Projektowanie systemów informacyjnych

Projektowanie systemów informacyjnych

Ewa Stemposz, Kazimierz Subieta Instytut Podstaw Informatyki PAN, Warszawa

Polsko-Japońska Wyższa Szkoła Technik Komputerowych, Warszawa

Wykład 1

Pojęcia wstępne

Model przypadków użycia

Zalecana literatura

 E. Stemposz, K. SUBIETA: Slajdy do wykładu “Projektowanie systemów informacyjnych”

 J. Płodzień, E. Stemposz: Analiza i projektowanie systemów informatycznych, wydawnictwo PJWSTK, 2003 i wydanie II-gie rozszerzone 2005

 M. Śmiałek: Zrozumieć UML 2.0 Metody modelowania obiektowego, Helion, 2005

 S. Wrycza, B. Marcinkowski, K. Wyrzykowski: Język UML 2.0 w modelowaniu systemów informatycznych, Helion 2005

 OMG Unified Modeling Language. Specification, Version 1.5, Version 2.0, The Object Management Group, 2003, http://www.omg.org

M. Fowler, K. Scott: UML Distilled, Addison-Wesley 1997

 J. Rumbaugh, I. Jacobson, G. Booch: The Unified Modeling Language Reference Manual, Addison-Wesley, 1999

 T. Quatrani: Visual Modeling with Rational Rose 2000 and UML, Addison- Wesley, 2000

 K. SUBIETA: Obiektowość w projektowaniu i bazach danych, Akademicka Oficyna Wydawnicza PLJ, 1998

Zagadnienia

 Notacja

 Analiza aktorów

 Analiza przypadków użycia

 Relacje między przypadkami użycia

 Związek uogólnienia między aktorami

 Określanie aktorów

 Określanie przypadków użycia

 Dokumentowanie przypadków użycia

 Diagram interakcji dla przypadku użycia

 Podsumowanie

Model przypadków użycia:

Klasyfikatory; wystąpienia klasyfikatorów Prezentowanie diagramów

Stereotypy; komentarze

Związki pomiędzy elementami modelowania

Prezentowanie diagramów

nagłówek

Diagramy mogą być prezentowane w formie:

- obramowanej, gdzie diagram jest otoczony prostokątną ramą zawierającą nagłówek

nagłówek-diagramu=(rodzaj) nazwa-diagramu (parametry)

rodzaj – wyróżnik diagramu

nazwa – odzwierciedlająca merytoryczną zawartość diagramu

parametry – parametry kluczowe dla danego diagramu

Nazwa jest obligatoryjnym elementem składowym nagłówka;

rodzaj i parametry są elementami nieobligatoryjnymi.

Stereotypy; komentarze

Stereotypy: mechanizm rozszerzalności UML. Stereotypy są wykorzystywane do meta- klasyfikacji elementów modelu.

Notacja:

«

»

Przykłady stereotypów:

P1 ^«include» P2 P3 ^«extend» P4

Komentarze: mechanizm rozszerzalności UML. Komentarze są wykorzystywane do wprowadzania do diagramu adnotacji przypisanych do fragmentu modelu.

tekst adnotacji

Klasyfikatory; wystąpienia klasyfikatorów

Klasyfikator: kategoria modelowania UML, stanowiąca uogólnienie grupy bytów o podobnych własnościach; pojęcie klasyfikatora odnosi się do każdego rodzaju diagramów UML.

Notacja: zależna od rodzaju diagramów

Wystąpienie klasyfikatora (instacja klasyfikatora): odpowiada konkretnemu bytowi z grupy bytów charakteryzowanych przez dany klasyfikator

Notacja: zazwyczaj zgodna z notacją klasyfikatora; różnice występują głównie w nazwach wystąpień: nazwa_własna_danego_bytu : nazwa_klasyfikatora

nazwisko : string wiek : integer

Osoba

nazwisko = ” Nowak”

wiek = 35

O-Nowak : Osoba

klasyfikator wystąpienie klasyfikatora

Związki pomiędzy elementami modelowania (1)

Na diagramach UML występują cztery rodzaje związków pomiędzy elementami modelowania: uogólnienie, asocjacja, zależność, realizacja.

