© Piotr Marcinski - Fotolia.com
magazyn
PIELĘGNIARKI OPERACYJNEJ
wydanie 13
numer 1(13)/2015
KWARTALNIK
13
SPIS TREŚCI
1. Jakość w bloku operacyjnym – mgr Ewa Grabowska
3. Zakres kompetencji pielęgniarki w różnych krajach Unii Europejskiej – cz. I
– dr n. med. Izabela Wróblewska, Maria Gryszczyk 7. Wybitni chirurdzy – Karl Heinrich Bauer (1890-1978)
– dr n. med. Oskar Pelzer
8. Ostry brzuch – ostre zapalenie wyrostka robaczkowego (OZWR) – lek. med. Rafał Nyc 10. Pobranie nerki od żywego dawcy przy pomocy
robota chirurgicznego da Vinci – lic. Izabela Szwed, dr Jakub Turek, prof. Wojciech Witkiewicz
13. Ważne wydarzenia w pielęgniarstwie operacyjnym – mgr Barbara Dąbrowska
14. Jakość obłożenia pola operacyjnego – mgr Iwona Żurecka-Sobczak
17. Standardy pielęgniarskiej praktyki klinicznej w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego
Szanowni Państwo
Witam Państwa w Nowym Roku i zapraszam do przeczyta- nia kolejnego wydania Magazynu Pielęgniarki Operacyjnej.
Składam serdeczne podziękowanie firmie 3M, za pomoc fi- nansową i zaangażowanie w proces wydawania kolejnych numerów Magazynu Pielęgniarki Operacyjnej na 2015 rok.
Korzystając z okazji, gratuluję Firmie wyróżnienia w konkur- sie Dobry Wzór 2014, życząc sukcesów na dalsze lata.
W tym roku mam zaszczyt powitać w zespole redakcyj- nym prof. Wojciecha Witkiewicza z zespołem, dzięki które- mu poznamy pracę w sali operacyjnej z robotem da Vinci.
Kontynuujemy publikację sylwetek wybitnych chirurgów w opracowaniu Oskara Pelzera. Poznają Państwo także in- formacje dotyczące zasad jakość bloku operacyjnego (ISO i akredytacja).
Rozpoczynamy nowy cykl standardów mgr Joanny Borzęc- kiej i współautorów pt. Standardy pielęgniarskiej praktyki klinicznej w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego. W czę- ści 1 Podstawy teoretyczne.
Zapraszamy do zapoznania się z pozostałymi ciekawymi ar- tykułami zawartymi w tym numerze, m.in.: o ostrym zapale- niu wyrostka robaczkowego i poznamy zakresy kompetencji pielęgniarki w różnych krajach Unii Europejskiej – część 1.
Z wyrazami szacunku mgr Ewa Grabowska Redaktor naczelna: mgr Ewa Grabowska
Wydawca: Karkonoskie Stowarzyszenie Instrumentariuszek, www.ksi.jgora.pl
Współpraca:
dr n. med. Izabela Wróblewska dr n. med. Ryszard Kędra dr n. med. Oskar Pelzer mgr Magdalena Kulczycka
prof. Wojciech Witkiewicz z zespołem
Pielęgniarki operacyjne WCSKJ – założycielki KSI
magazyn
PIELĘGNIARKI OPERACYJNEJ
KWARTALNIK
Ewa Grabowska
KWARTALNIK
wydanie 13 numer 1(13)/2015
TIACYPRUSCZECH REP.DENMARKESTONIAFINLANDFRANCEISRAELICELANDIRELANDHUNGARYGERMANYGREECE
BELGIUMBELGIUMCROATIACYPRUSCZECH REP.DENMARKESTONIAFINLANDFRANCE SERBIARUSSIAPORTUGALPOLANDNORWAYITALY ISRAEL SLOVENIASPAINSWEDENUNITED KINGDOMTURKEYICELANDIRELANDHUNGARYGERMANY SWITZERLANDTHENEDERLANDS
GREECE
E U RO PE A N O PE R AT IN G R O O M N U RS ES A SSO C IA TI O N w w w .e o rn a. eu / w w w .e or na co ng re ss .e u
h o f Fe b ru ar y 20 15 le b ra g Eu ro p ea n P er io p er a ve N u rs in g D ay ‘ SHA R PS S AF ET Y B EG IN S W IT H Y O U ’
be half of t he E O RN A B oa rd of D ir ec to rs w e w ish y ou all a h ap py E ur op ea n y ea r’ s th em e st at es ‘Sh ar p Sa fe ty b eg in s w it h yo u’ t ha t ev er yon e has a r eponsibil it y fo r sa fe ty in t he w or k pl ac e. W e also h ad nc e on sa fe st e qui pm en t w hi ch should be e m pl oy ed . roli ne , Mer ja & T he E O RN A B oa rd o f D ir ec to rs em e: ‘Sh ar p Sa fe ty b eg ins w it h yo u’ Me rj a Ca roli ne
Jakość w bloku operacyjnym
mgr Ewa Grabowska
Pielęgniarka oddziałowa bloku operacyjnego Wojewódzkie Centrum Szpitalne
Kotliny Jeleniogórskiej
Akredytacja i ISO, to dwa podstawowe systemy znane w ochronie zdrowia.
Akredytacja (wg Centrum Monitorowania Jakości w Ochro- nie Zdrowia), to zewnętrzny proces oceny, który dotyczy pla- cówki opieki zdrowotnej, dobrowolnie poddającej się ocenie opartej na określeniu stopnia zgodności z wcześniej znanymi standardami akredytacyjnymi, przeprowadzony przez nieza- leżną placówkę akredytacyjną, która przyznając akredytację wydaje stosowne świadectwo.
ISO – standardy ISO powstały w zakresie systemów jakości, tak aby zapewnić efektywne zarządzanie przedsiębiorstwem.
Od kilku lat system ISO jest stosowany w medycynie.
Wymienione systemy nie są przyznawane tylko i wyłącznie dla jednej komórki organizacyjnej szpitala np. bloku opera- cyjnego. Wiele elementów zarządzania jakością znajduje praktyczne zastosowanie w blokach operacyjnych. A zatem:
Zapewnienie jakości w bloku operacyjnym to:
• zapewnienie pacjentowi bezpieczeństwa, i tu rozpatrujemy jakość dokumentacji medycznej, adekwatnej do zapotrze- bowania liczby personelu wykwalifikowanego w kwestii zawodowej, bezpieczne wyposażenie w sprawną aparaturę medyczną, posiadającą aktualne przeglądy i dopuszczenie do pracy;
• zapobieganie zakażeniom, to podstawowe kryterium jakości mający ścisły związek z zapewnieniem pacjentowi bezpie- czeństwa, tj. stosowanie jednorazowej bielizny operacyjnej przez personel jak i do obłożenia pola operacyjnego, prze- strzeganie zasad higieny, dezynfekcji, sterylizacji tylko wie- lorazowego sprzętu(narzędzia chirurgiczne), monitorowanie zakażeń szpitalnych, dobra organizacja pracy w bloku;
• bezwzględne przestrzeganie Praw Pacjenta;
• stałe podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez personel bloku operacyjnego;
• praca personelu w oparciu o standardy i procedury medycz- ne, opracowane w każdym bloku operacyjnym;
• odpowiedzialność indywidualna personelu bloku operacyj- nego za wykonywanie usług medycznych poprzez autoryza- cję dokumentów.
Dokumentacja medyczna pacjenta i bloku operacyjnego obrazująca jakość usług medycznych:
• świadoma zgoda pacjenta na zabieg operacyjny i znieczule- nie, pacjent musi być zapoznany przez lekarza chirurga i ane- stezjologa o planowanym rodzaju zabiegu operacyjnego oraz o rodzaju znieczulenia, o ewentualnych powikłaniach jak i konsekwencjach w przypadku odmowy zgody przez pa- cjenta na proponowany zabieg operacyjny lub znieczulenie;
• kwalifikacja do zabiegu operacyjnego i znieczulenia, należy w historii choroby odnotować zakwalifikowanie pacjenta do zabiegu operacyjnego i znieczulenia;
• przygotować plan operacyjny, którego celem jest wyeli- minowanie błędów tj. pomylenie pacjentów, zoperowanie niewłaściwego narządu. Plan operacyjny ma być oryginalny dla każdej sali operacyjnej oraz personelu medycznego, czy- telny, dokładny;
• identyfikacja pacjentów, każdy pacjent zakwalifikowany do zabiegu operacyjnego musi posiadać opaskę identyfikacyj- ną na ręce. Podczas przyjmowania pacjenta do bloku opera- cyjnego jego dane muszą być zgodne z opaskę i dokumen- tacją medyczną;
Dokumentacja medyczna warunkująca bezpieczeństwo ope- rowanego pacjenta i obowiązujące standardy to: protokół pielęgniarki operacyjnej, opis przebiegu operacji, protokół przebiegu znieczulenia, dokumentacja materiałów przezna- czonych do pracowni histopatologicznej celem ich badań, książka rozchodu krwi i środków narkotycznych.
Cała ta dokumentacja musi być czytelna, przejrzysta, kom- pletna i autoryzowana przez zespół operujący (lekarzy i pie- lęgniarki).
Ilość i jakość personelu jest gwarancją jakości usług me- dycznych tj. odpowiednie kwalifikacje personelu bloku ope- racyjnego, specjalizacje, kursy kwalifikacyjne, dokształca- jące, szkolenia. Wymagania te stawiane są pielęgniarkom operacyjnym, jak i anestezjologicznym, a także lekarzom.
