Optoelektroniczna metoda wizualizacji śladów daktyloskopijnych za pomocą luminescencji opóźnionej

Optoelektroniczna metoda

wizualizacji

śladów

daktyloskopijnych

za

pomocą

luminescencji

opóźnionej

Luminescencyjne metody ujawnia-nia śladów kryminalistycz nych,

a zwłaszcza śladów daktylosko pij-nych,na leżądonajczulszychtechnik wizualizacyjnychisą częstowy

korzy-stywane w prakty ce1, Polegają one

na wzbudzaniu za pomocą s

pecjal-nych żródeł promieniowania (np. la-serów argonowych lub oświ etlaczy

z zespołem filtrów krawędziowych

i pasmowych) luminescencji śladów

uaktywnionych barwnikami (np.

sa-franina 0, ardrox, basie yellow 40, TEG).Świecąceśladysą r ejestrowa-ne fotograficznie lub za pomocą k a-mer GGD z wykorzystaniem filtrów optycznych odcinających prom

ienio-wanie wzbudzające i jednocześnie przepuszczających luminescencję śladów2_.

Niestety rutynowostosowane me

-tody lumine scencyjne zawodzą

w przypadku podłoży wykazujących silnąfluorescencję własną(np.pusz

-ki po napojach,barwne czasopisma,

banknoty),zwłaszcza jeśli zakres ich

świecenia pokrywa się z zakresem

(długością fal) luminescencji śladów. Dorozwiązania tego problemu moż­

nawykorzystać różnicewczasie za -nikufluorescencjipodłoża oraz f

osfo-rescencjilub fluorescencjiopóż nion ej śladówobserwowanychpo wygas

ze-niużródła promieniowania wzbudza -jącego.

Pojęcieluminescencji opóżnlonej Promieniowanie e

lektromagne-tyczne w oddziaływaniu z materią może ulec zarówno odbiciu,jaki

po-chłonięciu. Zazwyczaj zjawiska te

występują równocześnie , tzn. część

fotonów ulega odbiciu, a część po -chłonięciu przez cząsteczkis

ubstan-cji, na którą padają. Fotony pochło­

nięteprzez cząsteczkipodłoża mogą przekazywać swoją energię w różny

sposób. Z punktu widzenia metody

wizualizacji śladów poprzez obser

-wowanie ich luminescencji OpOZnlO-nej ważny jest następujący proces: padaj ący foton jest poch łan iany przezcząsteczkę, którą uczulonazo

-stała substancja potowo-tłuszczowa

tworząca odcisk palca. Energia p o-chłoniętegofotonu powoduje zmianę

stanu energetycznego cząsteczki , która przechodziprzeważnienawyż­

szy poziom oscylacyjny stanu wzbu

-dzonego. Na skutek zderzeń z czą­

steczkami ośrodka pozbywa się b

ez-pro m ien iści e nadmiaru energii oscy-lacyjnej.W staniewzbudzonym p

rze-bywa przezkrótki czas, bynastępnie

z najniższego poziomu

oscylacyjne-go tegostanupowrócićdo stanu pod

-stawowego. Może się todokonać na kilka sposobów:cząsteczkamożena

przykład powrócić na niższy poziom energetyczny,emitującświatło.Świe­

cenie to nazywa się lumlnescenqąś.

Wyróżniasiędwapodstawowe ro-dzaje przejść promienistych: fl

uore-scencjęifosforescencję ,i dodatkowo

rc

_S

_,

.

ISC

S,

-

---.

,

_:

:

IC

;

IC

.

_T,

_T,

A

F

_A

_F

o

S

o

So

AYC.l. Schematluminescencji:SA - podstawowypoziomsingletowy;81- wzb udzonypoziomsingletowy;_{T 1 -} wzbudzonypoziomtrypletowy;le(interna l conversion)- przejściabezpr omieniste;ISC (internal systemcross ing)- przejściamlęcaysystemowe:A- absorpcjapromieniowaniawzbudzającego;F- ftu-orescencia:Ph- fo sforesce ncj a;Fa- fluorescencjaopóźniona

