r e g u la m in a c h i in n y c h a k ta c h p r a w a z a k ła d o w e g o j e s t z b y t d u ż a . R ó w n o c z e śn ie p r z e s ła n k a t a s ta n o w i k o n k r e tn y p r z y p a d e k „ s tw ie rd z e n ia b r a k u p o s tę p ó w w n a u c e ”, co w e fe k c ie p o d w a ż a s e n s je j u s ta n o w ie n ia .
19 W uchwale z 18 stycznia 2001 r. SN przyjął, iż orzeczenie odwoławczej komisji dyscypli narnej dla studentów może być rozpatrzone przez sąd powszechny, a nie przez sąd administra cyjny (III ZP 28/2000, OSNAPiUS 2001, nr 7, poz. 210; OSP 2001, nr 10, poz. 149).
W re sz c ie tr u d n o j e s t d o s z u k a ć się u z a s a d n ie n ia d la u m ie s z c z e n ia te j p r z e s ła n k i w u z n a n io w e j p o d s ta w ie n o rm a ty w n e j s k r e ś le n ia z lis ty stu d e n tó w . T y m s a m y m z a s a d n y w y d a je się p o s tu la t d e lege fe r e n d a p r z e s u n ię c ia tej p r z e s ła n k i do g r u p y z a w a rte j w a r t. 190 u s t. 1 u .p.s.w .
O s t a t n i a p r z e s ła n k a u z n a n io w e g o s k r e ś le n ia z lis ty s tu d e n tó w z w ią z a n a j e s t z n ie w n ie s ie n ie m o p ła t z w ią z a n y c h z o d b y w a n ie m stu d ió w . W ą tp liw o śc i p o w s ta ją p rz y p ró b ie u s t a l e n i a d e s y g n a tó w t e r m i n u „ o p ła ty ”. N ie w iad o m o b o w ie m , n ie u is z c z e n ie k tó re j o p ła ty s ta n o w i p o d s ta w ę s k r e ś le n ia . W y d aje się, że u s ta w o d a w c a n a w ią z a ł w ty m z a k r e s ie do p r z e p is u a r t. 99 u s t. 1 u .p .s.w ., z g o d n ie z k tó r y m u c z e ln ia p u b lic z n a m oże p o b ie ra ć o p ła ty z a św ia d c z o n e u s łu g i e d u k a c y jn e z w ią z a n e z: k s z ta łc e n ie m s tu d e n tó w n a s tu d ia c h n ie s ta c jo n a r n y c h o ra z u c z e s tn ik ó w n ie s ta c jo n a r n y c h s tu d ió w d o k to ra n c k ic h , p o w ta r z a n ie m o k re ś lo n y c h z a ję ć n a s tu d ia c h s ta c jo n a r n y c h o ra z s ta c jo n a r n y c h s t u d ia c h d o k t o r a n c k i c h z p o w o d u n i e z a d o w a l a j ą c y c h w y n ik ó w w n a u c e , p ro w a d z e n ie m s tu d ió w w ję z y k u obcym , p r o w a d z e n ie m z a ję ć n ie o b ję ty c h p la n e m stu d ió w , p ro w a d z e n ie m s tu d ió w p o d y p lo m o w y c h o ra z k u r s ó w do- k s z ta łc a ją c y c h 20. P r z e s ła n k a t a k o r e lu je ta k ż e z a r t. 160 u s t. 3 u .p .s.w ., z g o d n ie z k tó r y m w a r u n k i o d p ła tn o ś c i z a s t u d i a o k r e ś la u m o w a z a w a r ta m ię d z y u c z e ln ią a s tu d e n te m . N a le ż y p rz y ją ć w ięc, że k a ta lo g o p ła t, k tó ry c h n ie u is z c z e n ie u z a s a d n ia s k r e ś le n ie z lis ty s tu d e n tó w , w y n ik a z a r t. 99 u s t. 1 u .p .s.w . i j e s t z a m k n ię ty . T y m s a m y m n a le ż y w y k lu c z y ć z te j k a te g o r ii w s z y s tk ie in n e o p ła ty z w ią z a n e z w y s ta w ia n ie m o k re ś lo n y c h d o k u m e n tó w , le g a liz a c ją d o k u m e n tó w , u b e z p ie c z e n ia m i, z a m ie s z k a n ie m w d o m u s tu d e n c k im i w y ż y w ie n ie m w sto łó w ce s tu d e n c k ie j. K o le jn a w ą tp liw o ś ć p o w s ta je p r z y p ró b ie u s t a l e n i a te r m in u , w k tó r y m m a n a s tą p ić w n ie s ie n ie w s k a z a n e j o p łaty . K w e s tie te w in n y z o s ta ć u re g u lo w a n e w u c h w a le s e n a tu , k tó r y n a m ocy a r t. 99 u s t. 2 u .p .s.w . z o s ta ł z o b o w ią z a n y do o k r e ś le n ia szczeg ó ło w y ch z a s a d p o b ie r a n ia o p ła t o ra z tr y b u i w a r u n k ó w z w a ln ia n ia s tu d e n tó w - w cało śc i lu b w części - z ty c h o p ła t. O m ó w io n a d e le g a c ja s ta n o w i k o le jn y p r z y k ła d u sz c z e g ó ło w ie n ia p o d s ta w y p ra w n e j s k r e ś le n ia z lis ty s tu d e n tó w g e n e r a ln y m i a k ta m i p r a w a zak ła d o w eg o .