Uogólnienie (generalizacja): występuje pomiędzy klasyfikatorem ogólnym a klasyfikatorem specjalizowanym

Notacja:

Asocjacja: opisuje powiązania pomiędzy wystąpieniami klasyfikatorów (również pomiędzy różnymi wystąpieniami tego samego klasyfikatora)

Notacja:

klasyfikator ogólny klasyfikator

specjalizowany

klasyfikator klasyfikator

Związki pomiędzy elementami modelowania (2)

Zależność: jest związkiem pomiędzy takimi dwoma elementami modelowania, dla których zmiana jednego elementu (u dostawcy usług) może skutkować

koniecznością wprowadzenia zmian do elementu drugiego (u klienta usług)

Notacja:

Realizacja: to związek pomiędzy klasyfikatorami, gdzie jeden z klasyfikatorów opisuje kontrakt, a drugi określa sposób realizacji tego kontraktu

Notacja:

dostawca usług klient

usług

klasyfikator określający sposób realizacji kontraktu

klasyfikator

opisujący kontrakt

Co?

Jak?

Modele wg Jacobsona

Model przypadków użycia: definiuje zarówno zewnętrze systemu (aktorzy ≡ systemy zewnętrzne ≡ kontekst systemu), jak i jego wnętrze (przypadki użycia); służy określeniu zachowań systemu w odpowiedzi na akcje pochodzące z otoczenia systemu.

Obiektowy model dziedziny: odwzorowywuje byty świata rzeczywistego (dziedziny problemowej ≡ dziedziny przedmiotowej) w obiekty istniejące w systemie.

Obiektowy model analityczny: podzbiór modelu dziedziny (dotyczy konkretnego zastosowania).

Model projektowy (logiczny): opisuje założenia przyszłej implementacji.

Model implementacyjny (fizyczny): reprezentuje implementację systemu.

Model testowania: określa plan testów, specyfikuje procedury, dane testowe, raporty.

Modele wymagają odpowiednich procesów do ich tworzenia

 Proces analizy wymagań, składa się z dwóch podprocesów:

- proces modelowania przypadków użycia

- proces analizy związany z budową obiektowego modelu analitycznego

 Proces projektowania

 Proces implementacji

Model analityczny

Model analityczny z reguły wykracza poza zakres odpowiedzialności systemu.

Zakres

odpowiedzialności systemu

Model analityczny Celem budowy modelu analitycznego może być

wykrycie tych fragmentów dziedziny problemu, których wspomaganie za pomocą innego

oprogramowania będzie szczególnie przydatne.

 Ujęcie w modelu pewnych elementów dziedziny problemu nie będących częścią systemu czyni model bardziej zrozumiałym. Przykładem jest ujęcie w modelu systemów zewnętrznych, z którymi system ma współpracować.

 Na etapie modelowania może nie być jasne, które elementy modelu będą realizowane przez oprogramowanie, a które w sposób sprzętowy lub ręcznie.

Dziedzina problemu Dostępne środki mogą nie pozwolić na

realizację systemu w całości.

Przyczyny:

Model wymagań

 Model przypadków użycia

 Obiektowy model analityczny Składowe:

Model przypadków użycia został oparty o dwa podstawowe pojęcia:

Aktor

Przypadek użycia

Reprezentuje rolę, którą może grać w systemie jakiś jego użytkownik, np. kierownik, urzędnik, klient.

Reprezentuje sekwencję operacji (realizowanych przez system), niezbędnych do wykonania zadania zleconego przez aktora, np. potwierdzenie pisma, złożenie

zamówienia, itp.

Aktorem jest dowolny byt z otoczenia systemu, który uczestniczy w interakcji z

systemem. Każdy potencjalny aktor może wchodzić w interakcję z systemem na pewną liczbę jemu właściwych sposobów. Każdy z tych sposobów nosi nazwę przypadku użycia i reprezentuje przepływ operacji w systemie związany z obsługą zadania zleconego przez aktora w procesie interakcji.

Notacja

Przypadek użycia: Powinien mieć unikatową nazwę, opisującą przypadek użycia z punktu widzenia jego zasadniczych celów.

Czy lepiej jest stosować nazwę opisującą czynność (“wypłata pieniędzy”/„wypłacanie pieniędzy”) czy polecenie (“wypłać pieniądze”) − zdania są podzielone.

