C h o ć n a o g ó ł p r z y j m u j e s i ę to J a k b ł o g o s ł a w i e ń s t w o , w i e ­ le o s ó b p r z e j a w i a zeuii e p o k o j e n i e t y m z j a w i s k i e m , o d n o s z ą c s i ę d o n i e ­ go p o d e j r z l i w i e

ROCZNIKI POLSKIEGO TO W ARZYSTW A M ATEMATYCZNEGO Seri* V: D Y D A K T Y K A M A T E M A TY K I 7 <1W7)

A. I. W^einzweig Chicago, U S A

Mikrokomputery w klasie

M o ż e s i ę w y d a w a ć r z e c z ą n i e s t o s o w n ą m ó w i e n i e o u ż y p i u m i k r o ­ k o m p u t e r ó w w P o lsce, g d z i e w c i ą ż są one rzad k o ś c i ą . Ale w c z e ś n i e j c z y p ó ź n i e j , z p e w n o ś c i ą w c z e ś n i e j n i ż późn i e j , i p a ń s t w o s t a n i e c i e w o b e c t y c h s a m y c h p r o b l e m ó w , z k t ó r y m i m y o b e c n i e s i ę bie d z i m y : p r o ­ b l e m ó w w ł a ś c i w e g o w y k o r z y s t a n i a tej n o w e j i p o t ę ż n e j t e c h n o l o g i i . B ę d z i e c i e w t e d y m o g l i s k o r z y s t a ć z n a s z y c h d o ś w i a d c z e ń i u c z y ć s i ę n a n a s z y c h b łędach.

K a ż d a d y s k u s j a o s t o s o w a n i u k o m p u t e r ó w , w k a ż d y m r a z i e w S t a ­ n a c h Z j e d n o c z o n y c h , z a z w y c z a j z a c z y n a s i ę od s t w i e r d z e n i a , że z n a j ­ d u j e m y s i ę w o k r e s i e t r z e c i e j r e w o l u c j i p r z e m y s ł o w e j . P i e r w s z ą p r z y ­ n i o s ł a m a s z y n a p a r o w a , d r u g ą e l e k t r y c z n o ś ć , a t a t r z e c i a J e s t w y n i ­ k i e m p o j a w i e n i a s i ę k o m p u t e r ó w . J a k d a w n e m a s z y n y z n a c z n i e w z m o g ł y n a s z e m o ż l i w o ś c i f i z y c z n e , u m o ż l i w i a j ą c p r z e d s i ę w z i ę c i a p r z e d t e m z n a c z n i e p r z e k r a c z a j ą c e s i ł y c z ł o w i e k a , t a k t e r a z k o m p u t e r y o g r o m n i e p o w i ę k s z y ł y n a s z p o t e n c j a ł u m y s ł o w y , tj. z d o l n o ś ć g r o m a d z e n i a i p r z e ­ t w a r z a n i a i n f o r m a c j i , u r e a l n i a j ą c w i e l e d a w n i e j n i e w y k o n a l n y c h z a d a ń i z a c h ę c a j ą c do s t a w i a n i a n o w y c h . K o m p u t e r y o p a n o w u j ą w s z y s t k i e d z i e ­ d z i n y życi a . C h o ć n a o g ó ł p r z y j m u j e s i ę to J a k b ł o g o s ł a w i e ń s t w o , w i e ­ le o s ó b p r z e j a w i a zeuii e p o k o j e n i e t y m z j a w i s k i e m , o d n o s z ą c s i ę d o n i e ­ go p o d e j r z l i w i e . W i e l u r o d z i c ó w , k t ó r z y sa m i s ą b e z r a d n i w o b e c t y c h n o w y c h ma s z y n , w y r a ż a obawę, że ich d z i e c i , j e ż e l i n i e n a u c z ą s i ę r o z u m i e ć i u ż y w a ć k o m p u t e r ó w , u t r a c ą s w e s z a n s e w t y m c o r a z b a r d z i e j t e c h n o l o g i c z n y m świe c i e . T a obawa, w s o j u s z u z r e k l a m ą r ó ż n y c h t y p ó w m i k r o k o m p u t e r ó w , s p o w o d o w a ł a o g r o m n y n a c i s k na w p r o w a d z e n i e m i k r o -

160 A. I. W E I N Z W E I G

k o m p u t e r ó w do szkół. S z k o ł y o d p o w i a d a j ą n a t e n n a c i s k , n i e m a j ą c ż a d n e g o j a s n e g o p o g l ą d u n a to, co r o b i ć z m i k r o k o m p u t e r a m i , j a k i c h e f e k t y w n i e uż y w a ć . W d o d a t k u , n a k o m p u t e r y s p o g l ą d a s i ę p r z e z m g i e ł ­ kę m i s t y c y z m u . W r e z u l t a c i e , w S t a n a c h Z j e d n o c z o n y c h i i n n y c h k r a ­ j a c h m i k r o k o m p u t e r y s t a j ą s i ę c o r a z b a r d z i e j p o w s z e c h n y m s p r z ę t e m i t e n d e n c j a ta n i e t y l k o u t r z y m u j e się, ale u l e g a c i ą g ł e m u p r z y s p i e ­ s z eniu. W i d a ć je p r z e d e w s z y s t k i m w s z k o ł a c h średnich, a l e m n o ż ą s i ę też s z y b k o n a s z c z e b l u e l e m e n t a r n y m . W l i c e a c h u ż y w a s i ę i c h p r z e d e w s z y s t k i m n a l e k c j a c h i n f o r m a t y k i . P o m i j a j ą c k w e s t i ę w a r t o ś ­ ci t y c h lekcji, s t w i e r d z a m z n i e p o k o j e m , że w i e l u u c z n i ó w w y b i e r a j a k o p r z e d m i o t n a u k i i n f o r m a t y k ę z a m i a s t m a t e m a t y k i ^ . W r e z u l t a ­ cie p r z y g o t o w a n i e m a t e m a t y c z n e w i e l u a b s o l w e n t ó w , już i t a k d a l e k o n i e w y s t a r c z a j ą c e d l a r ó ż n y c h k i e r u n k ó w k a r i e r y z a w o d o w e j , s p a d a w d a l s z y m ciągu. B a r d z o to n i e k o r z y s t n a z a m i a n a !

W s z k o ł a c h e l e m e n t a r n y c h n a j p o p u l a r n i e j s z y m z a s t o s o w a n i e m

* (o \

m i k r o k o m p u t e r ó w s t a j ą s i ę k u r s y „ e l e m e n t a r z a i n f o r m a t y c z n e g o " ' '.

M o t y w u j e s i ę je tym, że u ż y c i e k o m p u t e r ó w s t a j e s i ę c o r a z b a r d z i e j p o w s z e c h n e , j e s t w i ę c w a ż n e , by d z i e c i n i e z o s t a ł y „ a n a l f a b e t a m i i n f o r m a t y c z n y m i " . To p r a w d a , k o m p u t e r y są w s z e c h o b e c n e ; ale t e l e f o ­ ny są n a w e t b a r d z i e j w s z e c h o b e c n e , a p r z e c i e ż n i g d y n i e s ł y s z a ł e m o k u r s a c h „ e l e m e n t a r z a t e l e f o n i c z n e g o " . Cho ć n i e m a ż a d n e g o u s t a l o ­ n e g o p o g l ą d u n a to, c z y m j e s t „ e l e m e n t a r z i n f o r m a t y c z n y " , j e d n a r z e c z j e s t w e w s z y s t k i c h t y c h k u r s a c h w s p ó l n a : s o l i d n a p o r c j a p r o g r a m o w a ­ nia. N i e m a z g o d n o ś c i c o d o tego, w k t ó r e j k l a s i e n a l e ż y w p r o w a d z a ć p r o g r a m o w a n i e , a n a w e t c z y r z e c z y w i ś c i e n a l e ż y je w p r o w a d z a ć w s z k o ­ le e l e m e n t a r n e j . N i e k t ó r z y z a l e c a j ą , b y r o z p o c z y n a ć n a j w c z e ś n i e j j a k możn a , tj. w p r z e d s z k o l u ; w w i e l u k l a s a c h p r z e d s z k o l n y c h s t a ł o s i ę to już r z e c z y w i s t o ś c i ą . R z e c z n i c y tej i d e i c z ę s t o p o w o ł u j ą s i ę n a r z e k o m o w y n i k a j ą c e s t ą d k o r z y ś c i . N a n i e d a w n y m m i ę d z y n a r o d o w y m s p o t ­ k a n i u p o ś w i ę c o n y m t y m p r o b l e m o m j e d e n z u c z e s t n i k ó w o p o w i a d a ł , j a k p i ę c i o l e t n i e d z i e c i n a u c z y ł y s i ę p r o g r a m o w a ć p r o s t ą p ę t l ę , c o p o z w o ­ l i ł o i m z r o z u m i e ć z m i e n n e , r a c h u n e k i w s p ó ł r z ę d n e p u n k t u n a e k r a n i e . K s z t a ł t o w a n i e r o z u m i e n i a z m i e n n y c h j e s t j e d n ą z c z ę s t o w y m i e n i a n y c h

S t a n a c h Z j e d n o c z o n y c h u c z n i o w i e s z k ó ł n a p o z i o m i e l i c e ­ a l n y m m o g ą w y b i e r a ć n i e k t ó r e p r z e d m i o t y (p r z y p. t ł u m a c z a ) •

o r y g i n a l e : c o m p u t e r l i t e r a c y ( p r z y p . t ł u m a c z a) .