W s k a z a n e k w e s tie w ią ż ą się z t e m a t y k ą z w ią z k ó w m ię d z y z d a r z e n ia m i p o le g a ją c y m i n a n ie u is z c z e n iu o p ła ty z a u s łu g i e d u k a c y jn e i s k r e ś le n ie m z lis ty s tu d e n tó w a u m o w ą o ś w ia d c z e n ie u s łu g e d u k a c y jn y c h n a rz e c z j e d
20 Wysokość opłat ustala rektor uczelni publicznej, z tym że opłaty za kształcenie studen tów na studiach niestacjonarnych oraz uczestników niestacjonarnych studiów doktoranckich, a także powtarzanie określonych zajęć nie mogą przekraczać kosztów ponoszonych w zakresie niezbędnym do uruchomienia i prowadzenia w danej uczelni z uwzględnieniem kosztów amorty zacji i remontów. Senat uczelni publicznej określa szczegółowe zasady pobierania opłat, w tym tryb i warunki zwalniania z tych opłat - w całości lub w części - studentów lub doktorantów, w szczególności osiągających wybitne wyniki w nauce, a także tych, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji materialnej. W przypadku uczelni niepublicznej zasady pobierania i wyso kość opłat określa organ wskazany w jej statucie (art. 99 ust. 2-4 u.p.s.w.).
n o s tk i. K o r z y s ta ją c z k o n s tr u k c ji s p r z ę ż e n ia s to s u n k u c y w iln o p ra w n e g o ze s to s u n k ie m z a le ż n o śc i z a k ła d o w e j, p rz y jm u ję , że s to s u n e k c y w iln o p ra w n y tr w a t a k d łu g o , j a k d łu g o is tn ie je s to s u n e k z a le ż n o śc i z a k ła d o w e j. W n a w ią z a n iu do te g o z a ło ż e n ia p rz y ją łe m , że n ie w y w ią z a n ie się p rz e z s tu d e n ta z o p ła t z a u s łu g i e d u k a c y jn e s ta n o w i p o d s ta w ę do s k r e ś le n ia z lis ty s t u d e n tów , czego s k u tk ie m z m ocy p r a w a j e s t ro z w ią z a n ie u m o w y o ś w ia d c z e n ie u s łu g e d u k a c y jn y c h p rz e z sz k o łę w y ż sz ą . Z k o le i, g d y b y n a w e t s z k o ła w y ż sz a ro z w ią z a ła u m o w ę , to d o p ó k i n ie z o s ta ła w y d a n a d e c y zja o s k r e ś le n iu z lis ty s tu d e n tó w , k tó r a n a b y ła w a lo r o s ta te c z n o ś c i, d o p ó ty d a n a o so b a b y ła b y s t u d e n te m d a n e j sz k o ły w y ższej. N a le ż y p o d k re ś lić , że u s ta w o d a w c a n ie w p ro w a d z ił w z a k r e s ie p rz y ję c ia w p o c z e t s tu d e n tó w ( im m a tr y k u la c ji o ra z ś lu b o w a n ia ) i s k r e ś le n ia z lis ty s tu d e n tó w ja k ie g o k o lw ie k r o z ró ż n ie n ia m ię d z y s z k o łą p u b lic z n ą i n ie p u b lic z n ą . W z w ią z k u z ty m o m ó w io n e z a s a d y ro z w ią z a n ia s to s u n k u z a le ż n o śc i z a k ła d o w e j m a ją z a s to s o w a n ie do p u b lic z n y c h i n ie p u b lic z n y c h sz k ó ł w yższych.
