Zeszyty Naukowe Politechniki Częstochowskiej nr 24 (2018), 56–59 DOI: 10.17512/znb.2018.1.09
Przejście podziemne jako element zanikającej architektury
Michał Czopek
1STRESZCZENIE:
Artykuł przedstawia proces powstania, niszczenia i przebudowy jednego z sosnowieckich obiektów przejść podziemnych. Obiekt o ciekawej architekturze wykończenia elewacji modnej w latach 70. XX wieku, prze-budowany i odrestaurowany w 2017 r., zachowuje styl tamtych lat. Pozostawione elementy wystroju tunelu sprawiają, że jest to element historii miasta, do którego z wielkim sentymentem odnosi się większość mieszkańców, w szczególności liczna w tym mieście grupa byłych górników.
SŁOWA KLUCZOWE:
przejście podziemne; niszczenie; architektura; mozaiki
1. Wprowadzenie
Lata 60.–80. XX wieku to wielki rozwój przemysłowy wielu miast Zagłębia Dąbrowskiego, w tym miasta Sosnowiec. Efektem industrializacji był napływ ludności z całego kraju, a co za tym idzie, konieczność budowy nowych osiedli oraz przebudowy układu komunikacyjnego. W 1976 r. oddano do użytku przebudowaną ul. Ludwika Waryńskiego, obecnie ul. Gabriela Narutowicza. Dobudowano dodatkowe pasy jezdni, tworząc tym samym drogę dwujezdniową z podwójnym torowiskiem w pasie rozdziału [1]. Dla zabezpieczenia ruchu pieszego, który w rejonie kopalni Sosnowiec był w tych latach bardzo intensywny, wybudowano przejście podziemne. Przejście to było wizytówką miasta. Uwzględniając komunikację pieszych, wybu-dowano dwa zejścia/wyjścia do/z obiektu dla przybywających komunikacją autobusową od strony osiedla, zejścia/wyjścia dla przybywających tramwajem oraz jedno wyjście na stronę kopalni. Przejście podziemne w ciągu ul. Gabriela Narutowicza przy skrzyżowaniu z ul. Szkolną w Sosnowcu ze względu na swoistą architekturę jest jedyne w swoim rodzaju w skali kraju.
2. Architektura obiektu 2.1. Obiekt przed remontem
Zadaszenie obiektu kryte czerwoną blachą falistą na podmurówce z czerwonej cegły, jak się wydaje, miało być dostosowane do istniejącego otoczenia, tj. elewacji zabytkowej byłej elektrowni Renard oraz budynku głównego kopalni Sosnowiec (rys. 1).
1 Student – Politechnika Częstochowska,Wydział Budownictwa, ul.Akademicka 3, 42–218 Częstochowa, e–mail: dexxaa@gmail.com,
Przejście podziemne jako element zanikającej architektury
Rys. 1. Zestawienie obiektów: z lewej Ściany boczne biegów
tłuczonego białego porcelitu; potłuczonych talerzy, kubków i filiżanek. Ściany boczne schodów stanowiących wyjście w kierunku
nym porcelitem, zaś po stronie przeciwnej mozaiką z drobnych płytek ceramicznych w kolorze niebieskim, ściany tunelu obłożono szkliwionymi pytkami elewacyjnymi w kolorze białym. Taki rodzaj zdobienia elewacji był wówczas modny i uważany za elegancki [2]. Oprócz
przyjętego w tamtych latach sposobu upiększenia ścian w obiekcie znajdują się prawdziwe ‘dzieła – mozaiki’ wykonane przez zagłębiowskiego artystę Tadeusza Drążkiewicza [3]. Mozaiki usytuowane są w centralnej części ściany ocznej tunelu widoczne p
Mozaiki wykonane z elementów ceramiki stanowią motyw drzewa, kwiatu, roślin wyrastaj cych z ziemi pt. „Geneza” (rys. 2)
Rys. 2. Mozaika „Geneza” – praca wykonana przez artystę Tadeusza D
okładzina ściany z płytek elewacyjnych szkliwionych i sufit z ozdobnym tynkiem kraterowanym Lokalizacja mozaiki nie była przypadkowa, miała
byli najczęstszymi użytkownikami
zaś wracając po szychcie oglądał motyw „Wolne ptaki” [4]. Posadzka tunelu wyłożona została nieregularnymi płytami kamiennymi w kolor
pasem dwóch rzędów sza drewnianymi pochwytami. W wieku.
