PrEfidntata* wynosi «a miesiąc styczeń w ek- aa«VUpi«HL spedycji l złoty z odnoszeniem przez pocztę 20 groszy więcej. V wypadkach nieprze
widzianych, przy wstrzymaniu przedsiębiorstwa, złożeniu Przerwamu komunikacji otrzymujący nie ma prawa -* żądać pozaterminowych dostarczeń gazety, lub zwrotu —
~ — — — — ceny abonamentu. — — — — —
— Przy waloryzacji obowlązaje odpowiednia dopłata —
Wąbrzeźno, wtorbk 20 stycznia 1925. Rok VI.
Nr. 9JIHGFEDCBA
M ałopolaninow i P om orzanin
C h o ć M a ło p o la n in z a s tr z e g a s ię , ż e w d a ls z e d y s k u s je w d a w a ć s ię n ie b ę d z ie ^ ń ie je d n e je g o tw ie r d z e n ia w y m a g a ją s p r o s to w a n ia , lu b w y ja ś n ie n ia .
M a ło p o la n in p r z y p u s z c z a , ja k o b y m n ie c h o d z iło o p o p u la r n o ś ć . G d y b y m i o n ią c h o d z iło , p o d p is y w a łb y m m o je a r ty k u ły o d n . k o r e s p o n d e n c je p e łn e m n a z w is k ie m .
Ż e w s z e lk ie n a s z e k r y ty k i, lu b ż a le n a z y w a j ą p e w n e k o ła s z k o d liw ą d z ia ła ln o ś c ią , b a n a w e t p r z e c iw p a ń s tw o w ą , z n a n e m n a m je s t o d b lis k o 5 la t. T a k ie tw ie r d z e n ia i p o s ą d z a n ia n ie p o w s tr z y m a ją n a s , b y ś m y n a d a l k r y ty k o w a li to , c o je s t u je m n e m i s z k o d liw e m d la P o m o r z a i c a łe j O jc z y z n y .
B e z p o d s ta w n e m je s t tw ie r d z e n ie M a ło p o la n i
n a , ja k o b y r a n iło s ię w s z y s tk ic h r o d a k ó w — p r z y b y s z ó w , je ż e li k r y ty k u je s ię z ły c h , lu b m a ło w a r - to ś c io w y c h , g d y ż n ib y s z e r o k ie w a r s tw y n ie u - m ie ją o d r ó ż n ia ć je d n y c h o d d r u g ic h , P r z e c ie ż M a ło p o la n in w to k u s w y c h w y w o d ó w tw ie r d z i, ż e p o m o rs k ie s p o łe c z e ń s tw o n ie je s t n a iw n e . R z e c z y w iś c ie tu b y lc y b a r d z o 'd o b r z e u m ie ją o d - r ® 2 D ia ć „ z a c n y c h p r z y b y s z ó w 44 o d m n ie jw a r to * ś c io w y A , ta k , ż e w c a le n ie p o tr z e b a d z iś w y m ie n ia ć m n ie j w a r to ś c io w y c h , lu b z ły c h . Z a z n a c z y łe m d o s ta te c z n ie , ż e z a c n y c h P o m o r z a n ie c e n ią i w c a le n ie z a z d r o s z c z ą im s ta n o w is k , a n i p o w o d z e n ia . P r z y jm u ję , ż e „ M a ło p o la n in * ta k ż e z a lic z a s ię d o „ z a c n y c h 44, ż e z b liż y ł s ię d o tu te js z e g o s p o łe c z e ń s tw a , ż e d z ia ła d o d a tn io — i ż e d la te g o z a ż y w a te ż u tu te js z y c h p o w a ż a n ia i z a u f a n ia , ja k ty lu in n y c h je g o z io m k ó w .
N ik t n ie tw ie r d z ił, a n i n ie tw ie r d z i, ż e n ie p o tr z e b o w a liś m y p o m o c y r o d a k ó w - p r z y b y s z ó w , n ik t n ie tw ie r d z i, ż e r o d a c y p r z y b y s z e n ic z e g o d o b r e g o n ie z d z ia ła li, p r z e c iw n ie u z n a je r a y , ż e b y li i je s z c z e s ą p o tr z e b n i. A to li z n ó w r o d a c y - p r z y b y s z e n ie p o w in n i o ta c z a ć s ię n im b e m w ie l
k ic h z a s łu g , n ie p o w in n i o d g r y w a ć r o li „ d o b r o d z ie jó w " , b o ć p r z e c ie ż p r z y w ie lk ie j n a d p r o d u k c ji g a lic y js k ie j u n a s u z y s k a li d o b r e p o s a d y te ż ta c y , k tó r z y ta m w d a w n ie js z y c h w a r u n k a c h ta k ic h s ta n o w is k n ig d y n ie b y lib y u z y s k a li, — a in n i m o ż e d o p ie r o p o d łu g ic h la ta c h .
M a ło z r o d a k ó w - p r z y b y s z ó w p r z y b y ło d o tą d ty lk o z id e a ln y c h p o b u d e k , c h o ć b e z w ą tp ie n ia i ta c y b y li i s ą ; w ię k s z o ś ć p r z y s z ła n a P o m o r z e d la c h le b a . A c h le b a p o m o r s k ie g o ż y c z y m y im w s z y s tk im , o ile p r z y k ła d n ie p r a c u ją i s ię z a c h o w u ją .
