Wykorzystanie walorów krajobrazowych doliny wiślanej w rejonie Wilanowa dla rozwoju turystyki

(1)

WartoÅci

krajobrazowe, przyrodnicze

i kulturowe obszaru doliny wiÅlanej

w rejonie Wilanowa

Landscape, natural and cultural values of the Vistula valley in the region of Wilanów

Obszar doliny wiĈlanej w rejonie Wilanowa posiada unikalne wartoĈci krajobrazowe, przyrodnicze i kulturowe w skali Warszawy, co stanowi o jego olbrzymim po- tencjale dla zrównowaĔonej turystyki, rekreacji i wypoczynku. Oma- wiany krajobraz jest jednñ z trzech najwaĔniejszych wielkoprzestrzen- nych kompozycji urbanistycznych w obröbie planu miasta. Kompozy- cja ta oparta jest na naturalnych wa- runkach topograficznych i hydrogra- ficznych doliny Wisäy oraz historycznych, widokowych i funkcjonalnych powiñzaniach pomiödzy dawnñ rezy- dencjñ królewskñ Jana III Sobieskiego z koþca XVII wieku, póĒniejszñ rezy- dencjñ magnackñ i powstaäymi w XIX wieku czterema filialnymi zaäoĔenia- mi paäacowo -ogrodowymi, zlokalizowanymi w obröbie dwóch tarasów doliny rzeki. Poznanie i scharakte- ryzowanie wartoĈci tego krajobrazu pozwoli na wyznaczenie kierunków

zagospodarowania i sposobów udo- stöpniania omawianego terenu, któ- re uwzglödniaè bödñ zarówno jego charakter zabytkowy jak i wartoĈci przyrodnicze. Identyfikacja warto- Ĉci przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych zostaäa przeprowadzo- na na podstawie wizji terenowej oraz analizy materiaäów Ēródäowych do- tyczñcych uwarunkowaþ naturalnych i kulturowych omawianego obszaru.

Charakterystyka

wartoÅci przyrodniczych i krajobrazowych

Natural and landscape values characteristics

Elementem dominujñcym w krajobrazie Wilanowa jest krawödĒ wysoczyzny polodowcowej zwanej Skarpñ Warszawskñ. Przez swo- jñ doĈè znacznñ wysokoĈè¹ umoĔ- liwia dalekie wglñdy w otaczajñ- cy krajobraz. Skarpa stanowi teĔ teren o wysokich walorach przyrodniczych. Zbocza i podstawö skarpy porasta roĈlinnoĈè o charakte- rze grñdowym (Tilio -Carpinetum ty- picum i Tilio -Carpinetum corydale- tosum). U podnóĔa wystöpujñ äñki wilgotne i ĈwieĔe oraz fragmenty lasu olszowo -jesionowego (Circaeo- -Alnetum)². Ze wzglödu na powyĔ- sze walory obszar skarpy, w czö- Ĉci stanowiñcy fragment zaäoĔenia paäacowo -ogrodowego w Ursyno- wie wraz z äñkami u jej podnóĔa, zo- staä uznany w 1996 roku za rezerwat przyrody. Miejscowe plany zagospo-

W yk o rz ys ta ni e w a lo ró w kr a jo b ra zo w yc h d o lin y w iÅ la ne j w re jo ni e W ila no w a d la ro zw o ju tu ry st yk i Ma Ág o rz a ta K a cz yÃ sk a

Utilization of Values of the Vistula Valley Landscape in

Wilanów Region

for Development

of Tourism

(2)

darowania przestrzennego zakäada- jñ zachowanie terenów podskarpowych jako terenów otwartych, peä- niñcych funkcjö otuliny rezerwatu.

Na poäudnie od rezerwatu „Skarpa Ursynowska” zlokalizowany jest rezerwat leĈny „Las Natoliþski” ustanowiony w 1991 roku na obszarze ro- mantycznego parku krajobrazowego zaäoĔonego przez rodzinö Potockich.