Każdy blok operacyjny powinien mieć opracowane normy zatrudnienia. Optymalna ilość personelu gwarantuje odpo- wiednią jakość pracy i zapewnia bezpieczeństwo pacjen-
tom. Gwarantem jest norma, że do każdego zabiegu opera- cyjnego muszą być przypisane dwie pielęgniarki operacyjne.
Podyktowane jest to względami bhp, troską o zachowanie zasad aseptyki i antyseptyki, bezawaryjną obsługą nowo- czesnej aparatury medycznej, prowadzeniem dokumentacji medycznej. Następną normą jest jedna pielęgniarka aneste- zjologiczna, chirurdzy i anestezjolodzy w ilości pozwalającej na dobre wykorzystanie sal operacyjnych.
Jakość bloku operacyjnego to:
• aparatura medyczna (wszystkie urządzenia i aparaty me- dyczne muszą posiadać paszporty, instrukcje obsługi);
• jakość powietrza w salach operacyjnych, pod względem zanieczyszczeń mikrobiologicznych;
• obłożenia pola operacyjnego (jednorazowa bielizna opera- cyjna, która zapewni ochronę przeciwbakteryjną, nieprze- makalną antyelektrostatyczną, nie pylącą, pozwalającą na zachowanie naturalnej termoregulacji ciała ludzkiego);
• jakość to także higiena bloku operacyjnego, nienaganne przestrzeganie przez personel reżimu sanitarnego, tak jak przebieranie się w czystą odzież i obuwie, przestrzeganie zasad i technik sprzątania.
Jakość w codziennych działaniach personelu bloku opera- cyjnego tj. ogrzewanie pacjenta w czasie długich zabiegów
operacyjnych, przestrzeganie zasad aseptyki w czasie zabie- gów wykonywanych w sali operacyjnej, to duża troska i dba- łość o operowanego pacjenta.
Jakość to zagwarantowanie bezpieczeństwa, zachowanie należytej troski, zachowanie intymność i godności operowa- nemu pacjentowi w bloku operacyjnym.
Materiały do napisania artykułu wykorzystałam z wiedzy wła- snej, jak i w oparciu o literaturę: Blok operacyjny – organizacja i funkcjonowanie, pod redakcją K. Bieleckiego i T. Szretera.
mgr Ewa Grabowska
Zakres kompetencji pielęgniarki w różnych krajach Unii Europejskiej - cz. I
dr n. med. Izabela Wróblewska
Wydawać by się mogło, że praca pielęgniarki/pielęgniarza jest taka sama niezależnie od kraju, w którym się ją wykonuje.
Faktycznie, zasadnicze jej elementy, stanowiące trzon wy- konywanego zawodu, są identyczne. Pielęgniarka to samo- dzielny pracownik ochrony zdrowia, który sprawuje opiekę medyczną nad pacjentem (podawanie leków, wykonywanie iniekcji, wlewów dożylnych), asystuje przy zabiegach i ope- racjach, wypełnia zlecenia lekarskie w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji oraz zajmuje się szeroko rozumianą edukacją zdrowotną i promocją zdrowia.
Zakres jej praw i obowiązków kształtują jednak dodatkowo swoiste dla danego kraju dokumenty prawne, a także przepi- sy dotyczące wykonywanego zawodu i umowy zawarte z pra- codawcą. Te ostatnie mogą zawierać dowolne zapisy, o ile obie zainteresowane strony, a więc pracodawca i pracownik, zgodzą się na nie składając na dokumencie swoje podpisy.
W rezultacie zakres kompetencji pielęgniarek pracujących w różnych miejscach, a dodatkowo w różnych krajach może być odmienny. Wpływ na to ma także historia, mentalność danego narodu, a także jego kultura.
Mimo, że mówi się, iż nowoczesne pielęgniarstwo rozpo- częło się wraz z reformami, jakie wprowadziła Florence Nightingale (ur. 1820 we Florencji, zm. 1910 w Londynie) angielska pielęgniarka, statystyk, działaczka społeczna i pu- blicystka, to od zarania dziejów człowiek zajmował się pie- lęgnowaniem. Najczęściej robiły to kobiety, które otaczały opieką swoich najbliższych, głównie najsłabsze jednostki w grupie, a więc dzieci, osoby starsze i chore. W takim poj- mowaniu pielęgniarstwa praktycznie każdy człowiek je wy- konuje w codziennym kontakcie z bliskimi.
Nowe spojrzenie na pielęgniarstwo zaprezentowane przez Nightingale polegało na otoczeniu potrzebujących fachową opieką. Podjęte przez nią działania były, jak na ówczesne czasy, wręcz rewolucyjne, ponieważ do tej pory pielęgnowa- niem zajmowały się niewykształcone osoby z nizin społecz-
pielęgniarek, którym zapewniała odpowiednie wykształcenie zawodowe, ale także dbała o ich poziom moralny, co miało przyciągać do zawodu kobiety o nieposzlakowanej reputacji i tym samym zmienić społeczne postrzeganie profesji.
Przełomem w jej działaniach była wojna krymska. Z powodu pojawienia się znaczącej liczby rannych żołnierzy wymaga- jących opieki Nigtingale zorganizowała od podstaw opiekę nad nimi, zwalczając uprzedzenia i sprzeciwy lekarzy, urzęd- ników i oficerów. Dzięki wprowadzonym przez nią, dziś uzna- nymi za podstawowe, zmianom wprowadzonym do szpitali polowych wielu żołnierzy przeżyło.
Florencja stworzyła w szpitalu w Scutari (dzielnica Stambułu) zespół 38 angielskich pielęgniarek, którym zarządzała. Z ich pomocą poprawiła fatalny stan sanitarny brytyjskich szpitali.
Jej spostrzeżenia dotyczące pielęgnacji, które wprowadzo- no w praktyce zdecydowanie poprawiły przeżywalność żoł- nierzy. Należały do nich dbanie o higienę ciała, podawanie pacjentom ciepłych posiłków, wprowadzenie do szpitali światła i wietrzenie sal.
Dziś mówi się o Florence Nightingale, jako o pionierce za- wodu, osobie, która zrewolucjonizowała jego postrzeganie.
Podstawy zawodu, jakie wypracowała są fundamentem współczesnego pielęgniarstwa na całym świecie. Pielęgniar- stwo stało się profesją, a więc zawodem, który wymaga długotrwałego przygotowania (studia, staż zawodowy), ma swój cel główny, jakim jest utrzymanie zdrowia oraz swoisty kodeks etyczny.
Następująca z czasem profesjonalizacja pielęgniarstwa oznacza, że w kształceniu przestrzegana jest tzw. zasady licencji, a więc konieczności uzyskania tytułu zawodowe- go pielęgniarki, istnieje możliwość zrzeszania się w samo- rządzie zawodowym oraz uzyskuje się prawa wykonywania zawodu, co niesie za sobą konieczność przestrzegania ko- deksu etycznego, zapewnienie edukacji na poziomie akade- mickim, zapewnienie wysokiego standardu usług oraz cią- głe dążenie do pogłębiania wiedzy.
Profesjonalna opieka pielęgniarska jest współcześnie realizo- wana poprzez 9 funkcji zawodowych: naukowo-badawczą, wychowawczą, promowania zdrowia, profilaktyczną, tera- peutyczną, rehabilitacyjną, kształcenia i zarządzania. Funkcje te są tożsame dla wszystkich osób pracujących w zawodzie pielęgniarki na całym świecie, jednak różny może być nacisk kładziony na poszczególne składowe. Jest to w dużej mierze zależne od miejsca wykonywania zawodu i związanej z tym specyfiki pracy.
Kompetencje pielęgniarek są ściśle związane z wartościami zawodowymi i ujawniają się poprzez umiejętne, odpowie- dzialne i samodzielne działanie w różnych sytuacjach, zgod- ne z wymogami zawodowymi, etycznymi i prawnymi. Pie- lęgniarki powinny być osobami reagującymi na pojawiające się w medycynie dylematy moralno-etyczne, winny trakto- wać wszystkich pacjentów w sposób holistyczny, być oso- bami tolerancyjnymi, opiekuńczymi, okazującymi szacunek wszystkim podopiecznym bez względu na ich wiek, płeć, poglądy, kulturę, religię, narodowość, styl życia czy prze- konania. Dodatkowo powinny w swoim działaniu, o ile jest to możliwe, uwzględniać życzenia pacjentów, być osobami ukierunkowanymi na własny rozwój i wzajemne wspieranie połączone z umiejętnością porozumiewania się.
Jak wynika z tego i tak dość ogólnego opisu wymagania sta- wiane pielęgniarkom są bardzo wysokie. Szczególnie, jeśli weźmie się jeszcze pod uwagę jak obszerną i głęboką wie- dzą dotyczącą kliniki i pielęgnacji musi dysponować osoba chcąca być profesjonalistką w swoim zawodzie.
Pielęgniarką powinna zatem zostać jedynie osoba o niepo- szlakowanym charakterze, cechująca się humanitaryzmem i dużą dozą empatii, a przy tym mająca ciągły i niezaspoko- jony głód wiedzy.
Tak wygląda teoria, a w praktyce?
Do tego zawodu w większości trafiają osoby, które podjęły świadomą decyzję i chcą pomagać potrzebującym. Pracują w nim jednak także pielęgniarki, którym praca nie sprawia przyjemności, a pacjenci są raczej przedmiotem niż podmio- tem ich działań. Sytuację, gdy do jakiegoś zawodu trafiają osoby przypadkowe spotyka się w każdej profesji. W me- dycynie jest to jednak niezwykle niepokojące, ponieważ przedstawiciele ochrony zdrowia mają wpływ nie tylko na zdrowie, ale nawet na życie pacjenta. Popełniony przez nich błąd może okazać się nieodwracalny i na zawsze pogorszyć jakość życia podopiecznego.
