Rola banków we wspieraniu rozwoju sektora rolno-spożywczego w Polsce

STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe

tom XII

zeszyt 2

Olga Stefko

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

ROLA BANKÓW WE WSPIERANIU ROZWOJU SEKTORA ROLNO-SPO¯YWCZEGO W POLSCE

THE ROLE OF BANKS IN SUPPORTING THE AGRO-FOOD SECTOR DEVELOPMENT

S³owa klucze: banki, rozwój sektor rolno-spo¿ywczy Key Words: banks, development, agri-food sector

Synopsis. Banki pe³ni¹ znacz¹c¹ rolê w rozwoju sektora rolno-spo¿ywczego w Polsce. Pe³nione przez nie funkcje zmienia³y siê w ci¹gu ostanich lat, a zw³aszcza po roku 2004. Przejê³y wtedy wiele zadañ spe³nianych do tej pory przez oœrodki doradztwa rolniczego. Najwa¿niejszym z nich by³o doradztwo i pomoc w przygotowaniu niezbêdnych dokumentów przy ubieganiu siê rolników o kredyty preferencyjne.

Wstêp

Banki, choæ dzia³aj¹ za zasadach wspólnych wszystkim przedsiêbiorstwom komercyjnym, s¹ w dzisiejszych czasach zaliczane do jednych z najwiêkszych instytucji finansowych w gospodarce rynkowej. Dzia³aj¹ w oparciu o Prawo Bankowe [Ustawa z 29 sierpnia 1997], które jak podkreœlaj¹ m. in. Niczyporuk, Talecka [2004], definiuje je jako osoby prawne, utworzone zgodnie z przepisami ustaw, dzia³aj¹ce na podstawie zezwoleñ uprawniaj¹cych do wykonywania czynnoœci bankowych obci¹¿aj¹cych ryzykiem œrodki powierzone pod jakimkolwiek tytu³em zwrotnym.

Nie sposób równie¿, zw³aszcza po wejœciu Polski do UE, wyobraziæ sobie sprawnie dzia³aj¹ce- go sektora rolno-spo¿ywczego bez udzia³u banków i proponowanych przez nie, b¹dŸ koordynowa- nych, instrumentów finansowych. Specyfika tego sektora gospodarki, a tak¿e, jak wykaza³a Kuliñ- ska-Sad³owska [2003], rosn¹ca konkurencja, wiêksze oczekiwania klientów, jak równie¿ stosowanie coraz bardziej zaawansowanych technologii zmuszaj¹ banki do poszukiwania odmiennych sposo- bów dzia³ania, podnoszenia jakoœci œwiadczonych us³ug oraz stosowania efektywniejszych roz- wi¹zañ organizacyjnych. Zmieniaj¹ siê dziêki temu pe³nione przez nie role.

Postanowiono zatem wykazaæ, jak zmieni³o siê po 2004 roku podejœcie banków do obs³ugi sektora rolno-spo¿ywczego na przyk³adzie udzielanych za ich poœrednictwem kredytów preferencyjnych.

Materia³ i metodyka badañ

Maj¹c za zadanie okreœlenie roli banków we wspieraniu rozwoju sektora rolno-spo¿ywczego w Polsce na przyk³adzie obs³ugi kredytów preferencyjnych, zdecydowano oprzeæ siê na wynikach badañ wykonanych we wrzeœniu 2009 roku. W oparciu o wczeœniej przygotowany kwestionariusz przeprowadzono wywiad bezpoœredni z przedstawicielami 9 banków, z tego 8 znajdowa³o siê w dniu przeprowadzania badañ na wykazie banków wspó³pracuj¹cych z Agencj¹ Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, a mianowicie:

– Bank BPH S.A.,

– Bank Spó³dzielczy w Pleszewie,

– Bank BG¯ S.A.,

– Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A. oraz zrzeszone banki spó³dzielcze,

– Bank Polskiej Spó³dzielczoœci S.A. oraz zrzeszone banki spó³dzielcze,

– Bank Polska Kasa Opieki S.A.,

– Bank Zachodni WBK S.A.,

– ING Bank Œl¹ski S.A.