Na terenie rezerwatu znajdujñ siö siedliska grñdowe (Tilio -Carpinetum campanuletosum, Tilio -Carpinetum stachyetosum, Tilio -Carpinetum typi- cum), äögowe (Circaeo -Alnetum) oraz zbiorowiska äñkowe wilgotne i Ĉwie- Ĕe (Molinio -Arrhenatheretea)³. Dru- gi z najwaĔniejszych obszarów cen- nych przyrodniczo w rejonie Wilano- wa zwiñzany jest z tarasem zalewo- wym doliny Wisäy i ukäadem jej sta- rorzeczy – rzeki Wilanówki i jezior Wilanowskiego i Powsinkowskiego.

W rozwidleniu rzeki Wilanówki i Ka- naäu Sobieskiego äñczñcego siö z Je- ziorem Wilanowskim zlokalizowany jest rezerwat leĈno -krajobrazowy

„Morysin”, ustanowiony w 1996 roku na obszarze romantyczne- go parku krajobrazowego powiñza- nego kompozycyjnie z zaäoĔeniem paäacowo -ogrodowym w Wilano- wie. Stanowi on cenne przyrodniczo tereny äögu jesionowo -wiñzowego (Ficario -Ulmetum campestris)⁴, cha- rakterystycznego dla Ĕyznych obsza- rów nadwiĈlanych. Z ukäadem naturalnych cieków i zbiorników wodnych w obröbie tarasu zalewowego doliny Wisäy, poäñczonych rowa- mi i kanaäami, zwiñzane sñ teĔ roz-

legäe obszary äñkowe. Oprócz zna- czñcych walorów przyrodniczych, obszary te reprezentujñ duĔe walory krajobrazowe, a drogi i trasy spacerowe zlokalizowane w obröbie tych terenów stanowiñ waĔne ciñgi widokowe umoĔliwiajñce dalekie wglñdy w krajobraz (ryc. 1).

Charakterystyka wartoÅci kulturowych i zabytkowych Cultural and monumental values characteristics

NajwaĔniejsze wartoĈci kulturowe i zabytkowe krajobrazu doliny Wi- säy w rejonie Wilanowa zwiñzane sñ z wielkoprzestrzennñ kompozycjñ krajobrazowñ, stworzonñ przez system powiñzaþ przestrzennych, widokowych i funkcjonalnych pomiödzy rezydencjñ wilanowskñ i skupiony- mi wokóä niej filialnymi zaäoĔenia- mi paäacowo -ogrodowymi rozloko- wanymi w obröbie tarasów lewego brzegu rzeki. Przy krawödzi tarasu nadzalewowego doliny i u jej pod- nóĔa zlokalizowane zostaäo cen- trum ukäadu przestrzennego – za- äoĔenie paäacowo -ogrodowe w Wi- lanowie, poäñczone kompozycyjnie i przestrzennie poprzez rozbudowany ukäad wodny z parkiem w Mory- sinie. ZaäoĔenie paäacowo -ogrodowe w Wilanowie i park w Morysinie wraz z obiektami architektonicz- nymi zlokalizowanymi na ich terenie i na przedpolu paäacowym zo- staäy wpisane do rejestru zabytków w latach 1965–1973, a takĔe ob-

jöte ochronñ jako zaäoĔenie urba- nistyczne Wilanowa i Pomnik Hi- storii (w 1994 r.). WzdäuĔ krawö- dzi wysoczyzny tzw. Skarpy War- szawskiej i u jej podnóĔa usytu- owane zostaäy filialne zaäoĔenia paäacowo -ogrodowe w Gucinie, Ur- synowie i Natolinie (ryc. 2). ZaäoĔe- nie paäacowo -parkowe w Ursyno- wie, w tym zespóä tarasów ze scho- dami, grotñ i pozostaäoĈciami fontan- ny objöte sñ wpisem do rejestru za- bytków z 1965 roku, podobnie jak zespóä paäacowo -parkowy wraz z pa- äacem i budowlami ogrodowymi. Te- ren dawnego ogrodu Gucin -Gaju ob- jöto wpisem do rejestru w 2007 roku.

