Motto: Jakoœæ to pewien stopieñ doskona³oœci Platon
Wstęp
Wprowadzenie elementów systemu zarz¹dzania ja-koœci¹ w laboratoriach badawczych nast¹pi³o w latach siedemdziesi¹tych ubieg³ego wieku w Stanach Zjedno-czonych, w postaci kodeksu Dobrej Praktyki Laborato-ryjnej (Good Laboratory Practice). Kodeks GLP zawie-ra³ koncepcjê zarz¹dzania procesami organizacji i wa-runkami, w których badania laboratoryjne s¹: planowa-ne, przeprowadzaplanowa-ne, rejestrowane i dokumentowane. Celem GLP jest promowanie jakoœci i wiarygodnoœci uzyskiwanych wyników badañ od momentu ich plano-wania, a¿ po w³aœciwe przechowywanie danych Ÿró-d³owych i sprawozdañ, tak by mo¿liwe by³o przeœle-dzenie toku badania lub jego odtworzenie [1]. Zasady Dobrej Praktyki Laboratoryjnej s¹ jednym z fundamen-tów wymagañ normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005 [2]. W oparciu o te wymogi powsta³o szereg dokumentów, które odnosz¹ siê do laboratoriów wykonuj¹cych bada-nia na potrzeby organów œcigabada-nia i wymiaru sprawiedli-woœci. Kluczowym dokumentem jest przewodnik dla la-boratoriów kryminalistycznych opracowany przez ILAC – organizacjê, do której nale¿y Polskie Centrum Akre-dytacji [3]. Z kolei Europejska Sieæ Laboratoriów Krymi-nalistycznych (ENFSI) powo³a³a specjalny komitet QCC (Quality and Competence Committee), który zaj-muje siê problematyk¹ systemu zarz¹dzania jakoœci¹. Interpol wyda³ instrukcjê wymiany danych DNA, w któ-rej stwierdzono miêdzy innymi „(…) aby zwiêkszyæ optymalnie korzyœci p³yn¹ce z zastosowania wyników profilowania DNA, nale¿y zdefiniowaæ œwiatowe stan-dardy profilowania, a tak¿e zagadnienia zwi¹zane z za-pewnieniem jakoœci (...)”[4]. Praktyczn¹ realizacj¹ spe³-nienia wymogów normy jest uzyskanie akredytacji, czy-li uzyskanie potwierdzenia niezale¿nej trzeciej strony, ¿e laboratorium badawcze dzia³a zgodnie z udokumen-towanym systemem jakoœci i posiada kompetencje techniczne do wykonywania badañ w dziedzinie œwiad-czonych us³ug [5]. Wdro¿enie systemu zarz¹dzania
ja-koœci¹ w laboratoriach kryminalistycznych pozwala na znacz¹ce rozszerzenie miêdzynarodowej wspó³pra-cy, miêdzy innymi w ramach policyjnych baz danych.
Celem publikacji jest przedstawienie propozycji wdro¿enia systemu zarz¹dzania jakoœci¹ w odniesie-niu do badañ morfologicznych w³osów. Wybór metody badawczej nie jest przypadkowy. Z jednej strony mamy szerokie mo¿liwoœci badawcze (badania morfologicz-ne, genetyczmorfologicz-ne, toksykologiczne itp.), które pozwalaj¹ na uzyskanie wielu cennych informacji przydatnych w ramach prowadzonego postêpowania [6]. Z drugiej strony sposób ujawniania i zabezpieczania w³osów oraz dalsze wykorzystanie nie jest zadowalaj¹ce. Wy-daje siê celowe objêcie systemem równie¿ badañ mor-fologicznych w³osów miêdzy innymi dlatego, ¿e jest to wstêpny, a jednoczeœnie niezbêdny etap badañ po-przedzaj¹cy wykonanie analizy DNA, badañ fizykoche-micznych i toksykologicznych [7]. Nale¿y zauwa¿yæ, ¿e w tych obszarach s¹ laboratoria, które wdro¿y³y ju¿ system zarz¹dzania jakoœci¹. Bior¹c pod uwagê wy-mogi norm, w których jest wyraŸne wskazanie do dalszego doskonalenia systemu zarz¹dzania jakoœci¹, takie wiêc dzia³ania s¹ ca³kowicie uzasadnione [8]. Na-le¿y te¿ zwróciæ uwagê na jakoœæ dostarczanych pró-bek przez organy procesowe. Pomimo ¿e laboratorium formalnie nie ponosi odpowiedzialnoœci za te dzia³ania, to praktycznie jakoœæ dostarczanych próbek determinu-je jakoœæ wykonywanych badañ.
