1
f- f ■ i 4 i, J. -J-jLlt .1 3 Jl
i i j I m m ' i - V.
5 0 ^ (V NJt> V- h :’T ś a /£ - ^
q_.
f f l H n ! 1
R- 'n^'7r r- n
X G ( S 0
I. M ateriały d o ku m en tacyjn e
1/1 - relacja właściwa o/ ((, 1;, ^
1/2 - dokumenty (sensu stricto) dot. osoby relatora
1/3 - inne materiały dokumentacyjne dot. osoby relatora
II. M ateriały uzu p ełn ien iające relację
III. Inne m ateriały (zebrane przez „re la to ra "): -
111/1- dot. rodziny relatora —
III/2 - dot. ogólnie okresu sprzed 1939 r.
III/3 - dot. ogólnie okresu okupacji (1939 -19 45 )
III/4 - dot. ogólnie okresu po 1945 r.
III/5 - inn e..—
IV. K o resp o nd en cja Kj
A.,.!
V. W ypisy ze źró d eł [tzw.: „nazwiskowe karty informacyjne’'
VI. Fo to g rafie JprtU#*.
2
3
Maria Teresa Sobańska
Urodzona 17.X .1909 r . w Żytom ierzu, O j c ie c j e j , Oskar S o b a ń sk i, z i e mianin i d z i a ł a c z gospodarczy na Podolu do 1918 r . , po p r z y je ^ d z ie w wraz z ro d zin ą do kraju oddał s i ę pracy p o l i t y c z n e j i s p o ł e c z n e j . W l a t a c h 1919-1920 b y ł m inistrem a p r o w iz a c ji w g a b in e c ie Paderewskie
go, n a s t ę p n ie p ia s t o w a ł l i c z n e fu n k c je w różnych d z ie d z in a c h ż y c i a od ra d za ją cej s i ę P o l s k i , m .in . we władzach m ie j s k ic h m ia sta s t o ł . War
szawy, W ielk i s p o łe c z n ik i d z i a ł a c z k a t o l i c k i * P io n ie r i d e i polsk&ej e k s p a n s j i p o l i t y c z n e j i g osp od arczej na morzu# Matka, Janina z Do
m aniewskich, p o ś w i e c i ł a s i ę wychowaniu d z i e s i ę c i o r g a d z i e c i - czterecfc synów i s z e ś c i u có r ek , k tó r e w s z y s t k ie u kończyły gimn* im. O e c y l i i Plater-Zyberkowny / n a j s t a r s z a w 1923 r . , najm łod sza zdawała maturę k o n sp ira cy jn ą w r . 1 9 4 0 /.
Teresa ukończyła gimnazjum w r . 1928, n a s t ę p n ie I n s t i t u t P ran ęais w Warszawie, uzysk ując dyplom z f i l o l o g i i f r a n c u s k i e j . R ozp oczęła t ó h t nie^ s t u d i a na w y d z ia le p o l o n i s t y k i U.W., k tórych n i e ukoń czyła. W
1932 r . p o d j ę ła p ra c, zarobkową; w r . 1934 z o s t a ł a zaangażowana do PLL,IL o tłl jako korespondentka w j ę z . a n g ie ls k im i francuskim . W "Lo
c ie " pracowała do w rz eśn ia 1939 r . W c z a s i e o k u p a cji o p u ś c i ł a Warsza
wę pracu jąc jako n a u c z y c ie lk a prywatna, a n a s t ę p n ie w nieznanym r o d z i
n i e b iu r z e w Krakowie. Pod k oniec 1943 r . p o w r ó c iła do Warszawy, g d z ie również otrzym ała prac^ biurową.
0 j e j d z i a ł a l n o ś c i k o n sp ir a c y jn e j r o d z in a n i e ma b l i ż s z y c h danych, Teresa od zn aczała s i § wyjątkową d y sk r e c ją i n i e w ta jem n icz a ła nikogo
w swoją d z i a ł a l n o ś ć . Są domniemania, ż e w momencie wybuchu Powstania Warszawskiego wyznaczona b y ła w związku z zamierzoną ak cją o d b ic ia więźniów z Pawiaka, na o k r e ś lo n y punkt na Starym M i e ś c ie , g d z ie m iała powierzone s o b i e j a k i e ś f u n k c j e . Akcja t a n i e d o s z ł a do sk utk u, zaś Teresa z n a l a z ł s z y s i^ na Starym M ie ś c ie z g ł o s i ł a s i ę do pracy w s z p i t a l u w t e j ż e d z i e l n i c y i tam d z i a ł a ł a do c h w i l i , k isd y z o s t a ł a c ię ż k o
ranna. \ ^ .. 4
5
Po upadku S tarego M iasta z o s t a ł a wraz ze s z p it a le m ewakuowana na u l . Wolską i prawdopodobnie tam amarła w p ierw szych d n ia c a w r z e śn ia 1944*
Pomimo s t a r a ć r o d z in y i poszukiwań w ehshuraowanycn grobach, zwłok j e j n i e o d n a le z io n o .