N ie z a z d r o ś c im y im c h le b a , o ile n ie o d b ie r a ją , lu b n ie c h c ą o d e b r a ć c h le b a tu b y lc o m , k tó r z y m a ją o d p o w ie d n ie k w a lif ik a c je f a c h o w e i m o r a ln e .
P o m o r z a n g n ie w a s łu s z n ie t a o k o lic z n o ś ć , ż e p e w n e k o ła d ą ż ą d o w y tw o r z e n ia „ m o n o p o lu 44 d la p r z y b y s z ó w , ż e o d s u w a n o tu b y lc ó w w y k w a lif ik o w a n y c h łu b in ie d o p u s z c z a n o d o w y s z k o le n ia i d o p o s a d . — O ile n a P o m o r z u n ie m a w y k w a lif ik o w a n y c h k a n d y d a tó w , o ty le n ie c h p o w o łu je s ię r o d a k ó w z in n y c h o k o lic , le c z z d a t
n y c h i p r z y k ła d n y c h , a to li p ie r w s z e ń s tw o n a le ż y s ię tu b y lc o m ta k s a m o , ja k p r z y z n a je m y p r a w o p ie r w s z e ń s tw a M a ło p o la n o m w M a lo p o ls c e .
N ie je s tto w c a le ta je m n ic ą n a P o m o r z u , ż e w ie lu r o d a k ó w p r z y b y s z ó w u z y s k a w s z y s ta n o w is k a w p ly w o w s z e le k c e w a ż y li P o m o r z a n , o d s u w a li ic h , w p r o w a d z a li s o b ie s w y c h b liż s z y c h , k r e w n y c h , p o w in o w a ty c h , p r z y ja c ió ł, lu b p a r ty j- n ik ó w , b o ć u n a s b ą d ź ja k b ą d ź le p s z e p a n o w a ły i p a n u ją s to s u n k i, n iż ta m , a p o n a d to ta m te j
s i o tr z y m y w a li p r z e ć * ż d o d a tk i p e n s y jn e , c o ś w r o d z a ju „ W e s tm a r k e r z u la g e44,
J e ż e li „ M a ło p o la n in 44 r o z p a tr z y ł s ię b e z u - p r z e d z e ń w tu te js z y c h s to s u n k a c h , z a p e w n ie p r z y znać będzie musiał, że rodacy-przybysze mieli
lu b je s z c z e m a ją — u p r z y w ile jo w a n e s ta n o w i
s k o i p ie r w s z e ń s tw o ta k w k a r je r z e u r z ę d n ic z e j, ja k o te ż w r o ln ic tw ie . A r c y c ie k a w a b y ła b y s ta ty s ty k a , ja k i p r o c e n t P o m o r z a n , z g ła s z a ją c y c h s ię o d o m e n y , r e s z tó w k i i o s a d y , z o s ta ł u w z g lę d n io n y ! B y ły u n a s d z ie s ią tk i ty s ię c y b e z r o l
n y c h i m a ło r o ln y c h , k tó r z y w r . 1 9 2 0 m ie li d o s ta te c z n e k a p ita ły i k w a lif ik a c je , b y m o g li b e z tr u d n o ś c i p r z y ją ć d o m e n y , r e s z tó w k i i o s a d y . O g ła s z a n o , ż e c i z n ic h , k tó r z y w p ła c ą z ło to i s r e b r o n a S k a r b , k tó r z y d a d z ą p ie n ią d z e n a p o ż y c z k i p a ń s tw o w e , k tó r z y w s tą p ią ja k o o c h o tn i c y , b ę d ą m ie li p ie r w s z e ń s tw o . U s łu c h a li w e z w a ń , z a w ie r z y li p r z y r z e c z e n io m i n ie u z y s k a li n ic z e g o , — a s w e o s z c z ę d n o ś c i s tr a c ili p r z e z d e w a lu a c ję i u s ta w ę w a lo r y z a c y jn ą . A n a to m ia s t u z y s k a li w a r s z ta ty r o ln e ta c y , k tó r z y a n i k a p i
ta łu , a n ; p o tr z e b n y c h k w a lif ik a c y j n ie m ie li, a
„ ta k s ę in w e n ta r z a 4* z a p ła c ili s p r z e d a w s z y ż n iw o , la s y , lu b c z ę ś ć in w e n ta r z a . A w j a k i m s ta n ie d z iś z n a jd u ją s ię n ie je d n e d o m e n y , o s a d y ? A k to z a p ła c i z a in w e n ta r z w e d le o r z e c z e n ia K a c - k e n b e c k a , je ż e li n a n ie je d n e j o s a d z ie , lu b d o m e n ie w a r to ś ć c a łe g o o b e c n e g o in w e n ta r z a n ie s ta n o w i a n i c z ę ś c i z r . 1 9 2 0 lu b 1 9 2 1 ? S k a r b z a p ła c i, a S k a r b to c a ły n a r ó d a z w ł. b . z a b ó r p r u s k i, k t ó r y ja k w ia d o m o n a j w ię c e j p lM re i p o d a tk ó w , a p ła c ił je też w ó w c z a s , g d y in n e d z ie l
n ic e o p ła c e n iu p r a w ie n ie m y s ia ły .