M I K R O K O M P U T E R Y W K L A S I E 161

k o r z y ś c i , a i n n e o b e j m u j ą r o z w ó j u m i e j ę t n o ś c i r o z w i ą z y w a n i a zadań, r o z u m i e n i e f u nkcji, l o g i k a , o r a z w y r o b i e n i e p r e c y z j i i d y s c y p l i n y języka.

G d y b y m o ż n a b y ł o r z e c z y w i ś c i e o s i ą g n ą ć c h o ć b y p o ł o w ę tyc h k o ­ rzyści, p o p a r ł b y m w y s i ł k i n a r z e c z w p r o w a d z e n i a p r o g r a m o w a n i a . N i e s ­ t e t y j e d n a k , m o j e d o ś w i a d c z e n i e , a j e s t ono znaczące, k a ż e mi o d n i e ś ć s i ę s c e p t y c z n i e d o t y c h t w i e r d z e ń . M o ż n a z ł a t w o ś c i ą z a p r o g r a m o w a ć d z i e c i (słowo „ z a p r o g r a m o w a ć " , w t a k i m sensie, j a k w w y r a ż e n i u „za­

p r o g r a m o w a ć m a s z y n ę " , n i e j e s t tu l a p s u s e m ) , by z a c h o w y w a ł y się tak, j a k b y r o z u m i a ł y d a l e k o w i ę c e j niż r o z u m i e j ą n a p r a w d ę . (Dla z i l u s t r o ­ w a n i a t e g o w y ć w i c z y ł e m k i e d y ś g r u p ę p i ę c i o l a t k ó w w z n a j d o w a n i u sumy d w u l i c z b c z t e r o c y f r o w y c h . D o r o ś l i o b s e r w u j ą c y t e n p o k a z byli pod w i e l k i m w r a ż e n i e m fak t u , że te d z i e c i u m i e j ą - J a k s i ę im w y d a w a ł o - d o d a w a ć t a k d u ż e li c z b y . W r z e c z y w i s t o ś c i n i e m i a ł y one pojęcia, co z n a c z y ł y te liczby, n i e m ó w i ą c o r o z u m i e n i u p r z e z n i e d o dawania.

U m i a ł y n a t o m i a s t l i c z y ć d o d z i e s i ę c i u , p o z n a w a ć k o l o r y i p o z y c j e p o ­ s z c z e g ó l n y c h cyfr. W y ć w i c z o n o je w k o j a r z e n i u z k a ż d ą p o z y c j ą c y f r y j e d n e g o z c z t e r e c h k o l o r ó w [ c z e r w o n y , biały, n i e b i e s k i i zielony} i o d l i c z e n i u t a k i e j l i c z b y ż e t o n ó w teg o k o l oru, ile w s k a z y w a ł a cyfra.

N a p r z y k ł a d , d l a 3 7 5 6 d z i e c i b r a ł y 3 zielone, 7 n i e b i e s k i c h , 5 b i a ­ ł y c h i 6 c z e r w o n y c h ż e t o n ó w . R o b i ł y to d l a k a ż d e j z d a n y c h li c z b c z t e ­ r o c y f r o w y c h , a p o t e m l i c z y ł y żetony, z a s t ę p u j ą c p e ł n e d z i e s i ą t k i ż e ­ t o n e m n a s t ę p n e g o k o l o r u i z a p i s u j ą c k a ż d o r a z o w o n a t a b l i c y liczbę ż e t o n ó w p o z a m i a n i e , w o d p o w i e d n i e j p o z y c j i . W y g l ą d a ł o to tak, J a k b y d z i e c i d o d a w a ł y te li c z b y , a n a p r a w d ę b y ł y one po p r o s t u z a p r o g r a m o ­ w a n e w p r o d u k o w a n i u w y n i k u , za g r o s z n i e roz u m i e j ą c , co robią. Nie m i a ł y p o j ę c i a a n i o r z ę d a c h d z i e s i ą t k o w y c h , ani o d o d a w a n i u . ) Wierzę, że m o ż n a z a p r o g r a m o w a ć d z i e c i w e w p r o w a d z a n i u do k o m p u t e r a p e w n y c h p r o g r a m ó w , także, z a w i e r a j ą c y c h p ę t l e i zmienne, co w c a l e nie znaczy, że d z i e c i r o z u m i e j ą te p o j ę c i a . M o ż n a z d e c y d o w a n i e t w i e r d z i ć , że p o ­ j ę c i a te p o w i n n y b y ć o p a n o w a n e p r z e d p i e r w s z y m i p r ó b a m i u ż y c i a ich w p r o g r a m o w a n i u . G d y c h o d z i o r o z w i ą z y w a n i e zadań, t r z e b a j a s n o w i ­ dzie ć , ż e p r o g r a m y k o m p u t e r o w e s ą w i s t o c i e a l g o r y t m a m i , to j e s t i n s t r u k c j a m i p o s t ę p o w a n i a k r o k za k r o k i e m . T r z e b a s i ę zas t a n o w i ć , c z y ć w i c z e n i e d z i e c i w m y ś l e n i u a l g o r y t m i c z n y m p o m o ż e im r o z w i ą z y ­ w a ć z a d a n i a c z y t e ż r a c z e j b ę d z i e p r z e s z k o d ą . P r z e c i e ż w k o ń c u c h c e ­ my, ż e b y d z i e c i u m i a ł y s p o j r z e ć na z a d a n i e z r ó ż n y c h s t r o n ; do tego

162 A.I. W E I N Z W E I G

zaś, j a k i do n a u c z a n i a poj ę ć , o k t ó r y c h b y ł a mowa, p r o w a d z ą r o z m a i t e s k u t e c z n i e j s z e p o d e j ś c i a d y d a k t y c z n e .

N o w e t e c h n o l o g i e c z y n i ą p o s ł u g i w a n i e s i ę k o m p u t e r e m c o r a z ł a t ­ w i e j s z e . Znaczy to, że w i ę k s z o ś ć l u d z i b ę d z i e m o g ł a u ż y w a ć k o m p u t e ­ rów, w o g ó l e n i e u m i e j ą c p r o g r a m o w a ć . W d o d a t k u k o m p u t e r y już s t a j ą s i ę „ p r z e z r o c z y s t e " , tj. n i e w i d o c z n e d l a u ż y t k o w n i k a . S ą w b u d o w a n e w z e g a r k i , s a m o c h o d y i r ó ż n e i n n e u r z ą d z e n i a . K a s y w s k l e p a c h i s u ­ p e r s a m a c h są p o ł ą c z o n e z w y m y ś l n y m i k o m p u t e r a m i , k t ó r e p o d a j ą c i ą g ­ łą i n f o r m a c j ę o o b r o t a c h , p o d a t k u , a n a w e t s t a n i e z a p a s ó w , p o d c z a s g d y k a s j e r k a j e s t z a z w y c z a j n i e ś w i a d o m a t e g o i n i e p o t r z e b u j e n i c w i e d z i e ć o k o m p u t e r a c h . P r o g r a m o w a n i e s t a n i e s i ę d o m e n ą s p e c j a l i s t ó w , tak j a k j e s t n i ą r o z b u d o w a i k o n s e r w a c j a s k o m p l i k o w a n y c h u r z ą d z e ń , k t ó r y m i p o s ł u g u j e m y s i ę n a c o d z i e ń p r o w a d z ą c r o z m o w y t e l e f o n i c z n e . J a k i ż j e s t w i ę c s e n s w n a u c e p r o g r a m o w a n i a w s z k o l e ś r e d n i e j , a t y m b a r d z i e j n a p o z i o m i e e l e m e n t a r n y m ?

W m o i m p r z e k o n a n i u n a u c z a n i e e l e m e n t a r z a i n f o r m a t y c z n e g o i p r o ­ g r a m o w a n i a n a s z c z e b l u e l e m e n t a r n y m j e s t z a m k n i ę t ą u l i c z k ą i w k r ó t c e z a n i k n i e . N a w e t n a p o z i o m i e l i c e a l n y m n a c i s k n a p r o g r a m o w a n i e b ę d z i e malał. J a k i e g o j ę z y k a m a m y u c z y ć ? P a s c a l j e s t d z i s i a j b a r d z o p o p u l a r ­ ny w S t a n a c h Z j e d n o c z o n y c h , ale p e w n i e w k r ó t c e z d o m i n u j e go M o d u l a - 2 . B a r d z o m o d n y s t a j e s i ę też j ę z y k C. J e s t faktem, o c z y m już m ó w i ł e m , że p r o g r a m o w a n i e s t a n i e s i ę u m i e j ę t n o ś c i ą w y s o c e w y s p e c j a l i z o w a n ą i z b ę d n ą d l a w i ę k s z o ś c i ludzi. Tym, k t ó r z y z a m i e r z a j ą u c z y ć s i ę p r o ­ g r a m o w a n i a czy i n f o r m a t y k i n a w y ż s z y m p o z i o m i e , p o t r z e b n y b ę d z i e o w i e l e s z e r s z y z a k r e s w i e d z y n i ż m o ż e i m d a ć s z k o ł a średnia.