Fig.1. Sahemeot luminescen ce :50 - basic sing letlevel;S 1- induced singlet tevet; T1- induced motetlevet;te- interna/conversion (radiantless crossing); /SC- internal sys temcross ing; A- absorption ot inductive radiation; F- f/uorescence;Ph- phosphorescence; Fa- delayed f/uorescence

fluorescencję opóżnioną. Fluore-scencja zachodzi, gdy elektron prze-chodzi bezpośrednio ze stanu wzbu-dzonego singletowego do stanu sin-gletowego o niższej energii. Na naj-niższym wzbudzonym poziomie sin-gletowym cząsteczka może przeby-wać około 10-8 s. Fosforescencja jest procesem bardziej złożonym. W tym przypadku wzbudzony atom lub cząsteczka, zanim przejdzie do stanu podstawowego, znajdzie si ę w stanie metatrwałym o czasieżycia rzędu 1G-6 s,co odpowiada sytuacji przejścia cząsteczki ze stanu wzbu

-dzonegotrypletowegodo stanu pod-stawowego singletowego. Przejścia o różnej multipletowościsąformalnie zabronione, dlatego są mniej pra w-dopodobne i wiążą się z dłuż szym

czasem życia stanu wzbudzonego

cząsteczek . Fluorescencja opóżni o­

na zanika znacznie wolniejniż z wy-kła fluorescencjatejsamejcząstecz­ ki i pojawia się w wyniku kilku róż­

nych mechanizmów,z których najl

e-piej poznanymi są: anihilacja tryplet

--tryplet i termicznie aktywowana f lu-orescencja opóżniona. Przykład em fluorescencji opóźnionej może być sytuacja, gdycząsteczka, która z na-lazła się w stanie wzbudzonym sin-gletowym, przechodzi

bezpromieni-ściedoniższegostanu trypletowego, a następnie- przy odpowiednio wy-sokiej temperaturze otoczenia - po-wraca do wyższego stanu wzbudzo-nego singletowegoistamtąd do sta-nu podstawowego, emitując światlo. Proces ten charakteryzuje się więc składem spektrainym jak dla fluore-scencji i czasem zanikuemisji jak dla

tostorescencjr'

.

Przezpojęcie luminescencjiopóź­

nionej będziemy rozumieli zjawisko fosforescencji oraz fluorescencji opóźnione], które charakteryzują się podobnym czasem zanikuświecenia, znacznie dłuż szym niż w przypadku fluorescencji. Na rycinie 1 zostały przedstawione schematycznie zmia

-ny poziomów energetycz-nych czą­ steczki odpowiedzialne za poszcze-gólnerodzajeluminescencji.

Urządzeni a m

echanIczno--optycznedo reje stracji

luminesc encji opóźn ionej śladów Pierwsze badania nad rozwiąza­ niem problemu ujawniania śladów daktyloskopijnych na podłożach wy-kazujących silną fluorescencję, która przesłaniałaichświeceniepodwpły­ wem wzbudzającego promieniowa-nia laserów lubspecjalnych oświetla

-czy,podjętow latach 90. w USA. Na-ukowcy skonstruowali kilka prototy-pów urządzeń mechanicznych (tzw. czoperów) w postaciwirującychtarcz lub cylindrów z otworami powodują­ cymi przerywanie (ze stosunkowo dużą częstotliwością) ciągłego pro-mieniowan ia wzbudzającego i na przemian - przesłanianieosi optycz-nej kamer przedfluorescencją podło­ ża orazodsłanianie jej w momencie zaniku fluorescencji podłoża i

trwa-nia jeszcze luminescencjiopóźnione]

śladów. Pozwoliło to na rejestrację luminescencjiopó źn ione]śladówa k-tywowanych odpowiednimi barw

ni-kamiS

W połowie lat 90., na potrzeby

CentralnegoLaboratorium Krymina

li-stycznegoKGP, firma LASARELE

K-TRONIKA zbudowała czoper w

po-staci wirującej z prędkości ą ok. 30 000 obrotów namin utętarczy, na którejobwodzie znajd owały się czte-ry otwory. Mechanizm jej działania jestnastęp ujący : podczas wirowania

otwór,przez który przechodziprom

ie-niowanie wzbudzające emitowane

zoświetlacza, jest odsłaniany, a na-stępnie przysłaniany przez po-wierzchnię wirującej tarczy.W chwili