I n n e ro z w ią z a n ie w z a k r e s ie s k r e ś le n ia z lis ty s tu d e n tó w p rz e w id z ia n o d la u c z e s tn ik ó w s tu d ió w d o k to ra n c k ic h . Z g o d n ie z a r t. 197 u s t. 4 u .p .s.w . d o k to ra n c i, k tó rz y n ie w y w ią z u ją się z p r z y p is a n y c h im o bow iązków , m o g ą z o s ta ć s k r e ś le n i z lis ty u c z e s tn ik ó w s tu d ió w d o k to ra n c k ic h . D ecyzję o s k r e ś le n iu p o d e jm u je k ie ro w n ik stu d ió w . O d te j d ecy zji s łu ż y o d w o ła n ie do r e k to r a . P o d s ta w o w y m o b o w ią z k ie m d o k to r a n ta j e s t p r z e s tr z e g a n ie tr e ś c i ś lu b o w a n ia i r e g u la m in u s tu d ió w d o k to ra n c k ic h . D o k to r a n t j e s t z o b o w ią z a n y do r e a liz o w a n ia p r o g r a m u s tu d ió w d o k to ra n c k ic h i p r o w a d z e n ia b a d a ń n a u k o w y c h o ra z s k ła d a n ia s p r a w o z d a ń z ic h p rz e b ie g u . M a ta k ż e o b o w ią z e k o d b y w a n ia p r a k t y k z a w o d o w y ch w fo rm ie p ro w a d z e n ia z a ję ć d y d a k ty c z n y c h lu b u c z e s tn ic z e n ia w ic h p ro w a d z e n iu 21. P o n a d to w z w ią z k u z o d p o w ie d n im s to s o w a n ie m p rz e p is ó w d o ty c z ą c y ch s tu d e n tó w n a le ż y w y w ie ść z a r t. 189 u s t. 2 u .p .s.w . n a s tę p u ją c e o b o w ią z k i d o k to ra n tó w : u c z e s tn ic z e n ia w z a ję c ia c h d y d a k ty c z n y c h i o rg a n iz a c y jn y c h z g o d n ie z r e g u la m in e m stu d ió w , s k ła d a n ia eg z a m in ó w , o d b y w a n ia p r a k t y k i s p e łn ia n ia in n y c h w y m o g ó w p r z e w id z ia n y c h w p la n ie s tu d ió w o ra z p r z e s tr z e g a n ia p rz e p is ó w o b o w ią z u ją c y c h n a u c z e ln i. N ie p r z e s tr z e g a n ie w y m ie n io n y c h o b o w iązk ó w m o że s ta n o w ić p o d s ta w ę do s k r e ś le n ia z lis ty u c z e s tn ik ó w s tu d ió w d o k to ra n c k ic h .
W p r z y p a d k u d o k to r a n tó w p o d s ta w a p r a w n a d ecy zji o s k r e ś le n iu c h a r a k te r y z u je się je sz c z e w ię k s z ą n ie d o o k re ś lo n o ś c ią n iż p r z y s t u d e n ta c h s t u d ió w I i II s to p n ia . L u z d e c y z y jn y o rg a n ó w u c z e ln i w ty c h s p r a w a c h je s t z n a c z n ie sz e rs z y . W ty m z a k r e s ie , m im o b r a k u w y ra ź n e g o w s k a z a n ia , u sz c z e g ó ło w ie n ie ty c h p o d s ta w w in n o n a s tą p ić w r e g u la m in ie s tu d ió w d o k to ra n c k ic h . N a le ż y je d n a k p o d k re ś lić , w n a w ią z a n iu do a r t. 190 u .p .s.w ., iż
21 Art. 197 u.p.s.w. Maksymalny wymiar zajęć dydaktycznych prowadzonych przez uczest ników studiów doktoranckich nie może przekraczać 90 godzin dydaktycznych rocznie.