„ M a ło p o la n in o w i w y tłu m a c z y ć w id o c z n ie p o tr z e b a , k tó r y c h to p r z y b y s z ó w u w a ż a ją P o m o r z a n ie ja k o n ie o d p o w ie d n ic h , a z r o z u m ie te d y , d o k o g o z n ie c h ę c ią s ię o d n o s z ą , z r o z u m ie , k tó r y c h u w a ż a s ię ja k o z a c n y c h , k tó ry c h „ r a n ić * 4 n ik t n ie c h c e . N ie u f n o ś ć , n ie c h ę ć b u d z ili i b u d z ą n a P o m o r z u ta c y , k tó r z y a ) z a n ie d b u ją p r a k ty k i r e lig ijn e , lu b n a w e t le k c e w a ż ą c o w y r a ż a li s ię o u r ią d z e n ia c h k o ś c ie ln y c h i tu t. p r a k ty k a c h . M a
my — po w o jn ie — ta k ż e P o m o r z a n , k tó r z y z a p o m in a ją o s w y c h o b o w ią z k a c h r e lig ijn y c h , a d o n ic h s z e r s z e k o ła P o m o r z a n ta k ż e z a u f a n ia n ie m a ją . P o p r z y b y s z a c h , k tó r z y p r z e w a ż n ie c h c ie - li w y ż s z ą r o lę o d g r y w a ć , s p o d z ie w a li s ię P o r n o r z a n ie p ię k n y c h p r z y k ła d ó w z a c h ę ty i p o m o c y w o d r o d z e n iu d u c h a r e lig ijn o ś c i, w s k u te k w o je n - j n y c h s to s u n k ó w o s ła b io n e g o . Z n a le ź li s ię ta c y p r z y k ła d n i i g o r liw i — , le c z z b y t w ie lu o d z n a c z a li s ię o b o ję tn o ś c ią i n ie d b a ło ś c ią , a n r z e c ie ź b y li i ta c y , k tó r z y h o łd o w a li s e k c ia r s tw u , z a ś d o k o ś c io ła k a to lic k ie g o o d n o s ili s ię z n ie c h ę c ią lu b n ie n a w iś c ią . O lb r z y m ia w ię k s z o ś ć P o m o r z a n ż y w i p r z e k o n a n ie — i to u z a s a d n io n e , ż e P o ls k a z w o li B o ż e j w in n a b y ć k a to lic k a , ż e ty lk o k a to lic k a P o ls k a m o ż e s p e łn ić s w o je p o s ła n n ic tw o , ż e z a ś k a to lic y z m n ie p o le g a li ty lk o n a m e tr y c e k a * to lic k ie j, r a c z e j n a s p e łn ia n iu o b o w ią z k ó w i p r a k ty k , o ile o z e w n ę tr z n ą p r z y n a le ż n o ś ć c h o d z i.
b ) P o m o r s k ie s p o łe c z e ń s tw o u w a ż a „ m a ł ż e ń s tw o44 ja k o n ie n a r u s z a ln ą ś w ię to ś ć , a z n ie w a ż e n ie z w ią z k ó w m a łż e ń s k ic h , r o z w o d y i „ ś lu b y | k a lw iń s k ie44 u z n a je ja k o z b r o d n ie n ie ty lk o p r z e c iw r e lig ji i m o r a ln o ś c i c h r z e ś c ija ń s k ie j, le c z ta k ż e ja k o z b r o d n ię p r z e c iw s p o łe c z e ń s tw u . N ie s te ty z a c h o d z iły — p o w o jn ie ta k ż e n a P o r n o r z u tu i ó w d z ie w y s tę p k i, k tó r e d o z n a ły p o tę p ie n ia ta k ie g o , ż e o d n o ś n e o s o b y m u s ia ly u s u n ą ć s ię z e s w e g o o to c z e n ia i z e s w y c h d o ty c h c z a s o w y c h s f e r.
J e ż e li z a ś d o n a s p r z y c h o d z ili lu d z ie , k tó r z y z c y n iz m e m p r z e d s ta w ia li „ ż o n y 44, k tó r e ż o n a m i n ie s ą , je ż e li z n a le ź li s ię lu d z ie , k tó r z y m a ł ż e ń s tw o o c e n ia ją ty lk o ja k o „ ty m c z a s o w y w o l n y z w ią z e k 44, je ż e li ta c y „ p o z o r n i m a łż o n k o w ie 44 ś m ią w c is k a ć s ię w d o m y n a s :e to w a r z y s tw a i w n ic h p o w a ż n ą r o lę o d g r y w a ć , u w a ż a m y to j a ko bezczelność.
c ) G ło s z o n o P o m o r z a n o m , ż e p r z y b y s z e w n io s ą d o n a s p r a w d z iw ie p o ls k ą k u ltu r ę .
O k a z a ło s ię w z b y t lic z n y c h r a z a c h , ż e t a w y c h w a la n a k u l t u r a w c a le k u l tu r ą p o ls k ą n ie b y ła .
