ZAKRES WIEDZY I UMIEJĘTNOSCI Z NAUKI O JĘZYKU DO MATURY
1. Komunikacja językowa a. Język jako system znaków
b. Komunikacja werbalna i niewerbalna c. Akt komunikacji językowej
d. Zaburzenia w procesie komunikacji, kompetencja komunikacyjna e. Współczesne zmiany modelu komunikacji
f. Intencje wypowiedzi (np. informacja, rozkaz, przekonywanie) g. Funkcje tekstu
2. Zróżnicowanie języka polskiego a. Język mówiony i pisany
b. Język literacki i język potoczny
c. Zróżnicowanie historyczne języka polskiego: zapożyczenia, zmiany leksykalne, archaizmy d. Zróżnicowanie terytorialne języka polskiego: dialekty i gwary
e. Zróżnicowanie środowiskowe (np. gwara młodzieżowa) i zawodowe f. Czynniki warunkujące rozwój języka
g. Tendencje rozwojowe współczesnej polszczyzny 3. Stylistyka i słownictwo
a. Style funkcjonalne polszczyzny b. Środki stylistyczne
c. Słownictwo (synonimy, antonimy, słownictwo neutralne i wartościujące) d. Frazeologia
e. Stylizacja - jej rodzaje oraz funkcje f. Moda językowa, snobizm
g. Tabu w języku
h. Język reklamy (m.in.rola frazeologizmów) 4. Kultura języka
a. Błąd językowy a celowa innowacja językowa b. Rodzaje błędów językowych
c. Etykieta i netykieta d. Etyka słowa
e. Perswazja i manipulacja 5. Retoryka
a. Typy wypowiedzi retorycznych b. Środki retoryczne
c. Rodzaje dyskusji i jej zasady d. Informacje i opinie
e. Rodzaje argumentów
Formuła zadania: Rozważ (problem językowy), odwołując się do podanego fragmentu tekstu, własnych doświadczeń komunikacyjnych oraz wybranego tekstu kultury.
Zadanie 1.1. Co może być przyczyną trudności w odbiorze informacji ? Rozważ problem, odwołując się do podanego fragmentu tekstu, własnych doświadczeń komunikacyjnych oraz wybranego tekstu kultury.
Współczesny człowiek pławi się w informacji. Radio, prasa i telewizja towarzyszą mu przez cały dzień, a przynajmniej przez cały dzień bądź na zmianę, bądź jednocześnie oferują mu swoje usługi. Żyjąc w takich warunkach przez dłuższy czas, człowiek nauczył się wybierać z potoku informacji tylko niektóre treści. Wyrobił też w sobie zdolność wyłączania uwagi wówczas, kiedy atakują go informacje, które uznaje za nieistotne. Dzięki tej zdolności łatwiej przychodzi mu znieść hałas i szumy informacyjne, ale też wskutek niej może przesiedzieć przed włączonym telewizorem lub przy grającym radiu kilka godzin i niczego nie zapamiętać. Badania nad odbiorem programu telewizyjnego dowodzą, że ludzie, czasem specjalnie włączywszy aparat, by słuchać dziennika, zapytani bezpośrednio po nim, czego się dowiedzieli, albo w ogóle nie potrafią powtórzyć ani jednej informacji, albo pamiętają tylko, o czym mówiono. Trzeba przyznać, że najpierw radio nauczyło nas słuchać nie słuchając.
Dźwięki płynące z radia stały się dla wielu z nas tłem dla wszystkich czynności w pracy i w domu. Dziś coraz częściej w takiej roli występuje telewizja, a radio powoli może odzyskać uważną publiczność. W powodzi zbędnych informacji i szablonowych wypowiedzi informacyjnie pustych szczególnego znaczenia nabiera zainteresowanie odbiorcy naszymi słowami. Na nic się zda trud poświęcony na zebranie wiadomości i ich najstaranniejsze opracowanie, jeśliby miały one przepłynąć koło uszu słuchacza, nie docierając do jego świadomości. Nie wystarczy go zresztą zainteresować, trzeba jeszcze utrzymać jego zainteresowanie; nie można dopuścić do tego, by nudny fragment spłoszył słuchaczy.