d o ty c zy to je d y n ie p r z e s ła n e k z w ią z a n y c h z w y p e łn ia n ie m o b o w iązk ó w d y d a k ty c z n y c h i n a u k o w y c h . P r z y p ró b ie u s t a l e n i a p o d s ta w z a r t. 190 u .p .s.w ., k tó r e m ie śc iły b y się w ty m z a k re s ie , b y ło b y to: n ie p o d ję c ie stu d ió w , r e z y g n a cja ze stu d ió w , n ie z ło ż e n ie w te r m in ie p ra c y d y p lo m o w ej lu b e g z a m in u d y p lo m ow ego, u k a r a n i e k a r ą d y s c y p lin a r n ą w y d a le n ia z u c z e ln i, s tw ie r d z e n ie b r a k u p o s tę p ó w w n a u c e i n i e u z y s k a n i e z a l i c z e n i a s e m e s t r u l u b r o k u w o k re ś lo n y m te r m in ie . O d p a d a ty m s a m y m p r z e s ła n k a n ie w n ie s ie n ia o p ła ty z a o d b y w a n ie stu d ió w , m im o iż d o p u s z c z a ln e j e s t p o b ie r a n ie o p ła t z a s tu d ia n ie s ta c jo n a r n e w u c z e ln ia c h p u b lic z n y c h o ra z s ta c jo n a r n e i n ie s ta c jo n a r n e n a u c z e ln ia c h n ie p u b lic z n y c h . M im o o g ó ln ik o w eg o o k r e ś le n ia p o d s ta w s k r e ś le n ia z lis ty u c z e s tn ik ó w s tu d ió w d o k to r a n c k ic h , t a p r z e s ła n k a n ie m ie śc i się w ty m k a ta lo g u , g d y ż n ie j e s t z w ią z a n a z o b o w ią z k a m i d y d a k ty c z n y m i i n a u k o w y m i. N ie m a p rz y ty m p o d s ta w do teg o , a b y tr a n s p o n o w a ć tę p r z e s ła n k ę z a r t. 190 u .p .s.w . do a r t. 197 u .p .s.w . Z g o d n ie z p o w sz e c h n ie p a n u j ą cy m p o g lą d e m , p o d s ta w a p r a w n a do w y d a n ia ja k ie jk o lw ie k d ecy zji m u s i b yć w y ra ź n ie o k re ś lo n a , ty m b a rd z ie j je ś li j e s t to d ecy zja, s k u tk ie m k tó re j je d n o stc e z o s ta je o d e b r a n e o k re ś lo n e p ra w o 22. W z w ią z k u z ty m u p ra w n io n y w y d a je się p o g lą d , że w o b e c n y m s ta n ie p r a w n y m n ie m o ż n a w y d a ć d ecyzji 0 s k r e ś le n iu z lis ty u c z e s tn ik a s tu d ió w d o k to ra n c k ic h w s y tu a c ji n ie u isz c z e - n ia o p ła ty za te s tu d ia . A n a liz a p rz e p isó w dotyczących s tu d e n tó w stu d ió w I i II s to p n ia o ra z s tu d e n tó w s tu d ió w I I I s to p n ia , w k tó r y c h p o d ję to p r ó b ą u je d n o lic e n ia ic h s y tu a c ji a d m in is tr a c y jn o p r a w n e j, p ro w a d z i do w n io s k u , że n ie był to celow y z a b ie g u s ta w o d a w c y , lecz z w y c z a jn e n ie d o p a tr z e n ie .