O wysokich walorach kulturowych krajobrazu doliny Wisäy w rejonie Wilanowa Ĉwiadczñ teĔ za- chowane osie kompozycyjne i widokowe. Gäównñ osiñ kompozycyj- nñ organizujñcñ przestrzeþ tego krajobrazu jest przebiegajñca z zacho- du na wschód OĈ Królewska, stano- wiñca relikt dawnego ukäadu baro- kowego. Pozostaäe dwie osie kompozycyjne wyznaczajñ historyczne trakty äñczñce rezydencjö wilanow- skñ z Gucinem – Aleja Wilanowska oraz z wsiñ i folwarkiem w Wolicy – ulica Klimczaka. PowyĔsze wiel- koprzestrzenne ukäady liniowe pod- legajñ ochronie konserwatorskiej jako czöĈè zaäoĔenia urbanistycznego Wi- lanowa. W krajobrazie Wilanowa za- chowaäa siö teĔ w duĔej mierze histo- ryczna sieè drogowa – szlaki dawnego traktu handlowego prowadzñcego w kierunku Czerska – obecnie ulice Przyczóäkowa (i jej kontynuacja ulica

(3)

1 2 3 4

5 6 7 8

ãukasza Drewny) i Nowoursynowska oraz system dawnych dróg lokalnych, który staä siö podstawñ dla wspóäcze- snej siatki ulic.

WaĔnymi dla krajobrazu doliny Wisäy obiektami kulturowymi sñ tak- Ĕe obiekty sakralne. W bezpoĈred- nim sñsiedztwie rezydencji wilanowskiej znajduje siö KoĈcióä p. w. ćwiö- tej Anny. Z zaäoĔeniem ogrodowym w Gucinie powiñzany kompozycyjnie jest zespóä koĈcielny p. w. ćwiö- tej Katarzyny, jedna z najstarszych parafii Warszawy. Przy ulicy Klim- czaka zlokalizowana zostaäa ćwiñ- tynia OpatrznoĈci BoĔej, co nadaäo nowñ rangö i znaczenie krajobrazo- wi dzisiejszego Wilanowa.

WaĔnymi elementami kulturowego krajobrazu Wilanowa sñ zaäo- Ĕenia dawnych folwarków, stanowiñ- cych zaplecze gospodarcze majñtku wilanowskiego. Zachowaäy siö zabudowania folwarku, towarzyszñce paäacowi w Wilanowie, a takĔe po- jedyncze budynki folwarków Woli- ca i Zawady. Tereny folwarku wilanowskiego sñ objöte ochronñ konser- watorskñ w ramach wpisu do rejestru zabytków zaäoĔenia urbanistycznego Wilanowa. Obszary dawnych folwar-

ków Wolica i Zawady oraz poszcze- gólne zabudowania nie zostaäy wpisane do rejestru zabytków.

Wskazania dla rozwoju zrównowaËonej turystyki oraz

stymulowania form rekreacji i wypoczynku na obszarze doliny wiÅlanej w rejonie Wilanowa

Recommendations for sustainable tourism

development and stimulation of recreation forms within the Vistula valley in Wilanów region

NajwaĔniejszymi elementami krajobrazu doliny, decydujñcymi o jej przydatnoĈci dla rozwoju turystyki sñ: Skarpa Warszawska i pod-

skarpie, tereny nadwiĈlaþskie wraz z ukäadem sieci hydrograficznej, za- drzewieniami äögowymi i obszara- mi äñkowymi oraz zabytkowe zaäo- Ĕenia paäacowo -ogrodowe. Kierunki zagospodarowania i udostöpnienia tych obszarów mieszkaþcom powinny zmierzaè do harmonijnego wyko- rzystania jego walorów z uwzglöd- nieniem wymogów ochrony przyrody i wartoĈci zabytkowych⁵.

Otoczenie Muzeum PaÁacu w Wilanowie

Wilanów Palace Museum surroundings

NajwaĔniejszym obiektem säuĔñcym dla celów turystyki i rekreacji na obszarze Wilanowa jest Muzeum Paäa- cu w Wilanowie, obejmujñce teren zaäoĔenia paäacowo -ogrodowego w Wilanowie i park w Morysinie.