r e l i g i j n a , w rażliw a, o w i e l k i e j i n t e l i g e n c j i , d o b r o ci i z d o ln o ś c ia c h . Miała t a l e n t l i t e r a c k i i p o e t y c k i , p o z o s t a ła po n i e j g a rstk a w ie r s z y . Ukochana córka i s i o s t r a , p o z o s t a w iła po s o b ie n ie w y g a s ły ż a l c a ł e j
Z rodzeńst?^a T e re sy , od początku o k u p a cji głębok o 3sasaaiax®K*Eyiao3t k o n sp ir a c y jn e j b y ł j e j n a j s t a r s z y brat - M ichał, aresztow any w 1942 r.
u w ięziony na Pawiaku, z o s t a ł n a s t ę p n ie p r z e w ie z io n y na Majdanek, gdzi<
zmarł na t y f u s w 1943 r . W s z e r e g a c h AK z n a l a z ł y s i ę dwie n ajm łod sze s i o s t r y T eresy - Krystyna i E l ż b i e t a - oraz dwóch b r a c i - S ta n is ła w i Andrzej. Wszyscy czworo wraz ze szwagrem dr Alfredem Koszutskim z n a l e ź l i s i ę po Powstaniu w o b o z ie je n ie c k im S t a l a g XI w S a n d b o ste l /B ra n d e n b u r d ia /.
R elacją powyższą opracowała bratowa T eresy S o b a ń s k ie j, Renata Sobańska
/zam. Warszawa, u l . r. Z m ateriałów Komitetu redak c.
m o n o g r a fii s z k o ły im. C. Plater-Zyberkowny p r z e k a z a ła
U Teresa od zn aczała s i w ie lk im i przymiotami ch a ra k teru , b y ła głęboko
r o d z in y .
UPseudonimu n i e używała, nazywano j* "Czarna Teresa**.
zaangazowany w prac;
1 2 . I V . 1 9 7 9 .
Wpłynęło dnia — A ~ L Jz.
- Z V Q U9k:
D-cO/l6
7
F U N D A C J A 'Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii “ ■oraz Wojskowe) Służby Polek*
::Tuń, u). W. Garbary 2 te).: 65-22 a-maH arcf AK@um.torun.pl
o t "i":'., s--T-sr ” 5(5
Toruń, dnia 09.07.2003 r.
ME MO R I AŁ
Generał Marii Wittek . c u . O s u i 2 'fO %
Pani Elżbieta Zaremba
Polish Social & Cultural Association Ltd 238-246 King Street
Hammersmith London W6 ORF
Szanowna Pani,
Jestem dokumentalistką Działu: Archiwum Wojennej Służby Kobiet, który jest jednym z trzech działów Fundacji „Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek”, działającej od 1990 roku w Toruniu. Na zbiory Archiwum WSK składają się materiały dotyczące wojennej działalności kobiet, przekazane nam przez Kombatantki lub ich rodziny.
Pani adres otrzymaliśmy za pośrednictwem p. Michała Sobańskiego. W naszych zbiorach nie posiadamy informacji na temat Pani działalności konspiracyjnej, dlatego też ośmielam się Panią o nie prosić. Bardzo proszę o sporządzenie relacji według schematu, który załączam do listu. Szczególnie zależy nam na wszelkich dokumentach dotyczących Pani życia, takich jak np. metryka urodzenia, świadectwa szkolne, legitymacje, dokumenty poświadczające nadanie stopni wojskowych, medali, odznaczeń. Bardzo proszę o przesłanie choćby kserokopii. Jesteśmy również zainteresowani Pani zdjęciami z okresu wojny, a także współczesnymi. Wszystkie te materiały są niezwykle cenne dla badaczy zajmujących się tą problematyką.