W zwi¹zku z tym, ¿e w trakcie przeprowadzania badañ okaza³o siê, ¿e ING Bank Œl¹ski SA nie zajmuje siê ju¿ wspó³prac¹ w zakresie udzielania kredytów preferencyjnych, poszerzono listê re- spondentów o Bank Spó³dzielczy w Che³mnie, jako jednego z przedstawicieli tzw. zrzeszonych banków spó³dzielczych. Oprócz zgromadzonych danych pierwotnych przy opracowywaniu tema- tu pos³u¿ono siê tak¿e licznymi danymi wtórnymi pochodz¹cymi g³ównie ze stron internetowych ARiMR [www.arimr.gov.pl], ale tak¿e dostêpnej literatury przedmiotu.

Zebrany materia³ poddano ró¿nego typu analizom, zastosowanym ze wzglêdu na specyficzne kryteria, których dotyczy³y. Uwzglêdniaj¹c kryterium zastosowania metody badawczej wykorzy- stano analizê retrospektywna i bie¿¹ca, a maj¹c na uwadze stopieñ szczegó³owoœci analizy: zarów- no ogóln¹, jak i szczegó³ow¹. Ze wzglêdu na implikacje otrzymanych wyników dla producentów rolnych wybrano analizê mikroekonomiczn¹. W zwi¹zku z charakterem analizowanego zjawiska ca³oœæ procesu badawczego zdecydowano siê oprzeæ na metodzie dedukcji, najwiêcej uwagi, po-

œwiêcaj¹c analizom jakoœciowym.

Tradycyjna rola banków

Banki pe³ni¹ przede wszystkim rolê poœredników finansowych i tym samym przyczyniaj¹ siê do równowa¿enia popytu na œrodki pieniê¿ne i ich poda¿ [Kuliñska-Sad³owska 2003].

Nieco szerzej tradycyjn¹, wrêcz fundamentaln¹ rolê banków w koordynacji dzia³añ gospodar- czych uj¹³ Grzywacz [2003]. Podkreœla³ on, ¿e szczególna funkcja systemu bankowego przejawia siê w pe³nionych zadaniach, wynikaj¹cych z polityki spo³eczno-gospodarczej danego kraju, w tym przypadku – Polski. Funkcje te sprowadzi³ do czterech zasadniczych ról:

– kszta³towania emisji kredytu i pieni¹dza jako jednego z podstawowych elementów decyduj¹- cych o sprawnym funkcjonowaniu gospodarki,

– gromadzenia wolnych œrodków finansowych oraz posiadania wp³ywu na ich efektywne wyko- rzystanie,

– kredytowania dzia³alnoœci gospodarczej, a tak¿e promocjê ró¿nego rodzaju inicjatyw gospo- darczych,

– okreœlenia zasad organizacji rozliczeñ gotówkowych i bezgotówkowych, przeprowadzanych za poœrednictwem banków.

Wymienione obszary dzia³ania banków nale¿¹ do bardzo ogólnych, nie w pe³ni uwzglêdniaj¹- cych specyfikê sektora rolno-spo¿ywczego, w którego sk³ad oprócz klasycznych przedsiêbiorstw, znajduj¹cych siê w tak zwanym otoczeniu, wchodz¹ przede wszystkim gospodarstwa rolne. Zawi- rowania popytowo-poda¿owe w tym obszarze, maj¹ zdaniem wielu autorów [Zawojska 2008, Gon- zalez-Vega 2003] trzy zasadnicze powody:

– zniekszta³cenia – dotycz¹ce polityki, ram regulacyjnych, struktur kierowania i zarz¹dzania, sub- sydiów faworyzuj¹cych nieefektywnych dostawców us³ug, które w rezultacie zniechêcaj¹ efek- tywne instytucje finansowe do wejœcia na rynek wiejski,

– koszty dostarczania us³ug finansowych na obszarach wiejskich ponoszone przez efektywne instytucje finansowe,

– nierealistyczne oczekiwania bazuj¹ce raczej na politycznych, ni¿ ekonomicznych szacunkach popytu na us³ugi finansowe na wsi, które powoduj¹ przeszacowanie faktycznej chêci i zdolno-

œci jednostek do nabycia okreœlonej us³ugi po cenie, która pokrywa koszty jej wytworzenia.