Gäównym problemem zwiñzanym z obsäugñ goĈci odwiedzajñcych muzeum jest niewystarczajñca infrastruktura turystyczna przy obiek- cie. W pobliĔu zabytkowego kompleksu brak jest odpowiedniej ilo- Ĉci parkingów mogñcych pomieĈciè Ryc. 1. WartoĈci krajobrazowe i przyrodnicze obszaru doliny wiĈlanej w rejonie Wilanowa: 1 – Rezerwat Natolin; 2 – Rezerwat Morysin;

3 – Pola Morysiþskie; 4 – Skarpa Warszawska; 5 – Jezioro Wilanowskie; 6 – Rzeka Wilanówka; 7 – ãögi w dolinie Wilanówki; 8 – NabrzeĔe Wisäy Fig. 1. Landscape and natural values of the Vistula valley in Wilanów region: 1 – Natolin Reserve; 2 – Morysin Reserve; 3 – Morysin fields;

4 – Warsaw Scarp; 5 – Wilanów Lake; 6 – the Wilanówka River; 7 – Riparian forests in the Wilanówka River valley; 8 – the Vistula River bank

(4)

zarówno samochody osobowe, jak i autokary oraz dojazdów do obiektu. Problem stanowi teĔ niewystar- czajñca liczba i maäo zróĔnicowana oferta obiektów gastronomicznych i sklepów z pamiñtkami, a takĔe brak przestrzeni potrzebnej do rozszerze- nia dziaäalnoĈci kulturalnej i edukacyjnej muzeum.

Jednñ z koncepcji poprawy funkcjonowania muzeum, jako obiektu säuĔñcego turystyce i rekreacji oraz wzbogacenia oferty edukacyjnej i kulturalnej, jest zachowanie i ochrona reliktowych elemen- tów krajobrazu rolniczego, takich jak folwark wilanowski, pola uprawne i äñki w rejonie rezydencji wilanowskiej i parku w Morysinie oraz stwo- rzenie dla nich programu, dziöki któ- remu zostanñ one wäñczone do programu muzealnego⁶. WyĔej wymie- nione tereny powinny zostaè przeznaczone dla ekspozycji muzeal-

nych o charakterze rolniczym i zwiñ- zanym z produkcjñ rolno -spoĔywczñ (odtwarzanie dawnych technik upra- wowych i hodowlanych, historycznych technologii przetwórstwa, pre- zentacja dawnych maszyn i narzö- dzi rolniczych oraz form rzemieĈl- nictwa). Zabudowania dawnego folwarku oraz przedpola paäacowego mogäyby säuĔyè teĔ organizacji róĔ- nego typu warsztatów i lekcji muze- alnych dla uczniów szkóä. Pozwoli- äoby to ukazaè caäoksztaät rezydencji wilanowskiej – nie tylko teren o charakterze reprezentacyjnym i ozdob- nym (paäac i otaczajñce go zaäoĔe- nie ogrodowe), ale teĔ obszary pro- dukcyjne, z których czerpane byäy dochody na jej utrzymanie.

WaĔnym zagadnieniem zwiñ- zanym z rozwojem muzeum jest teĔ udostöpnienie i umiejötne wykorzystanie zabytkowego parku – rezerwatu przyrody Morysina, uwzglöd-

niajñce wymogi ochrony jego war- toĈci przyrodniczych i kulturowych.

W planie ochrony Morysina nale- Ĕy uwzglödniè zarówno zachowanie najwaĔniejszych elementów jego kompozycji parku krajobrazowego, jak i pielögnacjö upraw leĈnych. Sñ- siadujñce z parkiem äñki, zlokalizowane na póänoc i póänocny zachód od niego oraz po wschodniej stronie Jeziora Wilanowskiego, mogñ säuĔyè jako miejsce imprez plenerowych oraz rekreacji i wypoczynku dla mieszkaþców Wilanowa. Te- ren przedpola paäacowego powinien wypeäniè program zwiñzany z recep- cjñ i obsäugñ turystów oraz funkcja- mi pomocniczymi dla muzeum. Ko- rzystne byäoby teĔ usytuowanie par- kingów dla goĈci odwiedzajñcych hi- storycznñ rezydencjö po jej póänoc- nej i poäudniowej stronie.