Przejście podziemne jako element zanikającej architektury
Zestawienie obiektów: z lewej – elektrownia Renard, zadaszenie przejścia, z prawej – kopalnia Sosnowiec Ściany boczne biegów schodowych stanowiących wyjście na perony ozdobiono
tłuczonego białego porcelitu; potłuczonych talerzy, kubków i filiżanek. Ściany boczne schodów kierunku kopalni i osiedla, zostały ozdobione po jednej stronie tłucz rcelitem, zaś po stronie przeciwnej mozaiką z drobnych płytek ceramicznych w kolorze niebieskim, ściany tunelu obłożono szkliwionymi pytkami elewacyjnymi w kolorze białym. Taki rodzaj zdobienia elewacji był wówczas modny i uważany za elegancki [2]. Oprócz
przyjętego w tamtych latach sposobu upiększenia ścian w obiekcie znajdują się prawdziwe mozaiki’ wykonane przez zagłębiowskiego artystę Tadeusza Drążkiewicza [3]. Mozaiki usytuowane są w centralnej części ściany ocznej tunelu widoczne przy wyjściu z obiektu. Mozaiki wykonane z elementów ceramiki stanowią motyw drzewa, kwiatu, roślin wyrastaj cych z ziemi pt. „Geneza” (rys. 2) i motyw ptaków pt. „Wolne ptaki” (rys. 3).
praca wykonana przez artystę Tadeusza Drążkiewicza, fragment posadzki kamiennej, okładzina ściany z płytek elewacyjnych szkliwionych i sufit z ozdobnym tynkiem kraterowanym Lokalizacja mozaiki nie była przypadkowa, miała ona stanowić przekaz dla górnik
byli najczęstszymi użytkownikami obiektu. Idąc do pracy, górnik widział mozaikę „Geneza”, zaś wracając po szychcie oglądał motyw „Wolne ptaki” [4]. Posadzka tunelu wyłożona została nieregularnymi płytami kamiennymi w kolorach brązowym, szarym i czarnym przedzielon pasem dwóch rzędów szarych płytek. Poręcze balustrad na schodach wykończone były drewnianymi pochwytami. W całości wystrój stanowił architekturę w stylu 80. lat minionego
57
kopalnia Sosnowiec schodowych stanowiących wyjście na perony ozdobiono kawałkami tłuczonego białego porcelitu; potłuczonych talerzy, kubków i filiżanek. Ściany boczne schodów, zostały ozdobione po jednej stronie tłuczo-rcelitem, zaś po stronie przeciwnej mozaiką z drobnych płytek ceramicznych w kolorze niebieskim, ściany tunelu obłożono szkliwionymi pytkami elewacyjnymi w kolorze białym. Taki rodzaj zdobienia elewacji był wówczas modny i uważany za elegancki [2]. Oprócz typowego, przyjętego w tamtych latach sposobu upiększenia ścian w obiekcie znajdują się prawdziwe mozaiki’ wykonane przez zagłębiowskiego artystę Tadeusza Drążkiewicza [3]. Mozaiki rzy wyjściu z obiektu. Mozaiki wykonane z elementów ceramiki stanowią motyw drzewa, kwiatu, roślin
wyrastają-rążkiewicza, fragment posadzki kamiennej, okładzina ściany z płytek elewacyjnych szkliwionych i sufit z ozdobnym tynkiem kraterowanym
górników, którzy obiektu. Idąc do pracy, górnik widział mozaikę „Geneza”, zaś wracając po szychcie oglądał motyw „Wolne ptaki” [4]. Posadzka tunelu wyłożona została brązowym, szarym i czarnym przedzielona rych płytek. Poręcze balustrad na schodach wykończone były
58
Rys. 3. Mozaika „Wolne ptaki”
2.2. Niszczenie obiektu i jego przebudowa
Obiekt niezbyt długo cieszył się swoją świetnością. Lata 90. to stagnacja zagłębiowskiego przemysłu ciężkiego, w tym również sosnowieckiej kopalni, której likwidacja nastąpił tecznie w 1999 roku, a w 2010 r. wykonano ostatnie wyburzenia, pozostawiając jedynie szyb kopalni. Sytuacja ta w bardzo dużym stopniu negatywnie wpłynęła na utrzymanie obiektu. Ruch pieszych znacznie zmalał, a wzrosło zainteresowanie przez osoby, któ
obiekt do celów innych niż
jano lampy oświetlające tunel, rozkradano blachy z zadaszeń, a nawet urządzono pośrodku tunelu ognisko, niszcząc tym samym instalację elektryczn
tworzenie na ścianach tunelu graffiti o niewymownych napisach i malunkach. Następowało również niszczenie samoistne obiektu powodowane upływem czasu i niepodejmowaniem st sownych remontów. Nieliczna, pozostała grupa użyt