M y u w a ż a m y , ż e p r a w d z iw a k u l tu r a n ie p o le g a ty lk o n a p ię k n ie js z e j f o r m ie w y r a ż a n ia s ię , n a g ła d k ic h f o r m a c h to w a r z y s k ic h , n a s ło d y c z y s łó w , ż e r a c z e j p o le g a ć p o w in n a n a w y k s z ta łc e n iu n a js z la c h e tn ie js z y c h z a le t i s k ło n n o ś c i d u s z y p o ls k ie j i c h r z e ś c ija ń s k ie j. U j a w n h ć s ię b ę d z ie p r a w d z iw a k u l tu r a p o ls k o - c h r z e ś c ija ń s k a w o tw a r - to ś c i w z a je m n e j, s z c z e r e j, n ie o b łu d n e j ż y c z liw o ś c i, w u m iło w a n iu i p ie lę g n o w a n iu w s p ó ln y c h id e a łó w , a p o s z a n o w a n iu p e w n y c h o d r ę b n o ś c i c h a r a k te r u , lu b z w y c z a jó w p a r ty k u la r n y c h , w k tó r y c h b ą d ź j a k b ą d ź tk w i z a w s z e w s p ó ln a c e c h a n a r o d o w a . K u lt u r a p o ls k a o b ja w i s ię w d ą ż e n iu i w s p ó łp r a c y p r z y p ie lę g n o w a n iu w s z y s tk ie g o , c o p ię k n e i s z la c h e tn e , w p o g łę b ia n iu m o r a ln o ś c i s p ó łc z e s n e j i. t. d . K u l tu r a u w y d a t n i s ię w n a le ż y te m p o jm o w a n iu o b o w ią z k ó w s p o łe c z n y c h i n a r o d o w y c h , w g o r liw e j i s u m ie n n e j p r a c y i o f ia r n o ś c i, w u z n a w a n iu p r a w t u b y lc ó w , w ż y c z liw e m o d n o s z e n iu s ię d o tu b y lc ó w i s z la c h e tn e m ic h tr a k to w a n iu .
N ie s te ty — z b y t d u ż o b y ło ta k ic h p r z y b y - I s z ó w , k tó r z y d u ż o m ó w ili o k u ltu r z e p o ls k ie j, a n ie u ja w n ia li je j w s w e m p o s tę p o w a n iu , r a - c z e j, d a w a li g o r s z ą c e p r z y k ła d y i w z b u d z a li n ie c h ę ć . „ W y ż s z o ś ć 44 s w o ją k u ltu r a ln ą o k a z y w a li le k c e w a ż e n ie m tu b y lc ó w , p o m ia ta n ie m n im i, s z k a lo w a n ie m ic h p r z e z w is k a m i „ s z w a b ó w 44, P r u s a k ó w , g łu p ic h P o m o r c z y k ó w , p o m o r s k ic h m o r d ó w i. t. p .
K u ltu r ę o b ja w ia li s z ę s to k r o ć le k c e w a ż e n ie m n a jp r o s ts z y c h z a s a d p u b lic z n e j m o r a ln o ś c i, z a n ie d b y w a n ie m o b o w ią z k ó w , a g o n ie n ie m z a ł a t
w y m i z y s k a m i. U ja w n ia ło s ię z b y t c z ę s to p r a w d z iw ie ż y d o w s k ie s p r y c ia r s tw o , a b r a k u c z c i
w o ś c i s p o łe c z n e j. N a w e t „ p a tr jo ty z m * 4 n ie r a z s łu ż y ł im ja k o p a r a w a n d la c z y s to e g o is ty c z n y c h c e ló w .
O tó ż ta k a „ k u l tu r a 14 m u s ia ła b u d z ić n ie s m a k , n ie c h ę ć , w p r o s t o d r a z ę . P e w n ie ć , ż e z n a c z n a I c z ę ś ć ty c h „ s z u m o w in k u l tu r a l n y c h 44 o d p ły n ę ła ju ż w y z y s k a w s z y tu te js z e s p o łe c z e ń s tw o n ie r a z d o tk liw ie — a le c z y ż w s z y s c y ta c y p o s z li ju ż , g d z ie p ie p r z r o ś n ie 1
J e ż e li g ło s ili, ż e c h c ą p r a w d z iw ą k u l t u r ę p o ls k ą w n o s ić , p o w in n i s a m i b y ć m ą p r z e ję c i.
R z e c z y w iś c ie n ie b y li w ty m w z g lę d z ie i n ie s ą P o m o r z a n ie ta c y n a iw n i, b y o c e n ia ć r ó ż n y c h p r z y b y s z ó w w e d le ic h g ó r n o lo tn y c h f r a z e s ó w , r a c z e j ż ą d a ją ja w n y c h , c z y n n y c h d o w o d ó w le p s z e j k u ltu r y , a g d z ie z n a jd ą ja w n e d o w o d y c h r z ę ś ć , k u ltu r y p o ls k ie j, ta m w y c ią g a ją b r a te r s k ą d ło ń , ta m z b liż a ją s ię z z a u f a n ie m i m iło ś c ią .