Stąd tak ważne świadome i przemyślane działanie, ale rów- nież określenie ścisłych ram kompetencji i ich przestrzega- nie w codziennej praktyce. Poruszanie się w ściśle prawnie określonej przestrzeni i jej nie przekraczanie zdecydowanie minimalizuje ewentualne problemy. Dlatego każda z osób pracująca czynnie w jakimś zawodzie powinna zapoznać się ze swoimi obowiązkami i przywilejami. Szczególnie jest to ważne w dobie otwartych granic i możliwości podejmo- wania zatrudnienia w różnych miejscach na świecie, gdzie polskie pielęgniarki są bardzo wysoko oceniane i chętnie zatrudniane.
FRANCJA
Na przykład we Francji od 1.07.2008 r. nastąpiło całkowite otwarcie rynku pracy dla Polaków. Jednocześnie istnieje ko- nieczność uzyskiwania zezwolenia na pracę dla tzw. zawo- dów reglamentowanych, wśród których znajdują się lekarze, pielęgniarki, psycholodzy, weterynarze czy technicy medycz- ni. Dodatkowo wykonywanie zawodu jest ściśle powiązane z przynależnością do branżowych izb/zrzeszeń, a uznanie dy- plomu często odbywa się na podstawie złożenia egzaminów zawodowych udowadniających niezbędne kompetencje.
Dyplomy uzyskane przez pielęgniarki w toku nowego, licen- cjackiego kształcenia muszą być poświadczane przez polskie izby zawodowe, a tłumaczone wyłącznie przez francuskich tłumaczy przysięgłych. Inne tłumaczenie nie zostanie uznane.
Ważne jest by mieć świadomość, że dyplom pielęgniarski uzyskany przed wejściem Polski do UE pozwala we Francji wykonywać jedynie zawód pomocy pielęgniarskiej, a więc polega głównie na kąpaniu, przebieraniu i karmieniu pacjen- tów. Praca jest więc ciężka zarówno fizycznie jak i psychicz- nie, a zarobki zdecydowanie mniejsze niż pielęgniarki.
Francuzi proponują osobom, które nie mają wyższego wy- kształcenia uzupełnienie go według norm obowiązujących w ich kraju poprzez skierowanie na bezpłatne kursy doszka- lające, 9-miesięczne praktyki zawodowe w szpitalu i w koń- cowym etapie zdanie przed komisją zdrowia pisemnego eg- zaminu zawodowego.
Podjęty wysiłek będzie wynagrodzony zarobkami, które np.
dla instrumentariuszki czy pielęgniarki anestezjologicznej wynoszą miesięcznie około 4 tys. Euro, a dla pielęgniarek pozostałych specjalności około 2,8 tys. Euro. Ze względu na brak wykwalifikowanej kadry pracodawcy zapewniają często pielęgniarkom dodatkowe świadczenia w postaci pokrycia kosztów mieszkania (za ok. 68 Euro) czy wyżywienie w miej- scu pracy.
Pielęgniarki pracujące blisko granicy ze Szwajcarią mają tak- że możliwość podjęcia pracy w tym kraju, gdzie proponuje się wynagrodzenie nawet do 12 tys. Euro.
We Francji zawód pielęgniarki jest bardzo dobrze oceniany, jako niezwykle wysoko profesjonalny.
WIELKA BRYTANIA
Podobnie ocenia się ten zawód w Wielkiej Brytanii, choć nieco inaczej wyglądają tu kompetencje pielęgniarek. Mogą one na przykład wystawiać skierowania do specjalistów, za- stępują opiekunów osób chorych w okresie, gdy potrzebują oni wytchnienia, zajmują się umożliwianiu pacjentowi spo- tkań towarzyskich, kładą duży nacisk na organizowanie cho- remu atmosfery zbliżonej do domowej, w sytuacji opieki nad dzieckiem mają tylko jednego podopiecznego, a dodatkowo ustalają przyzwyczajenia pacjenta dotyczące codziennych czynności czy umieszczają przy łóżku chorego hospitalizo- wanego ważne informacje jego dotyczące, nie koniecznie związane tylko ze stanem jego zdrowia, ale także np. z przy- zwyczajeniami.
W opiece pielęgniarskiej sprawowanej w Wielkiej Brytanii, jako kolebce rozwoju opieki paliatywnej i hospicyjnej, duży nacisk kładzie się na holistyczne podejście do pacjentów znajdujących się w ostatnim stadium życia. Ważnym ele- mentem tej opieki jest wręcz obligatoryjne danie możliwo- ści rodzinie pożegnania się z pacjentem znajdującym się w trakcie lub po agonii. Dodatkowo personel medyczny ma obowiązek utrzymywać przez 3 lata po śmierci pacjenta – dziecka kontaktu z rodziną oferując i udzielając wsparcia osobistego i kontakt z grupami wsparcia.
Pielęgniarki pracujące w tym kraju mają także możliwość pełnienia dyżurów telefonicznych, podczas których udziela- ją porad i wskazówek, także w godzinach nocnych. Prowa- dzenie takiej działalności wymaga od personelu medyczne- go bardzo dużej i wszechstronnej wiedzy i z jednej strony jest wygodne, bo ogranicza liczbę pacjentów wymagają- cych bezpośredniego kontaktu z lekarzem, co jest drogie, z drugiej jednak jest zjawiskiem niepokojącym, ponieważ na pielęgniarkę spada odpowiedzialność postawienia przez telefon diagnozy lekarskiej. Popełnienie pomyłki jest w tym przypadku bardzo prawdopodobne, a konsekwencje zdro- wotne i prawne bardzo duże.
Warto tu także wspomnieć, że angielskie pielęgniarki, po- dobnie jak francuskie, mają obowiązek pomocy w kształ- ceniu przyszłych kadr medycznych. Oznacza to, że to wła- śnie czynnie pracujące osoby oceniają praktyki studentów
kierunków medycznych, a także wolontariuszy wystawiając im oceny za wykonywane czynności, co robią nieodpłatnie, w godzinach swojej pracy.
Pielęgniarka pełni także funkcję łącznika pomiędzy rodziną a oddziałem, szkołą, lekarzem rodzinnym, pracownikiem so- cjalnym czy pielęgniarką rejonową, a także promuje i chroni interesy indywidualnego pacjenta. Jest też członkiem ze- społu terapeutycznego, co oznacza, że ściśle współpracuje z lekarzem, rehabilitantem, pracownikiem socjalnym, techni- kiem medycznych czy pracownikami aptek.
Należy tu wspomnieć, że w Wielkiej Brytanii pielęgniarki sta- nowią bardzo zwartą grupę, stale utrzymującą i powiększają- cą swój poziom zawodowy, a także reputację zawodu.
Wydaje się, że pewne zasady funkcjonujące w tej opiece medycznej warto byłoby przenieść na grunt polski. Mam tu na myśli na przykład imienną odpowiedzialność za opiekę, przydzielenie do pielęgnacji konkretnych pacjentów, przed- stawianie się podopiecznym z imienia i nazwiska, indywi- dualne postrzeganie potrzeb, przyzwyczajeń czy preferencji chorego, ustalanie dla każdego pacjenta hierarchii jego po- trzeb, czynne uczestnictwo w tworzeniu standardów czy po- dejmowanie szeregu samodzielnych decyzji i branie za nich pełnej odpowiedzialności.
Być może duża autonomia zwodu i jego wysoka społecz- na ocena jest uwarunkowana dostrzeganiem przez władze znaczenia profesjonalnej opieki i jej wpływu na zdrowienie pacjentów. Minister Jeremy Hunt w jednym ze swoich wy- stąpień powiedział, że: „Jeśli brakuje pieniędzy największym marnotrawstwem i najwyższym obciążeniem finansowym jest opieka świadczona na niskim poziomie. (…) Logika na- kazuje, że najpierw musimy zainwestować w dodatkowy personel, a wtedy zobaczymy, że inwestycja wiedzie do długoterminowych oszczędności (….). Zapobieżenie niepo- trzebnym przypadkom odleżyn, odcewnikowych ZUM, żyl- nych zaburzeń zakrzepowo-zatorowych czy upadków ozna- czałoby oszczędności odpowiadające zatrudnieniu około 4 tysięcy dodatkowych pielęgniarek”.
Tak innowacyjne, a jednocześnie długoplanowe postrzeganie wpływu poziomu pielęgnacji nie tylko na tempo leczenia, ale także ponoszone koszty powoduje, że zawód pielęgniarki jest doceniany, a jej osoba jest kojarzona z profesjonalizmem.
W Wielkiej Brytanii wciąż istnieje duże zapotrzebowanie na fachowy personel pielęgniarski, co powoduje, że pra- codawcy idąc na rękę kandydatom do pracy pokrywają na przykład koszty rejestracji w Izbach Pielęgniarskich (ok. 350 EU), a także koszty przelotu z innego kraju, proponują odbiór
z lotniska, wypłacają na tzw. start równowartość ok. 1500 Euro zaliczki, gwarantują bezpłatne zakwaterowanie przez pierwszy miesiąc czy szkolenie przed rozpoczęciem pracy.
Zarobki są uzależnione od posiadanego doświadczenia i róż- nią się nieznacznie w zależnie od pory pracy i pracy w dni wolne od pracy (ok. £ 12/godz. od pn. – pt., £ 12.55 w week- endy, £ 13.00 za pracę nocną).