gdy zostanie onprzysłonięty całkowi­ cie,następujeodsłonięcieotworu

po-Ryc.2. Zestawmechanicznegoczoperazoświetlaczem,kamerąi kompute-rem

Fig.2.Mech anical choppe rwithlightsource , camera andcompu ter

PROBLEMYKRYMINA LISTYKI258/07

Ayc.3. Ozoperzod sło ni ętymotwor em,przez który emitowanejest promie

-niowaniewzbu dzając e

Fig.3.Chopper with uncovered openingthro ugh which inductiveradiationis

emitted

Ryc.4.Pojedynczycykl wzbudzenia,emisjiorazrejestracjiluminescencjiopóź n i onej

Fig.4.Singlecycle otinduction,emissionandrecording ot delayedluminescence

krywającego się z osią optyczną

obiektywu aparatu lotograficznego (lub kamery CCO) rejestrującego o b-serwowany obrazśladu (ryc.2-3).

Taki sposób rejestracji lumine-scencjiopóźnionej okazałsię

wystar-czający do rejestracji śladów za po

-mocą luminescencji opóźnionej, j ed-nak niebyło to rozwiązanieoptymal -ne.Wynika to z faktu,źe

mechanicz-neurządzeniawi ruj ąceniepozwalają

na uzyskaniestromychkrawędz i cha-rakterystyki promieniowania w

zbu-dzającego ani rejest rowanej

lumine-scencji, a zatem nie zapewniają do-statecznie krótkiego odstę p u czasu

pomi ędzy wygaszeni em świetl neg o

impulsu pobudzającego achwiląod

-słonięciatoru optyczneg oaparatu

fo-tograficznego (kamery). W związku z tymobserwowa ny obrazśiadujest nadal wdużymstopniuzakłócanyflu -oresce n cją podłoźa. Brak teź moźli ­ wościregulacji czasu trwania impulsu

świet l n ego oraz mom entu otwarcia migawki kamery po jego wyg aś n i ę­

ciu.Dodatkową wadątego typuurzą­

dze ń jest bardzo długi czas rejes

tra-cji śladów (kil kadzi es i ąt minut) oraz

duźy poziom hałasu wytwarzanego

przezwirujące elementy.

Urządzenieoptoelektroniczne

do rejestracjiluminescencji

opóźnionej śla dów

Obecny stan rozwoju

optoelektro-nikiumoźliwia konstrukcję specja

ine-go stanowiska bez stosowania ja -kichkolwiek ruchomych elementów mechaniczno-optycznych.Rozwiąza­ nie oparte nazałożeniu, źecha

rakte-rystyka światła emitowanego

z oświetlacza musi pokrywać się

z charakterystyką absorpcyjną

sub-stancji uźytej do fotosensybilizacji

śladów kryminalistycznych, pozwala

na uzyskiwanie optymalnyc h warun

-ków rejestracji śladów. Mechanizm

działania takiego stanowiska polega

na wykorzystaniu impulsowego

oświet laczasprzęźonegoz kompu

te-rowo sterowaną kamerą, która jest

52

uruchamiana w chwili wygaśnięcia

promieniowania oświetlacza oraz flu-orescencji podłoźa. Cykl pracyopt o-elektronicznego stanowiska do re je-stracji lumin escencji opóźnion ej przedstawiarycina 4.

W idealnym przypadku rejestracja luminescencji śiadu powinna nastą­

pić po całkowitym wyg aś n i ęci u

pod-łoża. Czas trwaniaświet lneg o i

mpul-suwzb u dzającego powinien być

do-branytak,aby niewielkailośćz

awar-tej w śladzie substancji aktywne j

optyczn ie całkowi cie nasyc iła si ę

światłe m. Z przeprowadzonych

ba-dań wynika,źe czas ten (dla che latu europu)wynosi od 200 do 800 mikro -sekund.Zewzględunaznikomąilość substancji aktywnej optycznie z niko-ma jest równieź ilość światła

emito-wanego po jednokrotnym naświetle­

niu. W celu skutecznej wizualizacji

śladu niezbędnejest także

wielokrot-ne powtórzenie cyklu:naświetlanie -rejestracja. O skutecznej rejestracji

śladudecyduje wieleparametrów,

ta-kichjak:

1)natęźeniei czas trwania świetl­

nego impulsu wzbudzającego

ITi].

2) czas opóźnienia mierzony od

chwili wygaśnięcia świetlnego

impulsu wzbudzającego do

chwili otwarcia migawki [To], 3) czas otwarcia migawki [Tm],

4) ilość pow1órzeń cyklu: naświe­

tlanie- rejestracja [N].