Aktor: Powinien mieć unikatową nazwę.

Interakcja: Ilustruje związek asocjacji zachodzący pomiędzy przypadkiem użycia (systemem) a aktorem.

Blok ponownego użycia: Wewnętrzny fragment systemu, używany przez kilka przypadków użycia; blok ponownego użycia nie jest elementem UML.

Relacja typu

«

»

«

»

Nazwa diagramu wraz z nagłówkiem i ramą: ud (ang. use case diagram) – wyróżnik diagramu.

Weryfikacja klienta Wypłata pieniędzy

ud Obsługa klienta

«include»

Klient

Aktor − kto (co) może wystąpić w roli aktora?

Metoda przypadków użycia wymaga od analityka określenia wszystkich aktorów związanych z planowanym wykorzystywaniem projektowanego systemu, innymi słowy wymaga ustalenia zbioru “przyszłych użytkowników systemu”.

Zazwyczaj aktorem jest osoba, ale może nim być także pewna organizacja (np. biuro prawne), inny system komputerowy lub urządzenie. Aktor modeluje grupę osób

pełniących pewną rolę, a nie konkretną osobę. Jedna osoba może wchodzić w interakcję z systemem z pozycji wielu aktorów; np. być zarówno sprzedawcą, jak i klientem. I

odwrotnie, jeden aktor może odpowiadać wielu konkretnym osobom, np. aktor “strażnik budynku”.

(2) Aktor jest pierwotną przyczyną napędzającą przypadki użycia. Jest sprawcą zdarzeń powodujących uruchomienie przypadku użycia, jest też odbiorcą danych wyprodukowanych przez przypadek użycia. Sprawca zdarzeń? Czy np. klient, nie posiadający bezpośredniego dostępu do funkcji systemu jest aktorem?

(1) Czy system może być aktorem sam dla siebie? Aktor to przecież, zgodnie z definicją, byt z otoczenia systemu.

(3) Aktor pasywny a interakcja z systemem ?

Analiza aktorów

Wyjaśnienie różnicy pomiędzy pojęciem „konkretny użytkownik” a pojęciem „aktor”:

Konkretny użytkownik

Aktor Przypadek użycia

Może grać rolę zleca

Jan Kowalski Adam Malina Konkretny gość Konkretny klient

Administrator systemu Pracownik

Osoba informowana Klient

Przeładowanie systemu Wejście z kartą i kodem

Uzyskanie informacji ogólnych

Wypłata z konta

Wykorzystanie stereotypów dla aktorów

Aktor: system zewnętrzny

_System

ubezpieczeń

Aktor: czas

1-szy dzień

roku

Klient

«actor»

Klient

Aktor: człowiek, grupa ludzi,

organizacja Klient

Przykład diagramu przypadków użycia (1)

Wpłata pieniędzy

Wypłata pieniędzy

Czy klient jest aktorem dla przypadku użycia: wpłata pieniędzy – to zależy od konkretnego systemu. W operacjach wpłaty i wypłaty pieniędzy mogą uczestniczyć także inni aktorzy, np.

kasjer. Możemy go dołączyć jako kolejny element rozbudowujący nasz model.

Klient

Klient Kasjer

?

Wpłata pieniędzy

Wypłata pieniędzy alternatywna notacja dla przypadków użycia

Przykład diagramu przypadków użycia (2)

ud Automat do sprzedaży papierosów

Zakup paczki papierosów

Uzupełnienie towaru

Wykonanie operacji pieniężnej

Sporządzenie raportu

Klient

Operator

Kontroler

Liczność związków asocjacji

ud Automat do sprzedaży papierosów

Zakup paczki papierosów

Uzupełnienie towaru

Wykonanie operacji pieniężnej

Sporządzenie raportu

Klient

Operator

Kontroler

1 *

*

*

*

*

1 1

1

1

Oznaczanie kierunków interakcji

ud Automat do sprzedaży papierosów

Zakup paczki papierosów

Uzupełnienie towaru

Wykonanie operacji pieniężnej

Sporządzenie raportu

Klient

Operator

System archiwizujący

Relacje między przypadkami użycia (1)

Przypadki użycia mogą być konstruowane w dowolnej kolejności, chyba że występują między nimi związki zależności typu

«

»

«

»

P1

«

»

P1

«

»

Przebieg podstawowy (sekwencyjny): P1 zawsze włącza (używa) P2, zwane tu przypadkiem włączanym.