1 2 3 4

5 6 7 8

(5)

Otoczenie Jeziora Powsinkowskiego Powsinkowskie Lake surroundings

Szczególnie duĔy potencjaä dla turystyki, rekreacji i wypoczynku posia- dajñ tereny zwiñzane z ukäadem hy- drograficznym tarasu zalewowego, które obecnie czösto nie sñ odpo- wiednio przystosowane do peänienia wyĔej wymienionych funkcji. Brak odpowiedniego zagospodarowania tych terenów i wyraĒnie okreĈlonych zasad ich udostöpniania powodu- je degradacjö ich wartoĈci przyrod- niczej i kulturowej. WäaĈciwe zagospodarowanie tych terenów uwzglöd- niajñce potrzebö zachowania walo- rów przyrodniczych przyczyni siö do rozwoju zrównowaĔonej turystyki na omawianym obszarze. Czö- Ĉciñ omawianych terenów jest obszar zwiñzany z Jeziorem Powsinkow- skim. Obecnie na obszarze zachodniego nabrzeĔa jeziora zrealizowane zostaäy niektóre z elementów opraco- wanej dla gminy Warszawa -Wilanów koncepcji zagospodarowania tych te- renów dla celów rekreacji⁷, takie jak ciñg pieszo -jezdny ze ĈcieĔkñ rowe- rowñ oraz infrastruktura techniczna.

Niestety wiökszoĈè z tych elemen- tów, przede wszystkim wyposaĔe- nie, ulegäa do tej pory zniszczeniu lub jest w bardzo zäym stanie. Pozo- staäe elementy opracowania nie zo- staäy zrealizowane. Korzystne byäo- by powrócenie do wyĔej wspomnia- nej koncepcji oraz wykorzystanie

nawiñzujñcych do niej zaäoĔeþ pro- jektowych dla wschodniego nabrze- Ĕa jeziora⁸. Koncepcje te przewidu- jñ wprowadzenie na omawianym obszarze funkcji dydaktycznej (prowa- dzenie „plenerowych lekcji” w za- kresie botaniki, zoologii, fitosocjo- logii, ochrony krajobrazu i ochrony przyrody, wytyczenie ĈcieĔki przy- rodniczej wzdäuĔ brzegu jeziora oraz aranĔacja klasy na wolnym powie- trzu ze stolikami i äawkami). Plano- wane jest teĔ wprowadzenie niezböd- nej infrastruktury (tablice informujñ- ce o skäadnikach Ĉrodowiska przy- rodniczego i zjawiskach przyrodniczych, drogowskazy, kosze na Ĉmie- ci, punkty informacyjne z mapami terenu, parkingi, urzñdzenia sanitarne) oraz elementów wyposaĔenia takich jak place zabaw dla dzieci, przystaþ dla äódek, pomosty wypoczynkowo- -widokowe i przeznaczone do poäo- wu ryb. Projekt uwzglödnia teĔ wy- grodzenie wybranych skupin drzew i krzewów jako enklaw – ostoi dla zwierzñt, ochrona pasa szuwarów i roĈlin przywodnych oraz stworze- nie sztucznych wysp z miejscami lö- gowymi dla ptaków.

Tereny nabrzeËy WisÁy The Vistula River bank

Dla rozwoju zrównowaĔonej turystyki i poprawy funkcjonowania rekre- acyjnego omawianego obszaru zna- czñcy wpäyw majñ tereny nabrzeĔy Wisäy. Zagospodarowanie tych te- renów powinno uäatwiè dostöp pu-

bliczny do rzeki i jej wykorzystanie dla celów wypoczynkowych i rekre- acyjnych. PoĔñdane byäoby utworze- nie przystani rzecznych oraz przepra- wy promowej przez Wisäö. Na brze- gach rzeki powinny zostaè uksztaä- towane plaĔe przeznaczone do wypoczynku dla mieszkaþców Wilano- wa i turystów, wyposaĔone w obiekty obsäugi turystycznej. Cenny przyrodniczo teren o charakterze ziele- ni naturalnej stanowi obszar wysy- piska popioäów przy ulicy Wäóki.

Wskazane byäoby zagospodarowanie tego terenu na cele turystyczno- -rekreacyjne⁹.