P r z y w y z n a c z e n iu k r y te r iu m p o d z ia łu n a p o d s ta w y p r a w n e z w ią z a n e 1 u z n a n io w e d ecy zji o s k r e ś le n iu z lis ty s tu d e n tó w w y d a je się , że u s ta w o d a w ca p rz y ją ł, iż p r z e s ła n k i z d ru g ie j g r u p y m a ją b y ć w s z e rs z y m z a k r e s ie d o p re c y z o w a n e w a k ta c h p r a w a z a k ła d o w e g o ( r e g u la m in a c h , u c h w a ła c h s e n a tu ) . W te j p ła s z c z y ź n ie u c z e ln ie m a ją d y sp o n o w a ć w ię k s z ą sw o b o d ą p rz y u s t a l a n i u szczeg ó ło w y ch o k o licz n o śc i u r u c h a m ia ją c y c h te p r z e s ła n k i p r z y z a ło ż e n iu , że po zw o li to d o sto so w a ć te o k o liczn o ści do sp e c y fik i o rg a n iz a c ji i z a s a d fu n k c jo n o w a n ia d a n e j u c z e ln i. U w a ż a m j e d n a k , że d la u s ta le n ia sw o b o d y d z ia ła n ia u c z e ln i w r a m a c h ty c h p o d s ta w p ra w n y c h , z b ę d n e było tw o rz e n ie n o rm y u z n a n io w e j „ k ie ro w n ik [...] m o ż e ”. W efe k c ie d e c y z ja w y d a n a n a te j p o d s ta w ie n o r m a ty w n e j, p o z a szczeg ó ło w y m w y k a z a n ie m p r z e s ła n k i p ra w n e j s ta n o w ią c e j k o n g lo m e r a t p rz e p is ó w u s ta w o w y c h i z a k ła d o w y c h , m u s i ta k ż e s p e łn ić k r y te r iu m zg o d n o ści z a r t. 7 k .p .a ., tj. w y m a g a n e je s t , a b y
22 W uzasadnieniu uchwały NSA z 12 października 1998 r., OPS 6/98, ONSA 1999, nr 1, poz. 3 oraz uchwały NSA z 15 listopada 1999 r., OPK 24/99, ONSA 2000, nr 2 poz. 54 przyjęto, że przepisy prawa materialnego formę załatwienia danej sprawy winny określać nie tylko w sposób bezpośredni, przez wyraźne wskazanie, iż w sprawie wydawana jest decyzja admini stracyjna, ale także w sposób pośredni, na przykład przez wyrażoną w formie czasownikowej kompetencję organu administracji do rozstrzygania danej sprawy (np. „zezwala”, „przydziela”).
o r g a n u c z e ln i w u z a s a d n ie n iu d ecy zji o s k r e ś le n iu w y k a z a ł, że p rz y z a ła tw ie n i u s p r a w y k ie ro w a ł się in te r e s e m sp o łe c z n y m i s łu s z n y m in te r e s e m o b y w a te li23. N ie m a ż a d n y c h p r z e c iw w s k a z a ń , a b y p rz y ją ć , że t e decy zje ta k ż e p o w in n y m ie ć c h a r a k t e r z w ią z a n y , z z a c h o w a n ie m w ię k sz e j sw o b o d y z z a k r e sie k s z ta łto w a n ia tr e ś c i p o d s ta w y p r a w n e j w a k t a c h p r a w a z a k ła d o w e g o w z w ią z k u z u ż y c ie m te r m in ó w n ie d o o k re ślo n y c h .
P o d o b n ie j a k p r z y d e c y z ja c h o p rz y ję c iu n a s tu d ia , t a k i p rz y d e c y z ja c h o s k r e ś le n iu z lis ty s tu d e n tó w , w z w ią z k u z t r e ś c ią a r t. 2 0 7 u .p .s.w ., k tó ry n a k a z u je o d p o w ie d n io sto so w a ć p rz e p is y k .p .a . do ty c h sp ra w , p o w s ta je p y t a n ie o rz e c z y w is ty z a k r e s s to s o w a n ia te j p ro c e d u ry . Ze w z g lę d u n a z n a c z ą c y w p ły w ty c h d ec y zji n a p u b lic z n e p r a w a p o d m io to w e je d n o s tk i, p rz e p is y k .p .a . d o ty c z ą c e ju r y s d y k c y jn e g o p o s tę p o w a n ia a d m in is tr a c y jn e g o p o w in n y b yć w cało śc i s to s o w a n e do ty c h p o s tę p o w a ń . K w e s tia t a b y ła p rz e d m io te m ro z w a ż a ń T r y b u n a łu K o n s ty tu c y jn e g o 24 d o ty c z ą c y ch zg o d n o ści z K o n s ty tu c ją p rz e p is ó w u s ta w y z 12 w r z e ś n ia 1990 r. o sz k o ln ic tw ie w y ż sz y m 25. T ry b u n a ł