Ogólne zasady wdrażania
systemu zarządzania jakością
w laboratorium badawczym
Wymagania zawarte w normie PN-EN ISO/IEC 17025:2005 dotycz¹ laboratoriów, które dzia³aj¹c zgodnie z systemem zarz¹dzania jakoœci¹, chc¹ uzy-skiwaæ wyniki badañ na mo¿liwie najwy¿szym pozio-mie, zgodnie z oczekiwaniami klienta [9]. Wymagania normy s¹ uniwersalne i odnosz¹ siê do ka¿dego labo-ratorium niezale¿nie od:
– tego, czy realizuje ono badania, wzorcowania lub badania i wzorcowania jednoczeœnie
– wielkoœci
Renata Włodarczyk, Eugeniusz Rzeczyc, Ireneusz Sołtyszewski
System zarządzania jakością
a kryminalistyczne badania
włosów
– metod u¿ywanych w badaniach, niemniej w przy-padku, gdy metody nie s¹ uznane za standardo-we, wymagana jest rozbudowana walidacja meto-dy (zbadanie, zgromadzenie i przedstawienie obiektywnych dowodów o przydatnoœci do okre-œlonych zastosowañ)
– struktury, tzn. czy laboratorium jest jednostk¹ sa-modzieln¹, czy te¿ jest czêœci¹ wiêkszej struktury badawczej.
Norma zawiera dwie grupy wymagañ, które dotycz¹ [2]:
• Systemu zarz¹dzania jakoœci¹ obejmuj¹cego: or-ganizacjê laboratorium, nadzór nad dokumentami, przegl¹d zamówieñ, ofert, umów, podwykonaw-stwo badañ, zakupy us³ug i dostaw, obs³ugê klien-ta, skargi, nadzorowanie badañ niezgodnych z wy-maganiami, doskonalenie, dzia³ania koryguj¹ce, dzia³ania zapobiegawcze, nadzór nad zapisami, audity wewnêtrzne i przegl¹dy zarz¹dzeñ.
• Wymagañ technicznych zgodnych z nastêpuj¹cy-mi punktanastêpuj¹cy-mi normy: personel, warunki lokalowe i œrodowiskowe, metody badañ i ich walidacja, wy-posa¿enie, spójnoœæ pomiarowa, pobieranie pró-bek, postêpowanie z materia³em badawczym, za-pewnienie jakoœci wyników badania, przedstawia-nie wyników.
Dobrze funkcjonuj¹ce, w oparciu o system jakoœci, laboratorium powinno stosowaæ metody gwarantuj¹ce spe³nienie wymagañ klienta dotycz¹ce wiarygodnoœci uzyskanych wyników, poinformowaæ zleceniodawcê o zaletach i ograniczeniach wybranej metody badaw-czej oraz uzyskaæ jego akceptacjê dla okreœlonego procesu postêpowania (przed rozpoczêciem realizacji zamówienia bêd¹cego przedmiotem umowy). Nato-miast stosowane przez laboratorium metody i proce-dury badawcze powinny byæ udokumentowane, z po-daniem Ÿród³a ich pochodzenia (instrukcje, zalecenia, normy, zwalidowane metody w³asne, literatura). Labo-ratoria mog¹ równie¿ stosowaæ w³asne metody ba-dawcze, jeœli jednak s¹ one odpowiednie do przewidy-wanego zastosowania i zosta³y wczeœniej zwalidowa-ne. Ponadto laboratoria zobowi¹zane s¹ do prowadze-nia dok³adnych zapisów otrzymanych wyników, proce-dury zastosowanej do walidacji oraz spostrze¿eñ, czy dana metodyka jest adekwatna do zamierzonego za-stosowania [10].