Zainteresować zaś ludzi można nie tylko tym, o czym się mówi, ale także tym, jak się mówi.
Na podstawie: Walery Pisarek, Słowa między ludźmi, Warszawa 1986.
Zadanie 1.2. Jak intencje nadawcy kształtują komunikację? Rozważ problem, odwołując się do podanego fragmentu tekstu, własnych doświadczeń komunikacyjnych oraz wybranego tekstu kultury.
Na czym polega różnica między informacją, rozkazem a przekonywaniem? Nie ulega bowiem wątpliwości, że co innego informacja, co innego rozkaz, a jeszcze co innego przekonywanie, które wiążemy z argumentowaniem. Informator przekazuje adresatowi jakieś treści i chce tylko, żeby je właściwie zrozumiał. Rozkazodawca dąży do tego, by rozkazobiorca wykonał pewne działanie albo go poniechał. Osoba przekonywająca natomiast może mieć rozmaite cele w stosunku do przekonywanej. Niekiedy zresztą pokrywają się one z zamierzeniami rozkazodawcy, zbliżają się do dążeń informatora. Zawsze jednak istnieje pewna różnica. A chodzi tu przede wszystkim o dwuczłonową budowę argumentacji, w odróżnieniu od jednoczłonowej budowy informacji czy rozkazu: Jest tak a tak - to informacja. Zrób tak a tak! - to rozkaz. Natomiast struktura argumentacji jest w przybliżeniu następująca:
Teza Bądź przekonany, że tak i tak, bo to i tamto.
Pierwszy człon przekonywania nazywamy żądaniem, drugi argumentem. Ale żądanie nie jest jednolite, w skład jego wchodzi teza, która nie zawsze bywa wyraźnie postawiona. Niemniej zawsze ją można w żądaniu odnaleźć.
Ponieważ przekonywanie rozumiemy bardzo szeroko, z argumentacją będziemy mieli do czynienia nie tylko na terenie dyskusji słownej, kiedy to tezy są formułowane w zdaniach.
Dla nas żądanie może mieć postać mimiczną, na przykład znaczący ruch milicjanta, który zwraca się do kierowcy, by mu wręczył prawo jazdy. W tym przypadku teza brzmiałaby:
należy podać milicjantowi prawo jazdy. Powiemy także, że nawet argument może mieć kształt mimiczny. W przytoczonej sytuacji milicjant dajmy na to wskazuje na znak drogowy, sygnalizujący zakaz przejazdu. Argument przetłumaczony na słowa miałby postać: bo został złamany zakaz przejazdu. Ale w dyskusjach argumentacja ma postać wypowiedzi słownych i nie mamy potrzeby domyślania się, jak przedstawia się teza i co wyraża argument.
T. Pszczołowski, Umiejętność przekonywania i dyskusji, Gdańsk 2002.
Zadanie 1.3. Za pomocą jakich środków reklama może realizować funkcję perswazyjną?
Rozważ problem, odwołując się do podanego fragmentu tekstu, własnych doświadczeń komunikacyjnych oraz wybranego tekstu kultury.
Wydaje się, że szczególnie rozpowszechnionym sposobem wywierania wpływu na dzieci i młodzież jest wykorzystywanie w reklamie wizerunku osób lubianych, które odbiorca podziwia. Manipulacja tego typu opiera się na dostarczaniu pewnych wzorów zachowania, które odbiorca rejestruje. Proces ten, zachodzący całkowicie poza kontrolą świadomości jest z powodzeniem wykorzystywany w reklamie telewizyjnej w celu nakłonienia odbiorcy do zakupu konkretnego produktu.