Parametr[li]decyduje o tym,jaka

ilośćenergii zostanie"wpompowana"

w substancję świecącą i w podłoże ,

naktórymznajdujesięwizualizowany śl ad.

Czas opóźnienia [To]. który zw

y-klewynosi od kilkudo kilkunastu mi

-lUMA

ltA

- - -

R

E

SCENCJA

tolA

- - -

R1SR11ESCBCJA

su

- - -

o

lWAJa

IAMlBY

cz.

krosekund, naleźy dobrać tak, aby moment otwarcia migawki nastąpił w chwili,gdy luminesce ncja podłoźa

będzie juź wystarczająco w

ygaszo-na,zaś czas otwarcia migawki [Tm],

aby zgromad zić w sensorze kamery

wysta rczaj ącą ilość energii.W

prak-tyce czas opóźnienia jest poró

wny-walnyzestałą czasowązaniku

lumi-nescencji opóźnionej. Jak już wcze

-śniej wspomniano, w odpowiednio

uczulonej substancji potowo-tłusz­

czowej zdeponowana jest niewielka

ilość optycznie aktywnego odczynni

-ka. Niezbęd ne jest zatem wielokrot -ne pow1órzenie cyklu [N], aby

zgro-madzona i zsumowana energia

świetlnadala odpowiedniefektwizu

-alizacyjny.

Zbudowane w ramach projektu badawczego i z wykorzystaniem na

j-nowszej technolog ii unikalne stano

-wisko zawiera wyłącznie elementy

optoelektroniczne6. W jego skład

wchodzi komputerowo sterowa ny,

impulsowy oświetlacz diodowy, ka

-mera CCO pozwal ająca na rej

estra-cję i sumowanie słabych sygnałów

luminescencji opóźn ionej oraz kom

-puterowa stacjasterująco-rejestrują­

ca.Kamera wraz zoświetlaczem za

Ryc.6.Schemat blokowy stanowiskaoptoelektronicznegodo rejestracjiśladówdaktyloskopijnychzwy -korzystaniem zjawiskaluminescencjiopóźnionej

Fig. 6.B/ockscnemeol optoelectronic workstation for imagingfingermarksby meansotdelayed luminescence phenomenon

I.

8 .

. .

-IO..-wI'CI" ' "

cja graficznaze specjalnym oprogra-mowaniem.

Oprogramowanie urządzen ia po-zwala na bardzo wygodną zmianę

l-laIIa... ,

t-lłSlWlIliIłrIIIl ~

J-Przn6lIDsilMłlIIlJ* ~

nut. Oświetlacz jest sterowany i m-pulsamigenerowanymi przez kame-rę, zaś sterowanie kamerą i akwizy -cję obrazu realizuje komputer -

sta-Ryc.5. Optoelektroniczne stanowisko do rejestracjiśladówdaktyloskopijnych z wykorzystani emlumin e-scencjiopóźnionej(stanowiskozosta łozbudowanewramach projektu badawczegonr OTODA001 29, finansowanego przezMNiSW,realizowanegowZaktadzleKryminalistykiiMedycynySądowejWydziału PrawajAdministracjiUniwersytetuWarmińskcrMazurskegowOlsztynie.Podobnestanowiskofunkcj o-nujetakżewCentralnymLaboratoriumKryminalistycznym KGP).

Fig.5.Optoelectronicstationforimaging tingermarksby means ot delayed luminescence(workstation asconstructedwithintheresearchproject no.OTOOA00129tinenceaby Ministryot Scienceand HigherEducation andimplementedinthe tnstituteotForensic SCienceandMedicine atWarmiaand MazuryLawandAdministration DepartmentinOlsztyn.A similarworkstation is operatiOnalalso in the

Central ForensicLaboratoryotthe PolishPolice).

mocowana jest na specjalnym stabil-nym statywie.Tor optyczny zestawu jestcałkowicieosłonięty,co sprawia, że badania można wykonywać

w

-rę,.scalkowane" obrazysą przesyła­ ne do komputera w postaci specjal-nych pakietów, właściwych dlatego sposobu obserwacji obiektów aktyw-nych optycznie. Diody oświetlacza zasilanesą prostokątnymi impulsami prądowym i O stromym zboczu o

pa-dającym. Tym samym i impulsy

świ etl n e mają niemal identyczny kształt. Opadające zbocze impulsu

pobudzającego powoduje otwarcie

kamery cyfrowej, która po krótkim czasie opóżnienia rozpoczyna r eje-strację śladu. Czas otwarcia kamery jestdostosowany do czasu życia lu -minescencji substancji uczulającej ślad. Po zapisaniu informacji cały cykl powtarzasię w sensorze kame

-ry, a jego krotność zależy od inten -sywności luminescencji opóżnionej ślad u. Rycina 5 przedstawia ogólny widok stanowiska, natomiast jego schemat blokowy widoczny jest na rycinie6.