P r a w il i n a m d o ś ć lic z n i p r z y b y s z e o p r a c y k u ltu r a ln e j, n a r o d o w e j, s p o łe c z n e j. A g d z ie c z y n y ! B y d z ia ła ć z b o ż n ie , tr z e b a s ię z b liż y ć , tr z e b a p o z n a w a ć c h a r a k te r , u p o d o b a n ia d ą ż n o ś c i, tr z e b a w n ik a ć w id e o lo g ję , tr z e b a s ię w m y - ś le ć , w c z u ć w d u s z ę tu b y lc ó w — i r ą c z o w s p ó ł
p r a c o w a ć b e z in te r e s o w n ie w c z y s te j in te n c ji.
N ie s te ty n ie w ie lk i z a s tę p ta k p o s tę p o w a ł, — a c i, k tó r z y ta k d z ia ła li, z n a jd u ją n a P o m o r z u u z n a n ie , z a u f a n ie i w ie lk ie p o w a ż a n ie .
O c z y w iś c ie ta c y , k tó r z y u m ie li ty lk o w c z a m b u ł p o tę p ia ć , b u r z y ć , lu b w s z y s tk o p o d y - k ta to r s k u , n a s w o ją m o d lę p r z e r a b ia ć , k tó r z y w y m a g a li li ty lk o p o s łu c h u i k ie r o w n ic tw a , k tó r z y u m ie li ty lk o „ g a d a ć 44, a n ie u m ie li z n iż y ć s ię d o s z a r e j, c z a s e m n a w e t n ie w d z ię c z n e j p r a c y , ta c y u z n a n ia z n a le ź ć i p o ż y te c z n ie d z ia ła ć n ie m o g li.
T a c y , k tó r z y tw o r z y li k lik i p a r ty jn e , k tó r z y z a k u lis o w ą d z ia ła ln o ś ć r o z w ia l i n a s z k o d ę P o m o r z a n , k tó r z y w n o s ili w s p o łe c z e ń s tw o r o z s tr ó j, w a lk i p a tr y jn e , lu b k la s o w e , ta c y te ż , k tó r z y
wysługiwali się potajemoię ©aspnerji, lub sektogi
ani m iłości ani zaufania u całego apoleczenslw a . pom orskiego zdobyć nie m ogli.
Z pow yższego łacno m oże „M ałopolanin zrozum ieć, kogo m y do złych, a kogo do zacnych zaliczam y. U m iem y dobrze odróżniać na tern podłożu dobrych od złych, a zacni w cale się nai potrzebują obaw iać ani nie obaw iają się, by krye tyka złych także ich dotknąć lub ranić m ogła.
— A dlaczego nie przytaczam y nazw isk takich ludzi, których jako m alow artościow ych^ uw aża m y, M ałopelanin bardzo łatw o dom yśleć się m o
że; porobiliśm y często zbyt przykre z tern doś w iadczenia. „M ałopolanin0 w idocznie zalicza się do zacnych przybyszów — i bodaj chciałby zboż
nie w spółpracow ać. Przysłużyłby się bardzo do;
brej spraw ie, gdyby w yszukiw ał szkodników i starał się o usunięcie ich, bo pew nieć łatw iej m u to przyjdzie, niż nam .
„M ałopolanin4* zarzuca nam , jakobysm y um yślnie utrzym yw ali lub w yrabiali dzielnioow ość, niechęć ozy naw et nienaw iść do rodaków innych części Polski, a tw ierdzi, że M ałopolanie w olin są od takiego brzydkiego błędu, przytacza naw et z przedw ojennych czasów faktyczne dow ody.
N a Pom orzu przed w ojną nikt także ani nie pom yślał o dziełnicow ości. W 19z0r. przyj
m ow aliśm y rodaków ze w szystkich okolic i ob
czyzny jako serdecznych braci. D laczego w yro
biła się pew na nieufność i niechęć, w ytłum aczy
łem pow yżej, a zaznaczam , że znani m i i za
przyjaźnieni przybysze ogrom nie ubolew ają, że w ielu z ich bliższych ziom ków sw em postępo
w aniem tak dużo zaw iniło. Ich krytyki byw ają daleko ostrzejsze, niż nasze, bo żal i oburzenie nurtują ich dusze dlatego, że tam ci zepsuli tak dużo, że zaham ow ali w ydajność pracy praw dzi
w ie kulturalnej.
„M ałopolanin4* podnosi zasługi przybyszów . U znajem y, że b. dz. pr. potrzebow ała po
m ocy M ałopolski, by uruchom ić polską adm ini
strację, p. sądow nictw o, polskie szkolnictw o itd.
G dyby M ałopolska na nasze kresy była w y słała ludzi pod każdym w zględem przykładnych i dzielnych, zasłużyłaby sobie u nas na w iecz
ną w dzięczność. N iestety znaczny procent przy
słanych nie odznaczał się potrzebnem i zaletam i ani naw et kw alifikacjam i fachow em i, a z ide
alnych pobudek przyszło do nas nie tak w ielu, jakby się m ogło zdaw ać, raczej przyszli do nas dla kar jery, dla chleba. —
Jeżeli „M ałopolanin** tw ierdzi, że w form ie śzyderczej zdegradow ano lud M ałopolski,... to oczyw iście „M ałopolanin44 nie rozum iał ironji.