Przebieg opcjonalny (alternatywny): P1 jest czasami rozszerzane o P2, zwane tu przypadkiem rozszerzającym (inaczej: P2 czasami rozszerza P1). Sformułowanie

“czasami” oznacza, że warunek na wywołanie P2 musi być spełniony, aby P2 zostało wywołane z P1. O ile warunek nie został wyspecyfikowany − co jest dopuszczalne − P2 będzie wywołane zawsze.

W obu poniższych diagramach P1, nazywane tu przypadkiem bazowym, zawsze występuje jako pierwsze w kolejności działania.

Relacje między przypadkami użycia (2)

«include» wskazuje na wspólny fragment wielu przypadków użycia (wyłączony “przed nawias”); jest wykorzystywane w przebiegach

podstawowych (przypadek włączany jest zawsze wykonywany) − strzałka jest skierowana w stronę przypadku włączanego

«extend» jest wykorzystywane w przebiegach opcjonalnych

(przypadek rozszerzający nie zawsze będzie wykonywany) − strzałka jest skierowana w stronę przypadku bazowego

Naprawa samochodu Przegląd

samochodu

Sprzedaż samochodu Rejestracja

klienta

«

»

«

» «

»

Umycie samochodu

«

»

Przyholowanie samochodu

«

»

«

»

Relacje między przypadkami użycia (3)

Punkty rozszerzające (extension points)

Umożliwiają podanie warunków wymaganych do użycia przypadków rozszerzających („opcjonalnych”).

Umycie samochodu

«

»

Przyholowanie samochodu

«

»

«extend»

Naprawa samochodu extension points:

Samochód poza warsztatem Samochód wymaga przeglądu

Przegląd samochodu extension points:

Samochód jest brudny

extension point:

Samochód poza warsztatem

extension point:

Samochód wymaga przeglądu

extension point:

Samochód jest brudny

Relacje między przypadkami użycia (3)

Uwaga: Zabronione jest łączenie relacją «include» (czy «extend») przypadków użycia występujących w różnych przebiegach systemu, jak np. na poniższym diagramie.

Klient

Dostawca

Złożenie zamówienia

Realizacja zamówienia

«

»

Między złożeniem zamówienia a jego realizacją z reguły upływa trochę czasu.

Związek uogólnienia między aktorami (1)

Np. Pracownik administracji dziedziczy dostęp do przypadków użycia

wyspecyfikowanych dla każdego pracownika, oraz ma dostęp do przypadków związanych z jego własnym, specyficznym sposobem wykorzystywania systemu.

Osoba

Pracownik Gość

Księgowa Pracownik

administracji

Związek uogólnienia między aktorami (2)

Obsługa konta klienta

Informowanie o stanie konta klienta

Inicjalizacja karty klienta

Weryfikacja karty i kodu klienta ud Automat do operacji bankowych

«

»

«

»

«

»

Podsystem zarządzania bazą

danych banku

Klient

Administrator systemu

Związek uogólnienia między aktorami (3)

Obsługa konta klienta

Informowanie o stanie konta klienta

Inicjalizacja karty klienta

Weryfikacja karty i kodu klienta ud Automat do operacji bankowych

«

»

«

»

«

»

Podsystem zarządzania bazą

danych banku

Klient

Administrator systemu

Rozbudowa modelu przypadków użycia

Model przypadków użycia można rozbudowywać poprzez dodawanie nowych aktorów, nowych przypadków użycia czy też nowych relacji pomiędzy przypadkami.

Klient banku

Wpłać pieniądze

Wypłać pieniądze

Kasjer

Sprawdź stan konta

Weź pożyczkę

Zarząd banku

Klient banku

Wpłać pieniądze

Wypłać pieniądze

Kasjer

Sprawdź stan konta

Weź

pożyczkę Zarząd

banku

«include»

Uaktualnianie stanu konta

«include»

«extend»

Stopień szczegółowości diagramów

Model przypadków użycia dostarcza bardzo abstrakcyjnego spojrzenia na system − spojrzenia z pozycji aktorów, którzy go używają. Z założenia nie włącza zbyt wielu

szczegółów, co pozwala wnioskować o funkcjonalności systemu na odpowiednio wysokim poziomie abstrakcji. Podstawowym (choć nie jedynym) zastosowaniem jest tu dialog z

przyszłymi użytkownikami zmierzający do sformułowania poprawnych wymagań na system.