tu o jego likwidację w zamian za sygnalizację świetlną
przystanki tramwajowe, autobusowe i do obiektu, w którym odbywają się zajęcia sportowe ścianka wspinaczkowa. Przeprowadzono
tą nie rozstrzygnęło losów obiektu. Dokonano wyliczeń kosztów likwidacji obiektu, budowy sygnalizacji oraz jej technicznej zasadności w odniesieniu
ści, na skrzyżowaniu z ul. Wawel. Ostatecznie podjęto decyzję o przebudowie obiektu. Oprac wano dokumentację projektową (2 etapy opracowania). W 2016 r. rozpoczęto roboty budowl ne. Dokumentacja projektowa zakładała połączenie zachowanych niektórych elementów w stroju obiektu z nowoczesnymi konstrukcjami zadaszeń (rys. 4). Roboty budowlane przebiegały pod czujnym okiem osoby nadzorującej. Nie było sprawą łatwą podjąć decyzję, jaki fragment elewacji usunąć i w jaki sposób połączyć wymieniany fragment ściany z pozostawianą elew wyłożoną, wspomnianą tłuczoną ceramiką czy też który fragment okładziny usunąć, a któremu przywrócić dawny wygląd [5]. Sprawą priorytetową było, aby wystrój był przyjazny dla osób korzystających z przejścia. Ocalono część elewacji z płytek szkliwionyc
ki, jak również kamienną posadzkę tunelu [6]. Uzupełniono ozdobne tynki sufitu z fakturą kraterowaną [7]. Bardzo starano się, aby pozostawione elementy współgrały z
ścian i cokołów. Pomimo że prace w całości prowadzone były przez budowlańców bez udziału architektów i plastyków, efekt jest znakomity. Zadbano o osoby poruszające się na wózkach inwalidzkich, a cały obiekt jest pod nadzorem czterech kamer miejskiego moni
M. Czopek
Mozaika „Wolne ptaki” – praca wykonana przez artystę Tadeusza Drążkiewicza, kamera wizyjn podłączona do monitoringu miejskiego
Niszczenie obiektu i jego przebudowa
Obiekt niezbyt długo cieszył się swoją świetnością. Lata 90. to stagnacja zagłębiowskiego przemysłu ciężkiego, w tym również sosnowieckiej kopalni, której likwidacja nastąpił
w 1999 roku, a w 2010 r. wykonano ostatnie wyburzenia, pozostawiając jedynie szyb kopalni. Sytuacja ta w bardzo dużym stopniu negatywnie wpłynęła na utrzymanie obiektu. Ruch pieszych znacznie zmalał, a wzrosło zainteresowanie przez osoby, które zaczęły wykorzystywać obiekt do celów innych niż komunikacja. Dokonywano świadomego niszczenia obiektu. Rozb jano lampy oświetlające tunel, rozkradano blachy z zadaszeń, a nawet urządzono pośrodku tunelu ognisko, niszcząc tym samym instalację elektryczną. Szczególną formą wandalizmu było tworzenie na ścianach tunelu graffiti o niewymownych napisach i malunkach. Następowało również niszczenie samoistne obiektu powodowane upływem czasu i niepodejmowaniem st sownych remontów. Nieliczna, pozostała grupa użytkowników zwracała się do zarządcy obie tu o jego likwidację w zamian za sygnalizację świetlną, umożliwiającą bezpieczne dojście na przystanki tramwajowe, autobusowe i do obiektu, w którym odbywają się zajęcia sportowe ścianka wspinaczkowa. Przeprowadzono badanie opinii publicznej. Małe zainteresowanie deb tą nie rozstrzygnęło losów obiektu. Dokonano wyliczeń kosztów likwidacji obiektu, budowy sygnalizacji oraz jej technicznej zasadności w odniesieniu od istniejącej, w niedalekiej odległ
u z ul. Wawel. Ostatecznie podjęto decyzję o przebudowie obiektu. Oprac wano dokumentację projektową (2 etapy opracowania). W 2016 r. rozpoczęto roboty budowl ne. Dokumentacja projektowa zakładała połączenie zachowanych niektórych elementów w
u z nowoczesnymi konstrukcjami zadaszeń (rys. 4). Roboty budowlane przebiegały pod czujnym okiem osoby nadzorującej. Nie było sprawą łatwą podjąć decyzję, jaki fragment elewacji usunąć i w jaki sposób połączyć wymieniany fragment ściany z pozostawianą elew wyłożoną, wspomnianą tłuczoną ceramiką czy też który fragment okładziny usunąć, a któremu przywrócić dawny wygląd [5]. Sprawą priorytetową było, aby wystrój był przyjazny dla osób korzystających z przejścia. Ocalono część elewacji z płytek szkliwionych i mozaiki oraz tłuczo