L udu M ałopolski i kresów w sch. szczerze m i żal, że został zaniedbany, upośledzony, a iron ja odnosi się do tych, którzy zacofańczym i pom ysłam i chcieliby bodaj doprow adzić też kresy zach. do tak sm utnego, upokarzającego stanu.
N ie obniżać poziom u, Zach, kresów , lecz pod
nosić na w yższy stopień M alopolskę, kresy W sch.
i K ongresów kę, to w inno być zadaniem naszem . T aka była i jest naszych artykułów tendencja.
Jeżeli zaś w M ałopolsce, jak M ałopolanin przyznaje, dużo jest zaniedbań, któż w inien?
C zy w w ielkiej m ierze nie ponoszą w iny tacy, którzy zbyt m ało dbali o zdrow y. postęp i ro zw ój ? Im to podobni chcieliby bodaj też b. dz.
pr. zdegradow ać do poziom u onych zaniedbanych okolic. A tych to dotyczy nasza krytyka, a nie ludu biednego.
Przyznając upośledzenie ludu w M ałopolsce podnosi M ałopolanin inteligencję, w yrobienie po
lityczne i uśw iadom ienie ludu m ałopolskiego.
Przyznaję, że nie byłem w M ałopolsce tak długo, by sobie m ódz na podstaw ie w łasnych studjów w yrobić sąd, lecz w yrabiałem sobie sąd o tam t stosunkach na podstaw ie opow iadań in
teligentnych M ałopolan i czerpałem inform acje już przed w ojną i po w ojnie z referatów i ko- respondeneyj znaw ców tam t. stosunków . Źe m o je zapatryw ania były słuszne, przyznaw ali nie raz sam i M ałopolanie.
M ieliście w M ałopolsce łatw ość i m ożność pielęgnow ania ojczystej m ow y, ojczystych zw y czajów i pam iątek, m ieliście polskie szkolnictw o, m ieliście sam orząd, a polskie kluby w W iedniu nieraz ratow ały strupieszałą A ustrję z zam ętu i oddaw ały H absburgom w ielkie przysługi. U - w ielbiany „W ideń pozw alał w am urządzać na
w et narodow e obchody, — a pozatem ? A jak w yzyskaliście te w szystkie w a ru n k i i m ożli
w ości ?
D laczego to w M ałopohce było stosunkow o w ięcej analfabetów , niż w b. zaborze pruskim ? M ieliście gim nazja praw ie w każdem m ieście, -—
ale nie tw orzyliście szkół zaw odow ych — i w y
tw orzy U ście tzw . proletarjat naukow y, który zniechęcony i rozgoryczony biedą zasilał szeregi radykałów społecznych. — M acie w M ałopolsce b. w ielkie bogactw a w ziem i, a dlaczego nie w y
tw orzyliście polskiego przem ysłu i handlu, by dać ludziom pracę w kraju. D laczego nie za pobiegliście rozdrabnianiu ziem i, a dopuściliście, że w ytw orzył się proletarjat m ałorolny.1? D la czego pozw alaliście na to, że lud w iejski był w yzyskiw any do krw i, aby pew ne kliki się bo
gaciły jego E fw aw ic<, a uw ielbiany zaźydzóny
„W ideń*4 m iał z G alicji najtańszą żyw ność, by przem ysł niem iecko-czeski-żydow ski m iał w G ali
cji najkorzystnieszyrynek zbytu 1 D laczego po
zw oliliście żydow skim propinatorom rozpijać lud, w yzyskiw ać do krw i przez lichw ę i w yw łaszczać z ziem i 1 D laczego w łaśnie w b. G alicji tak du
żo ziem i przeszło w łapy żydow skie? D laczego pozw oliliście, że żydzi rozpanoszyli się w G alicji, że naw et św iątynie najcenniejszych pam iątek narodow ych K raków tak zażydzony, iż żydzi kpią sobie, że Polakom pozostaw iają na w ła
sność ulice i kościoły, a kam ienice na sw oją w łasność przejm ują. D laczegonaw et B ratnia Po
m oc A kad, dostała się pod przew ażne w pływ y żydow skie? N ie m ając upow ażnienia nie m ogę zdradzić nazw iska pew nego w ybitnego, w Pol see i poza granicam i znanego K rakow ianina, któ
ry z żalem i w stydem m ów ił o tam t. stosunkach.
M ałopolska szczyci się nadprodukcją inteli gencji. A cóż ta inteligencja robiła dla ludu, jeżeli tam tak sm utne panow ały stosunki.
W idocznie inteligencja za m ało dbała o do
bro szerokich w arstw ludu. N am nieraz serce się krajało, jeżeli już przed w ojną patrzeliśm y na grom ady bezradnych, lekcew ażąco przez N iem ców traktow anych, w ychodźców , u których niestety nie dostrzegliśm y tejinteligencji, uśw ia
dom ienia i w yrobienia narodow ego i polityczne*
go. Z nana sm ętna piosnka „G órala44 brzm iała i dziś brzm i jeszcze jak bolesne oskarżenie o- nych w pływ ow ych kół galicyjskich, że nie dba
li m im o autonom ji i w pływ ów o popraw ę doli biednego ludu. — G dzież byli w asi w ielcy ludzie, gdzież byli obrońcy upośledzonego, w yzyskiw a
nego, chleba łaknącego ludu ? K rzykliw ie w ie
cow ali w G alicji, przyrzekali złote góry, zakła dali partje i partyjki, by zdobyć fotele poselskie.