S k o r o n i e m a m y u c z y ć p r o g r a m o w a n i a , ani i n f o r m a t y k i , J a k ą w i ę c r o l ę p o w i n n y s p e ł n i a ć k o m p u t e r y w s z k o l e ? Bez w ą t p i e n i a , ta n o w a p o ­ t ę ż n a t e c h n o l o g i a b ę d z i e m i a ł a o g r o m n y w p ł y w n a n a u c z a n i e , n i e t y l k o w z a k r e s i e m e t o d , ale t a k ż e t r e ści. T r z e b a z m i e n i ć p u n k t w i d z e n i a i z a m i a s t u c z y ć u c z n i ó w u ż y w a ć k o m p u t e r ó w , t r z e b a u ż y w a ć k o m p u t e r ó w d o u c z e n i a u c z n i ó w . U ż y w a ć i c h d o z w o l n i e n i a n a u c z y c i e l i o d w i e l u u c i ą ż ­ l i w y c h c z y n n o ś c i , d o j a k i c h są z m u s z e n i p r z e z s z k o l n ą b i u r o k r a c j ę , u m o ż l i w i a j ą c im w t e n s p o s ó b p o ś w i ę c a n i e w i ę k s z e j i l o ś c i c z a s u n a r o ­ b i e n i e tego, do c z e g o z o s t a l i p r z y g o t o w a n i - n a u c z a n i e . N a u c z y c i e l e , s z c z e g ó l n i e n a u c z y c i e l e m a t e m a t y k i , o r a z d y d a k t y c y m a t e m a t y k i s t a j ą t e r a z p r z e d o g r o m n y m , l e c z p o d n i e c a j ą c y m z a d a n i e m : z a d a n i e m o p r a c o ­ w a n i a k o n s t r u k t y w n y c h p r o j e k t ó w z a s t o s o w a ń t y c h n o w y c h m a s z y n w k l a ­ sie.

M I K R O K O M P U T E R Y W K L A S I E 163

G ł ó w n ą a k t y w n o ś c i ą w k l a s i e jest, a p r z y n a j m n i e j p o w i n n o być, n a u c z a n i e . C e l e m n a u c z a n i a j e s t s p o w o d o w a n i e , by k t o ś u c z y ł się c*«-

goś. N i e m a l p o w s z e c h n i e p r z y j m u j e się, że ó w „ k t o ś ” to u c z e ń w k l a ­ sie, k a ż d y i n d y w i d u a l n y ucz e ń . N a t o m i a s t owo „coś" z a z w y c z a j nie jest w ł a ś c i w i e r o z u m i a n e . W i ę k s z o ś ć z nas p l a n u j e l e k c j ę k i e r u j ą c się tym, c z e g o c h c e m y u c z y ć : „ Dzisiaj bę d ę u c z y ć ułamków". R z a d k o n a l e ż y c i e z a s t a n a w i a m y s i ę n a d tym, c z e g o u c z n i o w i e m a j ą s i ę n a u c z y ć ! Prawda ta j e s t n i e z a l e ż n a od w y p o s a ż e n i a , k t ó r e ma m y l u b m o ż e m y mieć. J e ­ żeli p o s z u k i w a n i e z a s t o s o w a ń m i k r o k o m p u t e r ó w s p o w o d u j e , ż e w i ę c e j u w a g i p o ś w i ę c i m y tej s p r a w i e , już s a m o to b ę d z i e p o z y t y w n y m e f e k t e m ich p o j a w i e n i a się.

P r z e s u n i ę c i e u w a g i z tego, c z e g o z a m i e r z a m y uczyć, n a to, c z e ­ go u c z n i o w i e m a j ą s i ę n a u c z y ć , p r o w a d z i do z a s t ą p i e n i a „modułów n a u ­ c z a n i a " - „ m o dułami u c z e n i a się". P i e r w s z y m i n a j w a ż n i e j s z y m k r o k i e m w p r z y g o t o w a n i u t a k i c h m o d u ł ó w u c z e n i a s i ę j e s t decy z j a , c zego d o ­ k ł a d n i e m a j ą s i ę u c z n i o w i e n a u c z y ć . C z y c h c e m y w p r o w a d z i ć u c z n i ó w w j a k i e ś n o w e p o j ę c i e c z y też p o s z e r z y ć i p o g ł ę h i ć r o z u m i e n i e Już w p r o ­ w a d z o n e g o p o j ę c i a ? C z y c h c e m y s t w o r z y ć i n t e r e s u j ą c ą s y t u a c j ę p r o b l e ­ mową, d a j ą c ą o k a z j ę d o z a s t o s o w a n i a n o w e j idei l u b p o j ę c i a ? Czy c h c e ­ my w y ć w i c z y ć j a k ą ś u m i e j ę t n o ś ć czy p r z y s w o i ć u c z n i o m n o w ą i n f o r m a c j ę ? Te p y t a n i a n a l e ż y s t a w i a ć b e z w z g l ę d u n a to, c z y m a m y do d y s p o z y c j i m i k r o k o m p u t e r . Ł a t w i e j j e s t uczyć, g d y d o b r z e wiemy, c z e g o chcemy n a u c z y ć .

J a k n a j l e p i e j u r u c h a m i a ć , m o t y w o w a ć i w z m a g a ć p r o c e s u c z e n i a s i ę ? J a k i j e s t n a j e f e k t y w n i e j s z y s p o s ó b w p r o w a d z e n i a d a n e g o p o j ę c i a lub p o m o ż e n i a u c z n i o m w l e p s z y m j e g o z r o z u m i e n i u ? Z p e w n o ś c i ą , p r a k ­ t y k a j e s t k o n i e c z n a do o p a n o w a n i a i w y d o s k o n a l e n i a j a k i e j ś s p r a w n o ś ­ ci. C z y m o ż n a t o o s i ą g n ą ć w t a k i s p o s ó b , by u t r z y m a ć z a i n t e r e s o w a ­ n i e u c z n i ó w , m i m o ż e p r a w d z i w y m c e l e m b ę d z i e ć w i c z e n i e ? Jaki J e s t n a j l e p s z y s p o s ó b p o d a n i a i n f o r m a c j i , k t ó r y z a c h ę c i ł b y u c z n i ó w d o Jej z a p a m i ę t a n i a ? J a k i c h m o ż e m y u ż y ć t e c h n i k , m a t e r i a ł ó w , p o m o c y d y d a k ­ t y c z n y c h i i n n y c h ś r o d k ó w ? O d p o w i a d a j ą c n a te p y t a n i a , n a u c z y c i e l e n i e p o w i n n i m i e ć o p o r ó w w p u s z c z a n i u w o d z y f a n tazji, w w y o b r a ż e n i u sobie, ż e ż y j ą n a n a j l e p s z y m ze światów, d y s p o n u j ą c w i e l o m a t a l e n ­ tami i r o z m a i t y m i ś r o d k a m i . Pr z y w p r o w a d z a n i u p o j ę c i a s t r o m o ś c i w y ­ k r e s u b y ł o b y m i ł o z a b r a ć u c z n i ó w n a w y c i e c z k ę w g ó r z y s t y m k r a j o b r a ­ zie... G d y b y ś m y t y l k o d y s p o n o w a l i g r a m i e l e k t r o n i c z n y m i , u t r z y m u j ą -

164 A. I. W E I N Z W E I G

cynii w n a p i ę c i u u w a g ę i z a i n t e r e s o w a n i e w c z a s i e ć w i c z e n i a s p r a w n o ś ­ ci r a c h u n k o w y c h __ N a u c z y c i e l n i e p o w i n i e n m i e ć r ą k z w i ą z a n y c h t a k u c i ą ż l i w y m i o g r a n i c z e n i a m i , j a k n a d m i e r n a l i c z b a u c z n i ó w w k l a s i e c z y b r a k p e w n y c h środków. Na p r z y k ł a d n a u c z y c i e l m ó g ł b y u z n a ć za s k u t e c z n i e j s z ą p r a c ę w m a ł y c h g r u p a c h , w b r e w t r u d n o ś c i o m t a k i e g o r o z ­ w i ą z a n i a . W taki e j w ł a ś n i e c h w ili, z a n i m o s a c z ą n a s p r z y z i e m n e p r z e s z ­ kody, n a l e ż y p o m y ś l e ć o m i k r o k o m p u t e r a c h . U ż y t e t w ó r c z o i z w y o b r a ź ­ n i ą m i k r o k o m p u t e r y m o g ą o t w o r z y ć n o w e m o ż l i w o ś c i i o g r o m n i e w s p o m ó c n a u c z y c i e l a w j e g o z m a g a n i a c h z t r u d n y m z a d a n i e m z w i ę k s z e n i a w y d a j ­ n o ś c i p r o c e s u u c z e n i a się w k l a s i e . T r z e b a j e d n a k w i e d z i e ć w i ę c e j o tym, j a k m o ż n a i c h u żyć, z a n i m p o d e j m i e m y d e c y z j ę , c z y i g dzie je z a s t o s o w a ć .