Wybrane elementy wymagań dotyczących
kompetencji technicznych laboratorium
W pkt 5.2 normy PN EN ISO/IEC 17025:2005 szcze-gó³owo opisano wymogi, jakie s¹ stawiane personelo-wi wykonuj¹cemu badania. Norma wyraŸnie stpersonelo-wierdza, ¿e „(…) ka¿dy kto obs³uguje okreœlone wyposa¿enie,
przeprowadza badania, ocenia wyniki i podpisuje spra-wozdania z badañ (...) powinien mieæ kompetencje. W ujêciu normy pojêcie „kompetencje” to kwalifikacje, wiedza, wyszkolenie i doœwiadczenie. Laboratorium powinno zdefiniowaæ, jakie kwalifikacje s¹ niezbêdne na danym stanowisku i konsekwentnie prowadziæ re-krutacjê z uwzglêdnieniem tych parametrów. W odnie-sieniu do badañ w³osów po¿¹dane jest, aby kandydat wykazywa³ siê: spostrzegawczoœci¹, dok³adnoœci¹, cierpliwoœci¹, zdolnoœci¹ jasnego formu³owania ust-nych i pisemust-nych wypowiedzi oraz zdolnoœciami anali-tycznymi. Nastêpnym elementem o kluczowym zna-czeniu jest polityka laboratorium dotycz¹ca podnosze-nia kwalifikacji personelu zarówno tego nowo przyjête-go, jak te¿ osób o d³u¿szym sta¿u pracy. Kierownictwo laboratorium powinno okreœliæ potrzeby szkoleniowe, zaplanowaæ je i konsekwentnie realizowaæ. W odnie-sieniu do kryminalistycznych badañ w³osów pewnym problemem jest podnoszenie kwalifikacji personelu wy-konuj¹cego morfologiczne badania w³osów. Wydaje siê celowe, aby dla tych osób równie¿ organizowaæ ró¿norodne formy doskonalenia zawodowego, co winno skutkowaæ systematycznym podnoszeniem po-ziomu wykonywanych badañ w ramach ekspertyz.
Spe³nienie wymogów dotycz¹cych warunków loka-lowych i œrodowiskowych (pkt 5.3 normy) sprowadza siê do generalnego stwierdzenia, ¿e warunki w labora-torium powinny byæ takie, aby umo¿liwia³y prawid³owe przeprowadzanie badañ. W odniesieniu do kryminali-stycznych badañ w³osów wymogi lokalowe s¹ zdeter-minowane rodzajem wykonywanych analiz. Niemniej istniej¹ wspólne elementy, które nale¿y uwzglêdniæ w projektowaniu laboratorium. W pkt 5.3.3 normy zo-sta³ zapisany wymóg rozgraniczenia obszarów, w których wykonuje siê czynnoœci niedaj¹ce siê ze sob¹ pogodziæ. Ponadto nale¿y podj¹æ œrodki zabezpiecza-j¹ce przed wzajemnym zanieczyszczeniem. Bardzo wa¿nym czynnikiem jest ograniczenie dostêpu osób postronnych do miejsc, w których wykonuje siê analizy. W celu spe³nienia wymagania pkt 5.3, w odniesieniu do badañ morfologicznych w³osów, nale¿y wydzieliæ nastêpuj¹ce pomieszczenia:
– do przyjmowania materia³u dostarczanego do la-boratorium
– do przeprowadzenia oglêdzin w³osów dowodo-wych (ryc. 1)
– do pobierania materia³u porównawczego – pracowniê badañ morfologicznych.