Młodzież identyfikuje się z aktorami, postaciami historycznymi, piosenkarzami, muzykami rockowymi prezenterami muzycznymi. Są to zazwyczaj postaci lansowane przez środki masowego przekazu, nie zawsze prezentujące autentyczne wewnętrzne potrzeby młodzieży. Potrzeba naśladowania gwiazd estrady wiąże się z tym, że młodzież ma zapotrzebowanie na autorytety, reprezentowane przez postaci spotykane w życiu codziennym.
Równocześnie w tym burzliwym okresie rozwoju intelektualnego, fizycznego i osobowości kształtuje się gust i przywiązanie do marki. Jednak lojalność wobec marki nie powstaje sama z siebie. Marka, oddziałując na zmysły i wyobraźnię dziecka, buduje więź emocjonalną z potencjalnym konsumentem.
Innym sposobem manipulowania przekazem reklamowym skierowanym do dzieci i młodzieży jest odwoływanie się do uczuć odbiorców. W reklamach emocjonalnych pojawiają się dzieci podziwiające idoli, używające polecanych przez nich produktów, uczestniczące we wspólnej zabawie. Prezentowane dobra i usługi są w ten sposób kojarzone z pozytywnymi emocjami odbiorców, jakie wywołuje zabawa, a więc przeżywanie przygód, miłość i troska rodziców, zwycięstwo w rywalizacji. Co więcej, w reklamie emocjonalnej czasami pojawia się dodatkowo wyraźna sugestia wskazująca na to, że reklamowany produkt jest niezbędnym warunkiem przeżycia pozytywnych emocji i właśnie dzięki niemu dziecko przeżyje coś niezwykłego, czy też lepiej poradzi sobie w trudnej sytuacji.
Na podstawie: E. Sanecka, Manipulacja w reklamie telewizyjnej skierowanej do dzieci i młodzieży, http://www.kmt.uksw.edu.pl
Zadanie 2.1. Jak wykorzystywane są dziś różne odmiany języka polskiego? Rozważ problem, odwołując się do podanego fragmentu tekstu, własnych doświadczeń komunikacyjnych oraz wybranego tekstu kultury.
Formy slangowe, specjalistyczne czy żargonowe mają szeroki zakres użycia i są współcześnie podstawowymi składnikami nie tylko komunikatów tworzonych i odczytywanych przez członków określonej zbiorowości. Pojawiają się one również w dialogach swobodnych, oficjalnych, a także innych pozagrupowych kontaktach werbalnych, funkcjonując jako częste inkrustacje w rozmaitych wypowiedziach ustnych i pisanych.
Słyszymy je w rozmowach na ulicy, w sklepie, środkach transportu, w kazaniach, przemówieniach publicznych, dyskusjach naukowych, a także podczas rozpraw sądowych i rozmaitych uroczystości (np. podczas świąt państwowych, obchodów rocznicowych, ślubów, pogrzebów). Chętnie używają ich politycy, celebryci, dziennikarze, ale też nauczyciele, pisarze i kabareciarze.(…)
Bez wątpienia jednak najwięcej określeń socjolektalnych znajdujemy w Internecie, gdzie spotkać je można niemal wszędzie – na blogach, forach dyskusyjnych i czatach, a także w newsach i komentarzach publikowanych na portalach informacyjnych, filmowych, muzycznych, sportowych, aukcyjnych, plotkarskich, społecznościowych itd. Przykładami niech będą wybrane z losowo wybranego forum dla grafficiarzy formy typu: buffować blachę, małe skille, piece, robić na legalu, robić panele, robić z ręki, sreberko na spontanie.
(www.graffitistyle.pl; [data dostępu: 14.10.2013]).
W mediach twórcy rozmaitych komunikatów (głównie prasowych, radiowych i telewizyjnych) najczęściej inkrustują tekst pojedynczymi słowami, rzadziej złożonymi strukturami o rodowodzie środowiskowym. Wyjątkowo okazjonalnie pojawiają się natomiast wielozdaniowe narracje niemal naszpikowane określeniami slangowymi lub profesjonalnymi.