M i k r o k o m p u t e r ó w , j a k g r a f o s k o p ó w i i n n y c h ś r o d k ó w n a u c z a n i a , m o ż n a u ż y w a ć n a w i e l e r ó ż n y c h s p o s o b ó w . W i e l u n a u c z y c i e l i p o s ł u g u j e s i ę w s z e l k i m i m o ż l i w y m i t e c h n i k a m i s t o s o w a n i a g r a f o s k o p ó w , zaś m i k r o ­ k o m p u t e r y są w c i ą ż s t o s u n k o w o m a ł o zna n e . R o z w a ż a j ą c i c h z a s t o s o w a ­ nie, d o b r z e b ę d z i e r o z r ó ż n i ć k i l k a t r y b ó w d z i a ł a n i a k o m p u t e r a . Są p o n a d t o r ó ż n e f o r m y o r g a n i z a c j i n a u c z a n i a , w k t ó r y c h m o ż n a i c h użyć. P e w n e t r y b y d z i a ł a n i a m i k r o k o m p u t e r a l e p i e j o d p o w i a d a j ą j e d ­ n y m f o r m o m o r g a n i z a c y j n y m n i ż innym. W t a k i m p r z y p a d k u b ę d ę w s k a z y ­ w a ć te w ł a ś c i w e formy. B ę d z i e m y o m a w i a ć p e w n e n o w e idee, n i e zn a n e w i ę k s z o ś c i z nas. G d y j e d n a k z o s t a n ą o n e r o z w i n i ę t e i z i l u s t r o w a n e o d p o w i e d n i m i p r z y k ł a d a m i , s t a n ą s i ę o w i e l e j a ś n i e j s z e .

Z a c z n ę od k r ó t k i e j c h a r a k t e r y s t y k i t y c h r ó ż n y c h f o r m o r g a n i z a - o y j n y c h , w k t ó r y c h m o ż n a u ż y ć m i k r o k o m p u t e r ó w , po to, by móc o d w o ł y ­ w a ć s i ę d o nich. N a l e ż y p o d k r e ś l i ć , że ż a d n a z t y c h k l a s y f i k a c j i : t r y b ó w d z i a ł a n i a m i k r o k o m p u t e r ó w , a n i f o r m o r g a n i z a c y j n y c h , n i e j e s t o s t r a i p r e c y z y j n a . W p r o w a d z a m je d l a w y g o d y i n a d a n i a ł a d u n a ­ s z e m u p r z e g l ą d o w i r ó ż n y c h z a s t o s o w a ń m i k r o k o m p u t e r ó w w n a u c z a n i u .

W p r a c y z c a ł ą k l a s ą n a u c z y c i e l m a p e ł n ą k o n t r o l ę n a d d z i a ł a ­ n i e m k o m p u t e r a , a k l a s a u c z e s t n i c z y w l e k c j i j a k o c a ł o ś ć . K a ż d y u c z e ń musi w i d z i e ć o b r a z n a m o n i t o r z e . W k l a s i e p o w i n i e n s i ę z n a j d o w a ć j e ­ d e n d u ż y m o n i t o r l u b k i l k a m n i e j s z y c h , o d p o w i e d n i o r o z m i e s z c z o n y c h . Są już d o s t ę p n e u r z ą d z e n i a r z u c a j ą c e o b r a z n a d u ż y p ł a s k i ekran, j a k e k r a n g r a f o s k o p u (np. „ N o v a b e a m 2 " p r o d u k c j i f i r m y K l o s s Video).

<3 >W o r y g i n a l e „ m o d ę ” , t e r m i n s p o t y k a n y w z e g a r k a c h i g r a c h e l e k t r o n i c z n y c h (p r z y p . t ł u m a c z a ) .

M I K R O K O M P U T E R Y W K L A S I E 165

Z w i ę k s z a j ą one j e s z c z e e f e k t y w n o ś ć t a k i e j o r g a n i z a c j i nauczania.

P r z y o r g a n i z a c j i g r u p o w e j u c z n i o w i e p r a c u j ą w m a ł y c h g r u p a ć h (nawet w s k r a j n y m p r z y p a d k u j e d n o o s o b o w y c h ) z g r o m a d z o n y c h w o k ó ł k o m ­ putera. N a u c z y c i e l j e s t w c i ą ż o b e c n y i akty w n i e z a a n g a ż o w a n y w p r a ­ cę u c z n i ó w .

M a m y w r e s z c i e f o r m ę p r a c y i n d y w i d u a l n e j, g d z i e k a ż d y u c z e ó p r a ­ cuje p r z y k o m p u t e r z e n i e z a l e ż n i e , c z ę s t o z a m k n i ę t y w kabinie. Inni u c z n i o w i e m o g ą r ó w n o c z e ś n i e p r a c o w a ć p r z y i n n y c h k o m p u t e r a c h , ale k a ż d y p r a c u j e sam, a k o n t a k t y m i ę d z y u c z n i a m i są b a r d z o o g r a n i c z o n e lub b r a k i c h z u p e ł n i e . N a u c z y c i e l m o ż e być p r z y tyra o b e c n y lub nie, jednak, tak c z y owak, n i e o d g r y w a tu a k t y w n e j roli.

G d z i e t y l k o b ę d z i e t o m o ż l i w e , p o k a ż ę p r z y k ł a d y i l u s t r u j ą c e i o b j a ś n i a j ą c e o m a w i a n e t r y b y d z i a ł a n i a m i k r o k o m p u t e r a . D o b r a ł e m je p o d t y m w ł a ś n i e k ą t e m , nie z a ś d l a p r z e k r o j o w e g o z a d e m o n s t r o w a n i a d o s t ę p n y c h o b e c n i e k o m p u t e r o w y c h p r o g r a m ó w d y d a k t y c z n y c h .

G R O M A D Z E N I E I U D O S T Ę P N I E N I E M A T E R I A Ł Ó W D Y D A K T Y C Z N Y C H I D O K U M E N T A C J I

nS u p e r m a t r y c a n

Tu i ówdzie, s z c z e g ó l n i e w ś r ó d l e p s z y c h n a u c z y c i e l i , „matry­

c e " ^ ) mają, n i e s ł u s z n i e , n i e n a j l e p s z ą markę. N i e s ł u s z n i e , bo k o p i a r k a j e s t p o p r o s t u u r z ą d z e n i e m do s z y b k i e j i taniej p r o d u k c j i d o s t a ­ te c z n e j l i c z b y k o p i i . G d y k o p i o w a n e m a t e r i a ł y s ą dobre, może to być c e n n y n a b y t e k . A z d r u g i e j strony, k i e p s k i m m a t e r i a ł o m nie p o m o ż e ani k r e d o w y p a p i e r , ani w i e l o k o l o r o w y druk! W i n n e są tu nie środki p r o d u k c j i , ale p r o d u c e n t ! Być m o ż e w ł a ś n i e ł a t w o ś ć i s z y b k o ś ć r e p r o ­ d u k c j i p r o w a d z i do p o w s t a w a n i a t y l u k i e p s k i c h m a t e r i a ł ó w i tylu m a r ­ n y c h m a t r y c . R o z w i ą z a n i a n a l e ż y s z u k a ć w w i ę k s z e j s t a r a n n o ś c i i w k ł a d z i e m y ś l e n i a w p r o d u k c j ę m a tryc. M a t r y c e m o g ą być w a r t o ś c i o w ą p o m o ­ cą d y d a k t y c z n ą w r ę k a c h d o b r e g o n a u c z y c i e l a . M ó w i ę to d l atego, ż e b y m i e ć p e w n o ś ć , iż o k r e ś l e n i e „super m a t r y c a " nie b ę d z i e z r o z u m i a n e p e j o r a t y w n i e .

^ ^Matryce, z k t ó r y c h b a r d z o p r o s t a t e c h n i k ą m o ż n a w y k o n a ć k i l k a d z i e s i ą t k o p i i m a t e r i a ł u do ć w i c z e ń d l a c a ł e j k l a s y (p r z y p. t ł u m a c z a).