Wa¿nym elementem jest pokrycie œcian i pod³ogi materia³ami odpornymi na dzia³anie promieniowania UV, kwasów, zasad i innych œrodków stosowanych do oczyszczania i odt³uszczania materia³u, przygoto-wywania preparatów mikroskopowych czy dezynfekcji otoczenia. Pod³oga powinna byæ wykonana z
materia-³ów uniemo¿liwiaj¹cych powstawanie ³adunków elek-trostatycznych i stosowanie p³ynnych œrodków dezyn-fekcyjnych (np. ze specjalnej masy samopoziomuj¹cej, p³ytek ceramicznych). Du¿e znaczenie dla badañ w³o-sów ma oœwietlenie, zw³aszcza œwiat³o naturalne. Taka pracownia powinna byæ usytuowana w tej czêœci bu-dynku, gdzie okno(-a) wychodzi(-dz¹) na stronê po³u-dniow¹, po³udniowo-wschodni¹ lub po³udniowo-za-chodni¹. Podstawowe oœwietlenie sztuczne powinno pochodziæ z lamp o temperaturze oko³o 5500 K i natê-¿eniu œwiat³a w polu obserwacji minimum 5000 luksów. Ma to istotne znaczenie przy ocenie badanego mate-ria³u, poniewa¿ przy wymienionych powy¿ej parame-trach oœwietlenia oko ludzkie ma najwy¿sz¹ zdolnoœæ rozró¿niania szczegó³ów. Œwiat³o musi byæ emitowane z lampy bezcieniowej w taki sposób, by Ÿród³a œwiat³a nie oœlepia³y i nie wypacza³y obrazu odbieranego przez
eksperta/bieg³ego przeprowadzaj¹cego badania. Wa-runki przeprowadzania analiz uwzglêdniaj¹ równie¿ spe³nienie wymogów œrodowiskowych. Koniecznoœæ utrzymania sta³ej temperatury i wilgotnoœci wynika z w³aœciwoœci fizycznych w³osów, których: kszta³t, po-³ysk, zdolnoœæ skrêcania siê, sztywnoœæ czy d³ugoœæ, w zmiennych warunkach mog¹ ulegaæ zmianie.
Zgodnie z wymaganiami normy, która szczególny nacisk k³adzie na problematykê metodologii badañ (pkt 5.4 normy), laboratorium powinno stosowaæ meto-dy i procedury adekwatne do zakresu swojej dzia³alno-œci i przede wszystkim spe³niaæ wymagania klienta. W szczególnoœci procedura powinna dotyczyæ pobiera-nia próbek, sposobu zabezpieczapobiera-nia, transportowapobiera-nia, postêpowania w trakcie badañ i przechowywania. Sto-sowana procedura powinna pozwalaæ na zachowanie powtarzalnoœci i odtwarzalnoœci badañ. W sposobie realizacji procedury badawczej nale¿y uwzglêdniæ miê-dzy innymi: cel procedury, przedmiot i zakres jej stoso-wania, dokumenty odniesienia, wskazanie osób odpo-wiedzialnych za stosowanie procedury, sposób postê-powania podczas analiz i zapisy uzyskanych wyników badañ. Wybór metody badawczej jest uzale¿niony od specyfiki laboratorium. W badaniach kryminalistycz-nych dominuj¹ metody opracowane przez laboratorium [11]. W przypadku badañ morfologicznych w³osów pro-cedura badawcza oparta jest na literaturze i publika-cjach w uznanych pismach naukowych oraz zawartych w tzw. Consensus on Hair Analysis [12]. Przed wpro-wadzeniem procedury niezbêdne jest wykazanie, ¿e zosta³a przeprowadzona walidacja i szacowanie poprawnoœci przebiegu analiz.
Zgodnie z wymogami pkt 5.5 normy, laboratorium powinno posiadaæ odpowiednie wyposa¿enie do
pobie-Ryc. 1. Wyposa¿enie stanowiska do oglêdzin dowodów rzeczowych Fig. 1. Workstation for inspection of physical evidence
Ÿród³o (ryc. 1–3): Renata W³odarczyk
Ryc. 2, 3. Wyposa¿enie stanowiska do analizy w³osów technik¹ komputerow¹ Fig. 2, 3. Workstation for computerised analysis of hair
rania próbek, wykonywania pomiarów i badañ. Ka¿dy element powinien mieæ dane umo¿liwiaj¹ce jego iden-tyfikacjê (typ i nr seryjny) z do³¹czon¹ instrukcj¹ produ-centa. Wa¿nym elementem dokumentacji urz¹dzenia jest plan konserwacji, kalibracji itp. Ponadto ka¿de uszkodzenie i naprawa powinny byæ udokumentowane. Wyposa¿enie laboratorium wykonuj¹cego badania morfologiczne mo¿na podzieliæ na kilka grup. Do pierw-szej nale¿¹ urz¹dzenia pomiarowo-badawcze: mikro-skop stereomikro-skopowy oraz mikromikro-skop biologiczny z na-sadk¹ mikrometryczn¹. Druga grupa to wzorce i mate-ria³y odniesienia, do których zaliczamy atlasy w³osów i znane próbki w³osów. Do trzeciej grupy zaliczamy aparaturê pomocnicz¹, do której nale¿¹: kamera wi-deo, aparat cyfrowy, skaner, sprzêt komputerowy z oprogramowaniem oraz drukark¹ cyfrow¹ (ryc. 2, 3). Ostatni¹ grupê stanowi¹ materia³y pomocnicze, w tym szk³o, sprzêt laboratoryjny, ig³y preparacyjne, pêsety, skalpele i odczynniki.