Takie dłuższe wypowiedzi najłatwiej znaleźć oczywiście w świecie wirtualnym, wchodząc chociażby na dowolne tematyczne forum dyskusyjne. Jednakże spotkać je można również w telewizji, czego najlepszym przykładem są sportowe relacje na żywo.
B. Jarosz, O zasięgu słownictwa socjolektalnego w XXI wieku, BAJ_13_Jarosz .pdf
Zadanie 2.2. Jaką rolę dziś odgrywają gwary? Rozważ problem, odwołując się do podanego fragmentu tekstu, własnych doświadczeń komunikacyjnych oraz wybranego tekstu kultury.
Mowę śląską należy uznać za jedną z najbardziej archaicznych gwar polskich. Bez przesady można powiedzieć, że jest to najbardziej polska spośród wszystkich polskich gwar i że to uporczywe trzymanie się gwary umożliwiło Ślązakom – mimo ciężkiego położenia – dochowanie swojego rodzimego języka. I o tym trzeba pamiętać w chwilach indywidualnych czy grupowych rozważań o Śląsku i Ślązakach. [...]
Gwary sięgają korzeni naszej mowy (jeszcze przed ostatnią wojną czynnie posługiwała się
nimi absolutna większość Polaków), a najbardziej archaiczne spośród nich – jak gwara śląska
– zachowały do dziś takie formy i kategorie gramatyczne, które w polszczyźnie ogólnej dawno temu odeszły w językową przeszłość.
Uporczywe trzymanie się gwary chroni przed językowym wynarodowieniem, czego chlubnym przykładem w naszych dziejach są właśnie Ślązacy. Młodzi Ślązacy muszą jednak sobie uświadomić różnicę między polszczyzną literacką a gwarą i wykształcić w sobie podwójną kompetencję językową. Każdy nauczyciel zaś, kształcąc tę podwójną kompetencję, powinien wytworzyć w uczniach przekonanie o wartości gwary śląskiej. Nie wolno mu jej tępić i traktować jako gorszej, bo język literacki wyrósł właśnie z odmian dialektycznych, które – zwłaszcza w polszczyźnie śląskiej – do dziś są skarbnicą wielu staropolskich wyrażeń i form gramatycznych.
J. Miodek, Śląska ojczyzna–polszczyzna, Katowice 1991.
Zadanie 2.3. Jakie czynniki mają wpływ na rozwój języka? Rozważ problem, odwołując się do podanego fragmentu tekstu, własnych doświadczeń komunikacyjnych oraz wybranego tekstu kultury.
Językoznawca przyznaje, że nowości w słownictwie to zupełnie naturalna rzecz. Teraz na język mają wpływ media społecznościowe. Do potocznego języka weszły takie słowa jak
"lajkować", "tweetować". - Język, który się nie zmienia, przestaje żyć. Żeby żył, to musi się zmieniać. Musi być elastyczny, bo napływają nowe słowa, bo język musi nadążyć za
rzeczywistością. Ale wolno, nie gwałtownie. Nie z wtorku na środę. Nie radykalnie. To musi trwać - tłumaczy profesor.
Zdaniem profesora ogromny wpływ na polszczyznę ma teraz cyfryzacja i elektronika.
Bo, jak mówi Jan Miodek, te rzeczywistości generują pomysły stylistyczne, które kilka lat temu nie przyszły nikomu do głowy. - Na przykład zresetować - mówi. - To już nie tylko chodzi o komputer. To znaczy, że muszę się odnowić, zregenerować, zrelaksować. Ja nawet na uroczystościach pierwszokomunijnych usłyszałem z ust księdza: "I co, dzieciaczki, serduszka już wasze zresetowane, gotowe na przyjęcie Pana Jezusa?". Proszę zobaczyć, w Kościele, który jest instytucją konserwatywną, najbardziej odporną na nowinki językowe.