23 W tym zakresie należy odwołać się do wyroku NSA z 8 czerwca 1981 r. (sygn. akt SA820/81), w którym wskazano, że w obowiązującym stanie prawnym tzw. uznanie administra cyjne utraciło swój dotychczasowy charakter. Zakres swobody organu administracji, wynikający z przepisów prawa materialnego, jest obecnie ograniczony ogólnymi zasadami postępowania administracyjnego, określonymi w art. 7 i innych przepisach k.p.a. Zasada postępowania ad ministracyjnego wyrażona w art. 7 k.p.a. oznacza, że treść i zakres ochrony słusznego interesu indywidualnego w działaniach organów administracji sięgają do granic kolizji z interesem społecznym, będącym w państwie socjalistycznym wartością nadrzędną. Wyrażona w art. 7 k.p.a. zasada postępowania administracyjnego odnosi się w równym stopniu do zakresu i wni kliwości postępowania wyjaśniającego i dowodowego, jak i do stosowania norm prawa material nego, tj. do całokształtu przepisów prawnych służących „załatwieniu sprawy”. Organ admini stracji działający na podstawie przepisów prawa materialnego, przewidujących uznaniowy charakter rozstrzygnięcia, jest obowiązany - zgodnie z zasadą z art. 7 k.p.a. - załatwić sprawę w sposób zgodny ze słusznym interesem obywatela, jeśli nie stoi temu na przeszkodzie interes społeczny ani nie przekracza to możliwości organu administracji wynikających z przyznanych mu uprawnień i środków (ONSA 1981, nr 1, poz. 57, OSPiKA 1982, z. 1-2, poz. 22; z glosą aprobującą J. Łętowskiego, OSPiKA 1982, z. 1-2, str. 51). Z kolei w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 21 czerwca 2001 r. (V SA 3718/00, ONSA 2002, z. 3, poz. 124) przyjęto, że w państwie prawa nie ma miejsca dla mechanicznej i sztywno pojmowanej zasady nadrzędności interesu społecznego nad interesem indywidualnym (art. 7 k.p.a.). Organ orzekający w każdym wypadku ma obowiązek wskazać, o jaki interes ogólny chodzi, i udowodnić, że jest on tak ważny i znaczący, iż bezwzględnie wymaga ograniczenia uprawnień indywidualnych obywatela. Zarówno wykazanie takiego interesu, jak i jego znaczenie, a także przesłanki powodujące konieczność przed łożenia w konkretnym wypadku interesu społecznego nad indywidualnym, podlegać muszą wnikli wej kontroli instancyjnej i sądowej, szczególnie wówczas, gdy w ocenie organu w interesie społecz nym leży ograniczenie praw obywatela określonych w Konstytucji RP. W wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 13 maja 2002 r. (II SA 3135/00, LexPolonica Maxima - zbiór orzeczeń do art. 7 k.p.a.) wskazano, że kontrola legalności decyzji wydanych w ramach tzw. uznania administracyjne go ma zakres ograniczony. Sprowadza się bowiem do ustalenia, czy decyzja podjęta została przez organ uprawniony, czy przepisy prawa materialnego pozwoliły na podjęcie takiej decyzji, czy przy wydawaniu zaskarżonej decyzji spełniona została przesłanka zawarta w art. 7 k.p.a. (tj. powin ność uwzględnienia słusznego interesu strony, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie interes spo łeczny) oraz czy samo rozstrzygnięcie nie nosi cech dowolności.
24 Wyrok TK z 8 listopada 2000 r., SK 18/99, OTK 2000, nr 7, poz. 258. 25 Dz.U. nr 65, poz. 385 ze zm.
p rz y ją ł, że n a k a z o d p o w ie d n ie g o s to s o w a n ia k .p .a . n a le ż y ro z u m ie ć w te n sp o só b , że w s z y s tk ie g w a ra n c je , ja k ie p r z y s łu g u ją a d r e s a to w i d ecy zji a d m in i s tr a c y jn e j w y d a n e j n a p o d s ta w ie k .p .a ., p o w in n y m ie ć ta k ż e z a s to s o w a n ie do a d r e s a t a d ecy zji w y d a n e j p rz e z r e k to r a , c h y b a że sz c zeg ó ln e cech y s p ra w y w p ro s t to u n ie m o ż liw ia ją . M o im z d a n ie m w s p r a w a c h d o ty c z ą c y c h s k r e ś le n ia z lis ty s tu d e n tó w n ie m o ż n a d o p a trz e ć się ja k ic h k o lw ie k „ sz c zeg ó ln y ch c ech ”, k tó r e p o z w a la ły b y n a o d s tą p ie n ie od s to s o w a n ia k tó r e jk o lw ie k r e g u ły j u r y s d y k cy jn eg o p o s tę p o w a n ia a d m in is tra c y jn e g o z a w a r te j w k .p .a .