Bardzo proszę również o informacje na temat Pani Sióstr: Marii i Krystyny, które jak nam wiadomo także należały do AK. W naszych zbiorach posiadamy teczkę osobową Marii Teresy Sobańskiej (T.2660/WSK). Zawiera ona relację opracowaną przez p. Renatę Sobańską. Chcielibyśmy zgromadzić więcej informacji na temat obu
Pani Sióstr. Mam nadzieję, że może nam Pani w tym pomóc.
8
Przy naszej Fundacji powstało Muzeum, w którym gromadzimy dokumenty, odznaczenia i pamiątki z okresu okupacji. Zgromadzone przez nas eksponaty były prezentowane na wystawie: Wojskowa Służba Polek, w Muzeum Okręgowym w Toruniu, a następnie w Gdyni, w Franciszkańskim Ośrodku Kultury. Jeśli zechciałaby Pani przekazać nam swoje pamiątki obiecujemy otoczyć je opieką, a w przyszłości zaprezentować na podobnych wystawach. Bardzo ważne jest, aby nie zaginęły i nie uległy rozproszeniu wszystkie świadectwa przeszłości, tak aby mogły ukazywać historię kolejnym pokoleniom.
W załączeniu przesyłam informacje dotyczące naszej działalności. Serdecznie Panią pozdrawiam i bardzo liczę na dalszą współpracę.
Zał.:
1. Ulotka Fundacji
2. Powstanie i działalność Memoriału Generał Marii Wittek 3. Ulotka wydawnicza
4. Schemat relacji
Z wyrazami szacunku
Dokumentalistka Działu: Archiwum WSK
9
ul.
Michał Sobański OS,
<£58 KSk-- iOc>y
OJ.
00-375 Warszawa
WP Dorota Kromp Memoriał
Generał Marii Wittek
Fundacja „Archiwum Pomorskie AK”
w Toruniu
ul. Wielkie Garbary 2 87-100 Totuń
0 56 65 22 186
c-\ c> 0 \?<
Otrzymałem Pani list skierowany do mojej babki, śp. Marii Renaty Sobańskiej z domu Fudakowskiej. Niestety moja babka zmarła 4 maja 1996 roku. W spomina Pani o biogramie Marii Teresy Sobańskiej “Czarna Teresa” (17.10.1909 - 2.09.1944; 2660/WSK) przez nią sporządzonym. Będę wdzięczny za udostępnienie kopii tego biogramu.
Dwie młodsze siostry Marii, Krystyna (16.08.1919 - 27.07.1998, ożeniona z Ryszardem Zakrzewskim) oraz Elżbieta (ur. 29.08.1921, ożeniona z Janem Szymonem Zarembą) należały do AK i po upadku Powstania znalazły się w Londynie, gdzie jedna z nich zmarła a druga żyje do dziś. Sądzę, że może Ona być dla Pani źródłem cennych informacji. Kontakt z nią będzie tym prostrzy, że może się odbyć poprzez . Polski Ośrodek Społeczno-Kulturalny, Polish Social & Cultural Association Ltd, 238-246 King Street, Hammersmith, London W6 0REJ www.posk.org), z którym jest od wielu lat związana.
10
Toruń 3 IX 2002 r.
Pan Michał Sobański ul.
1 . d z .3172 WSK 2002 r 00-375 Warszawa
Szanowny Panie,
Dziękuję za odpowiedź na mój list i kontakt do p. Elżbiety Sobańskiej-Zaremba.
Wkrótce do niej napiszę. Przesyłam Panu kserokopię biogramu śp. Marii Teresy Sobańskiej.
Pozwolę sobie zapytać czy Pańska śp. Babka Renata Sobańska była związana w jakiś sposób z działalnością konspiracyjną? Czy może żyje ktoś kto mógłby udzielić o niej informacji? Jak już pisałam w poprzednim liście zależy nam na każdej, nawet najdrobniejszej wiadomości.
Przesyłam Ulotkę o Muzeum Wojennej Służby Polek, może zainteresuje Pana lub kogoś z Pana otoczenia ta nasza nowa inicjatywa.
Z wyrazami szacunku
Dokumentalistka Archiwum WSK
Zał.:
1) Ksero biogramu Marii Teresy Sobańskiej.
2) Ulotka o Muzeum WSP.
V y-
11
M E M O R I A Ł
Generał Marii Wittek Toruń 1 VII 2002 r.
Pani Renata Sobańska ul.
J _ .