166 A. I. W E I N Z W E I G

M i k r o k o m p u t e r y m o g ą g r o m a d z i ć , p r z e t w a r z a ć i u d o s t ę p n i a ć o g r o m ­ ne i l o ś c i i n f o r m a c j i . C z y n i to z n i c h u r z ą d z e n i a s z c z e g ó l n i e o d p o ­ w i e d n i e d l a d y s p o n o w a n i a d a n y m i u p r z e d n i o w p r o w a d z o n y m i do p a m i ę c i . Może ono być, i już jest, d o s k o n a ł y m u r z ą d z e n i e m d o p r z e c h o w y w a n i a r o z m a i t y c h w y k a z ó w , z k t ó r y m i n a u c z y c i e l e m a j ą do c z y n i e n i a . Mo ż e w i ę c r e j e s t r o w a ć f r e k w e n c j ę , o c e n y i i n n e p o t r z e b n e d a n e o k a ż d y m u c z n i u , a n a s t ę p n i e n a ż ą d a n i e p o d a w a ć g o t o w e w y n i k i a n a l i z y s t a ­ t y s t y c z n e j . Mo ż e d a ć i n f o r m a c j ę o l i c z b i e n i e o b e c n o ś c i w d a n y m o k r e ­ sie, s k u m u l o w a n ą o c e n ę u c z n i a , o b l i c z a ć p r o c e n t y i w i e l e innych' r z e ­ czy. C h o ć n i e m a to b e z p o ś r e d n i e g o z w i ą z k u z n a u c z a n i e m , u w a l n i a n a u c z y c i e l a od w i e l u c z a s o c h ł o n n y c h i n u d n y c h c z y n n o ś c i a d m i n i s t r a ­ c y j n y c h . Da j e m u w i ę c w i ę c e j c z a s u n a r o b i e n i e tego, do c z e g o z d o ­ był k w a l i f i k a c j e i c o woli, m i a n o w i c i e n a u c z a n i e . N a r y n k u j e s t k i l ­ k a p r o g r a m ó w o n a z w i e „zeszyt ocen", są też t a k i e p r o g r a m y z r o b i o n e p r z e z n a u c z y c i e l i , n a p r z y k ł a d p r z e z e mnie. Z d o ś w i a d c z e n i a wiem, że k a ż d y n a u c z y c i e l m a swój i n d y w i d u a l n y s y s t e m p r o w a d z e n i a n o t a t e k o u c z n i a c h i o c e n i a n i a . W a ż n y m k r y t e r i u m w y b o r u p r o g r a m u j e s t j e g o a d a p t o w a l n o ś ć do i n d y w i d u a l n y c h p o t r z e b n a u c z y c i e l a . N i e k t ó r e p r o ­ g r a m y są „ z a m k n i ę t e " w t y m s e n sie, że n i c z e g o nie m o ż n a w n i c h z m i e ­ n i ć i t r z e b a i c h u ż y w a ć t a k i m i , j a k i e są. J e ż e l i to w y s t a r c z a - b a r ­ d z o d o b r z e . Ale w w i ę k s z o ś c i p r z y p a d k ó w p r o g r a m nie u w z g l ę d n i a j a ­ k i e j ś d r o b n e j , a l e w a ż n e j d l a d a n e g o n a u c z y c i e l a rzeczy. B y ł o b y l e ­ piej, g d y b y p r o g r a m d a ł s i ę ł a t w o z m i e n i ć , ż e b y z a d o w o l i ć te s p e ­ c j a l n e w y m a g a n i a , r w o r z ą c m o j e w ł a s n e p r o g r a m y , z a w s z e s t a r a m s i ę w b u d o w a ć w nie t a k ą e l a s t y c z n o ś ć .

O b e c n i e , g d y m i k r o k o m p u t e r ó w u ż y w a się d o i n n y c h c e l ó w n i ż do n a u c z a n i a i n f o r m a t y k i c z y e l e m e n t a r z a i n f o r m a t y c z n e g o , n a j c z ę ś c i e j

z n a j d u j ą one z a s t o s o w a n i e w ł a ś n i e d o g r o m a d z e n i a i u d o s t ę p n i a n i a i n f o r m a c j i , n a u c z a n i e w s p o m a g a n e k o m p u t e r e m , j a k s i ę t e r a z mówi, p o s ł u g u j e s i ę w ł a ś n i e t y m s p o s o b e m p r a c y i s t a n o w i n a j p o w s z e c h n i e j s t o s o w a n ą f o r m ę z a s t o s o w a n i a k o m p u t e r a w n a u c z a n i u . S t w a r z a o n o m o ż ­ l i w o ś ć i n d y w i d u a l i z a c j i n a u c z a n i a , t j . p r a c y k a ż d e g o u c z n i a w o d p o ­ w i a d a j ą c y m mu t e m p i e . Ł ą c z ą c to z s y s t e m e m s t e r o w a n i a n a u c z a n i e m

( n i e k i e d y n a z y w a n y m n a u c z a n i e m s t e r o w a n y m k o m p u t e r e m) , o b e j m u j ą c y m t a k ż e t e s t w s t ę p n y i k o ń c o w y , u m o ż l i w i a m y p r z y d z i e l a n i e k a ż d e m u u c z ­ n i o w i m o d u ł u d y d a k t y c z n e g o n a n a j b a r d z i e j o d p o w i e d n i m d l a j e g o p o ­ t r z e b p o z i o m i e . P o n a d t o s y s t e m ten b ę d z i e s p r a w o w a ł c i ą g ł ą k o n t r o l ę

M I K R O K O M P U T E R Y W K L A S I E 167

n a d tyra, co u c z e ń już z r o bił, i p r z y d z i e l a ł n o w ą p o r c j ę zadań, g d y u c z e ń o p a n u j e p o p r z e d n i m a t e r i a ł . N i e k t ó r e s y s t e m y p o z w a l a j ą n awet n a u c z y c i e l o w i w y b r a ć w y m a g a n y p o z i o m o s i ą g a n e j . s p r a w n o ś c i . U c z n i o ­ w i e p r a c u j ą i n d y w i d u a l n i e ; p r z y t y m w w i e l u s y s t e m a c h u c z e ń może p r z y s t ę p o w a ć d o p r a c y n a d k o l e j n y m z a d a n i e m w każdej chwili, gdy t ylko j e s t woln y . W t e n s p o s ó b k a ż d y u c z e ń p r z e r a b i a t y l k o to, c z e g o mu p o t r z e b a , i w terapie, k t ó r e s a m o k reśla. N a u c z y c i e l e m o g ą w ten s p o s ó b z a p e w n i ć u c z n i o m n a u c z a n i e z i n d y w i d u a l i z o w a n e , b e z w z g l ę d u n a l i c z e b n o ś ć k l a s y (jeśli t y l k o j e s t d o ś ć k o m p u t e r ó w , c o z p e w n o ś ­ cią s t a n i e s i ę j u ż b a r d z o n i e d ł u g o ) . N i e o b e c n o ś ć u c z n i a w k l a s i e nie s t w a r z a ż a d n y c h p r o b l e m ó w , gdyż m o ż e on w d o w o l n y m c z a s i e n a ­ d r o b i ć m a t e r i a ł . M o ż n a b y n a w e t u m o ż l i w i ć mu n a d r o b i e n i e m a t e r i a ł u p r z e z t e l e f o n , gd y ż t a k i e r o z w i ą z a n i a t e c h n i c z n e już istnieją, są n i e d r o g i e i c o r a z p o w s z e c h n i e j s t o s o w a n e .

C h o ć b r z m i to f u t u r o l o g i c z n i e , t a k i e s y s t e m y n a u c z a n i a s t e r o w a ­ n e g o k o m p u t e r a m i s ą j u ż d o s t ę p n e d l a w i ę k s z o ś c i m i k r o k o m p u t e r ó w . N i e s t e t y jednak, r z e c z y w i s t o ś ć je s t n i e z b y t o b i e c u j ą c a . Przede w s z y ­ s t k i m b o w i e m w w i ę k s z o ś c i s ą to p r o g r a m y raczej k o r e p e t y c y j n e niż n a u c z a j ą c e ; b y ć m o ż e l e p i e j b y ł o b y je n a z w a ć p r o g r a m a m i ć w i c z e b n y m i . W i e l e z n i c h t o p o p r o s t u r e p r o d u k c j e p o d r ę c z n i k ó w n a e k r a n i e m o n i ­ t o r a k o m p u t e r o w e g o . Z w y k l e u c z n i o w i daj e s i ę n a j p i e r w p e w n ą i n f o r ­ mację, a p o t e m s t a w i a m u s i ę p y t a n i a , ż e b y spraw d z i ć , c z y zrozu m i a ł . P o t e m n a s t ę p u j e t e s t w i a d o m o ś c i . E f e k t y w n o ś ć t a k i c h p r o g r a m ó w z a l e ­ ży od j a k o ś c i p r z e k a z u i n f o r m a c j i . J a k o ś ć tę t r z e b a m i e r z y ć n a d w u s k a l a c h . C z y s p o s ó b p r z e d s t a w i e n i a j e s t i n t e r e s u j ą c y ? C z y u t r z y m u j e u w a g ę u c z n i a w n a p i ę c i u ? C z y z a c h ę c a g o do k o n t y n u o w a n i a p r a c y ? Na tej s k a l i d a w n i e j s z e p r o g r a m y w y p a d a ł y n a ogół b a r d z o n i s k o ; to s a ­ m o d o t y c z y w i e l u u ż y w a n y c h obec n i e , c h o ć z a z n a c z y ł s i ę już p e w i e n po s t ę p . P r o g r a m y t e w w i ę k s z o ś c i po p r o s t u p r z e n o s z ą n a e k r a n s t r o n ę p o d r ę c z n i k a , c z ę s t o ze s t r a t ą s k u t e c z n o ś c i prz e k a z u . N o w s z e p r o g r a ­ my w y k o r z y s t u j ą w y k r e s y i ani m a c j e , c o czyni Je d u ż o b a r d z i e j i n t e ­ r e s u j ą c y m i d l a u c z n i a . J e d n a k n a j g o r z e j w y p a d a j ą p r o g r a m y , n a w e t te b a r d z i e j i n t e r e s u j ą c e , n a tej d r u g i e j skali: a z e g o u c z e n i e się m a ­ j ą w y w o ł a ć i z j a k i m s k u t k i e m to c z y n i ą ? I n t e r e s u j ą c y p r o g r a m m o ż e w c i ą g a ć u c z n i ó w , a l e j e ż e l i n i e u c z ą s i ę oni tego, c z e g o o c z e k u j e ­ my - n i e j e s t on z b y t s k u t e c z n y .