W pkt 5.7 normy znajduj¹ siê wymagania dotycz¹-ce pobierania próbek. W wiêkszoœci przypadków la-boratorium deklaruje, ¿e próbki do badañ s¹ dostar-czane osobiœcie lub za poœrednictwem poczty. Próbki powinien przyjmowaæ upowa¿niony i przeszkolony pracownik na podstawie zlecenia, które jest odnoto-wywane w rejestrze umów i zleceñ. Laboratorium mu-si równie¿ wykazaæ, ¿e wdro¿y³o system informowa-nia klientów o stosowanych metodach, zakresie ba-dañ i sposobie odbioru sprawozdania z baba-dañ itp. W laboratorium niezbêdne jest wdro¿enie systemu identyfikacji próbek przyjêtych do analiz. Ka¿da prób-ka otrzymuje niepowtarzalny kod, zapewniaj¹cy ano-nimowoœæ klienta. Pobrane próbki musz¹ byæ czytel-nie kodowane, co umo¿liwia ich identyfikacjê na ka¿-dym etapie procesu badawczego. Ze wzglêdu na li-czebnoœæ w³osów, niejednokrotnie praktykuje siê te¿ ró¿nokolorowe oznaczanie materia³u dowodowego i porównawczego, dla u³atwienia jego rozró¿niania. W prowadzonej dokumentacji nale¿y zapisaæ datê i godzinê wp³yniêcia materia³u do laboratorium, jed-nostkê organizacyjn¹, która te materia³y dostarczy³a, imiê i nazwisko pracownika, który materia³y dostar-czy³, stan, w jakim dostarczono do badañ materia³ do-wodowy i porównawczy, sposób jego zapakowania, iloœæ paczek lub kopert, sposób opieczêtowania i nu-mery referentek u¿ytych do tego celu. Nale¿y te¿ za-znaczyæ, czy by³ protokó³ pobrania materia³u porów-nawczego (w tym wypadku w³osów), podaæ imiona i nazwiska oraz funkcje osób bior¹cych udzia³ w ww. czynnoœci procesowej. Dodatkowo, podczas otwarcia opakowañ, w dokumentacji zaznacza siê iloœæ obec-nych tam w³osów dowodowych i porównawczych, ro-dzaj i iloœæ mikroœladów towarzysz¹cych zabezpie-czonym w³osom, np. drobiny szk³a. Odpowiednie
wa-runki przechowywania próbek zapewniaj¹ niezmien-noœæ ich cech. Po wykonaniu badañ próbki s¹ archi-wizowane zgodnie z umow¹ z klientem, a utylizacja zu¿ytych odczynników chemicznych i likwidacja pró-bek po badaniach odbywa siê wed³ug opracowanej instrukcji.