Mimo to, w ostatnich latach wdro¿ono w ¿ycie, z niema³ym udzia³em banków, wiele programów maj¹cych na celu podniesienie poziomu gospodarowania na terenach wiejskich w Polsce i dosto- sowanie obowi¹zuj¹cych procedur do prawa wspólnotowego, w tym m.in. Programy SPO, PROW 2004-2006 i obowi¹zuj¹cy nadal PROW 2007-2013. Niebagatelne znaczenie posiadaj¹ równie¿ udzie- lane do dnia dzisiejszego ca³emu sektorowi rolno spo¿ywczemu, a w tym równie¿ i samym produ- centom, kredyty preferencyjne.

Udzielanie kredytów preferencyjnych

Pomoc krajowa udzielana sektorowi rolno-spo¿ywczemu, w której bezpoœrednio uczestnicz¹

liczne banki w Polsce, przejawia siê przede wszystkim w dop³acie do oprocentowania kredytów

przeznaczonych dla rolników, nazywanych kredytami preferencyjnymi. Mo¿liwoœæ uzyskania kre-

dytu na preferencyjnych zasadach istnia³a w Polsce od momentu powstania Agencji Restruktury-

zacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR), czyli od 1993 roku. Na przestrzeni lat zmienia³a siê liczba dostêpnych linii kredytowych, celowoœæ ich przeznaczenia, jednak wiele z nich (choæby oznaczo- nych symbolami IP, MR, KZ) istnieje, w prawie niezmienionej postaci, do dnia dzisiejszego [Stefko 2009]. Kredyty preferencyjne dziel¹ siê przede wszystkim na: inwestycyjne i klêskowe. Ich zada- niem jest pomoc w restrukturyzacji, modernizacji i rozbudowie ci¹gle jeszcze bardzo rozdrobnio- nych gospodarstw rolniczych na terenie naszego kraju tak, aby nie tylko by³y w stanie utrzymaæ, ale i zwiêkszaæ swoj¹ konkurencyjnoœæ w stosunku do producentów z pozosta³ych krajów UE.

Samym kredytom, ich beneficjentom i wykorzystaniu poœwiecono w literaturze du¿o miejsca [Sa- dowski 2003, Siudek 2006, Dani³owska 2007, Stefko 2002, 2005, 2007a,b,c, 2008]. Generalna konklu- zja wynikaj¹ca z przeprowadzonych analiz sprowadza siê do tego, ¿e kredyty preferencyjne, mimo tak korzystnych warunków na jakich mo¿na je uzyskaæ, nie cieszy³y siê nigdy ogromnym zaintere- sowaniem, w porównaniu do liczby wszystkich, którzy potencjalnie mogliby byæ nimi zaintereso- wani. Podawano wiele przyczyn, ale jedn¹ z najistotniejszych by³a skomplikowana i trudna proce- dura ich uzyskania. Uproszczono j¹ po roku 2004, ale g³ówn¹ konsekwencj¹ by³a dodatkowa rola, jak¹ obci¹¿ono banki wspó³pracuj¹ce w udzielaniu kredytów preferencyjnych z ARiMR.

Nowa rola banków

Do roku 2004 procedura ubiegania siê o kredyt preferencyjny by³a trzystopniowa:

1. Przygotowanie planu inwestycji, który poza informacjami wymaganymi przez bank dotycz¹cy- mi zdolnoœci kredytowej, musia³ zawieraæ:

– cel inwestycji,

– strukturê finansowania przedsiêwziêcia,

– planowany okres realizacji,

– kierunki produkcji w okresie kredytowania,

– okres kredytowania i karencji w sp³acie kredytu,

– informacje o posiadaniu odpowiednich kwot produkcyjnych lub o Ÿródle pozyskania brakuj¹- cych kwot produkcyjnych, o ile dany rynek objêty jest systemem kwotowania produkcji,

– dane o rynkach zbytu zw³aszcza, gdy planowana inwestycja skutkuje wzrostem produkcji.