Edycja programu

Kompilacja programu

Wykonanie programu

Drukowanie pliku

Programista Użytkownik

końcowy

«

»

«

»

Tworzenie przypadków użycia jest niezdeterminowane i

subiektywne. Na ogół, różni analitycy tworzą różne modele.

Model zbyt szczegółowy − utrudnia analizę, zbyt ogólny − nie pozwala na wykrycie bloków ponownego użycia.

Diagram kontekstowy

Podsystem zarządzania bazą

danych banku

Klient

Administrator systemu

«system»

Automat do operacji bankowych

Przepływ zdarzeń (1)

 Jednym z najważniejszych elementów w opisie każdego przypadku użycia – na etapie formułowania wymagań – jest specyfikacja przepływu zdarzeń między

aktorem a systemem. Specyfikację przepływu zdarzeń należy formułować w języku naturalnym: prostą, spójną prozą i w oparciu o terminy zawarte w słowniku pojęć z dziedziny problemowej.

1. Przypadek użycia rozpoczyna się, gdy klient wkłada kartę do bankomatu.

System czyta informacje na karcie i bada ich poprawność.

2. System pyta o PIN. Klient wprowadza PIN. System sprawdza poprawność.

3. System pyta o rodzaj operacji do wykonania. Klient wybiera: “Wypłać pieniądze”.

4. System pyta o wielkość kwoty. Klient wprowadza kwotę.

5. System komunikuje się z bankiem, żeby sprawdzić poprawność ID konta, PIN i dostępność kwoty.

Na przykład, przepływ zdarzeń między aktorem a systemem dla bankomatu, dla przypadku użycia “Wypłać pieniądze”, mógłby być opisany, jak poniżej:

Przepływ zdarzeń (2)

6. System pyta klienta czy potrzebuje potwierdzenie.

7. System komunikuje klientowi prośbę o zabranie karty. Klient zabiera kartę.

Komunikat stanowi tu pewien mechanizm bezpieczeństwa chroniący klienta przed nie zabraniem karty.

8. System wydaje pieniądze.

9. System drukuje potwierdzenie (o ile klient sobie życzył) i to kończy przypadek użycia.

 Możliwe są różne, alternatywne przepływy dla tego przypadku użycia:

 Dane od aktora: np. aktor może unieważnić transakcję w dowolnym momencie lub może nie chcieć potwierdzenia.

 Stan systemu: np. bankomat może nie zawierać pieniędzy, może brakować papieru, może nastąpić blokada urządzenia wydającego pieniądze czy też blokada urządzenia drukującego potwierdzenie.

 Time-out lub błędy: np. jeśli klient nie odpowie w określonym czasie, system może unieważnić transakcję.

Scenariusze

 Każdy alternatywny przepływ nie oznacza oddzielnego przypadku użycia raczej grupujemy wszystkie powiązane przepływy w jeden przypadek użycia.

 Taką grupę przepływów czasami nazywa się klasą przypadków użycia.

 Wystąpieniem klasy przypadków użycia jest wtedy jeden z pojedynczych, alternatywnych przepływów.

 Wystąpienie klasy przypadków użycia jest także nazywane scenariuszem.

 Scenariusze są używane do “ekstrahowania” z przypadku użycia unikatowej sekwencji akcji, inaczej: “wątków” w przypadku użycia.

 Na wczesnych etapach rozwoju systemu łatwiej jest rozpocząć prace od pewnego konkretnego scenariusza, a następnie dokładać przepływy alternatywne − w ten sposób tworzy się klasę przypadków użycia.

Kolejne kroki w konstrukcji modelu

Konstrukcja modelu przypadków użycia opiera się na kilku krokach i wymaga ścisłej współpracy z przyszłym użytkownikiem, co implikuje zasadę: “nie opisuj przypadków użycia w sposób, który nie jest łatwo zrozumiały dla użytkownika”.

Jednocześnie powinien być budowany obiektowy model analityczny (schemat pojęciowy).