W przypadku laboratoriów kryminalistycznych spra-w¹ wymagaj¹c¹ szczególnej uwagi jest kwestia ujaw-niania i zabezpieczenia œladów w trakcie oglêdzin miej-sca zdarzenia [13]. Niejednokrotnie deklarowany przez laboratorium fakt wdro¿enia systemu zarz¹dzania jako-œci¹, obejmuje tylko kolejny etap, tj. po dostarczeniu próbek do analiz. Takie podejœcie z formalnego punktu widzenia jest zgodne z wymaganiami normy. Jednak, w przypadku laboratorium kryminalistycznego, to od ja-koœci zabezpieczonej próbki zale¿y jakoœæ wykona-nych badañ. Dlatego te¿ szkolenie techników krymina-listyki powinno byæ priorytetem kierownictwa s³u¿bowe-go. Elementem takich szkoleñ powinna byæ procedura postêpowania w odniesieniu do œladów biologicznych, w tym ujawnianie i zabezpieczanie w³osów [14]. W trakcie szkoleñ szczególn¹ uwagê nale¿y zwróciæ na przeciwdzia³anie szeroko rozumianej kontaminacji i prawid³owe zabezpieczanie w³osów, które powinno eliminowaæ ujemny wp³yw czynników œrodowiskowych. Jednym z tematów szkoleñ powinien byæ sposób po-bierania w³osów porównawczych i dokumentowanie tej czynnoœci, a tak¿e sposób zabezpieczania, przecho-wywanie i transport materia³u do laboratorium, na pod-stawie obowi¹zuj¹cych przepisów i procedur.
Zgodnie z pkt 5.9 normy laboratorium jest zobligo-wane do opracowania programu sterowania jakoœci¹ badañ. Wymagania normy zapewniaj¹ kontrolê jako-œci badañ na wszystkich etapach analizy. Elementami tego systemu jest korzystanie z certyfikowanych ma-teria³ów referencyjnych i mama-teria³ów odniesienia, pla-nowej kontroli przebiegu poszczególnych etapów analizy oraz udzia³ w miêdzylaboratoryjnych bada-niach porównawczych [15]. Zapewnienie jakoœci ba-dañ odbywa siê na trzech poziomach. Na poziomie podstawowym za kontrolê jakoœci, która jest realizo-wana w postaci powtarzania pierwszej próbki w ka¿-dej serii i do³¹czania do serii kontroli pozytywnych i negatywnych, odpowiada osoba wykonuj¹ca bada-nia (analityk). Dodatkowo po pó³ roku ponownej ana-lizie poddawane s¹ próbki zarchiwizowane. Drugi po-ziom kontroli realizuje kierownik laboratorium poprzez wprowadzenie do serii próbek rzeczywistych zakodo-wanej próbki kontrolnej. Wyniki analiz próbek kontrol-nych dokumentowane s¹ w zeszycie analityka i „Kar-cie kontrolnej próbki podstawionej”. Trzeci¹ form¹ kontroli jest udzia³ w miêdzylaboratoryjnych bada-niach porównawczych. Dla badañ morfologicznych w³osów temu obszarowi wymagañ powinna byæ
po-œwiêcona szczególna uwaga. Opracowanie skutecz-nego programu sterowania jakoœci¹ powinno uwzglêdniaæ specyfikê badañ [16].
Przedstawianie wyników badañ powinno byæ wyko-nywane wed³ug zunifikowanego wzoru, który spe³nia wymogi pkt 5.10 normy. W sprawozdaniu istotne zna-czenie maj¹ nastêpuj¹ce elementy: okreœlenie stoso-wanej metody, opis, stan i jednoznaczne oznaczenie obiektu badania, data przyjêcia próbki do badañ, data przeprowadzenia ekspertyzy, wyniki badañ we wnioskach do opinii oraz dane osoby upowa¿nionej do autoryzowania badania. Nale¿y zwróciæ uwagê, aby sposób prezentacji wyników analiz by³ czytelny i jedno-znaczny. Wymagania tego punktu normy s¹ œciœle po-wi¹zane z dokumentacj¹ przebiegu badañ. Ka¿de la-boratorium zobowi¹zane jest posiadaæ procedurê doty-cz¹c¹ gromadzenia zapisów technicznych, które za-pewniaj¹ mo¿liwoœæ odtworzenia przebiegu etapów ba-dawczych i ustalenia osób wykonuj¹cych badania (pkt 4.13 normy). Wszystkie zapisy dotycz¹ce wykonanych badañ powinny byæ gromadzone, ³atwo dostêpne, identyfikowalne i przechowywane we w³aœciwych wa-runkach. Konstrukcja obowi¹zuj¹cych zapisów tech-nicznych (formularzy) musi zapewniaæ mo¿liwoœæ powtórzenia przebiegu badania w warunkach zbli¿o-nych do tych, w jakich by³y wykonane po raz pierwszy. Poza tym oprogramowanie komputerowe, u¿ytkowane w laboratorium, powinno posiadaæ udokumentowane pochodzenie. Nale¿y archiwizowaæ dane zarówno w postaci papierowej, jak i na noœnikach elektronicz-nych (np. p³yty CD) w taki sposób, aby uniemo¿liwiæ dostêp osób trzecich.