Tam też ta rzeczywistość elektroniczna daje o sobie znać - stwierdza językoznawca.
Skracanie słów nie dziwi. Współczesne skróty różnią się tyle od tradycyjnych, że dokonuje się ich w dowolnym miejscu wyrazu. To jest zaskakujące dla językoznawców. - Przez lata uczyliśmy studentów o derywacji wstecznej. Najczęściej od czasownika odpadała końcówka i powstawał nowy wyraz. Czołg - od czołgać się, zwis - od zwisać, skłon - od skłonić się. Teraz wszystko jest możliwe. Z jednosylabowego cześć powstaje "cze", z Wrocławia młody człowiek może zrobić Wrocek, Wro lub Wroc, może być "do zo" - do zobaczenia, "na ra"- na razie czy "bro", "bronks" - browar - wylicza Miodek.
Te ucięcia to tworzenie nowych słów. Profesor zdecydowanie mówi, że tak rozwijającego się słowotwórstwa w historii języka polskiego jeszcze nie było. Dlatego to bardzo ciekawy czas dla językoznawcy. - Ja się cały czas uczę nowych słów, bo już nie mam tych dwudziestu lat, tylko trochę więcej - kwituje.
http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,13435459
Zadanie 3.1. Jak w języku może być wyrażane tabu? Rozważ problem, odwołując się do podanego fragmentu tekstu, własnych doświadczeń komunikacyjnych oraz wybranego tekstu kultury.
We współczesnym języku polskim tabu językowe definiowane jest jako
„zdecydowane omijanie albo kategoryczny zakaz pewnych zachowań, w tym również zachowań językowych”. Wiąże się więc ono z zakazem wymawiania pewnych wyrazów, a nawet myślenia o nich. Można powiedzieć, że jest pewna formą autocenzury, która jednak pilnowana jest również z zewnątrz.
Tabu językowe bywa dzielone na ‘tabu w planie treści’ i ‘tabu w planie wyrażenia’.
Pierwsze dotyczy tematów tabu, a więc polega na nie poruszaniu obszarów nim objętych.
Taką formę przyjmuje tabu propagandowe, gdyż polega właśnie na przemilczaniu, eufemizmie tematycznym, kłamstwie i antonimii. Drugi rodzaj tabu dotyczy szczególnie wyrazów tabu, możemy go jednak spotkać także na innych poziomach języka (tabu poprawnościowe). W przypadku ‘tabu w planie wyrażenia’ powstają jednak problemy natury komunikacyjnej. Tabu zakazuje bowiem nazywania przedmiotów i osób, które są często niezbędne dla skutecznego przekazywania informacji. Dlatego pojawia się potrzeba zastąpienia wyrazów niestosownych przez inne, akceptowane społecznie. Taką rolę spełniają eufemizmy. Mogą one przyjmować różną postać od zmiany dźwięków w obrębie wyrazu tabuizowanego do pokrycia go zupełnie innym słowem, a nawet całą sentencją. Jeśli chodzi o zastępowanie wyrazów innymi możemy wymienić tu takie zabiegi jak: elipsę (A niech cię! ), synonimy (śmierć: kostucha), peryfrazy – sfrazeologizowane (gdzie król piechotą chodzi) i doraźne aluzje, informacje o charakterze metajęzykowym.
M. Wagner, Tabu językowe jako społeczne narzędzie kontroli, http.// http://krytyka.org
Zadanie 3.2. W jaki sposób może się przejawiać moda językowa? Rozważ problem, odwołując się do podanego fragmentu tekstu, własnych doświadczeń komunikacyjnych oraz wybranego tekstu kultury.