Krok:

Udokumentowany w:

Sporządzenie słownika pojęć

Słownik pojęć Określenie aktorów

Określenie przypadków użycia

Tworzenie opisu każdego przypadku użycia plus:

 podział na nazwane części

 znalezienie wspólnych części w różnych przypadkach użycia

Dokument opisu aktorów

Diagram przypadków użycia + dokument z opisem przypadków użycia

1

2

3 4

Krok 1: sporządzenie słownika pojęć

 Słownik dotyczy dziedziny problemowej.

 Tworzenie go polega na wyłowieniu wszystkich pojęć z wymagań użytkownika.

 Pojęcia mogą odnosić się do aktorów, przypadków użycia, obiektów, operacji, zdarzeń, itp.

 Pojęcia w słowniku powinny być zdefiniowane w sposób precyzyjny i jednoznaczny.

 Posługiwanie się pojęciami ze słownika powinno być regułą przy opisie każdego kolejnego problemu, sytuacji czy modelu.

Na co należy zwracać uwagę przy kwalifikowaniu pojęć do słownika:

 na rzeczowniki − mogą oznaczać aktorów lub byty z dziedziny problemowej,

 na frazy opisujące funkcje, akcje, zachowanie się − mogą stanowić podstawę do wyróżniania przypadków użycia.

 Ważnym jest, by już na tym etapie rozpocząć organizowanie słownika pojęć.

Konto – służy do rejestrowania zasobów i wyników transakcji

przeprowadzanych przez klienta, będącego właścicielem konta. Konta mogą być różnych typów, a w szczególności: konta indywidualne, małżeńskie, firmowe i inne. Każdy klient może posiadać więcej niż jedno konto.

Przykład:

Krok 2: określanie aktorów

Przy określaniu aktorów istotne są odpowiedzi na następujące pytania:

 Jaka grupa użytkowników potrzebuje wspomagania ze strony systemu (np. osoba wysyłająca korespondencję)?

 Jacy użytkownicy są konieczni do tego, aby system działał i wykonywał swoje funkcje (np. administrator systemu)?

 Z jakich elementów zewnętrznych (innych systemów, urządzeń) musi korzystać system, aby realizować swoje funkcje.

Ustalanie potencjalnych aktorów musi być powiązane z ustalaniem granic systemu, tj.

odrzucaniem tych obszarów dziedziny problemowej, którymi system nie będzie się zajmował (ustalenie zakresu odpowiedzialności systemu).

 nazwę dla każdego aktora/roli,

 zakresy znaczeniowe dla poszczególnych nazw aktorów oraz relacje pomiędzy zakresami (np. sekretarka  pracownik administracji  pracownik  dowolna osoba). Niekiedy warto ustalić hierarchię dziedziczenia dostępu do funkcji systemu dla aktorów.

Po wyszukaniu aktorów, należy ustalić:

Krok 3: określanie przypadków użycia (1)

 Dla każdego aktora, znajdź zadania: (1) w których system może go wesprzeć w działalności związanej z dziedziną przedmiotową, (2) niezbędne dla wspomagania działania systemu jako takiego (np. zakładanie kont użytkowników).

 Staraj się powiązać w jeden przypadek użycia zespół zadań realizujących podobne cele.

Unikaj rozbicia jednego przypadku na zbyt wiele pod-przypadków.

 Opisz przypadki użycia przy pomocy zdań w języku naturalnym, używając terminów ze słownika.

 Uporządkuj aktorów i przypadki użycia w postaci diagramu.

 Przeanalizuj zarówno wyspecyfikowane przypadki użycia (niektóre z nich mogą być

„mutacjami” innych przypadków użycia), jak i powiązania aktorów z przypadkami użycia.

Ustal, co jest zbędne, a co może być uogólnione.

Nazwy dla przypadków użycia powinny być krótkie, ale jednoznacznie określające charakter zadania zlecanego systemowi przez aktora. Ponadto, nazwy powinny odzwierciedlać czynności z punktu widzenia aktorów, a nie systemu, czyli np.