N a tle p rz e d s ta w io n y c h p ro b le m ó w w y g a ś n ię c ia s to s u n k u z a le ż n o śc i z a k ła d o w e j, w p r z y p a d k u sz k o ły w y ższej k lu c z o w e w y d a je się być u s ta le n ie le g a ln o ś c i d ecy zji o s k r e ś le n iu z lis ty s tu d e n tó w p o d ję ty c h n a p o d s ta w ie u s ta w o w y c h p r z e s ła n e k z a r t. 190 u .p .s.w ., d o o k re ś lo n y c h r e g u la m in e m s t u diów, z u w z g lę d n ie n ie m te g o , że s ą d y a d m in is tr a c y jn e n ie s ą z w ią z a n e p o s ta n o w ie n ia m i a k tó w p r a w a z a k ła d o w e g o . S y tu a c ja n ie z w ią z a n ia ty m i a k ta m i b ę d z ie m ia ła m ie jsc e p rz e d e w s z y s tk im w p r z y p a d k u s tw ie r d z e n ia p rz e z s ą d a d m in is tra c y jn y , że g e n e r a ln e a k ty z a k ła d o w e n ie s ą zg o d n e z p o w sz e c h n ie o b o w ią z u ją c y m p ra w e m w z a k r e s ie n a r u s z e n ia a lb o n ie d o c h o w a n ia w s k a z a ń u sta w o w y c h . S t a n u ta k ie g o , m im o s tw o r z e n ia in s tr u m e n tó w n a d z o r u w p o s ta c i o b o w ią z k u p r z e s ła n ia s t a t u t u czy r e g u la m in u do w ła śc iw e g o m i n i s t r a 26, n ie m o ż n a w y k lu czy ć. W ta k im p r z y p a d k u o r g a n y u c z e ln i w in n y z a sto so w a ć się do o cen p r a w n y c h z a w a r ty c h w u z a s a d n ie n iu o rz e c z e n ia s ą d u a d m in i s tra c y jn e g o ta k ż e w s y tu a c ji, k ie d y t e n n a k a z a łb y o d s tą p ie n ie od s to s o w a n ia a k tó w p r a w a z a k ła d o w e g o w d a n e j s p ra w ie . T a k i s t a n n ie s to s o w a n ia a k tó w p r a w a z a k ła d o w e g o p rz e z o r g a n y u c z e ln i, m im o ic h fo rm a ln e g o o b o w ią z y w a n ia , w in ie n być j a k n a jsz y b c ie j u s u n ię ty , czy to w d ro d z e z m ia n y ty c h p r z e p i sów, czy te ż ic h dero g a cji.
P r z e d s ta w io n e r o z w ią z a n ia z a w a r te w u .p .s.w . d o ty c z ą c e w y g a ś n ię c ia s t a t u s u s t u d e n t a o c e n ia m k ry ty c z n ie . O d re g u la c ji n o r m a ty w n e j o d n o szą cej się w p ro s t do k w e s tii o g r a n ic z e n ia k o n s ty tu c y jn e g o p r a w a do n a u k i n a le ż a ło b y o cze k iw a ć z n a c z n e j p re c y z ji p r z y o k r e ś la n iu p o d s ta w p r a w n y c h do w y d a n ia s to s o w n y c h decyzji. Tego w y m o g u p r z e d s ta w io n e p r z e p is y n ie s p e łn ia ją . W y n ik a to p rz e d e w s z y s tk im z u ż y c ia te r m in ó w n ie d o o k re ś lo n y c h , k tó re w p r o w a d z a ją lu z decyzyjny, co w p r z y p a d k u z a r t. 190 u s t. 2 u .p .s.w . w ią ż e się z d z ia ła n ie m w r a m a c h u z n a n ia a d m in is tra c y jn e g o . P o n a d to u s ta w o d a w ca n ie w p ro w a d z ił d e le g a c ji u s ta w o w e j do d o o k re ś le n ia p o d s ta w p r a w n y c h w a k ta c h p o d u s ta w o w y c h . J e d y n ie n a z a s a d z ie s y ste m o w e g o w n io s k o w a n ia m o ż n a u s ta lić , iż d o o k re ś le n ie to w in n o n a s tą p ić w r e g u la m in ie stu d ió w , k tó re g o n ie m o ż n a je d n a k z a k w a lifik o w a ć do s y s te m u ź ró d e ł p r a w a p o w s z e c h n ie o b o w iązu ją ceg o . W efe k c ie p rz y k o n s tr u o w a n iu p o d s ta w y p r a w n e j
d ecy zji o s k r e ś le n iu z lis ty s tu d e n tó w p o w s ta je z e s ta w ie n ie n ie p re c y z y jn e g o p r z e p is u u s ta w o w e g o z ro z w ią z a n ie m p r a w n y m z a w a r ty m w re g u la m in ie stu d ió w . T a k a s y tu a c ja w k a ż d y m p r z y p a d k u b ę d z ie b u d z ie w ą tp liw o ś c i p o d c z a s k o n tr o li s ą d o w o a d m in is tra c y jn e j d o ty czącej s p e łn ie n ia k r y te r iu m le g a l
' *27 n o śc i .