kamienną posadzkę tunelu [6]. Uzupełniono ozdobne tynki sufitu z fakturą kraterowaną [7]. Bardzo starano się, aby pozostawione elementy współgrały z nowymi tynkami ścian i cokołów. Pomimo że prace w całości prowadzone były przez budowlańców bez udziału architektów i plastyków, efekt jest znakomity. Zadbano o osoby poruszające się na wózkach
a cały obiekt jest pod nadzorem czterech kamer miejskiego monitoringu. praca wykonana przez artystę Tadeusza Drążkiewicza, kamera wizyjna
Obiekt niezbyt długo cieszył się swoją świetnością. Lata 90. to stagnacja zagłębiowskiego przemysłu ciężkiego, w tym również sosnowieckiej kopalni, której likwidacja nastąpiła
osta-w 1999 roku, a osta-w 2010 r. osta-wykonano ostatnie osta-wyburzenia, pozostaosta-wiając jedynie szyb kopalni. Sytuacja ta w bardzo dużym stopniu negatywnie wpłynęła na utrzymanie obiektu. Ruch re zaczęły wykorzystywać komunikacja. Dokonywano świadomego niszczenia obiektu. Rozbi-jano lampy oświetlające tunel, rozkradano blachy z zadaszeń, a nawet urządzono pośrodku
ą. Szczególną formą wandalizmu było tworzenie na ścianach tunelu graffiti o niewymownych napisach i malunkach. Następowało również niszczenie samoistne obiektu powodowane upływem czasu i niepodejmowaniem
sto-kowników zwracała się do zarządcy obiek-umożliwiającą bezpieczne dojście na przystanki tramwajowe, autobusowe i do obiektu, w którym odbywają się zajęcia sportowe – badanie opinii publicznej. Małe zainteresowanie deba-tą nie rozstrzygnęło losów obiektu. Dokonano wyliczeń kosztów likwidacji obiektu, budowy
od istniejącej, w niedalekiej odległo-u z odległo-ul. Wawel. Ostatecznie podjęto decyzję o przebodległo-udowie obiektodległo-u. Opraco-wano dokumentację projektową (2 etapy opracowania). W 2016 r. rozpoczęto roboty budowla-ne. Dokumentacja projektowa zakładała połączenie zachowanych niektórych elementów wy-u z nowoczesnymi konstrwy-ukcjami zadaszeń (rys. 4). Roboty bwy-udowlane przebiegały pod czujnym okiem osoby nadzorującej. Nie było sprawą łatwą podjąć decyzję, jaki fragment elewacji usunąć i w jaki sposób połączyć wymieniany fragment ściany z pozostawianą elewacją wyłożoną, wspomnianą tłuczoną ceramiką czy też który fragment okładziny usunąć, a któremu przywrócić dawny wygląd [5]. Sprawą priorytetową było, aby wystrój był przyjazny dla osób i mozaiki oraz tłuczon-kamienną posadzkę tunelu [6]. Uzupełniono ozdobne tynki sufitu z fakturą
nowymi tynkami ścian i cokołów. Pomimo że prace w całości prowadzone były przez budowlańców bez udziału architektów i plastyków, efekt jest znakomity. Zadbano o osoby poruszające się na wózkach
Przejście podziemne jako element zanikającej architektury
Rys. 4. Zadaszenie obiektu, w
3. Wnioski
Od wybudowania do dzisiaj przejście podziemne zachowało swój charakter oraz funkcję. Nowoczesna architektura obiektu zsynchronizowana z obecnym otoczeniem sprawia wrażenie, że obiekt stał się bliskim miejscem zarówno dla
jak i młodego pokolenia mieszkańców Sosnowca.
Zachowane mozaiki są świadectwem, że trendy lat 70. XX wieku nie w każdym przypadku są kiczem, który powinien być skazany na
świadczą o tym, że połączenie elementów stylu architektury z dawnych lat z nowoczesnymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi jest możliwe
Może to budzić kontrowersje bądź sentyment użyteczność i ogólnie estetyka miejsca publicznego.
Literatura
[1] Sosnowiec, Zarys rozwoju miasta, Gospodarka Mieszkaniowa i Komunalna, pod red. H. Rechowicz, PWN, Kraków 1977, 268–272.
[2] Gierdoń P., Potłuczone elewac z 20.07.2010 r.]