System tras rowerowych, spacerowych i konnych oraz szlak komunikacji wodnej System of bicycle lanes, routes for pedestrians and horse riding, and water communication trail

WaĔnym elementem zwiñzanym z rozwojem turystyki i rekreacji na terenach doliny jest sieè komunika- cyjna, która pozwala na odpowied- nie sterowanie ruchem turystycznym i kontrolowanie jego natöĔenia. Zna- czñcñ rolö w rozwoju zrównowa- Ĕonej turystyki na obszarze doliny moĔe odegraè ukäad ĈcieĔek rowerowych i pieszych szlaków turystycz- nych rozbudowany w oparciu o ist- niejñcñ sieè, linia kolejowa wzdäuĔ Waäu Zawadowskiego¹⁰ oraz poten- cjalny szlak wodny biegnñcy dolinñ

(6)

rzeki Wilanówki i poäñczonych jezior i cieków wodnych. WyĔej wymienio- ne trasy komunikacyjne mogñ ukie- runkowaè ruch turystyczny na czösto niezaktywizowane tereny, atrakcyjne dla rekreacji i wypoczynku i jedno- czeĈnie bardziej odporne na antro- popresjö. W ten sposób ograniczony zostaäby dostöp do terenów najbar- dziej wartoĈciowych pod wzglödem przyrodniczym i szczególnie wraĔli- wych na antropopresjö.

Obecnie na omawianym terenie istniejñ jedynie ĈcieĔki rowerowe towarzyszñce gäównym dro- gom jezdnym – ulicy Przyczóäko- wej, Alei Wilanowskiej, ulicy Sobie- skiego i Nowoursynowskiej (na odcinku od ul. Arbuzowej do ul. Ci- szewskiego). Ograniczajñ siö w za- sadzie do jednego ciñgu komunika- cyjnego prowadzñcego od Powsina w kierunku Mokotowa. Problemem jest brak ciñgäoĈci niektórych szla- ków (np. wzdäuĔ ul. Nowoursynow- skiej) oraz brak powiñzaþ komunika- cyjnych miödzy terenami potencjal- nie atrakcyjnymi dla rekreacji i wypoczynku. Konieczne wydaje siö rozbu- dowanie systemu tras rowerowych¹¹ o ĈcieĔki poprowadzone wzdäuĔ naj- waĔniejszych ulic w obröbie nowo- powstajñcych osiedli mieszkaniowych na tarasie nadzalewowym doliny. UmoĔliwi to powiñzanie tarasu z obszarem wysoczyzny. Ciñg rowe- rowy powinien teĔ przebiegaè przez tereny äñk wilanowskich u podnóĔa Skarpy Warszawskiej. Wskazane by- äoby teĔ przedäuĔenie ĈcieĔki wzdäuĔ ulicy Przyczóäkowej (ulica Wiertni-

cza) w kierunku Mokotowa, co sta- nowiäoby alternatywne poäñczenie komunikacyjne do ĈcieĔki przebiega- jñcej wzdäuĔ ulicy Sobieskiego, która stanowi jeden z najczöĈciej uczösz- czanych szlaków rowerowych War- szawy¹². Podstawowñ rozbudowñ ukäadu ĈcieĔek rowerowych na terenie wysoczyzny powinno byè nada- nie ciñgäego charakteru trasie popro- wadzonej wzdäuĔ Skarpy Warszaw- skiej w oparciu o przebieg ulicy No- woursynowskiej. Znaczñcej rozbudowy wymaga sieè ĈcieĔek na obszarze tarasu zalewowego. Trasy rowerowe powinny zostaè wytyczone wzdäuĔ gäównych poäñczeþ dro- gowych na tym terenie (ulic Sytej, Bruzdowej, Jarej, Glebowej, Biedron- ki, ãuczniczej oraz jej przedäuĔenia – ulicy Spiralnej). ćcieĔki prostopa- däe do ukäadu tarasów zapewniñ po- äñczenie obszaru Wilanowa z terenami poäoĔonymi nad Wisäñ. Uzu- peänieniem wyĔej opisanego ukäadu ĈcieĔek rowerowych powinny byè trasy wytyczone w oparciu o ukäad hydrograficzny tarasu zalewowego.