2. Otrzymanie pozytywnej opinii przez w³aœciwy, ze wzglêdu na lokalizacjê, oœrodek doradztwa rolniczego.

3. Z³o¿enie niezbêdnej dokumentacji w wybranym banku, znajduj¹cym siê na wykazie banków wspó³pracuj¹cym z ARiMR.

Z punktu widzenia banku by³a to procedura bardzo wygodna. Trafia³a bowiem do nich gotowa i sprawdzona ju¿ dokumentacja, praktycznie w pe³ni przygotowana do zatwierdzenia. Warto przy tym dodaæ, ¿e jak wynika z wczeœniej przeprowadzonych analiz [Stefko 2002, 2005, 2007a, b, c, 2008]

praktycznie nie by³o przypadku, w którym kompletny i poprawnie wype³niony wniosek, zatwier- dzony wczeœniej przez ODR, nie doczeka³by siê zgody na finansowanie. Jedynymi ograniczeniami by³a liczba z³o¿onych podañ i deklarowana przez pañstwo kwota, któr¹ przeznacza³o w danym okresie na dofinansowanie oprocentowania. Ca³¹ mozoln¹ pracê przy przygotowywaniu wnio- sków wraz z producentami brali na siebie pracownicy lokalnych odr-ów. By³o to o tyle zrozumia³e i w pewien sposób naturalne, ¿e oprócz przygotowania ekonomicznego i finansowego posiadali oni równie¿ wiedzê z zakresu specyfiki produkcji rolniczej, byli blisko danego gospodarstwa, nie- rzadko na miejscu mog¹c weryfikowaæ poprawnoœæ przygotowywanej dokumentacji. Dla staty- stycznego rolnika samodzielne wykonanie biznes planu jest praktycznie niemo¿liwe. Wynika to m.in. z faktu, ¿e przeciêtne wykszta³cenie ludnoœci wiejskiej jest na poziomie zawodowym, b¹dŸ

œrednim zawodowym. W zwi¹zku z tym, wykonanie analizy techniczno-ekonomicznej i finansowej wykracza poza mo¿liwoœci wielu potencjalnie zainteresowanych kredytem preferencyjnym.

Po roku 2004 zmieniono procedury, eliminuj¹c z etapów ubiegania siê o kredyt preferencyjny odry, kieruj¹c rolników bezpoœrednio do banków (rys. 1).

Jak wynika z przeprowadzonych we wrzeœniu 2009 r. badañ, ka¿dy z banków radzi sobie w tej

sytuacji we w³asny, w³aœciwy z jego punktu widzenia, sposób. Czêœæ z nich (Bank BPH SA, Bank

BG¯ SA i Gospodarczy Bank Wielkopolski SA oraz zrzeszone banki spó³dzielcze) za³o¿y³o osobny

dzia³ zajmuj¹cy siê obs³ug¹ kredytów preferencyjnych. Inne natomiast (Bank Polskiej Spó³dziel-

czoœci SA oraz zrzeszone banki spó³dzielcze, Bank Polska Kasa Opieki SA, Bank Spó³dzielczy w

Che³mnie i BZWBK SA) kieruj¹ zainteresowanych do przeznaczonego równie¿ dla wszystkich

innych przedsiêbiorców dzia³u kredytów. We wspomnianych zatem instytucjach finansowych mo¿na obok kredytu (np. na zakup ziemi), praktycznie w tym samym miejscu ubiegaæ siê o dofinan- sowanie budowy drukarni, piekarni, biurowca lub oczyszczalni œcieków. Nasuwa siê zatem pytanie, czy tak nik³a jest liczba zg³aszanych wniosków o udzielenie kredytu preferencyjnego, ¿e nie op³aca siê do ich obs³ugi ustanawiaæ osobnej komórki organizacyjnej, czy te¿ tak du¿¹ wszechstronnoœæ wykazuj¹ pracownicy wymienionych banków? Wœród analizowanych jedynie Bank Spó³dzielczy w Pleszewie zadeklarowa³, ¿e zainteresowany ubieganiem siê o kredyt preferencyjny, mo¿e zwróciæ siê do dowolnego pracownika banku. Tak¹ odpowiedŸ t³umaczy d³ugoletnia tradycja wspó³pracy ze œrodowiskiem rolniczym i specyfika banku od lat nastawionego na wspomaganie dzia³añ inwe- stycyjno-finansowych rolników.

Jakkolwiek jednak wyszkoleni zostaliby pracownicy banków, nie zmienia to faktu, ¿e przygoto- wanie niezbêdnych dokumentów jest dla rolników du¿ym wyzwaniem i najczêœciej nie udaje siê za pierwszym razem. Przed potencjalnymi beneficjentami stoi zatem perspektywa wielokrotnych wy- jazdów, czêsto dalekich i koniecznoœæ oderwania siê od codziennych zajêæ, co ju¿ zniechêca i tak nieliczn¹ grupê kredytobiorców.