O p i s z ę j e d e n tak i p r o g r a m w o b y d w u tyc h a s p e k t a c h . O c z y w i ś c i e ,

163 A.I. W E I N Z W E I G

o p i s o w i b r a k d y n a m i k i a u t e n t y c z n e g o p r o g r a m u , ale w y s t a r c z y on do u c h w y c e n i a , o co mi ch o d z i .

L e k c j a 2 n a t e m a t d o d a w a n i a r o z p o c z y n a s i ę p r o s t y m p r z y k ł a d e m : 8

i i n f o r m a c j ą : „P o k a ż ę ci, j a k z n a l e ź ć t ę s u m ę ” . Na e k r a n i e z n o w u jes t t y l k o d o d a w a n i e i z j a w i a s i ę n o w y t e k s t : „pomyśl o z b i o r z e 8 ” , o r a z s z e r e g o ś m i u g w i a z d e k . Z „8" w y b i e g a s t r z a ł k a d o s z e r e g u o ś m i u g w i a z ­ dek. „Pomyśl j e s z c z e o 5" m ó w i z n o w u n a p i s n a e k r a n i e i p o j a w i a s i ę p i ę ć n o w y c h g w i a z d e k o r a z s t r z a ł k a do n i c h od „ 5 ”.

* * * * * * * * * * * * *

W t y m m o m e n c i e m a ł y c z ł o w i e c z e k b i e g n i e n a p r a w y k o n i e c s z e r e g u i

„ m ó w i ” : „Patrz tera z , co z r o b i ę ! ” , a p o k r ó t k i e j p a u z i e : „8+5 to to s a m o co 1 0 + 3 ” . W t e d y d w i e g w i a z d k i p r z e s k a k u j ą z g r u p y p i ę c i u d o d r u ­ giej gru p y , co w y g l ą d a tak:

* * * * * * * * * * * * *

a p o d s p o d e m c z y t a m y : „Zbiór 10 d o d a ć j e s z c z e 3 j e s t 13".

Po j e s z c z e j e d n y m p r z y k ł a d z i e w f o r m i e k o l u m n y u c z e ń o t r z y m u ­ je d w a n a ś c i e ćwic z e ń , n i e k t ó r e w k o l u m n i e , inne w j e d n e j linii, w b e z ł a d n y m p o r z ą d k u . J e ż e l i p o p e ł n i błąd, r o z p o c z y n a s i ę p o d o b n e do p o w y ż s z e g o w y j a ś n i e n i e , ale t y l k o do m o m e n t u p o j a w i e n i a s i ę p i e r w o t n y c h g r u p g w i a z d e k . U c z e ń m a t e r a z p o w t ó r n ą o k a z j ę do o d p o w i e d z i . J e ż e l i z n o w u o d p o w i e d ź j e s t błędna, w y j a ś n i e n i e z o s t a j e d o k o ń c z o n e i u k a z u ­ je s i ę o d p o w i e d ź . Po u k o ń c z e n i u t y c h d w u n a s t u ć w i c z e ń u c z e ń m a do w y ­ boru: j e s z c z e j e d n a p o r c j a ć w i c z e ń l u b test. P o t e m n a s t ę p u j e test s p r a w d z a j ą c y , w k t ó r y m u c z e ń p o w i n i e n u z y s k a ć 9 0 % p o p r a w n y c h o d p o ­ w i e d z i w w y z n a c z o n y m cz a s i e . L e k c j a k o ń c z y s i ę p r z e r o b i e n i e m o p u s z c z o n y c h ć w i c z e ń , p o c z y m u c z e ń o t r z y m u j e c e n z u r ę i n f o r m u j ą c ą go, j a k i e l e k c j e j u ż m a za s o b ą i d o c z e g o p o w i n i e n s i ę w z i ą ć n a s t ę p n y m razem.

M a ł y c z ł o w i e c z e k d o d a j e w y k ł a d o w i h u moru. Nie t y l k o b i e g a po e k r a n i e w c z a s i e o b j a ś n i e ń , p r z y c i ą g a j ą c w z r o k w e w ł a ś c i w e miej s c e , ale też i l e k r o ć o d p o w i e d ź do ć w i c z e n i a j e s t p o p r a w n a - c z ł o w i e c z e k s k a c z e z radoś c i , s ł y c h a ć n i e w i e l k i e w y b u c h y , a n a e k r a n i e w r ó ż n y c h m i e j s c a c h z j a w i a j ą s i ę r ó ż n e n a p i s y . To r z e c z y w i ś c i e s ł u ż y u t r z y m a ­ n i u u w a g i i z a i n t e r e s o w a n i a u c z n i a ; t a k w i ę c p o d t y m w z g l ę d e m p r o g r a m j e s t d o ś ć u d a n y i j e g o o c e n a n a p i e r w s z e j s k a l i w y p a d n i e raczej w y s o -

MIKROKOMPUTERY W KLASIE ₁₆₉

ko. Ż e b y o c e n i ć go n a d r u g i e j skali, z a s t a n ó w m y się, c z e g o u c z e ń m a s i ę tu n a u c z y ć . O p u ś ć m y z a s ł o n ę n a to, że a u t o r z y z d a j ą s i ę d ążyć do ś c i s ł o ś c i m a t e m a t y c z n e j w s t y l u „nowej m a t e m a t y k i " ; a l e w t e d y p o ­ w i n n i n a p i s a ć n i e „ z b i ó r 8 " l e c z „zbiór m o c y 8 " l u b p r o ś c i e j (jeże­

li już k o n i e c z n i e c h c e m y u ż y w a ć j ę z y k a m n o g o ś c i o w e g o ) - „zbiór z ł o ­ ż o n y z 8 p r z e d m i o t ó w " (czy „ e lementów"). Nie m o ż n a też d o d a ć 5 do zbioru, m o ż n a n a t o m i a s t d o ł ą c z y ć 5 e l e m e n t ó w alb o - b a r d z i e j p e d a n ­ t y c z n i e - w z i ą ć z ł ą c z e n i e t e g o z b i o r u z i n n y m z b i o r e m m o c y 5. O c z y ­ w i ś cie, w p a d a m y t u o d r a z u w d a l s z e k westie, jak r o z ł ą c z n o ś ó r o z p a ­ t r y w a n y c h zbior ó w , g u b i ą c u c z n i a w g r z ę z a w i s k u j ę zyka! Byłoby w ł a ś c i ­ wiej p o w i e d z i e ć u c z n i o w i , by p o m y ś l a ł o o ś m i u p r z e d m i o t a c h , a p o t e m 0 j e s z c z e pi ę c i u . To p r z y n a j m n i e j b y ł o b y p r z e k a z e m w j ę zyku, k t ó r y u c z e ń r o z u m i e , m o g ą c s k u p i ć u w a g ę n a tyra, na c z y m p o w i n i e n , nie zaś na r o z s z y f r o w y w a n i u n i e z n a n e g o j ę z yka. W s z y s t k o to są J e d n a k rzec z y d r u g o r z ę d n e . Z a s a d n i c z ą s p r a w ą j e s t n a t o m i a s t to, J a k ma u c z e ń z n a j ­ d o w a ć np. s u m ę 8 + 7 p o tej d e m o n s t r a c j i . Czy m a n a r y s o w a ć rządek o ś m i u z n a c z k ó w i d r u g i r z ą d e k s i e d m i u z n a c z k ó w ? I c o p o t e m ? P rzecież nie m o ż e „ p r z e r z u c i ć " d w u z n a c z k ó w z j e d n e g o rzędu do d r u g i e g o . A g d y b y n a w e t mógł, s k ą d m a w i e d z i e ć , ile i c h p r z e r z u c i ć ? J a k ma s i ę d o w i e ­ dzieć, że z n a c z k i t r z e b a p r z e g r u p o w a ć , t w o r z ą c g r u p ę d z i e s i ę c i u i d r u ­ gą g r u p ę p i ę c i u ? O c z e k u j e się, że u c z e ń wie, iż 10+5 J e s t łatwiej d o ­ d a ć n i ż 8+7 ; ale s k ą d m a on to w i e d z i e ć ? Dla u c z n i ó w p r z y s t ę p u j ą c y c h po r a z p i e r w s z y do n a u k i d o d a w a n i a , J a k w ł a ś n i e n a s i u c z n i o w i e , d o d a ­ w a n i e 1 0 + 5 j e s t n i e w i e l e ł a t w i e j s z e n i ż 8+7. P r z e c i e ż p r o c e d u r a z n a j ­ d o w a n i a d a n e j s u m y to a l g o r y t m , g d z i e n a j p i e r w o d l i c z a s i ę 8 z n a c z ­ ków, p o t e m j e s z c z e 7 z n a c z k ó w , i w r e s z c i e p r z e l i c z a s i ę całość. P r a w ­ d o p o d o b n i e w i ę k s z o ś ć u c z n i ó w n i e z a u w a ż a roli p r z e g r u p o w a n i a . D z i e ­ ci s z y b k o o d k r y w a j ą , że j e s t d a l e k o ła t w i e j l i c z y ć na p a l c a c h niż r o ­ b i ć z n a c z k i n a p a p i e r z e . N a u c z y c i e l e w w y ż s z y c h k l a s a c h m u s z ą wię c b i e d z i ć s i ę z p r o b l e m e m , J a k o d c i ą g n ą ć d z i e c i od l i c z e n i a n a palcach.