Przede wszystkim naleĔy uwzglöd- niè juĔ istniejñce i projektowane ciñ- gi pieszo -jezdne wzdäuĔ nabrzeĔa Je- ziora Powsinkowskiego (ryc. 3).

Uzupeänieniem ukäadu tras rowerowych powinny byè szlaki spacerowe. Gäówne szlaki spacerowe powinny zostaè wyznaczone w oparciu o istniejñcy i projektowany ukäad tras rowerowych. Konieczne jest teĔ wyznaczenie tras pieszych na terenach zwiñzanych z ukäadem hydrograficz- nym tarasu zalewowego oraz na ob-

szarze Morysina z uwzglödnieniem wymogów ochrony wartoĈci przyrodniczych wymienionych terenów.

Oprócz ĈcieĔek rowerowych i tras spacerowych waĔnym elementem systemu szlaków turystycz- nych moĔe staè siö szlak komunikacji wodnej. Istniejñcy ukäad poäñczo- nych cieków wodnych i jezior powinien zostaè wykorzystany do stwo- rzenia szlaku wodnego dla kajaków i gondoli. W szlak ten powinny zo- staè wäñczone Jeziora Lisowskie i Pod Morgami w sñsiadujñcym z Wilano- wem Powsinie, Jeziora Powsinkow- skie i Wilanowskie, rzeka Wilanów- ka oraz Jeziora Czerniakowskie i Sie- lanka poäoĔone na póänoc od zabytkowego kompleksu Wilanowskiego.

Omawiany obszar to takĔe atrakcyjny teren dla turystyki konnej.

Na terenie Wilanowa Zachodniego dziaäa Klub JeĒdziecki „Stajnia Wila- nów”. RównieĔ pierwotne zaäoĔenia projektowe nowopowstajñcych osiedli mieszkaniowych Wilanowa Za- chodniego przewidywaäy lokaliza- cjö na terenach podskarpowych klu- bu jeĒdzieckiego oraz wytyczenie tras do jazdy konnej wzdäuĔ gäów- nych dróg jezdnych (ulic Klimczaka, Przyczóäkowej i odcinka Osi Królew- skiej). Wskazane byäoby wyznaczenie tras dla turystyki konnej na ob- szarach äñk u podnóĔa Skarpy War- szawskiej, a takĔe na terenach äñko- wych w obröbie tarasu zalewowego.

(7)

Ryc. 3. System tras rowerowych, spacerowych i konnych oraz szlak komunikacji wodnej: 1 – Trasy dla turystyki pieszej; 2 – Trasy rowerowe;

3 – Ukäad cieków i zbiorników wodnych mogñcych stworzyè szlak komunikacji wodnej; 4 – Linia kolejowa wzdäuĔ Waäu Zawadowskiego;

5 – Tereny, które mogñ zostaè wykorzystane do jazdy konnej

Fig. 3. System of bicycle lanes, routes for pedestrians and horse riding and water communication trail: 1 – Routes for pedestrians; 2 – Bicycle lanes;

3 – System of water flows and lakes which potentially constitutes water communication trail; 4 – Railway along Zawadowski Embankment;

5 – Terrains which can be used for horse riding

(8)

Podsumowanie

Conclusion

Krajobraz kulturowy doliny wi- Ĉlanej w rejonie Wilanowa oraz znaj- dujñce siö w jego obröbie obiekty zabytkowe i cenne tereny przyrodnicze stanowiñ doskonaäe zaplecze rekreacyjne dla tej czöĈci miasta. Ich wäa- Ĉciwe wykorzystanie mogäoby przy- czyniè siö do odciñĔenia istniejñcych w sñsiedztwie obiektów przeznaczo- nych do rekreacji i wypoczynku, takich jak Park Kultury w pobliskim Po- wsinie czy rezerwat Las Kabacki, ob- legane przez mieszkaþców poäudnio- wych dzielnic Warszawy i turystów.

Konieczna jest poprawa funkcjonowania zabytkowych zaäoĔeþ paäacowo- -parkowych, z uwzglödnieniem szcze- gólnej roli edukacyjnej i kulturalnej Muzeum Paäacu w Wilanowie. Ogra- niczenie dziaäaþ w omawianym krajobrazie do zabiegów czysto ochron- nych zmniejsza rolö zespoäu zabytkowego w urbanistycznym otoczeniu.