Wszystkie banki ze swej strony deklarowa³y w przeprowadzonym wywiadzie chêæ pomocy i mo¿liwoœæ bezp³atnego konsultowania siê ze swoimi pracownikami dopóty, dopóki wniosek nie zostanie przygotowany do ostatecznej akceptacji. Nak³ada to jednak na wymienione instytucje finansowe dodatkowe koszty i zmienia tradycyjne, komercyjne podejœcie w now¹ rolê – doradcy i edukatora sektora rolno-spo¿ywczego. Powstaje zatem pytanie: co jeszcze s¹ w stanie zrobiæ ban- ki, jak bardzo siê zmieniæ, aby zdobyæ dla siebie nowych klientów? A mo¿e dzia³ania te maj¹ spowo- dowaæ powolne, ale systematyczne zaprzestanie udzielania kredytów preferencyjnych, które prze- cie¿ i tak musz¹ byæ kiedyœ zniesione, bo instrumentów takich nie ma w dzia³alnoœci finansowej banków UE. Je¿eli tak, to obrano drogê, na której produkt ten mo¿e przejdzie do swojej fazy schy³kowej i w koñcu zostanie wycofany z oferty. Win¹ jednak za to nie bêdzie mo¿na nikogo obarczyæ, nie bêdzie zatem niepokojów spo³ecznych. Niewiadomym jednak pozostaje, czy rolnicy bêd¹ mieli jak¹œ alternatywê w stosunku do kredytów udzielanych na zasadach komercyjnych i obowi¹zuj¹cych programów pomocowych, realizacja których odbywa siê z ró¿nym powodzeniem.

Pozostaje równie¿ pytanie o wykreowan¹, now¹ rolê banków, czy oka¿e siê na tyle k³opotliwa, ¿e z czasem banki z niej zrezygnuj¹, czy pozostan¹ przy niej, rozwijaj¹c i modyfikuj¹c tê nowa funkcjê spo³eczn¹, w zale¿noœci od zmieniaj¹cej siê sytuacji rynkowej. Poruszone kwestie i postawione pytania wymagaæ bêd¹ dalszych badañ i analiz w przysz³oœci w celu ewentualnego potwierdzenia s³usznoœci przedstawionego toku rozumowania b¹dŸ jego weryfikacji.

Rysunek 1. Etapy ubiegania siê o rolniczy kredyt preferencyjny

ród³o: opracowanie w³asne.







  

  

                 

                 

         

           

                 

              

               

               

                  

            

Ubiegaj¹cy siê o kredyt preferencyjny

do roku 2004 po roku 2004

Oœrodki Doradztwa Rolniczego

Osobny dzia³ przeznaczony do obs³ugi kp

BANKI Dowolny

pracownik banku

Dzia³ kredytów Bank BPH SA

Bank BG¯ SA GBW SA

BPS SA

PKO SA

BS Che³mno

BZWBK SA

BS Pleszew SA

Podsumowanie

Banki od lat pe³ni¹ funkcjê wspieraj¹c¹ i koordynuj¹c¹ zmiany zachodz¹ce w sektorze rolno- spo¿ywczym. Od roku 1993 niezmiennie wspieraj¹ rozwój polskiego rolnictwa udzielaj¹c za poœred- nictwem Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa ró¿nego rodzaju kredytów preferencyj- nych, g³ównie o charakterze inwestycyjnym. Po roku 2004 do ich podstawowej roli koordynatora relacji poda¿owo-popytowej na rynku finansowym dosz³a jeszcze nowa funkcja – doradcy i eduka- tora, przejêta po wykonuj¹cych do tej pory to zadanie oœrodkach doradztwa rolniczego.

Z przeprowadzonych wywiadów bezpoœrednich spoœród grupy banków wskazanych przez ARiMR jako wspó³pracuj¹ce przy udzielaniu kredytów na zasadach preferencyjnych wynika, ¿e rola ta reali- zowana jest w ró¿ny, ale stosunkowo absorbuj¹cy, zarówno dla banku, jak i potencjalnych benefi- cjentów sposób. Sytuacja ta trwa ju¿ od 6 lat i nic nie wskazuje na rz¹dowe, ustawowe jej zaprzestanie b¹dŸ zmianê. Interesuj¹ce bêdzie obserwowanie zmian zachodz¹cych, zarówno po stronie banków (rozwój b¹dŸ niwelacja nowo wykreowanej roli), jak i potencjalnych kredytobiorców.