Mimo dużego zapotrzebowania na personel medyczny pol- skie pielęgniarki mogą napotkać na problemy z ich zatrud- nieniem w Wielkiej Brytanii. Brytyjskie Izby Pielęgniarskie najchętniej kierują je do placówek opieki nad osobami star- szymi, gdzie (w zależności od posiadanych dokumentów) pracują jako pielęgniarki albo care assistant.
Zatrudniająca się w Wielkiej Brytanii pielęgniarka jest zobo- wiązana znać zasady zatrudniania, przy czym prawo angiel- skie nie jest spójne i łatwe w interpretacji. Do obowiązków zatrudniającej się osoby należy znajomość prawa pracy i obowiązek sprawdzenia swoich kwalifikacji i uprawnień do stanowiska, na które aplikuje. Podjęcie pracy nie na swoim stanowisku grozi odebraniem prawa wykonywania zawodu i wykreśleniem z rejestru.
Jak widać pełną odpowiedzialność ponosi tu osoba zatrud- niająca się, a nie pracodawca. Konsekwencje nieznajomości prawa też poniesie pielęgniarka, pracodawca nie będzie jej chronił w tym względzie. Dlatego tak ważne staje się dokład- ne sprawdzenie swoich uprawnień.
dr n. med. Izabela Wróblewska
Wybitni chirurdzy
– Karl Heinrich Bauer (1890-1978)
dr n. med. Oskar Pelzer
I Oddział Chirurgii Ogólnej i Onkologicznej
Wojewódzkie Centrum Szpitalne Kotliny Jeleniogórskiej Ordynator: dr n. med. Kazimierz Pichlak
Karl Heinrich Bauer urodził się 26 września 1890 w Schwa- erzdorf w Bawarii. W latach 1900-1909 uczęszczał do gim- nazjum w Bambergu, następnie studiował medycynę na uniwersytetach w Erlangen, Heidelbergu i Monachium. Eg- zaminy końcowe oraz pracę doktorską obronił w 1914 roku na uniwersytecie w Wurzburgu.
W czasie Pierwszej Wojny Światowej został powołany do wojska i pełnił tam funkcję lekarza wojskowego. Po zakoń- czeniu wojny w 1918 roku udał się do Freiburga, aby zostać tam asystentem znanego patologa Ludwiga Aschoffa.
W 1923 roku habilitował się w Getyndze i poświęcił dalszej pracy nad badaniem raka.
W 1928 roku opublikował mutacyjną teorię powstawania nowotworów, która jako pierwsza tłumaczyła ich genezę.
Następnie w roku 1932 przeniósł się do Wrocławia, gdzie rok później podpisał dokument lojalnościowy niemieckich profesorów wobec Adolfa Hitlera oraz państwa narodowo- -socjalistycznego. We Wrocławiu i Heidelbergu stał się le- karzem Wehrmachtu. Pomimo to, w czasach narodowego socjalizmu Bauer miał dużo problemów ze względu na ży- dowskie pochodzenie swojej żony i musiał się przenieść do Heidelbergu. Tam objął kierownictwo kliniki chirurgicznej.
Po zakończeniu II Wojny Światowej dążył do ponownego otworzenia Uniwersytetu w Heidelbergu, gdzie stał się jego pierwszym rektorem po wojnie.
W 1944 roku zachorował na raka jelita grubego i musiał być wielokrotnie operowany. Liczył się z najgorszym, jednak wy- zdrowiał i opublikował w 1949 roku Problem Raka, który był podsumowaniem trudności, dylematów i możliwych rozwią- zań w badaniach onkologicznych.
Do największych osiągnięć Karla Heinricha Bauera nale- ży utworzenie Niemieckiego Centrum Badań nad Rakiem (Deutsches Krebsforschungszentrum) w Heidelbergu w roku 1964.
Zmarł 7 lipca w 1978 roku w tym samym mieście. W 2004 roku za swoje dokonania w dziedzinie medycyny Karl Hein- rich Bauer został uhonorowany popiersiem w Galerii Sław- nych Wrocławian ratusza miejskiego.
dr n. med. Oskar Pelzer
Ostry brzuch – ostre zapalenie wyrostka robaczkowego (OZWR)
lek. med. Rafał Nyc
II Oddział Chirurgii Ogólnej i Naczyniowej WCSKJ Ordynator dr n.med. Ryszard Kędra
Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego od lat stanowi jed- ną z najczęstszych chorób z jaką pacjenci są leczeni w od- działach chirurgii a operacja jego usunięcia to jedna z częst- szych interwencji ostrodyżurowych.
Statystycznie nieznacznie częściej choroba ta dotyka męż- czyzn. Zachorować można w każdym wieku, jednak najwięk- szą liczbę przypadków obserwujemy u osób między 10 a 30 rokiem życia.
W zależności od zaawansowania OZWR dzielimy na:
• nieżytowe (appendicitis catarrhalis)
• wrzodziejące (app. ulcerosa)
• ropowicze (app. phlegmonosa)
• zgorzelinowe (app. gangrenosa)
• perforację wyrostka.
Wyrostek robaczkowy jest szczątkowym narządem o do dziś nie do końca poznanej funkcji. Bezpośrednią przyczyną po- wstania stanu zapalnego jest zablokowanie światła wyrostka uniemożliwiające odpływ produkowanego w nim śluzu. Do obturacji może doprowadzić obrzęk tkanki limfatycznej, ka- mień kałowy (częściej u osób starszych), rzadziej ciało obce (np. drobne pestki owoców) czy pasożyty. Stan zapalny może
być również objawem choroby Leśniowskiego-Crohna, lub być spowodowanym rozrostem nowotworowym w prawym dole biodrowym.
Utrudniony odpływ śluzu skutkuje wzrostem ciśnienia we- wnątrz wyrostka robaczkowego a to z kolei upośledza per- fuzję (ukrwienie) jego ścian prowadząc do ich owrzodze- nia i martwicy. Przenikanie bakterii przez osłabioną ścianę wyrostka prowadzi do rozwoju ograniczonego zapalenia otrzewnej. W zaawansowanych przypadkach dochodzi do perforacji zmienionej zapalnie ściany wyrostka, co w zależ- ności od odporności organizmu i stopnia złośliwości bakterii może skutkować rozlanym zapaleniem otrzewnej. Z drugiej strony sprawny mechanizm odpornościowy organizmu stara się odizolować chory obszar jamy otrzewnej od pozostałych narządów i ograniczyć rozprzestrzenianie procesu ropnego poprzez powstawaniu zrostów jelita i sieci – tak powstaje naciek okołowyrostkowy (plastron).
Początkowe objawy ostrego zapalenia wyrostka robacz- kowego nie są charakterystyczne. Występuje ból brzucha w okolicy pępka lub nadbrzuszu, często o charakterze kol- kowym; towarzyszą mu nudności, biegunka, brak apetytu, tachykardia. Z upływem godzin ból zmienia swój charakter na stały i lokalizuje się w prawym podbrzuszu (w punkcie MacBurneya – na granicy zewnętrznej i środkowej 1/3 linii łączącej pępek z prawym kolcem biodrowym). Temperatura ciała może być podwyższona do 37°-38° st. C
Za rozpoznaniem zapalenia wyrostka przemawiają: bole- sność uciskowa, dodatni objaw Blumberga tj. ból w prawym dole biodrowym silniejszy przy odrywaniu ręki badającego od powłok niż przy ucisku, oraz zaznaczona obrona mięśnio- wa. Ból tej okolicy może się także nasilać w trakcie kaszlu, rzadziej w trakcie ucisku lewego podbrzusza (obj. Rowsinga).
Obrona mięśniowa i objaw Blumberga nad całą jamą brzusz- ną świadczą o wystąpieniu rozlanego zapalenia otrzewnej.
Zmienność osobnicza położenia i długości wyrostka robacz- kowego (średnio od 0,5 do 20 cm) wpływa na różnorodność
nasilenia objawów. Zmieniony zapalnie wyrostek może dać dolegliwości z narządu z którym się styka np. przy położeniu zakątniczym ból będzie mniejszy zaś dominować będzie bie- gunka; sięgając pęcherza moczowego spowoduje dysurię;
zakątniczy wyrostek sięgający wnęki wątroby może imito- wać objawy zapalenia pęcherzyka żółciowego.
W badaniach dodatkowych obserwujemy wzrost liczby leu- kocytów powyżej 10 tys./mm 3 i stężenia CRP, oraz wzrost liczby młodych postaci neutrofili (z drugiej strony prawidło- wa wartość danego parametru nie musi oznaczać braku sta- nu zapalnego).
Do postawienia prawidłowego rozpoznania są pomocne USG i/lub tomografia komputerowa jamy brzusznej, które mogą ujawnić patologię w prawym dole biodrowym, oce- nić zaawansowanie choroby, lub przeciwnie – wskazać inną przyczynę dolegliwości wymagającą odmiennego leczenia.