Podsumowanie
Wdro¿enie systemu zarz¹dzania jakoœci¹ mo¿e od-bywaæ siê w ka¿dym laboratorium wykonuj¹cym bada-nia, w którym personel akceptuje i stosuje wymagania normy PN EN ISO/IEC 17025:2005. Wymagania te s¹ mo¿liwe do spe³nienia równie¿ w laboratoriach wyko-nuj¹cych morfologiczne badania w³osów. W odniesie-niu do tego typu badañ spe³nienie wymogów technicz-nych jest stosunkowo proste, a korzyœci wynikaj¹ce z wdro¿enia ww. systemu s¹ bardzo wymierne. Bada-nia morfologiczne w³osów stanowi¹ nie tylko cenne Ÿród³o informacji identyfikacyjnej, ale i wiedzy przydat-nej organom procesowym, s¹ równie¿ z powodzeniem wykonywane m.in. przez laboratoria amerykañskie.
Nale¿y podejmowaæ wszelkie mo¿liwe inicjatywy zmierzaj¹ce do zintensyfikowania szkoleñ techników kryminalistyki, którzy bior¹ udzia³ w oglêdzinach miej-sca zdarzenia. Jakoœæ ujawnianego i zabezpieczonego materia³u w istotny sposób przyczynia siê do
deklaro-wanego przez laboratoria kryminalistyczne wykonywa-nia badañ na optymalnym poziomie jakoœciowym.
BIBLIOGRAFIA
1. Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 czerwca 2003 r. w sprawie kryteriów, które powinny spe³niaæ jednostki organizacyjne wykonuj¹ce badania substancji i preparatów chemicznych, oraz kontroli spe³nienia tych kryteriów (DzU Nr 116, poz. 1103).
2. Norma PN-EN ISO/IEC 17025:2005 – „Ogólne wyma-gania dotycz¹ce kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcuj¹cych”, wyd. Polski Komitet Normalizacji, 2005, War-szawa.
3. Guidelines for Forensic Science Laboratories, Interna-tional Laboratory Accreditation Cooperation, wyd. ILAC--G19:2002.
4. Instrukcja nt. wymiany danych DNA oraz praktyki. Zale-cenia Grupy Ekspertów Interpolu ds. Monitorowania DNA.
5. So³tyszewski I., Wójtowicz A.: Wybrane aspekty akre-dytacji laboratoriów badawczych, „Problemy Kryminalistyki” 2002, nr 236, s. 14.
6. Sygit B.: Dorobek nauki w badaniach nad ustrojem cz³owieka wykorzystywany w praktyce œledczej i s¹dowo-le-karskiej, Problemy Wspó³czesnej Kryminalistyki, Warszawa 2003, s. 45.
7. Robertson J.: Individual Identification Evidence-Biolo-gical Evidence-Hair, 14th Interpol International Forensic Science Symposium, Lyon, 2004.
8. Pêka³a M., Marciniak E.: Pojêcie jakoœci we wspó³cze-snej technice kryminalistycznej, „Problemy Kryminalisty-ki” 2008, nr 260, s. 45.
9. Wymogi zapewnienia jakoœci zwi¹zane z polsk¹ norm¹ PN EN ISO/IEC 17025:2000 w odniesieniu do przepisów kpk, Problemy Wspó³czesnej Kryminalistyki, Warszawa 2005, s. 51.