Najważn iejszym elementem ka-mery jest wysokoczuły, monochro-matyczny sensor CCD. Zawartość pikseliodczytywana jest za pomocą 10-bitowego przetwornika AlC. Ka-mera zaopatrzona jest ponadto

w specjalny układ chłodzenia , dzięki czemu poziom szumów zbieranych

sygnałów jest minimalny. Umożliwia to sumowaniesygnałówl uminescen-cji opóżnionej emitowanej w ponad 60 tys.cykli; naświetlan i e- rej estra-cja. Możliwa jest również dług otrwa­ ła ekspozycja z czasem dochodzą­ cym do kil kudziesięciu minut. I mpul-sowy oświetlacz emituje promien io-wanie elektromagnetyczne wpaśm i e ultrafioletowymz maksimumdladłu­ gości fali 365 nm. Czastrwania im-pulsów może być regulowany w z a-kresie od 20mikrosekund do 25 mi

Parametrykamtry ~

wszystkich parametrów ekspozycji.

Odbywa się to przez wpisanie

no-wychwartości wodpowiednie ru

bry-ki wyświetlane na monitorze urz ą­

dzenia (ryc. 7).Zarówno zapamięty­

wane obrazy,jak i obraz pocałkowi­

tej ekspozycji można poddać

obrób-cecyfrowej.

Wspólne

vvnnocneoe

~

sorpcji p

romie-niowania ele

ktro-magn et yczn ego

w obszarze bli

-skiegonadfioletu.

Opóżniona e mi-sja ma miejsce

w

-Ryc. 7.Możliwościustawianiaparametrówstanowiskadorejestracjiśladów

zapomocąluminescencjiopóźnionej

Fig. 7.Possibilitiesot settingparametersotthe workstation for imaging

tingermarksby means ot

aesevea

wygaszone, w chwiligdy

wykorzysty-wano zjawisko luminescencji opóź­

nionej(9aib).

Wzależn ości od wybranych para

-metrów w panelusterującym,jeślinie

wystę p uj e fluorescencja podłoża,

stanowisko może być używane jako

uniwersalneurządzeniedo rejestracji

śladów w świetie odbitym i z wyko

-rzystaniemich"zwykłej" lum

inescen-cji.

Badaniabędą kontynuowane

tak-źe z użyciem podłoży chłonnych,

zwłaszcza róźnego rodzaju papie

-Ryc. 8a.Przykładpróbywizualizacjiślad uliniipapilarnych nadowodzie osobistymprzywykorzystaniu cyjanoakrylanu,chelatueuropuorazoświ etla­

cza UV

Fig. 8a.Exampleotattempted visualisationot a fjngermarkon ID card with usaotcyanoacrylante,europiumche/ateandUV lighf

Ryc.Sb.Przykładwizualizacjiśladuliniipapilarnych nadowodzieosobistym (ten samśladjakna ryc.Ba)zwykorzystaniem cyjanoakrylanu,chelalu eu -ropu orazstanowiska do rejestracjiluminescencjiopóźnionej

Fig.Sb.Examp/e otattempted visualisation ot tingermark (thesameas in

Fig.Ba) onIDcard withuse ot cyanoacrylate,europiumche/ateanddelayed

luminescenceimaging

wieni. Uzyskane

rezultaty wi zuali-zacji śladów linii

papilarnychwpełni dałypot

wierdze-niezałoże ń. W przypadkach, w któ

-rych fluorescencja podłoża przesła­

niała fosforescencję śladów, stano

-wisko pozwalało na rejest rację ich

obrazów o czyte lności dużo lepszej

niż z wykorzystaniem klasycznych

metod luminescencyjnych (ryc. Sa ib)

Bardzo dobre rezuitaty wizualiza

-cjiśladówotrzymanotakże napodło­

żach powodujących odbłyski światła

(bliki), takich jak zmięta folia alumi-niowa, które mogły być skutecznie

Uert uelrue ne

~u

s

TrybmigaM i lNoHnalnY Czas rrngtllWki-ll00000 ~us

Czas

na

śWIetlania

~

Opóźnienie

:

~

Liczf'llknaświetle"r

l

C

Jf

~a

m

~niJ

.