W diagnostyce różnicowej musimy przede wszystkim uwzględnić:
• prawostronną kolkę nerkową (konieczne jest badanie ogólne moczu u pacjenta zgłaszającego bóle brzucha);
• choroby narządu rodnego u kobiet – ciążę ekotopową, prawostronne zapalenie przydatków, skręt torbieli jajnika – konieczna konsultacja ginekologiczna;
• perforację wrzodu trawiennego z zaciekiem do prawego dołu biodrowego (powietrze pod przeponą w RTG klatki piersiowej lub jamy brzusznej);
• zapalenie węzłów chłonnych krezki.
fot. Eastnews
Po rozpoznaniu ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego i wstępnym wyrównaniu ewentualnych zaburzeń wodno- -elektrolitowych kwalifikujemy pacjenta do leczenia opera- cyjnego – apendektomii. Najczęściej zabieg przeprowadza się metodą otwartą. Jama otrzewnej zostaje otwarta z cię-
cia przyprostnego prawego lub naprzemiennego na wyso- kości prawego talerza biodrowego. Po odnalezieniu kątnicy kierując się wzdłuż jednej z jej taśm w dół odnajduje się wyrostek robaczkowy. W pierwszej kolejności od wyrostka odpreparowuje się jego krezkę podwiązując naczynia krwio- nośne. Następnie wyrostek miażdży się u podstawy, zaciska kleszczykami, zakłada podwiązkę i odcina. Celem lepszego zaopatrzenia kikuta, po wcześniejszym założeniu szwu kap- ciuchowego na ścianę kątnicy można go wgłębić do jej wnę- trza. Założenie szwu typu „Z” dodatkowo wzmacnia miejsce wgłębienia. Jeśli stwierdzono obecność treści ropnej na- leży zakażony obszar wypłukać i zdrenować. Po usunięciu wyrostka robaczkowego kontroluje się końcowe 60-100 cm jelita krętego poszukując uchyłku Meckela.
Operację usunięcia wyrostka robaczkowego można również z powodzeniem przeprowadzić metodą laparoskopową.
Po usunięciu wyrostka robaczkowego konieczne jest uzupeł- nienie terapii dożylnym podawaniem antybiotyku o szerokim spektrum obejmującym bakterie Gram (-) ujemne i beztlenowe.
Odmienny jest sposób leczenia pacjentów z naciekiem okołowyrostkowym (plastronem). U tych chorych stwier- dzamy tkliwy nieruchomy guz w prawym dole biodrowym.
Nie stwierdza się objawów otrzewnowych takich jak obrona mięśniowa czy objaw Blumberga. Po potwierdzeniu rozpo- znania w badaniach obrazowych leczenie jest zachowawcze polegające na dożylnej antybiotykoterapii. Po ustąpieniu na- cieku można rozważyć apendektomię w trybie planowym.
Przy braku ustępowania nacieku i niezmiennym wyczuwaniu guza w rzucie kątnicy należy poszerzyć diagnostykę o kolo- noskopię, celem dokładnej oceny zmiany.
Narastanie bólu w rzucie nacieku i wystąpienie gorączki, zwłaszcza nasilającej się w godzinach popołudniowych może świadczyć o tworzeniu się ropnia. W rozpoznaniu pomocne będą badania obrazowe. Powstały ropień wymaga nacięcia i drenażu. Można to wykonać metodą otwartą w warunkach bloku operacyjnego lub przezskórnie pod kontrolą USG.
Kwalifikując pacjenta do operacji nie wolno zapominać o jej ewentualnych powikłaniach takich jak: zakażenie rany, ro- pień jamy otrzewnej, krwawienie, przepukliny w bliźnie po- operacyjnej, późna niedrożność zrostowa jelit czy niepłod- ność u kobiet. Późnymi powikłaniami spotykanymi rzadko, ale mogącymi zagrażać życiu są: ropnie wątroby i zakrzepica żyły wrotnej.
lek. med. Rafał Nyc
Pobranie nerki od żywego dawcy przy pomocy robota chirurgicznego da Vinci
lic. Izabela Szwed, dr Jakub Turek, prof. Wojciech Witkiewicz Wojewódzki Szpital Specjalistyczny Ośrodek
Badawczo-Rozwojowy we Wrocławiu
Przeszczepianie nerek jest najlepszą, choć nie jedyną, me- todą leczenia schyłkowej niewydolności nerek. W porówna- niu z długotrwałą dializoterapią zapewnia lepszą jakość życia i zmniejsza śmiertelność. Porównując przeszczepianie nerki ze zwłok i od dawców żywych, w tym drugim przypadku ob- serwowane jest znacząco dłuższe przeżycie zarówno biorcy jak i nerki przeszczepionej. W Polsce na różne stadia niewy- dolności nerek cierpi kilkanaście procent ludności – ok. 4 mln osób. Ta liczba zwiększa się z roku na rok. Większość z nich ma niewydolność niezbyt zaawansowaną, ale liczba chorych wymagająca dializy stale rośnie.
Pierwsze pobranie nerki od żywego dawcy na świecie odbyło się w 1953 roku, w Polsce pierwsze przeszczepienie nerki ze zwłok przeprowadził Wiktor Bross we Wrocławiu we wrze- śniu 1965 roku, a w 1967 roku przeszczepił nerkę od żywego dawcy. Pierwsze przeszczepienie nerki od matki odbyło się w Warszawie 1967 roku a w 1974 roku od bliźniaka jedno- jajowego, w 1999 roku od dawcy spokrewnionego emocjo- nalnie. Pierwsze w Polsce pobranie nerki z wykorzystaniem robota chirurgicznego odbyło się w styczniu 2013 roku w Wo- jewódzkim Szpitalu Specjalistycznym we Wrocławiu.
Zalety przeszczepiania nerek od dawcy żywego:
• krótki czas oczekiwania na przeszczep nerki,
• operacja jest zaplanowana, odbywa się wówczas, gdy za- równo dawca nerki jak i biorca są do niego dobrze przy- gotowani,
• dawca żywy skraca czas oczekiwania innym chorym na liście oczekujących na nerkę.
Pobieranie nerki metodą otwartą od żywego dawcy pozo- staje nadal w Polsce standardem postępowania. Pobranie nerki metodą klasyczną jest zabiegiem rozległym naruszają- cym ciągłość powłok brzucha, a tym samym powikłań. Do powikłań chirurgii otwartej zalicza się ból pooperacyjny, dłu- gi pobyt w szpitalu, długi okres rekonwalescencji. Z powo- du urazu operacyjnego wielu potencjalnych dawców nerki rezygnuje z oddania narządu bliskiej osobie. Alternatywną
metodą jest zastosowanie do tego celu techniki laparosko- powej lub robota chirurgicznego. Tego rodzaju operacje co- raz częściej stosowane są w krajach zajmujących się trans- plantologią.
W USA zanotowano skokowy wzrost liczby przeszczepów rodzinnych po wprowadzeniu do pobrania nerki metody la- paroskopowej, a później robota chirurgicznego da Vinci. Do zalet operacji wykonywanych sposobem małoinwazyjnym należą: niewielkie cięcie, mniejsza utrata krwi, zmniejszone odczuwanie bólu w okresie pooperacyjnym, krótszy pobyt w szpitalu, szybki powrót pacjenta do pełnej sprawności ży- ciowej. Wszystko to sprawia, że lęk potencjalnego żywego dawcy przed operacją jest mniejszy. Może to pozytywnie wpłynąć na podjęcie decyzji o oddaniu nerki osobie bliskiej.
Kryteria kwalifikacyjne żywych dawców nerek
• zgoda biorcy na przeszczepienie nerki od dawcy żywego,
• określenie zgodności grup krwi między biorcą i dawcą,
• wykluczenie obecności przeciwciał u biorcy przeciwko dawcy (crossmatch ujemny),
• wykluczenie u dawcy cech będących ryzykiem dla dawcy i biorcy stanowiących przeciwwskazanie do oddania nerki.
Przeciwwskazania bezwzględne dla oddania własnej nerki
• zaburzenia psychiczne,
• umiarkowana lub ciężka choroba nerek,
• choroba nowotworowa,
• czynne zakażenia HBV, HCV, HIV,
• zaburzenia krzepnięcia,
• ciąża.
Przeciwwskazania względne dla żywych dawców
• brak zgodności głównych grup krwi,
• wiek powyżej 65 lat,
• otyłość BMI >30,
• umiarkowane nadciśnienie tętnicze,
• jednorazowy epizod kamicy nerkowej.
Pierwsze robotowe pobranie nerki od dawcy żywego odbyło się Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym we Wrocławiu.
Dawcą nerki była matka pacjenta, 58-letnia kobieta. Biorcą był 32-letni mężczyzna chorujący na przewlekłą chorobę nie- wydolność nerek.
Ułożenie pacjenta na stole operacyjnym
PRZYGOTOWANIE INSTRUMENTARIUM
Zestaw do otwarcia jamy brzusznej, zestaw klipsownic (po dwie z każdego rozmiaru), jednorazowe nożyczki laparosko- powe, kleszczyki laparoskopowe, Igła Veressa, igła ssąco- -płucząca, przewód insuflacyjny, przewód do koagulacji monopolarnej i bipolarnej, termos, worek Endo-bag, jed- norazowe trokary 12mm. Sterylne mankiety do obłożenia ramion platformy narzędziowej, mankiet do obłożenia gło- wicy kamery. Zestaw robotowych kaniul 8mm, jednorazowe uszczelki na kaniule, obturator, kalibrator. Narzędzia roboto- we: haczyk, grasper bipolarny, optyka 0 stopni. Zestaw do perfuzji nerki, płyn do perfuzji, lód, pojemnik na nerkę.
PRZYGOTOWANIE PLATFORMY NARZĘDZIOWEJ
Obłożenie sterylnym mankietem dwóch ramion platformy narzędziowej ramienia kamery, optyki. Platforma narzędzio- wa ustawiamy po lewej stronie stołu operacyjnego.