Moda w języku przejawia się przede wszystkim w częstszym używaniu określonych wyrazów, które początkowo mogą wydawać się użytkownikom języka atrakcyjne, niebanalne. Wyrazy modne pozwalają na podkreślenie wartości różnych przedmiotów, np. w celach reklamowych (por. ekologiczny, salon, generacja, globalny, formy z pierwszym członem super- itd.).
Używanie (i nadużywanie) określonych wyrazów może być spowodowane chęcią
dowartościowania się przez mówiącego, próbą ustalenia swego wizerunku jako człowieka
wykształconego, obytego (por. image, prawidłowy, wiodący, niszowy i in.), dlatego też nierzadko mówimy tak, jak osoby cieszące się w społeczeństwie popularnością i autorytetem. W środowiskach młodzieżowych natomiast często rozpowszechnianie się wyrazów modnych wynika z chęci
nieodróżniania się od grupy. Bywa i tak, zwłaszcza wśród młodzieży, że wyraz dawniej modny i nadużywany (jak np. fajny) staje się zbyt mało wyrazisty, w oczach jego użytkowników traci swój ładunek emocjonalny i jest zastępowany przez inny (jak np. super, cool, trendy itp.).
Ostatnio można było obserwować przechodzenia od modnych wcześniej spokojnie, spokojny przez skrótowe i ekspresywne spoko (nadal bardzo popularne) do nowszej wersji zapisywanej zwykle spox.
http://www.poradniajezykowa.pl
Zadanie 4.1. Na czym polega wartość innowacji językowych? Rozważ problem, odwołując się do podanego fragmentu tekstu, własnych doświadczeń komunikacyjnych oraz wybranego tekstu kultury.
Przyznaję, że innowacje są według mnie szczególną cennością w poczynaniach komunikacyjnych. Ujawnia się w nich twórczy stosunek do tworzywa słownego,
potwierdzający pełną znajomość języka ojczystego. Akceptuję więc okazjonalne innowacje funkcjonalnie uzasadnione, odświeżające codzienne zachowania językowe, służące
dysautomatyzacji odbioru poszczególnych tekstów i ich destereotypizacji.
Tak się składa, że ostatnio natrafiałem na nie bardzo często. I chwalę tych, którzy je wymyślili! Oto jeden z tekstów Ewy Szumańskiej z "Tygodnika Powszechnego", a w nim okazjonalizm pagór w zdaniu: Dziś w postaci dużego, obłego pagóra, pokrytego zielenią i rzadką zabudową, czeka wciąż na swoich odkrywców i archeologów. Oczywiście, słowniki rejestrują tylko pagórek, powszechnie używany i stylistycznie neutralny. Ale czy od czasu do czasu nie budzi się w nas chęć, by ekspresyjnie "pogrubić" wyrazy z wygłosowym "-ek", wprowadzającym znaczeniowy odcień zdrobnienia? Powiemy nieraz "najadłem się ogórów"
(a nie ogórków) albo "ucisz te kanary" (a nie kanarki). W tej konwencji morfologiczno- stylistycznej odebrałem też pagór Ewy Szumańskiej.
Przed paroma dniami jeden z mych kolegów profesorów spontanicznie wypowiedział zdanie:
przejrzałem już ten komputeropis. Czyż ów komputeropis, stworzony na zasadzie pełnej analogii do maszynopisu, nie jest cywilizacyjnym znakiem czasu? Wszak coraz więcej ludzi
"przesiada się" z tradycyjnej maszyny do pisania do komputera. (…)
I wreszcie niezwykły jako językowy pomysł i przylegający do problematyki dzisiejszego artykułu wiersz pt. Przysłowia innego wielkiego poety - też niedawno zmarłego Artura Międzyrzeckiego:
I podchorąży nie zdąży I uciecze co się odwlecze I nie patrz końca bądź mądry I nic się w niepamięci nie pogrąży I nie każdy jest kowalem swego szczęścia I nie uświęcają się środki celami
I nie parami chodzą nieszczęścia Ale wilczymi stadami
Cóż to za wspaniała i jak filozoficznie głęboka parafraza utartych przysłowiowych fraz.