“wpłacanie pieniędzy”, a nie “przyjęcie pieniędzy od klienta”.

funkcja systemu ≡ zachowanie systemu ≡ zadanie zlecane systemowi ≡ przypadek użycia

Określanie przypadków użycia (2)

 W pierwszym podejściu skup się na tzw. „przypadkach krytycznych”, czyli takich, które stanowią istotę systemu (są normalnym, standardowym użyciem) lub są ważne z powodu istniejących w projekcie ryzyk (np. ryzyk technologicznych). Pomiń czynności wyjątkowe, uzupełniające lub opcjonalne; pomiń przypadki użycia typu C^reate R^ead U^pdate D^elete.

 Określ wzajemne powiązania przypadków, wyspecyfikuj rodzaj zależności: sekwencja («include») czy alternatywa («extend»).

 Dodaj zachowania wyjątkowe, uzupełniające, opcjonalne i CRUD. Ustal związki

“przypadków krytycznych” z tego rodzaju zachowaniami.

 Tworząc podział każdego przypadku użycia na nazwane części (bloki), staraj się, aby nie były one ani zbyt ogólne ani zbyt szczegółowe. Zbyt szczegółowe bloki utrudniają analizę, a zbyt ogólne zmniejszają możliwość wykrycia fragmentów oprogramowania posiadających potencjał ponownego użycia. Całość diagramu nie może być ani zbyt duża ani zbyt złożona.

 Przeanalizuj przypadki użycia pod kątem wyizolowania bloków ponownego użycia.

Przeanalizuj podobieństwo nazw przypadków użycia, podobieństwo nazw i zachowania bloków występujących w ich specyfikacji. Wydzielenie bloku ponownego użycia może być powiązane z określeniem bardziej ogólnych zadań lub dodaniu nowych elementów do już istniejącego zadania.

Krok 4: dokumentowanie przypadków użycia

1. Diagramy przypadków użycia: aktorzy, przypadki użycia i relacje zachodzące między przypadkami.

2. Krótki, ogólny opis każdego przypadku użycia:

Dokumentacja przypadków użycia powinna zawierać:

3. Opis szczegółowy każdego przypadku użycia:

 scenariusz(e)

 specyfikację uczestniczących obiektów,

 diagram(y) interakcji.

 jak i kiedy przypadek użycia zaczyna się i kończy,

 opis interakcji przypadku użycia z aktorami, włączając w to kiedy interakcja ma miejsce i co jest przesyłane,

 kiedy i do czego przypadek użycia potrzebuje danych zapamiętanych w systemie oraz jak i kiedy zapamiętuje dane w systemie,

 wyjątki występujące przy obsłudze przypadku,

 specjalne wymagania, np. czas odpowiedzi, wydajność,

 jak i kiedy używane są pojęcia dziedziny problemowej.

Diagram interakcji dla przypadku użycia (1)

Przesyłanie komunikatów pomiędzy obiektami:

k1

k2 k3

k4

k5

Obiekt 1 Obiekt 2 Obiekt 3 Obiekt 4

ki− komunikat, czyli polecenie wykonania operacji na obiekcie, do którego komunikat jest wysyłany; komunikat nosi nazwę tej operacji

czas

Aktor

Diagram interakcji dla przypadku użycia (2)

wpłata pieniędzy

:Formularz :Kasa :Konto :Bank

wypełnij

podaj formularz aktualizuj stan

zwiększ bilans zwiększ

bilans

wydaj

pokwitowanie

:Klient

Uproszczony scenariusz Wypełnij formularz wpłaty

Podaj formularz i gotówkę do kasy Aktualizuj stan konta klienta

Zwiększ bilans kasy Zwiększ bilans banku

Wydaj pokwitowanie dla klienta

Szablon dokumentacji przypadku użycia

Nazwa Nazwa przypadku

Nr id Numer identyfikacyjny przypadku

Autor Informacje o autorze

Priorytet Np. wysoki, średni, itd.

Typ Np. ogólny, szczegółowy

Aktorzy Lista aktorów związanych z przypadkiem

Opis Krótka charakterystyka przypadku

Warunek początkowy Świat „przed”, czyli informacja o tym, co powinno być

wykonane wcześniej, tak aby system mógł zrealizować dany przypadek

Warunek końcowy Świat „po”

Główny przepływ zdarzeń Scenariusz główny Alternatywne przepływy

zdarzeń

Scenariusze alternatywne

Wymagania niefunkcjonalne Np. czas odpowiedzi, szybkość transakcji, itd.

