W dniach 9-11 maja 1996 odbyła się w Turawie kolo Opola kon­ferencja naukowa:

KRZYSZTOF KACZMAREK

KLASZTOR W SPOŁECZEŃSTWIE ŚREDNIOWIECZNYM I NOWOŻYTNYM

Turawa k. Opola, 9-11 maja 1996

W dniach 9-11 maja 1996 odbyła się w Turawie kolo Opola kon­

ferencja naukowa: Klasztor w społeczeństwie średniowiecznym i nowo­

żytnym, zorganizowana przez Instytut Historii Uniwersytetu Opol­

skiego oraz Instytut Historii Uniwersytetu Wrocławskiego. Było to już drugie (Dąbrowa Niemodlińska, 4-6 listopada 1993 l) spotkanie historyków, odbywające pod wspólnym hasłem „Klasztor w Sesję w Turawie otworzyli: rektor Uniwersytetu Opolskiego prof.

Franciszek Marek oraz rektor — elekt tej uczelni prof. Sławomir Nicieja.

Pierwszy referat wygłosił Bert D e m y t t e n a e r e (Amsterdam), który podzielił się kilkoma refleksjami historycznymi i teoretyczny­

mi na temat monaslycyzmu i procesów cywilizacyjnych. Kolejny re­

ferat — Monastycyzm w społeczeństwie i kulturze Polski średniowiecz­

nej i nowożytnej. Zarys problematyki — zaprezentował Marek Der- wich (Wrocław). Następnie Andrzej R a d z i m i ń s k i (Toruń) om ó­

wił związki klasztorów mniszych i kanonickich z kapitułami kate­

dralnymi w Polsce średniowiecznej. Siostra Małgorzata B o r k o w ­ s k a (Żarnowiec) wygłosiła referat Panny Siostry w roli instytucji usłu­

gowej: czego oczekiwało społeczeństwo od klasztoru żeńskiego w X V II i XVIII wieku, a Peter S o m m e r (Praga) przypomniał związki klasz­

toru benedyktynów w Sazawie z lokalną społecznością świecką. Na­

stępnie odczytano referat Jerzego R a j m a n a (Kraków) poświęcony problemowi rekrutacji i społecznego oddziaływania średniowiecznych klasztorów na Górnym Śląsku. Przemysław W i s z e w s k i (Wrocław) omówił problematykę związaną z miejscem benedyktynek legnickich w społeczeństwie śląskim, a Anna P o b ó g - L e n a r t o w i c z (Opole)

1 K lasztor w kulturze średniow iecznej P o lsk i, pod red. A. P o b ó g - L e n a r ­ t o w i c z i M. D e r w i c h a , Opole 1995.

586 KRZYSZTOF KACZMAREK P ]

zajęła się stosunkami społecznymi w dobrach klasztoru NMP na Pia­

sku we Wrocławiu w średniowieczu. Gabriela W ąs (Wrocław) po­

święciła swoje wystąpienie franciszkanom w społeczeństwie Śląska w średniowieczu i dobie nowożytnej, a Mieczysław Pater (Wrocław), przedstawił sytuację we wrocławskim konwencie dominikanów w przeddzień sekularyzacji.

W drugim dniu sesji (10 maja) obrady toczyły się w dwóch se­

kcjach. W sekcji „A” przed południem {Wizualne środki komunika­

cji) jako pierwszy głos zabrał Zenon P i e c h (Kraków), który omó­

wił stan i perspektywy badań nad sfragistyką zakonną. Paweł P o ­ k o r n y (Strahov) zajął się heraldyką klasztorną w Czechach i na Morawach, a Piotr D y m m e l (Lublin) przybliżył zebranym genezę i program dekoracji heraldycznej w krużgankach klasztoru łysogór- skiego. Kolejny referent — Henryk S e r o k a (Lublin) — przedsta­

wił herby małopolskich miast klasztornych, a Walentyna W ę g r z y n - K l i s o w s k a (Wrocław) omówiła widowiska i gry pasyjne w śred­

niowiecznych klasztorach śląskich. Zygmunt Ś w i e c h o w s k i (War­

szawa) zaprezentował referat poświęcony genezie ornamentu archi­

tektonicznego w polskiej architekturze cysterskiej, a Krystyna B i a - ł o s k ó r s k a (Warszawa) zajęła się rolą klasztorów w kształtowa­

niu się lokalnych polskich środowisk i tradycji artystycznych w XIII stuleciu. Wystąpienie Wojciecha M i s c h k e (Kraków) przybliżyło zebranym problem działalności budowniczych cysterskich poza zako­

nem i zagadkę bazyliki w Kamieńcu Proszowickim. Jakub K o s t o ­ ws k i (Wrocław) podjął próbę zrekonstruowania programu ideowe­

go pierwszego wystroju kościoła bernardynów wrocławskich.

Popołudniowe wystąpienia w sekcji „A” {W państwie) otworzyła Magdalena Ż u r e k (Warszawa), referatem na temat mecenatu ro­

dziny Mieszka Starego nad opactwem benedyktyńskim w Lubiniu.

W dalszej części obrad glos zabrał Antoni B a r c i a k (Katowice), który mówił o kontaktach książąt górnośląskich z opactwem cyster­

sów w Rudach. Zbigniew Z y g l e w s k i (Bydgoszcz) zaprezentował klasztorne fundacje męskie możnowładztwa koronnego w okresie ja­

giellońskim, a Krzysztof S k u p i e ń s k i (Lublin) przypomniał rolę klasztorów we wprowadzeniu w Polsce instytucji notariatu publicz­

nego.