Uzyskanerezultaty

ujawnianiaśladów

Zbudowanestanowisko,dzi ękiza

-kresowi promieniowania oświetlacza

impulsowego (365 nm) użytego

wpierwszej fazie badańnad rejestra

-cjąobrazów za pomocą luminescen

-cji opóźnionej, doskonale nadajesię

do ujawniania śladów daktyloskopij -nych napodłożach niechlonnych,

ta-kich jak metale, szkło, tworzywa

sztucznei inne.

Podczas badań stosowano naj

-pierw metodę cyjanoakrylową , a na -stępnie roztwórchelatueuropu/ ,któ

-ry wykazuje zdolność do silnej

Ryc. 9a.Przykładwizualizacjiślad uliniipap ilarnych na foliialuminiowej

zwykorzystaniem cyjanoakrylanu,chelatueuropuorazoświetlaczaUV

FIg. 9a.Examp le ot vieuelieetionotfingermar kon aluminiumfoilwithuseot

cyanoacryfa te,europium che/a leandUV lighfsource

Ryc. 9b.Przykładwizualizacjiśladuliniipapilarnych nafolii aluminiowej(ten samśladjaknaryc.9a)zwykorzys taniemcyjanoakrylanu ,chelatueuropu oraz stanowi skado rejestracjiluminescencjiopóźnionej

Fig.9b. Examp /eot visuali sationot fingermark(samemarks as in Fig.9a)

onaluminium

ton

luminesce nceimaging

Czy

te ln

ik

u,

rów.W tym celuniezbędnejest

zbu-dowanie impulsowego oświetlacza

emitującego promieniowanie odpo

-wiedniedlametod fluorescencyjnych

stosowanych na tego rodzaju podło­

żach.

Jarosław Moszczyński

Antoni Siejca

ŁukaszZie m nicki

zdj.:Ł. Ziemnicki

wykres:J.Moszczyński

6 Projektbadawczyonr. OTOOA 001

29,finansowany przez MNiSW, r

e-alizowanyjest wZa kładzieKry

mina-listykiiMedycynySądowejW

ydzia-łu Prawa i AdministracjiUniwersyte

-tu Warmi ńsko-Mazurskego w Ols

z-tynie.

7Stosowano receptu rę roztworuc

he-latu europu wg .Processlnq Guide

for Developing Latent Prints", US

Department of Justlce, Federal B

u-reauofInvestigation,LaborataryD

i-vision,2000.

PRZYPISY

1 E.R. Menzel: Fingerprint Oetection

with Lasers, Marcel Dekker, New

York 1999;

2 M.Rybczyńska-Królik, M.Pęka/a:

Przewodnik po metodach wizualiza

-cji śladów daktyloskopijnych, CLK

KGP,Warszawa 2006,s.25-29;

3 Z. Kęcki: Podstawy spektroskopii

molekularnej, PWN, Warszawa

1975, s.162-164;

4 J.P.Simons:Fotochemiai

spektro-skopia, PWN, Warszawa 1976,

s.25-30;

5 R.H. Murdoch, E.R. Menze l:

A Computer Interfaced Time -

Reso-Ived Luminescence Imaging Sys

-tem,"Journal of Forensic Sciences"

1993, nr 38 (3), s. 521-529 .

PROB LE MY KRYMt NA LlSTYKI258/07

jeśliinte r e s u je szsięba d an i amidokumentów,

i

n fo rmuj emy,

ukazał się ko lejny"Zeszyt Metodyczny"

nr

25

,

w którymza mie s z czonesątrzy prace:

Monotoniasensoryczna i jej wpływna zakresodchyleń

osobniczych w piśmie rę cznym

StanisławyMasłowskieji Hanny Tydelskiej

Ocenastopn ia stabilnościcech iden tyfik acyjnych podpisów

składanychnakartach płatniczych

IwonySanewskie j

Wpływrodzajupodłożanazmiennośćcech pisma

wykon an ego wielkimi literam i alfabetu

BeatyUrbanik