[3] Podsiadło Z., Żegnaj Tadeuszu, Sosnart [4] Stefaniak–Zubko A., Purzyński P.,
znów zachwycają, http://sosnowiec.wyborcza.pl/sosnowiec [art. z [5] Kostuch B., Kolor i blask, Muzeum Narodowe w Krakowie,
[6] Architektura info, https://architektura.info/wiadomosci/wydarzenia_architektoniczne/akcja_ratujemy_mozaiki [art. z 13.04.2012].
[7] Pluta A., Pluta K., Tynki w budownictwie
Underpass as an element of disappearing architecture
ABSTRACT:
The article shows the process of destroying and reconstructing one’s of the Sosnowiec underpass. The building have interesting structure of fasade from
restored in 2017. Keep the style of those years. The
the history of the city to which most of the inhabitants are found, with a larger number of miners in the city.
KEYWORDS:
underground passage; destruction; architecture; mosaics
Przejście podziemne jako element zanikającej architektury
Zadaszenie obiektu, w tle obiekt Centrum Rozrywki Sosnowiec, Sport Poziom 450
Od wybudowania do dzisiaj przejście podziemne zachowało swój charakter oraz funkcję. Nowoczesna architektura obiektu zsynchronizowana z obecnym otoczeniem sprawia wrażenie, bliskim miejscem zarówno dla pokolenia górników sprzed kilku dekad młodego pokolenia mieszkańców Sosnowca.
Zachowane mozaiki są świadectwem, że trendy lat 70. XX wieku nie w każdym przypadku są kiczem, który powinien być skazany na zniszczenie. Mozaiki w przejściu podziemnym świadczą o tym, że połączenie elementów stylu architektury z dawnych lat z nowoczesnymi rozwiązaniami konstrukcyjnymi jest możliwe, choć jest różnie odbierane przez społeczeństwo. Może to budzić kontrowersje bądź sentyment do czasów dawnych, ale najważniejsza jest użyteczność i ogólnie estetyka miejsca publicznego.
Sosnowiec, Zarys rozwoju miasta, Gospodarka Mieszkaniowa i Komunalna, pod red. H. Rechowicz, PWN, Gierdoń P., Potłuczone elewacje, Sztuka.Net: portal o sztuce http://www.sztuka.net/palio/html.run [art. Podsiadło Z., Żegnaj Tadeuszu, Sosnart – Sosnowiecki Magazyn Kulturalny 2009, 11/22, 6.
Zubko A., Purzyński P., Odnowiono prace zagłębiowskiego artysty w sosnowieckim przejściu. Mozaiki znów zachwycają, http://sosnowiec.wyborcza.pl/sosnowiec [art. z 15–05–2017].
Muzeum Narodowe w Krakowie, 2015, 13–25.
https://architektura.info/wiadomosci/wydarzenia_architektoniczne/akcja_ratujemy_mozaiki Tynki w budownictwie – cz. I, Inżynier Budownictwa 2014, 7/8, 83–86.
Underpass as an element of disappearing architecture
The article shows the process of destroying and reconstructing one’s of the Sosnowiec underpass. The building have interesting structure of fasade from the 70s of the 20th century, remodeled and restored in 2017. Keep the style of those years. The elements of the tunnel's design make it an element of the history of the city to which most of the inhabitants are found, with a larger number of miners in the city. underground passage; destruction; architecture; mosaics
59
tle obiekt Centrum Rozrywki Sosnowiec, Sport Poziom 450
Od wybudowania do dzisiaj przejście podziemne zachowało swój charakter oraz funkcję. Nowoczesna architektura obiektu zsynchronizowana z obecnym otoczeniem sprawia wrażenie, pokolenia górników sprzed kilku dekad, Zachowane mozaiki są świadectwem, że trendy lat 70. XX wieku nie w każdym przypadku
. Mozaiki w przejściu podziemnym świadczą o tym, że połączenie elementów stylu architektury z dawnych lat z nowoczesnymi
jest różnie odbierane przez społeczeństwo. do czasów dawnych, ale najważniejsza jest
Sosnowiec, Zarys rozwoju miasta, Gospodarka Mieszkaniowa i Komunalna, pod red. H. Rechowicz, PWN, je, Sztuka.Net: portal o sztuce http://www.sztuka.net/palio/html.run [art.
sosnowieckim przejściu. Mozaiki
https://architektura.info/wiadomosci/wydarzenia_architektoniczne/akcja_ratujemy_mozaiki
The article shows the process of destroying and reconstructing one’s of the Sosnowiec underpass. the 70s of the 20th century, remodeled and elements of the tunnel's design make it an element of the history of the city to which most of the inhabitants are found, with a larger number of miners in the city.