Uwagi dodatkowe Wszystko, co warte jest uwagi, a nie zostało omówione powyżej

Dokumentacja przypadku Wypożycz kasetę (1)

Nazwa Wypożycz kasetę

Nr id 7

Autor Jan Kowalski - analityk

Priorytet Wysoki

Typ Ogólny

Aktorzy Pracownik wypożyczalni

Opis Przypadek dotyczy rejestracji wypożyczenia kaset; kasety

przeznaczone dla dorosłych można wypożyczać od 18-tego roku życia; jednocześnie można mieć wypożyczonych co najwyżej 5 kaset; nie wolno wypożyczać osobie, która aktualnie znajduje się w okresie karencji

Warunek początkowy Osoba wypożyczająca powinna być zarejestrowana jako klient wypożyczalni

Warunek końcowy O ile warunki wypożyczenia zostały zrealizowane, to powinny zostać zarejestrowane następujące informacje o wypożyczeniu kasety : kto wypożyczył, co wypożyczył i kiedy wypożyczył

Dokumentacja przypadku Wypożycz kasetę (2)

Główny przepływ zdarzeń 1. Pracownik wypożyczalni uruchamia przypadek Wypożycz kasetę.

2. System odpytuje o nazwisko i imię osoby wypożycząjącej.

Pracownik wprowadza odpowiednie informacje.

3. System odpytuje o tytuł filmu. Pracownik wprowadza tytuł.

4. System rejestruje wypożyczenie kasety z filmem (kto, co, data wypożyczenia).

Alternatywne przepływy

zdarzeń 2a O ile osoba wypożyczająca nie jest zarejestrowana w systemie, system informuje o tym aktora i kończy przypadek użycia

2b. O ile jest zarejestrowana więcej niż jedna osoba o tym samym nazwisku i imieniu, system wyświetla okno z listą osób. Pracownik wybiera odpowiednią osobę z listy.

3a O ile aktualnie nie ma filmu o tym tytule w zasobach wypożyczalni, lub wszystkie kasety z filmem są

wypożyczone, system informuje o tym aktora i kończy przypadek.

3b O ile film jest przeznaczony dla osób dorosłych a osoba wypożyczająca nie ukończyła 18-tu lat, system informuje o tym aktora i kończy przypadek.

Dokumentacja przypadku Wypożycz kasetę (3)

Alternatywne przepływy

zdarzeń, cd. 3c Jeśli osoba wypożyczająca ma już aktualnie co najmniej pięć wypożyczonych kaset na koncie, system informuje o tym aktora i kończy przypadek.

3d Jeśli osoba wypożyczająca znajduje się aktualnie w okresie karencyjnym, system informuje o tym aktora i kończy przypadek.

Wymagania niefunkcjonalne Brak

Uwagi dodatkowe Brak

Podsumowanie

Główne zadanie modelu przypadków użycia to określenie poprawnych wymagań funkcjonalnych na projektowany system, co jest uznawane za jeden z podstawowych problemów w procesie budowy systemu.

Przypadki użycia powinny odwzorowywać strukturę systemu tak, jak tę strukturę widzą przyszli użytkownicy systemu.

 lepsze zrozumienie możliwych sposobów wykorzystania projektowanego systemu (przypadków użycia), lepsze zrozumienie jego funkcjonalności − co w efekcie oznacza zwiększenie stopnia świadomości uczestników projektu co do celów systemu,

 umożliwienie interakcji zespołu projektowego z przyszłymi użytkownikami systemu,

 ustalenie praw dostępu do zasobów,

 zrozumienie strukturalnych własności systemu, a przez to ustalenie składowych systemu i związanego z nimi planu budowy systemu,

 dostarczenie podstawy do sporządzenia harmonogramu prac,

 dostarczenie bazy do budowy planu testów systemu,

 dostarczenie środków umożliwiających weryfikację poprawności i kompletności projektu.

Ponadto, model przypadków użycia pozwala na:

Przypadki użycia w analizie

Eksperci

Użytkownicy

Doświadczenie w dziedzinie przedmiotowej

Przypadki użycia

Model dziedziny

Model zastosowania

Model analityczny

mocny wpływ słaby wpływ