P r o g r a m p o p e ł n i a błąd, w s p ó l n y d l a w i e l u - j e ż e l i n i e d l a w i ę k s z o ś ­ ci - p o d r ę c z n i k ó w , p r z y j m u j ą c , że d z i e c i s k ą d ś w i edzą, iż 10+5 ■ 15.

A w r z e c z y w i s t o ś c i t a k n i e jest! Będ ą one z n a j d o w a ć t ę s u m ę w s p o s ó b b a r d z o p o d o b n y j a k 8 + 7 c z y 11+4 - p r z e z liczenie. T r z e b a s p e c j a l n y c h ć w i c z e ń z w r a c a j ą c y c h u w a g ę d z i e c i n a to, że - j a k s i ę J e d n o z d z i e c i w y r a z i ł o - „jest t a k i c h y t r y s p o s ó b n a d o d a w a n i e l i c z b y ( J e d n o c y f r o ­ w e j ) d o d z i e s i ę c i u : p i s z e s i ę d z i e s i ę ć , t y l k o że o p u s z c z a s i ę ze r o 1 z a m i a s t n i e g o p i s z e s i ę t ę liczbę!".

170 A. I. W E I N Z W E I G

M o j e d o ś w i a d c z e n i e p o k a z u j e , że j e d n y m z n a j w a ż n i e j s z y c h n i e ­ d o s t a t k ó w n a u c z a n i a w s p o m a g a n e g o k o m p u t e r e m w j e g o n a j c z ę s t s z e j p o s -

i

taci, p o z a s p o s o b e m p r z e d s t a w i a n i a t r e ś c i , je s t t y l k o b i e r n y u d z i a ł w n i m d z i eci. W r e z u l t a c i e , t r w a ł o ś ć w i e d z y i jej t r a n s f e r do i n n y c h s y t u a c j i są b a r d z o m i z e r n e . J e s t p r a w d ą , ż e u c z n i o w i e lubią, by i c h z o s t a w i ć s a m y m sobie, a b ł ę d y p o p r a w i a ć b e z o c e n i a n i a , a l e b r a k u j e im p o b u d z a j ą c e g o w p ł y w u ś r o d o w i s k a s p o ł e c z n e g o . Inną t r u d n o ś c i ą j e s t to, że g d y b y n a p y t a n i e n p . : „Co j e s t s t o l i c ą s t a n u I l l i n o i s ? " u c z e ń o d p o w i e d z i a ł „ S p r i n g f i e l d " , n a u c z y c i e l p r z y j ą ł b y t ę o d p o w i e d ź . G d y b y je d n a k , o d p o w i a d a j ą c p i s e m n i e , u c z e ń p o p e ł n i ł b ł ą d o r t o g r a f i c z n y , n a ­ u c z y c i e l u z n a ł b y o d p o w i e d ź , a z a z n a c z y ł , j a k o b ł ę dną, t y l k o p i s o w n i ę . T y m c z a s e m p o p r a w n a o d p o w i e d ź z b ł ę d n ą p i s o w n i ą b ę d z i e p r z e z k o m p u t e r w w i e l u p r z y p a d k a c h o c e n i o n a j a k o b ł ę d n a . Dziecko, n i e ś w i a d o m e , że b ł ę d n a b y ł a t y l k o p i s o w n i a , b ę d z i e s ą d z i ć , ż e s t o l i c ą I l l i n o i s nie j e s t S p r i n g f i e l d . P r o b l e m t e n r o z w i ą z u j e s i ę z a z w y c z a j p r z e z f o r m u ­ ł o w a n i e p y t a ń z o d p o w i e d z i ą d o w y b o r u . Z m i e n i a to j e d n a k s y t u a c j ę p o z ­ n a w c z ą , p r z e d k t ó r ą s t a w i a s i ę d z i e c k o . S t a w i a to też d o d a t k o w e w y m a ­ g a n i a w o b e c p r o g r a m u , g d y ż d z i e c k o o d p o w i a d a j ą c e n a tes t w y b o r u za p o m o c ą k o m p u t e r a n i e p o w i n n o b y ć w g o r s z e j s y t u a c j i n i ż to, k t ó r e o d ­ p o w i a d a n a p a p i e r z e . Z n a c z y to w s z c z e g ó l n o ś c i , że u c z n i o w i e p o w i n n i m i e ć m o ż l i w o ś ć z m i a n y o d p o w i e d z i !

Czy j e s t m o ż l i w y a k t y w n i e j s z y u d z i a ł d z i e c i w t y m p r o c e s i e ? C z y m o ż n a d o s t a r c z y ć ć w i c z e ń , d z i ę k i k t ó r y m d z i e c k o n i e t y l k o b ę d z i e o d ­ k r y w a ć „c h y t r y s p o s ó b " d o d a w a n i a l i c z b y j e d n o c y f r o w e j do d z i e s i ę c i u , ale b ę d z i e s i ę t a k ż e u c z y ć z n a j d o w a n i a s u m bez l i c z e n i a ? Zauważmy, że p y t a n i e to d o t y c z y k w e s t i i , c z e g o d z i e c i m a j ą s i ę u c z y ć . Dzieci ł a t w o u c z ą s i ę „widz i e ć " , ile j e s t p r z e d m i o t ó w w g r u p i e n i e w i ę k s z e j n i ż 6 p r z e d m i o t ó w n i e z b y t o d l e g ł y c h o d s i e bie. P o s ł u g u j ą s i ę one p r z y t y m s z c z e g ó l n y m p r o c e s e m ^ ^ s k o j a r z e n i o w y m . Program, k t ó r y o p r a c o w a ­ łem, j e s t w ł a ś n i e n a t y m o p arty. Na e k r a n i e z j a w i a s i ę ko s t k a , k t ó r a

„ t o c z y " s i ę i z a t r z y m u j e . W t e d y d z i e c k o m a p r z y c i s n ą ć c y f r ę o d p o w i a ­ d a j ą c ą l i c z b i e k r o p e k . D z i e c k o s z y b k o u c z y s i ę o d p o w i a d a ć b e z l i c z e ­ nia. K o s t k a p o k a z u j e t y l k o l i c z b y k r o p e k od 1 do 5, a k i e d y d z i e c k o o p a n o w a ł o t e n f r a g m e n t , p r z e c h o d z i do z n a j d o w a n i a d o p e ł n i e n i a ; tzn.

( 5 )

' ' A u t o r u ż y w a tu a m e r y k a ń s k i e g o t e r m i n u „sub i t i z i n g " , n i e m a ­ j ą c e g o p o l s k i e g o o d p o w i e d n i k a ( p r z y p . t ł u m a c z a) .

M I K R O K O M P U T E R Y W K L A S I E 171

g d y z j a w i a j ą s i ę np. t r z y kropki, p o w i n n o o d p o w i e d z i e ć „2". N a s t ę p ­ n a a k t y w n o ś ć to z n a j d o w a n i e l i c z b y k r o p e k n a d w ó c h k o s t k a c h i jej d o p e ł n i e n i a do d z i e s i ę c i u (na j e d n e j k o s t c e n a j w y ż e j 5 kropek).