A w „W idniu44 kłaniali się do ziem i, ubiegali się o tytuły, dobrze płatne stanow iska, donośne koncesje, tw orzyli tajne i jaw ne koncerny, czy trusty dostaw ow e, — dbali o siebie przedew szy- stkiem i o sw oich bliższych, — a lud — ? N ie przeczę, że byli tam też ludzie idealni, dobrzy patrjoci, praw dziw i m iłośnicy ludu, którzy je
dnak nie doznaw ali niestety dostatecznego po
parcia u sw oich. N a takiem tle faktów różne w ielkości galicyjskie przedstaw iają się niestety nieraz bardzo m izernie.
M ałopolanin tw ierdzi, że lud m ałopolski w y
dal legjon w ybitnych jednostek i takie potężne indyw idualności polityczne, jak B ojko i W itos.
Przyznaję, że pew ne jednostki w sprzyjają
cych w arunkach m ogły się w ybić ponad szary tłum . D ziw ię się, że M ałopolanin w ylicza tylko W itosa i B ojkę. C zy W itos jest taką potężną indyw idualnością, o tern w ątpi bardzo w ielka i- lość polskich patrjotów , a sąd krytyczny w yda o nim tylko przyszłość — i historja. Pew ien spryt i pew ne przyrodzone i nabyte zdolności przyznajem y W itosow i, lecz nie m ożem y przy
znać, by jego całą działalność była idealną i bez
interesow ną.
Przyznajem y, że lud m ałopolski w ykazuje dużo w yrobienia politycznego, jeżeli ono polega na tw orzeniu rozlicznych partyj, które się zaja dle zw alczają. D em agog ja tam św ięcinajw iększe tryum fy. To jednak w edle naszych pojęć jest raczej dow odem bardzo słabego w yrobienia po
litycznego, ba naw et narodow ego, jeżeli naj skrajniejsze kierunki znajdują tam tylu zw olen
ników , jeżeli tam Polacy staw iają się pod kom en dę żydow skich agitatorów , którzy um ieją tak dalece oszołom ić „uśw iadom iony lud44, że zbro
dniczą rękę podnosi przeciw w łasnym braciom , plam i się krw ią bratnią i przyjm uje na się zna
m ię K aina.
Z M ałopolski szerokiem korytem rozlała się cuchnąca w oda partyjności i w alk klasow ych ku nieszczęściu O jczyzny, stam tąd przew ażnie pły nie niesum ienna dem agogja i przeciw państw ow e dążności. M ałopolska w skutek sprzyjających w arunków w ydala pew nieć cały szereg ludzi w ybitnych i zasłużonych, — lecz w ydała w ięcej jeszcze zaślepionych internacjonalistów , skraj nych radykałów , niesum iennych agitatorów i szabesgojów .
B oleje nad tem patrjotyczne społeczeństw o b. zab. pr. a tak sam o b. K ongresów ka, gdzie bodaj w ytw orzyła się w iększaniechęć do pew nej kategorji zuchw ałych zachłannych przybyszów z „M ałopolski, niż na Pom orzu.
„M ałopolanin44tw ierdzi, że um yślnie poniżam lud kresow y. G dyby uw ażniej w czytał sję w m oje w yw ody, byłby zrozum iał, że m oja kryty
ka nie dotyka biednego, ’zaniedbanego — i nie
raz po m acoszem u traktow anego ludu, dla któ
rego dotąd tak m ało czyniono, że naw et nie da
no m u należytej obrony życia i m ienia. A w czyjem że ręku skupiałasię tam w ładza, w yk.kto tam działał ? K to tam upraw iał dem agogję, ba w prost przeciw państw ow ą robotę?C zyż to nie W yzw o*
lenie i kluby m niejszości w 16 tce złączone.
• A skąd W yzw olenie i kluby m niejszościo
w e biorą dla sw ej roboty na kresach W sch. lu
dzi i zasoby? C zyż nie przew ażnie z M ałopol
ski ? D otychczasow e nasze rządy w znacznej m ierze składały się z M ałopolan, — dlaczego
fam fakm alo działały. W adm inistracji kr. W sch’.
bezw ątpienia M ałopolanie stanow ią w iększość,a dlaczego tam tak m ało w 5 latach zdziałali, że tam tejszy lud pozostaje jeszcze w zaniedbanie, że B iałorusinów , L itw inów i R usinów na W sch.
kresach nie um ieli przyciągnąć de Polski i prze
kształcić na lojalnych obyw ateli? Serce się kra je, dusza rozgorycza się, gdy się słyszy, lub czy
ta o panujących tam stosunkach.