J. Miodek, Atrakcyjne innowacje, http://archiwum.wiz.pl
Zadanie 4.2. Jak przestrzeganie netykiety wpływa na komunikowanie się internautów?
Rozważ problem, odwołując się do podanego fragmentu tekstu, własnych doświadczeń komunikacyjnych oraz wybranego tekstu kultury.
W usprawnieniu komunikowania się [...] internautom pomagać ma tzw. netykieta.
Termin ten, wzorowany na angielskim neologizmie netiquette – zbitce słów net/NETWORK ('sieć') etiquette ('etykieta') – oznacza sieciową etykietę. [...] Nie stanowi [ona] zbioru sztywnych nakazów, to raczej kodeks zachowań określający dobre maniery. Jak zauważa Rafał Rynkiewicz, jeden z autorów netykiety, służyć ma ona uświadomieniu lub przypomnieniu pewnych zasad obowiązujących w bardzo już licznej społeczności internautów. A zasady służą nam wszystkim – mnie, Tobie i „im” – byśmy wszyscy mogli tworzyć zdrową społeczność w kraju (sieci) bez granic. Zasady każdej netykiety są aktualne niezależnie od daty jej napisania! To, że czasem coś gdzieś w sieci zauważyłeś, nie oznacza wcale, że to jest dobre i poprawne. Są trzy główne zasady: Myśl(!); Nie działaj na czyjąś szkodę; Nie nadużywaj. Internetowy savoir-vivre, precyzujący obowiązujące w sieci prawidła komunikowania się, choć nie jest obligatoryjny, to jednak ma na celu uświadomienie, pouczenie i zwrócenie uwagi na pewne zachowania i sytuacje. Stąd można wnioskować, że stosowanie się do zasad netykiety pozwala na sprawne porozumiewanie się z innymi użytkownikami oraz na efektywną pracę w sieci, zapewnia przychylność odbiorcy, poświęcenie należytej uwagi redagowanym komunikatom, jak również świadczy o kulturze osobistej internauty.
Źródło: Małgorzata Budzik, Uwagi o kulturze komunikacyjnej w internecie, [w:]
Norma a komunikacja, red. M. Steciąg, M. Bugajski, Wrocław 2009
Zadanie 5.1. Za pomocą jakich środków można budować przemówienie? Rozważ problem, odwołując się do podanego fragmentu tekstu, własnych doświadczeń komunikacyjnych oraz wybranego tekstu kultury.
Znajdujemy się we wstępnej fazie jednej z największych bitew w dziejach. Walczymy w wielu innych miejscach - w Norwegii i Holandii - musimy też szykować się do walki w basenie Morza Śródziemnego. Trwa bitwa powietrzna, co wymaga wielu przygotowań na obszarze kraju.
W tej sytuacji kryzysowej, jak sądzę, Izba wybaczy mi, iż zwracam się do niej w tak krótkich słowach. Mam nadzieję, że wszyscy moi przyjaciele, koledzy, a także byli koledzy, których dotyczy ta polityczna rekonstrukcja, zrozumieją konieczny w obecnym stanie brak wszelkich ceremonii.
Pragnę powiedzieć Izbie, tak jak to powiedziałem ministrom wchodzącym do tego rządu:
mogę wam obiecać tylko krew, znój, łzy i pot. Stoimy przed ciężką próbą najbardziej bolesnego rodzaju. Mamy przed sobą wiele, wiele miesięcy walki i cierpienia.
Zapytacie - jaka jest nasza polityka? Prowadzić wojnę na ziemi, na morzu i w powietrzu z całą naszą mocą i ze wszystkich sił danych nam przez Boga. Prowadzić wojnę przeciwko potwornej tyranii nie mającej sobie równych w mrocznym i żałosnym katalogu ludzkich zbrodni. Oto nasza polityka.