10. Akredytacja laboratoriów badawczych. Wymagania szczegó³owe DAB-07, PCA, wydanie 4, Warszawa, 15.07.2008.
11. W³odarczyk R.: Unifikacja kryminalistyczna badañ w³osów, „Przegl¹d Policyjny” 2006, nr 1 (81), s. 121.
12. Recommendations for Hair Testing In Forensic Cases, Society of Hair Testing, 7.10.2003, Kreta.
13. Babecka J.: Wielokierunkowe oglêdziny jako wa¿ne Ÿród³o informacji dowodowej, Problemy Wspó³czesnej Krymi-nalistyki, Warszawa 2000, s. 9.
14. W³odarczyk R.: Znaczenie œladów biologicznych w pro-cesie wykrywczym, „Przegl¹d Policyjny” 2007, nr 4 (88), s. 113. 15. Polityka Polskiego Centrum Akredytacji dotycz¹ca wy-korzystywania badañ bieg³oœci/porównañ miêdzylaboratoryj-nych w procesach akredytacji i nadzoru laboratoriów DA-05, wydanie 4, Warszawa, 7.02.2008.
16. W³odarczyk R.: Historia, teraŸniejszoœæ i perspektywy kryminalistycznych badañ w³osów ludzkich”, Wyd. WSPol., Szczytno 2007.
Streszczenie
Norma PN EN ISO/IEC 17025:2005 ,,Ogólne wymagania dotycz¹ce kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcuj¹-cych” zaleca sta³e doskonalenie systemu zarz¹dzania jakoœci¹. W laboratoriach kryminalistycznych takie dzia³ania s¹ podejmo-wane, niemniej s¹ jeszcze obszary nieobjête tym systemem. Bio-r¹c pod uwagê du¿e iloœci w³osów ujawnianych w trakcie oglê-dzin miejsc zdarzeñ kryminalnych i szerokie mo¿liwoœci badaw-cze, autorzy proponuj¹ wdro¿enie systemu zarz¹dzania jakoœci¹ w badaniach morfologicznych w³osów, integralnych z badania-mi DNA, fizykochebadania-micznybadania-mi i toksykologicznybadania-mi, w których system zarz¹dzania jakoœci¹ zosta³ ju¿ wdro¿ony.
S³owa kluczowe:system zarz¹dzania jakoœci¹, kryminali-styczne badania w³osów, certyfikacja.
Summary
PN EN ISO/EC 17025:2005 standard „General require-ments for competence of testing and calibration laboratories” advises continuous improvement of the quality management system. In forensic laboratories such activities are indeed under-taken but there are some areas still not covered by the system. Taken into consideration a large number of evidential hair reco-vered from crime scene, as well as the broad range of possible analyses the authors propose implementing a quality manage-ment system in morphological examination of hair integral with DNA, physicochemical and toxicological analyses, where the quality management systems are already implemented.
Keywords:quality management system, forensic examina-tion of hair, certificaexamina-tion.
Informujemy,
¿e wkrótce uka¿e siê „Biuletyn Informacyjny” nr 123,
a w nim m.in. artyku³y:
• Specyfika oglêdzin miejsca zabójstwa – L. Bednarski
• Sprawozdanie z X Regionalnych Warsztatów Kryminalistycznych zorganizowanych przez Laboratorium Kryminalistyczne KWP w Lublinie – R. Sierzputowski
• Sprawozdanie z narady szkoleniowej poœwiêconej okresowej ocenie nadzoru BK KGP i koordynatorów techniki kryminalistycznej nad prac¹ techników kryminalistyki – R. Sierzputowski
• Elektroniczny Formularz Sprawozdawczy TK – R. Sierzputowski, A. Fajer, M. Moroñ, W. £ata
• Indywidualna ocena szkoleñ – wyniki badañ ankietowych przeprowadzonych w LK KSP – I. Górska • EPAN (Edytor Plików w formacie ANSI/NIST) – L. Grabowski
• Biometria i przenoœny terminal biometryczny Morpho RapID – L. Grabowski • Fa³szerstwa w numizmatyce – podzia³ i identyfikacja – M. Nowicki
• Nietypowe przyk³ady oznaczeñ samochodów – W. Mogilnicki
• Odpowiedzi na wnioski i zapytania z Internetowego Forum Policyjnego – R. Sierzputowski • Aplikacja DonHIT jako narzêdzie do zarz¹dzania baz¹ œladów NN – A. Kawoñ