UŁOŻENIE PACJENTA NA STOLE OPERACYJNYM
Po indukcji znieczulenia i intubacji dotchawiczej, założeniu sondy do żołądka i cewnika Foleya do pęcherza moczowe- go, pacjenta układa się na lewym boku pod kątem 60 stopni na standardowym stole operacyjnym. Umożliwia to prze- mieszczenie się jelit w kierunku ku dołowi poza pole ope- rowane, ułatwia bezpieczny dostęp do jamy otrzewnowej w czasie zakładania kaniul. Pacjent powinien być ułożony tak, aby zapewnić stabilność i zapobiec uszkodzeniom ner- wów spowodowanym uciskiem. Zgięcie stołu i wykonanie ławeczki jest opcjonalne. Wygięcie stołu powinno być po- między grzebieniem talerza kości biodrowej a łukiem żebro- wym. Zabezpieczenie rąk, nóg, kolan, kostek, biodra oraz łokci jest obowiązkowe. W celu zabezpieczenia uniesionego ramienia zakłada się podporę. Dolne ramie leży na płaskiej podpórce. Kończyna dolna jest zgięta w stawie kolanowym i biodrowym. Po ułożeniu, pacjent zostaje przymocowany do stołu pasem na wysokości bioder i dodatkowo owinięty ma- teracem próżniowym.
TECHNIKA OPERACJI
Po przygotowaniu pola operacyjnego, przy pomocy igły Ve- ressa, wprowadzonej pod lewym łukiem żebrowym, wytarza się odmę jamy otrzewnowej. Następnie wprowadza się tro- kar 12mm dla kamery robota w linii środkowo obojczykowej na wysokości pępka. Dwie kaniule robotowe wprowadzamy odpowiednio w lewym górnym i lewym dolnym kwadrancie jamy brzusznej. Dodatkowo trokar 12 mm dla asystenta wpro- wadzamy w okolicy okołopępkowej. Preparowanie rozpoczy- namy od uwolnienia zgięcia śledzionowego okrężnicy. Jelito grube przemieszczamy przyśrodkowo, identyfikujemy lewy moczowód i lewe naczynia gonadalne. Kierując się dogło- wowo odsłaniamy wnękę nerki, identyfikujemy żyłę nerkową i tętnice nerkowe. Klipsujemy żyły lędźwiową i nadnerczową, następnie przecinamy. Preparujemy tętnice, żyłę nerkową, zakładamy na nie tasiemki naczyniowe. Z cięcia Pfannensti- la o długości 5 cm do jamy brzusznej wprowadzamy worek Endo-bag 800 ml. Naczynia nerkowe zamykamy klipsami naczyniowymi. Szypułę nerkową przecinamy po przecięciu moczowodu, nerkę z jamy otrzewnowej usuwamy w worku Endo-bag. Pobraną nerkę schładzamy na stoliku płynem do perfuzji. W momencie wydobycia nerki, drugi zespół chirur- giczny na sali obok rozpoczyna operację biorcy. Cięcie skórne, a także otwory po usuniętych kaniulach po miejscowym znie- czuleniu zostały zamknięte w sposób typowy.
Zespół, który brał udział w pierwszym w Polsce pobraniu nerki robotem chirurgicznym da Vinci od żywego dawcy wraz z dawcą. Od lewej: dr Jakub Turek, dr Anna Wątroba, dr Monika Ryba, dr Anna Kazana, dawca nerki JB, Prof. Woj- ciech Witkiewicz, Agnieszka Fiedziuk, Izabela Szwed
PODSUMOWANIE
Dla biorcy najkorzystniej jest gdy nerka pochodzi od żywe- go dawcy. Perspektywa dawcy jest nieco bardziej skompli- kowana, gdyż dotychczas zdrowa osoba poddawana jest operacji, która obarczona jest niewielkim, ale nie zerowym, ryzykiem utraty zdrowia. Pobranie nerki od dawcy żywego wykonane przy pomocy robota chirurgicznego przynosi ko- rzyści dla dawców, biorców, a także dla programów trans- plantacyjnych w wielu krajach. Robotowe i laparoskopowe pobranie nerki jest obecnie wykonywane rutynowo w wielu ośrodkach na całym świecie. W Polsce przeszczepianie ne- rek od dawców żywych nie jest często stosowaną metodą w porównaniu z innymi krajami.
Elementy systemu da Vinci
W sytuacji niedoboru narządów od dawców zmarłych istotne wydaje się rozpowszechnianie przeszczepiania nerek od daw- ców żywych, zarówno w społeczeństwie jak i wśród lekarzy.
lic. Izabela Szwed dr Jakub Turek prof. Wojciech Witkiewicz Literatura:
1. Waldemar Kostewicz: Chirurgia laparoskopowa.
2. Waldemar Kostewicz: Atlas chirurgii laparoskopowej i zabiegów małoinwazyjnych
3. M. Meinero, G. Melotti, PH. Mouret: Laparoscopic surgery, The Nineties.
Ważne wydarzenia w pielęgniarstwie operacyjnym
mgr Barbara Dąbrowska
Prezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Instrumentariuszek
Drogie koleżanki i koledzy minął kolejny rok 2014 w działalno- ści Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Instrumentariuszek, który udało się zakończyć sukcesem.
W dniu 31 października 2014r. mgr Joanna Borzęcka zapre- zentowała Ogólnopolskie Stowarzyszenie Instrumentariuszek na mitingu w Tallinie. Odbyło się głosowanie zarządu EORNA i 100% zagłosowało za przyjęciem naszego stowarzyszenia, a tym samym Polski, do EORNA.
Wprowadziliśmy nasze pielęgniarstwo operacyjne do Europy.
Jesteśmy bardzo dumni z tego i cieszymy się, że będziemy re- prezentować Polskę i nasze pielęgniarstwo operacyjne, które jest na bardzo dobrym poziomie, na forum Europy. Na stronie EORNA http://www.eorna.eu jest już Polska Flaga.
W związku z członkostwem w EORNA, w dniu 15 lutego obchodzi- my Europejski Dzień Pielęgniarki Operacyjnej wprowadzony przez tą organizację w całej Europie.
Życzenia skierowane przez Prezydent EORNA i Zarząd Europej- skie Stowarzyszenie Pielęgniarek Operacyjnych (EORNA) 15 lu- tego 2015
Drodzy koledzy/koleżanki pielęgniarki/pielęgniarze okołoopera- cyjni.
W imieniu zarządu EORNA pragniemy życzyć wam wszystkiego dobrego z okazji europejskiego dnia Pielęgniarstwa Okołoope- racyjnego. Jest to czas kiedy możemy uczcić wkład jaki dajecie i jakość opieki którą zapewniacie. Jest to czas aby zastanowić się nad sobą, swoim zespołem, pełniona w nim funkcją, swoją profesją i skupieniu się na bezpieczeństwem pacjenta.
W tym roku hasłem przewodnim jest „Bezpieczeństwo używa- nia ostrych narzędzi zależy od Ciebie” Wierzymy że to wciąż jest istotny problem wśród wielu placówek służby zdrowia. To nam przypomina, że każdy jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo w miejscu pracy. Poza tym wprowadziliśmy założenia dyrektywy Unii Europejskiej o ostrych narzędziach, która określa metody, procedury i wytyczne najbezpieczniejszego korzystania ze sprzę- tu, który jest stosowany.
Hasło przewodnie ,,Bezpieczeństwo używania ostrych narzędzi zależy od Ciebie''
Zapraszamy również pielęgniarki i położne operacyjne do udzia- łu w kongresie EORNA, który odbędzie się w dniach 7-10 maja 2015 roku w Rzymie, we Włoszech. Na tym kongresie Polskę bę- dzie reprezentować dwóch delegatów: prezes OSI mgr Barbara Dąbrowska i członek zarządu mgr Joanna Borzęcka.
Informacja i rejestracja na stronie EORNA jako uczestnik http://www.eorna.eu/EORNACongress-2015-Online-registra- tion-opens_a470.html
W dniu 3 grudnia 2014 roku NRPiP przyjęła na mocy uchwały standardy pielęgniarskiej praktyki klinicznej w dziedzinie pielęgniarstwa opera- cyjnego.
Uchwała Nr 277/VI/2014 Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych z dnia 3 grudnia 2014 r. w sprawie ustalenia Standardu pielęgniarskiej praktyki klinicznej w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego dostępna jest wraz ze standardami na stronie www.nipip.pl oraz www.osibialystok.pl.
Od dnia 3 grudnia 2014 roku przyjęte standardy są obowiązujące i moż- na się na nie powoływać.
W 2015 roku przy współpracy z NRPiP planujemy przygoto- wanie rozporządzenia MZ dotyczącego naszej dziedziny. Na podstawie naszych standardów już w lutym 2015 roku będzie przygotowane w NRPiP rozporządzenie. W marcu zostanie prze- kazane do konsultacji do izb a następnie rozpocznie się proces legislacyjny. Dlatego też zwracamy się do całego środowiska o zapoznanie się ze standardami i wsparcie naszych działań.
Ponadto standardy będą publikowane w Magazynie Pielęgniar- ki i Położnej. Zostanie również przygotowana przez NRPiP książ- ka z naszymi standardami oraz charakterystyką stanowiska pracy pielęgniarki operacyjnej. Planuje się przygotowanie prze- wodnik z ramowym program doskonalenia wewnętrznego pie- lęgniarki operacyjnej, procesem adaptacji jako materiały dydak- tyczne dla doskonalenia zawodowego pielęgniarki operacyjnej.
mgr Barbara Dąbrowska
Jakość obłożenia pola operacyjnego
W okresie, gdy zakażenia szpitalne stanowią istotne zagro- żenie dla zdrowia i życia pacjentów hospitalizowanych jak również dla personelu medycznego należy podejmować ta- kie działania, które uchronią przed powikłaniami związanymi z pobytem w szpitalu szczególnie w oddziałach chirurgicz- nych. Dlatego na szczególną uwagę zasługuje temat opie- ki okołooperacyjnej w skład, której wchodzi między innymi pobyt chorego na bloku operacyjnym.