Zapytacie - jaki jest nasz cel? Odpowiem jednym słowem. Zwycięstwo. Zwycięstwo za wszelką cenę. Zwycięstwo pomimo wszelkich okropności. Zwycięstwo bez względu na to, jak długa i ciężka prowadzi doń droga. Bez zwycięstwa bowiem nie ma przetrwania.
Powinniśmy sobie to uświadomić. Bez zwycięstwa nie przetrwa Brytyjskie Imperium, nie przetrwa to wszystko, co Imperium ucieleśnia, nie przetrwa odwieczne pragnienie, aby ludzkość podążała ku swemu celowi.
Podejmuję się swojej misji z pogodą ducha i nadzieją. Jestem pewien, że cierpienia nie przyniosą klęski naszej sprawie. W tym momencie zwrotnym, w obecnym czasie, czuję się upoważniony wezwać na pomoc wszystkich i zawołać: "Chodźcie, idźmy naprzód razem silni w jedności".
Przemówienie Winstona Churchilla z 13 maja 1940 http://stosunki-miedzynarodowe.pl
Zadanie 5.2 . Dlaczego manipulację językową uważa się za naruszenie zasad etycznych?
Rozważ problem, odwołując się do podanego fragmentu tekstu, własnych doświadczeń komunikacyjnych oraz wybranego tekstu kultury.
Można uznać, że z manipulacją językową mamy do czynienia od dziecka. Karmieni zupką przez matkę słyszymy, jaka ta zupka jest zdrowa, dowiadujemy się, co się stanie, gdy jeść jej nie będziemy, jemy łyżeczkę za tatusia, a matka posuwa się nawet do manipulacji gramatycznych, mówiąc np. „a teraz zjemy zupkę”.
Manipulację można uznać za nieetyczną także w tym sensie, że zawiera pierwiastek oszustwa, możliwego dzięki przewadze nadawcy nad odbiorcą w procesie komunikacji, gdy warunkiem uczciwej komunikacji jest równość jej uczestników. Można zasadnie uważać za nieetyczne obrażanie partnera, stosowanie wobec niego ironii, odmawianie kontaktu (w większości przypadków), manifestowanie dominacji. Wśród zachowań nieetycznych, bazujących na nierówności wiedzy nadawcy i odbiorcy, najbardziej oczywiste jest kłamstwo.
Manipulacja nie jest kłamstwem w prostym sensie. Manipulacja jest bardziej przewrotna:
temu, kto manipuluje, nigdy nie można ostatecznie zarzucić manipulacji – zawsze może utrzymywać, że to, co robi, robi w dobrej wierze.
W kontakcie językowym jednostronnym, charakterystycznym dla sytuacji medialnych, za manipulację można uznać (i może nią być) zarówno np. selekcjonowanie i porządkowanie zdarzeń w informacji, jak pomijanie niektórych argumentów przy eksponowaniu innych w komentarzu, stosowanie wybranych kryteriów oceny w recenzjach, nieuwzględnianie wszystkich punktów widzenia w reportażu czy wreszcie stosowanie uatrakcyjniających zabiegów w tytułach publikacji.
Stosowanie manipulacji jest postrzegane zazwyczaj jako nieetyczne wykorzystywanie przewagi nadawcy do instrumentalnego lub przedmiotowego traktowania odbiorców. Ale trzeba pogodzić się z tym, że publiczna komunikacja, obok innych cech, ma także cechy gry, którą nadawca toczy z odbiorcą. Znajomość reguł w tej grze jest coraz bardziej znana obu stronom i można mieć nadzieję, że jeśli nawet nigdy nie osiągniemy czystego i absolutnie uczciwego porozumienia, to przynajmniej będziemy mieli do czynienia z coraz inteligentniejszymi i mniej wątpliwymi etycznie zachowaniami językowymi.
Jerzy Bralczyk, Manipulacja językowa, http://www.ckd.edu.pl/