Z gadzam się z „M ałopolaninem44 - w tem zdaniu, że trzeba tam zaprow adzić ład, porzą dek, praw orządność, że trzebaw ytępić bezw zglę dnie przeciw państw ow ą agitację, usunąć sam o*
w olę i sam olubstw o, a w nosić praw dziw ie pol ską i chrześcijańską kulturę. T rzeba corychlej znieśó ustaw y? w yjątkow e, jakim i R osja obda rzyła te nieszczęsne kraje, trzeba w prow adzać urządzenia cyw ilizacyjne i kulturalne.
L udu m i żal i Polski m i żal, której przez dotychczasow e działanie pew nych partyj i klik w yrządza się ogrom ne szkody.
M oże postara się M ałopolanin, by z M ało
polski, która w edle jego zdania m a tak dużo w ybitnych działaczy i potężnych indyw idual
ności, poszli tam na kresy W sch. tacy w ybitni ludzie i zabrali się do ideow ej, bezinteresow nej
pracy. D laczegóż to nie poszli na kresy W sch.
tak potężne indyw idualności, jakim i są w edle jego zdania W itos i B ojko? T rzeba ich było tam posiać jako W ojew odów , a nie w puszczać tam D ąbalów , Ł ańcuckich i. t. p.
„M ałopolanie*4przypisują sobie w iększy spryt, prędszą orjentację. T em w ięcej m nie za
dziw ia, że M ałopolanin poznaw szy się na ironji nie zorjentow ał się, w kogo ta ironja godzi.
N ie m iałem zam iaru szydzenia z ludu, m ia
łem zam iar oddania krytyce onych czynników , któreby sw ym i pom ysłam i chciały doprow adzić b. dz. pr. do stanu, w jakim kresy W sch. się znajdują, a sm utne tam t. stosunki służyć m iały do ilustracji, w jakim stanie znaleźć bysm y się m ogli gdyby obniżonopoziomtutejsz. zdobyczy cy
w ilizacyjnych. M oże „M ałopolanin** przybył na Pom orze dopiero niedaw no, w ięc pew nie niezna przyczyn pew nej niechęci, lub uprzedzeń do pe
w nych kategoryj przybyszów .
A jak on, tak też w ielu z przybyłych póź*
niej m oże nie zorjentow ali się w tutejszych sto sunkach, w ięc razi ich krytyka.
Patrzałem na ! różne nadużycia, słyszałem jeszcze w ięcej, w iem , Co boli i rozdrażnia lud
ność tubylczą, w iem , że przem ilczanie niczego nie napraw i, raczej szkodzićby m ogło, gdyż da
w ałoby tym i ow ym okazję i pozory do szkodli w ej, zakulisow ej agitacji. —
Z acni rodacy — przybysze niech zw ażą, źe źli naw arzyli tu dużo złego, w ięc zrażać się nie pow inni, raczej przełam yw ać nieufność przykła- dnem postępow aniem i szczerą, bezinteresow ną
; w spółpracą, a sam i niech dbają o to, by szko
dników dem askow ać i bezw zględnie usuw ać.
N ie potępiam y w czam buł w szystkich, sza
nujem y zacnych i chętnie podam y rękę do zbo żnej w spółpracy dla dobra Pom orza i całej O jczyzny. — Jeżeliw obecnej korespondencji w y liczam cały szereg żalów , nie czynię tego w in
tencji rozdrażnienia, raczej streszczam tylko to, co znane jest i często poruszane ku inform acji za
cnych rodaków , a ku uspokojeniu szerszychkół, które m uszą m iećprzekonanie, że stoim y na strą- ży żyw otnych interesów naszego społeczeństw a pom orskiego, i interesów O jczyzny na kresach zachodnich.
Z acni przybysze w inni w spółdziałać, by na
praw ione zostały krzyw dy Pom orza odn. Pom o
rzanom w yrządzone, w inni dem askow ać szko dników w espół z nam i i potępiać zło. W ybry
ki zaś należy, podaw ać odn. w ładzom i prasie, aby zło radykalnie usunięte zostało.
W tym kierunku działają już niejedni za
cni przybysze, a żyw ię nadzieję, że w szyscy szlachetni i zacni; złączą się ku takiej pożyte
cznej działalności, bo w spólnem i siłam i w ięcej m ożna zdziałać i skuteczniej przeciw staw ić się zakulisow ej robocie pew nych klik, które zacnych, zbożnie i pożytecznie działających przybyszów nie m niej nienaw idzą, niż Pom orzan.
Pom orzanin.
Uzyskaliśmy pożyczkę w Ameryce.
No nareszcie... będzie w Polsce teraz zaraz weselej...
W arszaw a. W ub. piątek w ieczorem roze szła się w kołach finansow ychstolicy w iadom ość o sfinalizow aniu um ow y w spraw ie pożyczki am erykańskiej na sum ę 60,000,000 dolarów . W ia
dom ość ta okazała się niestety przedw czesną.
P raw dą jest, że 12. bm . podpisał nasz poseł w W aszyngtonie. pD r. W róblew ski przedw stępną um ow ę co do pożyczki do w ysokości 50,000,000 dolarów . T erm in w ypłaty tej pożyczki upływ a 15 lutego. Podpisanie tej um ow y jest w ielkim sukcesem w A m eryce, gdyż dow odzi zaufania kapitału am erykańskiego do Pplski.