Blok operacyjny to szczególne miejsce w każdym szpitalu.
Kiedyś ktoś powiedział, „że jest to serce każdego szpitala”
i wydaje mi się to prawdą. Jest to miejsce gdzie występuje najwyższe ryzyko zakażenia wewnątrzszpitalnego, dlatego tak ważne jest, aby działał tu system najwyższej jakości.
Chodzi tu głównie o to, aby sprzęt medyczny, aparatura, sale operacyjne, personel bloku, obłożenia operacyjne oraz pro- cedury i standardy były zgodne z najnowszymi wytycznymi.
Chorzy oczekują aby świadczona opieka medyczna była na najwyższym poziomie. Jednocześnie poddają się działanią zespołu operacyjnego z zaufaniem, któremu bardzo często towarzyszy brak wiedzy na temat funkcjonowanie bloku operacyjnego.
W celu zapewnienia bezpieczeństwa choremu operowane- mu zaczęto analizować w jaki najprostszy sposób można zmniejszyć ryzyko zakażenia miejsca operowanego. Prze- analizowano szereg badań dotyczących między innymi obło- żeń operacyjnych. Już w latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia rozpoczęto produkcję pierwszej bielizny operacyjnej jednorazowego użytku z fliseliny, papieru powlekanego folią, a także z włókniny. Kolejne lata przyniosły rozwój w techno- logii produkcji obłożeń chirurgicznych nieco dalej sprawia- jąc, iż obłożenia jednorazowe są przede wszystkim bezpiecz- ne dla pacjenta, przyjazne dla środowiska i łatwe w użyciu.
XXI wiek wymusza na szpitalach zastosowanie nowocze- snych technologii diagnostycznych, z zakresu telemedycyny czy zintegrowanych systemów informatycznych, ale również wprowadzenia jednorazowych zestawów do obłożenia pola
operacyjnego. Także dyrektywa 93/42/ EWG i 89/686/EWG Unii Europejskiej narzuca zastosowanie sprzętu jednorazo- wego między innymi zastąpienie bielizny bawełnianej barie- rową lub jednorazową. Z uwagi na coraz to większe dążenie do poprawy jakości świadczonych usług medycznych oraz dużą konkurencyjność na rynku, każdy dyrektor placówki medycznej dąży do jak najwyższej jakości poprzez uzyskanie Certyfikatu ISO lub Akredytacji.
Wielu dyrektorów, managerów placówek medycznych oba- wia się wysokich kosztów wynikających z zastosowania jednorazowej bielizny operacyjnej. Nic bardziej mylnego.
Chcąc uniknąć niepotrzebnych kosztów spowodowanych zakażeniem miejsca operowanego, a co za tym stoi przedłu- żającego się pobytu chorego w oddziale i drogim leczeniem należy wdrożyć procedury i standardy, które zminimalizują do minimum ryzyko wystąpienia ZMO.
Jakość jednorazowego obłożenia pola operacyjnego (PN EN 13795) to spełnienie oczekiwania nowoczesnej medycyny.
Barierowe serwety z samoprzylepnymi brzegami, zapew- niają ochronę przeciwbakteryjną, pochłaniają znaczną część płynów ustrojowych i zarazem są nieprzemakalne w prze- ciwieństwie do obłożeń z bawełny. Materiał obłożenia jest niepylący i posiada właściwości antyelektrostatyczne, co ma znaczenie w przypadku zainstalowanych klimatyzatorów o przebiegu laminarnym. Nowoczesne obłożenia chirurgicz- ne dzięki swojej różnorodności pod względem rozmiarów i kształtów umożliwiają zastosowanie ich do różnych pro- cedur chirurgicznych bez stosowania dodatkowych narzę- dzi np. opinaków. Niewątpliwie dobrym rozwiązaniem jest możliwość przymocowania do obłożenia jednorazowych zbiorników z folii na płyny co zapobiega ściekaniu płynów operacyjnych na podłogę.
Nowoczesne obłożenia, w celu zminimalizowania ryzyka wy- stąpienia ZMO są zintegrowane z folią bakteriobójczą posia- dającą w warstwie klejącej jodofor. Jod wolnocząsteczkowy czyli jodofor wolno uwalniając się na skórę pola operacyj-
mgr Iwona Żurecka-Sobczak
Specjalista z pielęgniarstwa operacyjnego i pielęgniarstwa chirurgicznego
USK im. WAM – CSW w Łodzi
nego działa bakteriobójczo oraz wzmaga działanie środków antyseptycznych zapobiegając wnikaniu do rany patogenów pochodzących ze skróry pacjenta operowanego.
Należy wziąć pod uwagę jeszcze jeden ważny aspekt, który powinien decydować o wprowadzeniu zestawów, czyli fakt, że proces sterylizacji jednorazowych obłożeń był zwalidowa- ny. Dodatkowo zestaw jest zaopatrzony w metryczki informu- jące użytkownika o procesie sterylizacji i dacie wazności.
W dobie nowoczesności i ciągłego ulepszania, a zarazem ułatwiania pracy, firmy produkujące obłożenia operacyjne wychodzą na przeciw klientom umożliwiają stworzenie ze- stawów operacyjnych wg. indywidualnych potrzeb, w któ- rych skład wchodzą między innymi dodatkowe elementy takie jak: fartuchy operacyjne, kompresy gazowe z nitką RTG, serwety gazowe, opaski dziane i elastyczne oraz wiele innych produktów potrzebnych do danego zabiegu. Jeżeli chodzi o koszty takiego zestawu nie zwiększają się drastycz- nie ponieważ stworzony jest tzw. Custom Pack dla potrzeb indywidualnego klienta.
Ktoś może zadać pytanie gdzie ta oszczędność? Otóż od- powiadając na takie pytanie po pierwsze oszczędność jest w czasie, nikt dotychczas nie policzył ile czasu zajmuje otwieranie pojedynczych pakietów czyli przygotowanie się przez pielęgniarkę operacyjną do zabiegu, po drugie ochrona środowiska ile trzeba zużyć papieru na tak wiele pakietów,
mieniać wiele aspektów, które będą przemawiały za zasto- sowanie jednorazowych zestawów do obłożenia pola ope- racyjnego jednakże dopóki nie zmieni się mentalność i tok myślenia, że nie cena stanowi problem tylko najważniejsze jest zapewnienie choremu operowanemu bezpieczeństwa i stworzenie warunków hospitalizacji na najwyższym pozio- mie o najwyższej jakości. Obłożenie pola operacyjnego ser- wetami bawełnianymi i używanie fartuchów także z bawełny należy rozpatrywać już jako przeszłość, są pozbawione ba- rierowości, chłoną płyny a przede wszystkim krew i inne pły- ny. Nadmienić należy ich krótką żywotność. Prane wielokrot- nie bez kontroli cykli prania często ulegają zniszczeniu co w praktyce można było zaobserwować pod postacią łatanie takiej bielizny, wielokrotnie szyte i naprawiane co absolutnie nie daje bezpieczeństwa przed zakażeniem.
Taka bielizna nie powinna być dopuszczona do użytku, w 2016 roku w myśl postanowieniom Unii Europejskiej dano czas na przygotowanie się Szpitalom celem wyeliminowania bielizny operacyjnej bawełnianej na jednorazową.
Poza tym praca na Bloku Operacyjnym, gdzie dostępny jest nowoczesny sprzęt medyczny, aparatura najwyższej jakości, wykwalifikowany personel pielęgniarski i możliwość pracy na jednorazowym sprzęcie i obłażeniach podnosi rangę szpi- tala w ocenie pacjentów i personelu co może w przyszłości zwiększyć szanse na referencyjność placówki.
Standardy pielęgniarskiej praktyki klinicznej w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego
Słowo od autorów ,,Standardów pielęgniarskiej praktyki klinicznej w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego”
Pielęgniarstwo operacyjne to dziedzina, w której kształcenie podyplomowe rozpoczęło się w latach 60-tych XX wieku.
Pierwszym podręcznikiem wydanym w Polsce po II wojnie światowej (1956 r.) był „Podręcznik dla instrumentariuszek”
autorstwa Danuty Kasiny.
„Instrumentariuszka” to historyczna nazwa osób, które po- magały lekarzom specjalności zabiegowej w przeprowa- dzaniu operacji podając im narzędzia i dbając o zaplecze bloku operacyjnego. We wspomnianym wyżej podręczniku autorka wskazywała, że osobami tymi mają być pielęgniarki dyplomowane cechujące się przede wszystkim spokojem i opanowaniem oraz dobrą kondycja fizyczną. Współczesną nazwą instrumentariuszki jest „pielęgniarka operacyjna” lub
„położna operacyjna”. We współczesnej Europie (niektóre landy Niemiec) pojęcie ,,instrumentariuszka” odnosi się do osób nie będących pielęgniarkami, a posiadającymi upraw- nienia do pracy na stanowisku pielęgniarki operacyjnej – po ukończeniu trzyletniej szkoły.