W z w ią z k u ze s k u tk a m i d e cy zji o s k r e ś le n iu z lis ty s tu d e n tó w w z a k re s ie p r a w i o b o w ią zk ó w je d n o s tk i n a le ż a ło b y o cze k iw a ć od u s ta w o w e j re g u la c ji p e łn e g o o k r e ś le n ia p o d s ta w p r a w n y c h ty c h a k tó w w u s ta w ie . W y d aje się, że ta k ie ro z w ią z a n ie le g is la c y jn e , k tó r e n ie o d w o ły w ało b y się do a k tó w p r a w a z a k ła d o w e g o , n ie g o d ziło b y w s fe rę a u to n o m ii sz k ó ł w y ż szy ch , a le p rz e d e w s z y s tk im s p e łn ia ło b y n a jw a ż n ie js z e k r y te r iu m - le g a ln o śc i. W efe k c ie n a l e ży o p o w ied zieć się je d n o z n a c z n ie z a k o n ie c z n o ś c ią u s ta w o w y c h z m ia n p r z e p i sów u.p .s.w . d o ty c z ą c y c h u t r a t y s t a t u s u s tu d e n ta .
Sum m ary
T h e s u b je c t o f th is a r tic le is th e e x p ir a tio n o f th e in s t i t u t i o n a l d e p e n d e n cy r e la tio n s h ip b e tw e e n a n in d iv id u a l a n d a h ig h e r e d u c a tio n sch o o l o n th e g ro u n d s o f p ro v is io n s o f th e H ig h e r E d u c a tio n L a w o f 2 7 J u l y 20 0 5 . I t is a s s u m e d t h a t t h is e v e n t m a y b e th e r e s u l t o f a r e le v a n t a d m in is tr a tiv e d ec isio n . H o w ev er, i n m o s t c a s e s t h e lo ss o f th e s t a t u s o f a s t u d e n t o c c u rs a s a r e s u l t o f ta k i n g fu ll a d v a n ta g e o f a ll se rv ic e s p ro v id e d b y a h ig h e r e d u c a tio n school, in c lu d in g th e a c h ie v e m e n t o f th e p r im a r y a im o f s tu d ie s - o b ta in in g o f t h e p ro fe s s io n a l title . I n s u c h c a se , th e in s t i t u t i o n a l d e p e n d e n c y r e la tio n s h ip e x p ire s a t t h e tim e o f p a s s in g a r e s o lu tio n o n th e a w a r d in g o f th is t i t l e b y th e r e le v a n t e x a m in a tio n b o a rd . A n o th e r r e a s o n fo r e x p ir a tio n o f th e in s t i t u t i o n a l d e p e n d e n c y r e la tio n s h ip m a y also b e t h e s t u d e n t ’s d e a th .T h e a r tic le c o n ta in s a d e ta ile d a n a ly s is o f a p p lic a b le la w s a n d r e g u l a tio n s r e l a t i n g to th r e e s itu a tio n s i n w h ic h th e s t a t u s o f a s t u d e n t is lo st. T h e a u t h o r fo r m u la te s a c r itic a l e v a lu a tio n o f p r e s e n te d n o r m a tiv e s o lu tio n s . H e in d ic a te s t h a t a n o r m a tiv e r e g u la tio n w h ic h r e f e r s d ire c tly to th e r e s tr ic tio n o f th e c o n s titu tio n a l r i g h t to e d u c a tio n s h o u ld sp ecify le g a l g ro u n d s fo r is s u in g o f r e le v a n t d e c isio n s w ith a h ig h le v e l o f p re c is io n . T h e p r e s e n te d re g u la tio n s do n o t fu lfil th is r e q u ir e m e n t, w h ic h is m a in ly a c o n s e q u e n c e o f th e u s e o f v a g u e te r m s t h a t in tr o d u c e a n e x c e ssiv e le e w a y o f d e c is io n -m a k in g fo r h ig h e r e d u c a tio n sch o o l a u th o r itie s .