Literatura

Dani³owska A. 2007: Poziom, zró¿nicowanie oraz uwarunkowania kosztów transakcyjnych kredytów i po¿y- czek rolniczych. Wyd. SGGW, Warszawa.

Gonzalez-Vega C. 2003: Deepening Rural Financial markets: macroeconomic policy and political dimension, paving the way forward for rural finance: An international conference on best practices. Theme „Macro Economic Policy and Reality” Paper. Waszyngton, 2-4.06.

Grzywacz J. 2003: Podstawy bankowoœci. Difin, Warszawa, s. 35.

Kuliñska-Sad³owska E. 2003: Controlling w banku. PWN, Warszawa, s. 9.

Niczyporuk P. i Talecka A. 2004: Bankowoœæ System bankowy i us³ugi. Wyd. Wy¿szej Szko³y Ekonomicznej, Bia³ystok.

Sadowski A. 2003: Kredyt na utworzenie i urz¹dzenie gospodarstwa rolnego w Wielkopolsce na tle kraju. Rocz.

Nauk. SERiA, t. V, z. 1.

Siudek T. 2006: Wiarygodnoœæ rolników jako kredytodawców w opinii kadry kierowniczej banków spó³dziel- czych w Polsce. Rocz. Nauk. SERiA, t. 8, z. 1, s. 177-180.

Stefko O. 2002: Kredyt preferencyjny jako Ÿród³o finansowania rozwoju gospodarstw rolniczych i ogrodniczych w województwie wielkopolskim. [W:] Regionalne zró¿nicowanie agrobiznesu. Akademia Rolnicza w Pozna- niu, Poznañ, s. 125-133.

Stefko O. 2005: Wykorzystanie kredytów preferencyjnych a zmiany w gospodarstwach produkuj¹cych warzywa pod os³onami w Wielkopolsce. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, Bydgoszcz, s. 715-721.

Stefko O. 2007a: Kredyty bran¿owe jako Ÿród³o finansowania inwestycji na przyk³adzie woj. Wielkopolskiego.

[W:] Wybrane aspekty konkurencyjnoœci przedsiêbiorstw. Wyd. UWM, Olsztyn, s. 179-184.

Stefko O. 2007b: Kredyt preferencyjny Ÿród³em finansowania wytwarzania surowców do produkcji bioetanolu i biokomponentów na przyk³adzie woj. Wielkopolskiego. [W:] Biomasa dla elektroenergetyki i ciep³ownic- twa, szanse i problemy. Wyd. Wieœ Jutra, Warszawa, s. 133-138.

Stefko O. 2007c: Kredyt preferencyjny jako Ÿród³o finansowania zakupu ziemi na przyk³adzie województwa wielkopolskiego. Rocz. Nauk. SERiA, t. IX, z. 1, s. 465-469.

Stefko O. 2008: Kredyty preferencyjne jako Ÿród³o finansowania innowacji w agrobiznesie na przyk³adzie woj.

Wielkopolskiego. [W:] Innowacje i innowacyjnoϾ w sektorze agrobiznesu. SGGW, Warszawa, s. 195-206.

Stefko O. 2009: Wsparcie finansowe gospodarstw rolnych woj. wielkopolskiego po wejœciu Polski do Unii Europejskiej. Zesz. Nauk. SGGW, t. 8(XXIII), Warszawa, s. 174-181.

Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. – prawo bankowe. Dz. U. 1997, nr 140, poz. 939, rozdz. 1, art. 2.

Zawojska A. 2008: Uwarunkowania i kana³y finansowania rolnictwa w Polsce. Zesz. Nauk. SGGW, nr 65, Warszawa, s. 97.

[www.arimr.gov.pl].

Summary

The role of banks in supporting the agri-ford sector development is very important. Their functions have been changing for years, especially since 2004. After this year banks took over several tasks which had been done so far by Oœrodki Doradztwa Rolniczego. The most important was consulting and help in preparing necessary documents needed to apply for preferential farmer credits.

Adres do korespondencji:

dr Olga Stefko

Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu

Katedra Ekonomiki Przedsiêbiorstw Agrobiznesu

ul. Wojska Polskiego 28, 60-637 Poznañ

tel. (61) 848 71 29, e- mail: stefko@up.poznan.pl