Obrady sekcji „B” w części przedpołudniowej

ę

we i kulturowe środki komunikacji) zapoczątkował referat ojca Hen­

ryka F r o s a (Kraków) pt. Czy średniowieczne klasztory były ośrod­

kami kultu świętych i warsztatami twórczości hagiograficznejl Następ­

nie ojciec Marian K a n i o r (Tyniec) omówił dzieje Sanktuarium

[3] KLASZTOR W ŚREDNIOWIECZU 587

Maryjnego w Górce Duchownej w XV III-X IX wieku, a Roman S t e l m a c h (Wrocław) zajął się średniowiecznymi dokumentami odpustowymi dla klasztorów śląskich. W dalszej części obrad glos zabrał Rościslaw Ż e r e l i k (Wrocław), którego wystąpienie dotyczy­

ło wspólnoty zmarłych w świetle trzynastowiecznych wpisów do Ne­

krologu Henrykowskiego. Maria S t a r n a w s k a (Warszawa) zapre­

zentowała nekrolog krzyżowców z gwiazdą w rękopisie Biblioteki Uni­

wersytetu Wrocławskiego IV. Q. 198 a — źródło do poznania środo­

wiska zakonu i jego kontaktów. Jarosław W e n t a (Toruń) przed­

stawił referat Dziejopisarstwo cystersów a metnoria na przykładzie Oli­

wy, a Wojciech M r o z o w i c z (Wroclaw) zajął się książką i biblio­

teką benedyktyńską w społeczeństwie Polski średniowiecznej i nowo­

żytnej na przykładzie Małopolski. Ewa Z i e l i ń s k a (Lublin) om ó­

wiła repertuar treściowy księgozbioru kanoników regularnych w Kraś­

niku i tamtejsze środowisko czytelnicze. Referat Anny J a r o s z e ­ w s k i e j (Wroclaw) dotyczył mecenatu premonstratensów wrocław­

skich w XVI i XVII wieku, a wystąpienie Ivana H l a v a c k a (Pra­

ga) przybliżyło uczestnikom sesji szkolnictwo zakonne w Czechach w dobie przedhusyckiej.

Popołudniowe wystąpienia sekcji „B” (Czechy i Nowa Marchia) roz­

począł Wojciech I w a ń c z a k (Kielce) referatem Hroznata - nowładca, pielgrzym, mnich, fundator. Następnie Maria B 1 a h o v a

(Praga) przypomniała rolę klasztorów cysterskich w przemianach po­

litycznych w Czechach w czasach ostatnich Przemyślidów i pierw­

szych Luksemburgów. Tomasz K r e j c i k (Brno) ukazał sytuację klasz­

torów premonstrateńskich na Morawach w okresie XVI-XIX wie­

ku, a Jan H a r a s i m o w i c z (Wrocław) omówił zagadnienie seku­

laryzacji klasztorów w Nowej Marchii w XVI w.

Drugi dzień obrad zakończyła dyskusja plenarna.

W trzecim dniu konferencji obrady sekcji „A” ( w mieś­

cie) otworzył Jan P a r e z (Strahov) referatem na temat pozycji i spe­

cyfiki działania klasztorów praskich na przełomie średniowiecza i epoki nowożytnej. Następnie głos zabrał Krzysztof G u z i k o w s k i (Szczecin), który przedstawił referat Miasto — rywal czy sprzymierze­

niec cystersów? (na przykładzie opactwa w Kołbaczu na Pomorzu Z a­

chodnim). Krzysztof B r a c h a (Kielce) omówił „Errores” augustia- nina — eremity Wernera z Friedburga w świetle inkwizycji heidel- berskiej z 1405 r. Janusz Ł o s o w s ki (Lublin) poświęcił swoje wy­

stąpienie władzy i kancelarii jezuickiego miasteczka w XVIII w. na przykładzie Miechowa.

Obrady w sekcji „B” ( Klasztor w społeczności lokalnej) rozpoczęła

588 KRZYSZTOF KACZMAREK [4]

Zofia K u r n a t o w s k a (Poznań), która omówiła najstarsze uposa­

żenie klasztoru benedyktynów w Lubiniu w świetle badań archeo­

logicznych. Krzysztof Kaczmarek (Poznań) zastanawiał się, czy w ro­

ku 1309 mieszkańcy Moch naprawdę zabili mnichów cysterskich z klasztoru w Wieleniu, a ojciec Lucjan N i e d z i e l a (Kraków) uka­

zał pochodzenie społeczne, wykształcenie, aspiracje, mentalność oraz oddziaływanie na otoczenie przeorów klasztoru dominikańskiego w Starym Borku w latach 1668-4821. Obrady sekcji „B” zakończył re­

ferat Dariusza K a r c z e w s k i e g o (Bydgoszcz) na temat powodów starań prepozyta trzemeszeńskiego o tytuł opacki.

Następnie, podczas obrad plenarnych, glos zabrał Marek S ł o ń (Warszawa), który referował temat Ludzie z rachunków klasztornych.

Przykład szpitala św. Ducha we Wrocławiu w X V wieku. Beata K w i a t ­ k o w s k a (Kraków) omówiła funkcje militarne klasztorów w śred­

niowiecznej Malopolsce. Janusz F i r l e t , W. G l i ń s k i i Beata K w i a t k o w s k a zaprezentowali wyniki najnowszych badań archeo­

logicznych nad klasztorem cystersów w Jędrzejowie.

Obrady konferencji zakończyła dyskusja plenarna.