„ K o n c e p t u a l i z a c j a " f a k t ó w n u m e r y c z n y c h mo ż e być n a s t ę p n i e u ł a t w i o n a r ó ż n y m i d r o g a m i . J e d e n z t a k i c h p r o g r a m ó w p o k a z u j e u c z n i o w i n a s t ę p u ­ j ą c y s z e r e g z n a k ó w (dla c e l ó w te g o o d c z y t u p r o g r a m z o s t a ł znac z n i e u p r o s z c z o n y ) :

* * * * * + + + + + * * * * * + + + ♦ ■ ♦ ■ * * * * *

g d z i e r o z r ó ż n i o n e z o s t a ł y g r u p y p o p i ę ć znaków. D z i e c k u m o ż n a p o l e ­ cić o d l i c z e n i e np. 7 z n aków. Za k a ż d y m n a c i ś n i ę c i e m k l a w i s z a o d s t ę p u

(SPACE) j e d e n z n a c z e k p r z e s k a k u j e n a lewo. D z i e c k o s y g n a l i z u j e k o n i e c l i c z e n i a n a c i s k a j ą c ENTER, a n a e k r a n i e w i d a ć w t e d y n a s t ę p u j ą c ą k o n f i ­ g u r a c j ę :

* * * « * + + + + + * * * * * + + + + + * * * * *

K o m p u t e r , o c z y w i ś c i e , s p r a w d z a , c z y o d p o w i e d ź jes t po p r a w n a . Jeżeli nie - k o m p u t e r p r o w a d z i d z i e c k o k r o k po kroku. Po d a l s z y c h ć w i c z e ­ n i a c h t e g o t y p u d z i e c k u p o k a z u j e s i ę k o n f i g u r a c j ę w y g l ą d a j ą c ą j a k w y ­ n i k o d l i c z a n i a ( s z e r e g z p r z e r w ą ) , p y t a j ą c : „Ile?". B a r d z o s z y b k o d z i e c ko z a c z y n a o d p o w i a d a ć b e z li c z e n i a , t w o r z ą c s o b i e p o j ę c i e 7 J a k o „o d w a w i ę c e j od 5 M . D o p e ł n i e n i e do d z i e s i ę c i u (ile t r z e b a dodać, ż e b y o t r z y m a ć d z i e s i ę ć ) j e s t w y r a ź n i e w i d o c z n e , tak w i ę c w r e z u l t a c i e d z i e c k o w i d z i 7 t a k ż e j a k o „o t r z y m n i e j o d 10". Na d a l s z y m e t a p i e p o k a ż e m y d z i e c k u u k ł a d :

* * * * . * ♦ + + + + * # * * *

j a k o w y n i k o d l i c z a n i a n a j p i e r w j e d n e j grupy, p o t e m d r u g i e j , i z a p y ­ tamy, ile o d l i c z o n o w p i e r w s z e j , ile w d r u g i e j i ile razem. W c z e ś ­ n i e j s z e d o ś w i a d c z e n i e d z i e c k a p o z w a l a rau „widzieć", że p i e r w s z a g r u p a z a w i e r a 8 znaków, d r u g a 7, a o b i e r a z e m 15, b e z l i c z e n i a l Z e s t a w m y to z p o n i ż s z y m u k ł a d e m z n a k ó w :

* * * * * * * * * * * * * * *

g d z i e n a w e t m a j ą c y d o ś w i a d c z e n i e d o r o s ł y zapytany, ile j e s t g w i a z ­ dek, m u s i a ł b y j e p o l i c z y ć . W i ę k s z o ś ć o s ó b l i c z y ł a b y p r z y tym całość, . a n i e o d d z i e l n i e p i e r w s z ą g r u p ę (8), o d d z i e l n i e d r u g ą (7), by d o d a ć o b i e liczby.

172 A. I. W E I N Z W E I G

C h o ć i tu p o s ł u g u j e m y s i ę k o m p u t e r e m d l a g r o m a d z e n i a i u d o s t ę p ­ n i a n i a i n f o r m a c j i , d z i e c k o t e r a z a k t y w n i e j u c z e s t n i c z y w p r o c e s i e d y ­ d a k t y c z n y m c h o ć b y p r z e z to, że o t r z y m u j e m niej i n f o r m a c j i i mu s i s a ­ m o o k r e ś l i ć , że j e s t o s i e m z n a k ó w w p i e r w s z e j i s i e d e m w d r u g i e j g n a ­ pie. T r z e b a p o d k r e ś l i ć , że a k t y w n o ś ć t a m a n a c e l u u c z e n i e f a k t ó w l i c z b o w y c h , n i e z a ś w p r o w a d z a n i e p o j ę c i a d o d a w a n i a , ani też u z y s k i w a ­ n i e s p r a w n o ś c i w o p e r o w a n i u tym i f a k t a m i .

T e n t r y b d z i a ł a n i a k o m p u t e r a s z c z e g ó l n i e d o b r z e n a d a j e s i ę do ć w i c z e ń s p r a w n o ś c i o w y c h p r z y i n d y w i d u a l n e j p r a c y u c z n i ó w . K o m p u ­ t e r m o ż n a z ł a t w o ś c i ą z a p r o g r a m o w a ć tak, by l o s o w o d o b i e r a ł z adania, p r z y c z y m m o ż n a z g ó r y o k r e ś l i ć l i c z b ę zadań, w i e l k o ś ć w c h o d z ą c y c h w n i e liczb, c z a s n a r o z w i ą z a n i e z a d a ń i inne p a r a m e t r y . M o ż n a z m i e ­ n i a ć d z i a ł a n i a , s p r a w o w a ć c i ą g ł ą k o n t r o l ę n a d w y n i k a m i u c z n i a w z a l e ż ­ n o ś c i o d d z i a ł a n i a i z a k r e s u l i c z b o w e g o , i z w i ę k s z a ć p r o p o r c j ę ć w i c z e ń n a te d z i a ł a n i a l u b z a k r e s y l i c z b o w e , w k t ó r y c h u c z e ń m a w i ę k s z e t r u d ­ ności. Ć w i c z e n i a m o g ą też b y ć z n a c z n i e b a r d z i e j a t r a k c y j n e . P r o g r a m

„Alien A d d i t i o n " z D e v e l o p m e n t a l L e a r n i n g M a t e r i a l s (DLM), j e s t g r ą t y p u a r c a d e , w k t ó r e j g r a j ą c y s t a r a s i ę z e s t r z e l i ć w r o g i s t a t e k k o s ­ m i c z n y . K a ż d y s t a t e k p r e z e n t u j e j a k i e ś d o d a w a n i e . G r a j ą c y m u s i w m a ­ n e w r o w a ć sw ó j p o j a z d p o d t e n s t atek, a l e aby o d d a ć s t r z a ł , musi n a j ­ p i e r w p r z y c i s n ą ć w ł a ś c i w y w y n i k d o d a w a n i a . Dą ż y on d o z e s t r z e l e n i a n i e p r z y j a c i e l s k i e g o s t a t k u z a n i m s a m z o s t a n i e z n i s z c z o n y , ale ż e b y to zr o b i ć , mus i z n a ć sumy. N i e m a c z a s u n a l i c z e n i e n a p a l c a c h , a n a w e t m y ś l e n i e . D z i e c i u c z ą s i ę f a k t ó w l i c z b o w y c h , p o d c z a s g d y i c h u w a g a j e s t s k u p i o n a g ł ó w n i e n a grze. W r e z u l t a c i e u c z ą s i ę d u ż o g ł ę ­ biej i t r w a l e j p a m i ę t a j ą . D L M d y s p o n u j e i n n y m i g r a m i t e g o ty p u d l a r ó ż n y c h d z i a ł a ń . „ M u l t i p l o y " f i r m y R e s t o n S o f t w a r e j e s t p o d o b n e g o r o d z a j u , z d o d a t k o w ą z a l e t ą : g r a j ą c y m o ż e w y b r a ć d z i a ł a n i a d o g r y i p o z i o m t r u d n o ś c i , c o d a j e w i ę k s z ą e l a s t y c z n o ś ć . Te p r z y k ł a d y p o k a z u j ą , że ć w i c z e n i a s p r a w n o ś c i o w e w c a l e n i e m u s z ą b y ć nudn e , a l e p r z e c i w n i e - m o g ą b y ć b a r d z o p o d n i e c a j ą c e .

P o j ę c i a t a k ż e m o ż n a r o z w i j a ć p r z y w y k o r z y s t a n i u t e g o s p o s o b u d z i a ł a n i a k o m p u t e r a , p o d w a r u n k i e m , ż e s k u p i m y s i ę n a tym, c z e g o d z i e ­ ci m a j ą s i ę uczyć. R o z w a ż m y d l a p r z y k ł a d u l i c z e n i e . L i c z y m y , ż e b y o k r e ś l i ć , ile j e s t p r z e d m i o t ó w w d a n e j g r u p i e . D l a c z e g o j e s t to u ż y ­ t e c z n e ? G d y m a m y c i a s t k a do p o d z i a ł u m i ę d z y p e w n ą l i c z b ę dzieci, t r z e ­ b a w i e d z i e ć , c z y b ę d z i e d o ś ć c i a s t e k . O k r e ś l i m y to l i c z ą c ciast k a ,