Brak wytycznych wyznaczajñcych kierunki ksztaätowania zabytkowych za- äoĔeþ paäacowo -ogrodowych przyczy- nia siö do ich degradacji i zatracania przez nie wartoĈci historycznych, ar- tystycznych i kulturowych, co moĔna zaobserwowaè na przykäadzie Guci- na czy Morysina.

Maägorzata Kaczyþska Katedra Sztuki Krajobrazu

Szkoäa Gäówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Landscape Art Department Warsaw University of Life Sciences

Przypisy

1 WysokoĈè skarpy na tym obszarze wynosi od 5 do 18 m, a Ĉredni kñt nachylenia 24°. Däu- goĈè skarpy na odcinku ursynowskim wynosi okoäo 4 km. Za: Majdecki L., 1996, Studium ochrony Ĉrodowiska przyrodniczo -kulturowego i krajobrazu zachodniego obszaru gminy Wila- nów, maszynopis, Warszawa.

2 Wysocki Cz., Budzikowski H., 1996, Ro- ĈlinnoĈè Skarpy Warszawskiej na odcinku miö- dzy ulicñ Arbuzowñ a Ciszewskiego [w:] „Skar- pa Ursynowska, Przeglñd Naukowy Wydziaäu Melioracji i InĔynierii ćrodowiska”, z. 9, Wyd.

SGGW, Warszawa, s. 77 -82.

3 Studium Uwarunkowaþ i Kierunków Za- gospodarowania przestrzennego Gminy War- szawa – Wilanów, 2001, Urzñd Dzielnicy Wi- lanów, Warszawa.

4 Op. cit. 2001.

5 Opisane wskazania dla rozwoju zrównowa- Ĕonej turystyki oraz stymulowania form rekreacji i wypoczynku na obszarze doliny wiĈla- nej w rejonie Wilanowa zostaäy wykorzysta- ne w Projekcie planu ochrony Wilanowskiego Parku Kulturowego.

6 Rylke J., Turczynowicz T., Królikowski J., Ozimek K., Gawryszewska B., Kaczyþska M., Melnyk T., Dziöcioä J., 2007, Opracowa- nie analizy potencjaäu dawnej rezydencji wi- lanowskiej, w tym terenów Muzeum paäacu w Wilanowie, jako czynnika organizujñcego äad przestrzenny poäudniowej czöĈci Warsza- wy oraz opracowanie koncepcji kluczowej roli terenów muzeum w powstajñcym wokóä krajo- brazie miejskim. Koncepcja projektowa wy- konana na zlecenie Muzeum Paäacu w Wila- nowie, Warszawa.

7 Ozimkowska L., Wojtatowicz J., 2001, Kon- cepcja zagospodarowania Jeziora Powsinkow- skiego z 07.06.2001; Projekt techniczny dróg i placów nabrzeĔa Jeziora Powsinkowskiego i Projekt techniczny szaty roĈlinnej nabrzeĔa Jeziora Powsinkowskiego z 25.07.2001 (Au- torska Pracownia Architektury Krajobrazu

„Aster -Park” s.c.).

8 Ozimkowska L., Wojtatowicz J., 2007, Opracowanie zaäoĔeþ do projektowania wschodniej czöĈci Jeziora Powsinkowskiego z 04.06.2007 (Autorska Pracownia Architek- tury Krajobrazu „Aster -Park” s.c.).

9 Opracowanie analizy potencjaäu dawnej re- zydencji wilanowskiej (...) op. cit.

10 Waä Zawadowski przebiega wzdäuĔ brzegu Wisäy.

11 ZaäoĔenia rozbudowy systemu ĈcieĔek rowerowych zostaäy ujöte w Studium uwarunkowaþ i kierunków zagospodarowania przestrzennego m. st. Warszawy. Uchwaäa Rady m.st. Warsza- wy nr LXXXII/2746/2006 z dn. 10.10.2006 r.

12 Wedäug Studium uwarunkowaþ i kierunków zagospodarowania przestrzennego m. st. War- szawy.