Standardy mają opisywać rzeczywistość i być dostosowany- mi do warunków, w których mają obowiązywać. Literatura, starsza niż dziesięcioletnia została wykorzystana w opra- cowaniu z uwagi na aktualność zawartych w niej zapisów, czego przykładem jest pozycja pod redakcją A. Piątek „Stan- dardy opieki pielęgniarskiej w praktyce. Przewodnik me- todyczny”, wydany przez Naczelną Izbę Pielęgniarek i Po- łożnych w 1999 roku (jest to jedyne wydanie). Informacje merytoryczne pozostałych pozycji są nadal aktualne i dlate- go autorzy zdecydowali się je wykorzystać, zwłaszcza, że jest niedobór literatury opisującej pracę polskich pielęgnia- rek/położnych operacyjnych.
Autorzy wyrażają serdeczne podziękowania osobom, któ- rych cenne uwagi podniosły wartość merytoryczną Stan- dardów pielęgniarskiej praktyki klinicznej w dziedzinie pielę- gniarstwa operacyjnego.
WSTĘP
Standardy pełnią ważną rolę w zapewnieniu właściwej opieki w każdej dziedzinie pielęgniarstwa. Ich zadaniem jest przede wszystkim określenie wzoru postępowania.
Standardy napisano na podstawie wytycznych dotyczących ogólnych standardów pielęgniarskiej praktyki klinicznej za- twierdzonych przez ministra zdrowia i opieki społecznej do wdrożenia pilotażowego. Wytyczne te zostały umieszczone w publikacji redagowanej przez A. Piątek Standardy opieki pielęgniarskiej w praktyce. Przewodnik metodyczny, Naczel- na Izba Pielęgniarek i Położnych, Warszawa 1999. Zbiór stan- dardów zawarty w niniejszej pracy zawiera ogólne wytyczne i normy wykonywania zawodu pielęgniarki/położnej operacyj- nej z uwzględnieniem dobranej koncepcji i celu pielęgnowa- nia, praw pacjenta, metod pielęgnowania, obowiązujących przepisów prawnych oraz warunków techniczno-organizacyj- nych wykonywania zawodu. Zatem należą do kategorii ogól- nych standardów pielęgniarskiej praktyki klinicznej, a ponie- waż w wielu miejscach odnoszą się również do specyficznych wymagań wykonywania zawodu w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego otrzymały nazwę „ogólne standardy pielęgniar- skiej praktyki klinicznej w dziedzinie pielęgniarstwa operacyj- nego”. Każdy ze standardów ma dodany (po myślniku) wyraz lub związek frazeologiczny zgodny z nazewnictwem określo- nym w Standardach opieki pielęgniarskiej w praktyce.
Ogólne standardy praktyki pielęgniarskiej w dziedzinie pielę- gniarstwa operacyjnego, które uszczegółowią treści zawarte w przedstawianym zbiorze standardów - dotyczyć będą spe- cyficznych dla tej dziedziny sposobów sprawowania opieki nad pacjentem, czyli – między innymi – sposobów zapew- nienia poczucia bezpieczeństwa pacjenta czy ochrony god- ności osobistej na bloku operacyjnym, a także sposobów ochrony pielęgniarek/położnych operacyjnych przed czynni- kami szkodliwymi w ich miejscach pracy.
Wśród pielęgniarek czy położnych operacyjnych jest coraz większy odsetek mężczyzn, zatem w każdym miejscu, gdzie jest mowa o pielęgniarce/położnej operacyjnej należy pamię- tać, że zapis ten w każdym przypadku ma brzmienie pielę-
gniarka/pielęgniarz położna/położny operacyjny. Wzorując się na zapisach zawartych w Ustawie o zawodach pielęgniarki i położnej zdecydowano się na formę „pielęgniarka/położna operacyjna”. Miejsce pracy pielęgniarki/pielęgniarza - położ- nej/położnego operacyjnego jest zgodne odpowiednio z art.
4 i art. 5 ustawy z dnia 11 lipca 2011 roku o zawodach pielę- gniarki i położnej (j.t. Dz. U. z 2014 r., poz. 1435 z późn. zm.).
Autor: mgr Joanna Borzęcka – specjalista pielęgniarstwa operacyjnego, Okręgowy Szpital Kolejowy SPZOZ w Lublinie
Standard pielęgniarskiej praktyki klinicznej w dziedzinie pielęgniar- stwa operacyjnego – podstawy teoretyczne - cz. I
UZASADNIENIE: pojęcia teoretyczne pielęgniarstwa operacyj- nego stanowią ramy do wyznaczania celów, planowania, re- alizowania i oceniania opieki nad pacjentem przebywającym w bloku operacyjnym. Dostarczają argumentów do uzasad- niania roli i miejsca pielęgniarki operacyjnej pośród przed- stawicieli innych zawodów w ochronie zdrowia.
Pielęgniarstwo operacyjne jest odrębną specjalnością pielę- gniarską, której przedstawiciele badają, analizują i rozwią- zują problemy związane z zapewnieniem sprawnej asysty pielęgniarskiej do zabiegu operacyjnego, z poczuciem bezpieczeństwa i zachowania godności osobistej pacjen- tów przebywających na Bloku Operacyjnym oraz innymi problemami wynikającymi ze specyfiki pracy pielęgniarek operacyjnych. Pielęgniarstwo operacyjne można utożsamić pojęciowo z pojęciem obecnym w literaturze europejskiej i amerykańskiej odpowiednikiem „perioperative nursing”
(dające się przetłumaczyć jako pielęgniarstwo okołoopera- cyjne) w tym sensie, że jest to dział odnoszący się do opieki pielęgniarskiej przedoperacyjnej, śródoperacyjnej i poopera- cyjnej, świadczonej w strukturach bloku operacyjnego. Są to zasady pielęgniarskiej opieki na bloku operacyjnym w części anestezjologicznej i chirurgicznej. Opieka ta jest oparta na wiedzy i kompetencjach w obu tych dziedzinach. Jako czło- nek zespołu chirurgicznego, zarejestrowana pielęgniarka
„perioperative” pracuje we współpracy z innymi profesjona- listami opieki zdrowotnej w celu zapewnienia ciągłości opie- ki nad pacjentem. Zatem na gruncie warunków polskich jest to wiedza i kompetencje z zakresu opieki okołooperacyjnej w dwóch dziedzinach pielęgniarstwa: anestezjologicznego i operacyjnego.
Pielęgniarka/położna operacyjna – jest to osoba, mająca upraw- nienia do pielęgniarskiej asysty do zabiegów operacyjnych w różnych dyscyplinach zabiegowych. W dziedzinie położ-
nictwa i ginekologii w blokach operacyjnych na stanowisku pielęgniarki operacyjnej pracują również położne. Podsta- wowym obowiązkiem pielęgniarki/położnej operacyjnej jest ,,całościowe, samodzielne, fachowe, biegłe i planowe przygotowanie zabiegu operacyjnego oraz asystowanie przy jego przebiegu i nadzorze1 z uwzględnieniem zapewnienia pacjentowi poczucia godności osobistej i bezpieczeństwa, zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Praktykę zawodo- wą pielęgniarka/położna operacyjna opiera na naukach pie- lęgniarskich, w szczególności pielęgniarstwie operacyjnym i na podstawach innych nauk istotnych dla pielęgniarstwa („zdobyczach nauk medycznych, społecznych i humani- stycznych” – Kodeks etyki zawodowej pielęgniarki i położnej Rzeczypospolitej Polskiej).
Uprawnienia do pracy w charakterze pielęgniarki/położnej operacyjnej nabywa się drogą:
• odbycia szkolenia do pracy na stanowisku pielęgniarki/po- łożnej operacyjnej pod przewodnictwem opiekuna proce- su adaptacji (mentora), mającego wiedzę i doświadczenie w dziedzinie pielęgniarstwa operacyjnego (specjalisty w tej dziedzinie). Szkolenie odbywa się według wewnątrzzakła- dowego systemu szkolenia nowych pracowników na bloku operacyjnym. Nowy pracownik powinien rozpocząć na- ukę celem zdobycia formalnych uprawnień w terminie do 1 roku od momentu podjęcia pracy w bloku operacyjnym, zaś pracodawca powinien mu umożliwić udział w kursie kwalifikacyjnym/specjalizacji2. Pielęgniarka/położna po od- byciu szkolenia wewnętrznego jest zatrudniona na stano- wisku pełniącej obowiązki pielęgniarki/położnej operacyjnej z miejscem zatrudnienia blok operacyjny,
• ukończenia kursu kwalifikacyjnego w dziedzinie pielęgniar- stwa operacyjnego,
• ukończenia specjalizacji w dziedzinie pielęgniarstwa opera- cyjnego.
Zespół operacyjny - grupa osób uczestnicząca w przepro- wadzaniu zabiegów operacyjnych w różnych dyscyplinach zabiegowych w sposób możliwie najlepszy i najszybszy.
W skład zespołu operacyjnego wchodzą: lekarz/ lekarze spe- cjalności zabiegowej, dwie pielęgniarki/położne operacyjne:
instrumentująca i pomagająca, lekarz anestezjolog oraz pie- lęgniarka anestezjologiczna. Za całość zabiegu operacyjne- go odpowiada lekarz operator. Podmiotem działań zespołu
1 Jacobs – Schäfer, i współautorzy, Praca na sali operacyjnej – wskazówki i rady [w:] G. Luce- Wunderle, Debrand-Passard (red.), Pielęgniarstwo opera- cyjne, Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2010, s. 4-5.
2 Warunki kursu kwalifikacyjnego i specjalizacji określają odpowiednio:
art. 71 ust. 2 pkt. 2 i art. 67 ust. 4 pkt 2 ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej (j.t. Dz. U. z 2014r., poz. 1435 z późn. zm.)
