ŚWIADCZENIE – cz. 2
Świadczenia podzielne i niepodzielne
„Świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości” (art. 379 § 2 k.c.)
o charakterze świadczenia decyduje jego cel i charakter przedmiotu świadczenia; ponadto kwalifikacja odnosi się do zachowania się dłużnika
np. zaniechanie ma charakter niepodzielny
konsekwencje dotyczą dopuszczalności i skutków
spełniania części świadczenia (art. 450, 491 § 2 k.c.),
a także struktury zobowiązania w przypadku wielości
dłużników albo wierzycieli (art. 379 § 1 k.c.)
Świadczenia oznaczone co do gatunku i co do tożsamości
świadczenie oznaczone co do tożsamości ma za przedmiot rzecz indywidualnie oznaczoną, a świadczenie oznaczone co do gatunku – rzecz określoną według cech rodzajowych
jest to podział zupełny i wyczerpujący
tzw. ograniczone świadczenia rodzajowe – są to świadczenia określone według cech rodzajowych z jednoczesnym podaniem źródła lub masy, z którego pochodzi gatunek
o tym, czy świadczenie jest określone co do gatunku, czy co do tożsamości decyduje treść konkretnego zobowiązania
podział ten nie pokrywa się z podziałem na rzeczy zamienne i niezamienne, który opiera się na kryteriach obiektywnych
uprawnienie do konkretyzacji świadczenia oznaczonego co do gatunku co do zasady przysługuje dłużnikowi, przy czym powinien on świadczyć rzeczy średniej jakości (art. 357 k.c.)
konsekwencje tego podziału dotyczą niemożliwości świadczenia
(art. 475 § 1 k.c.), wykonania zastępczego (art. 479 k.c.), rękojmi
(art. 557 § 2 k.c.)
Świadczenia pieniężne i odsetki
funkcje pieniądza:
- służy do określania wartości ekonomicznej dóbr lub usług - pełni funkcję nośnika wartości
- funkcja powszechnego środka wymiany dóbr i usług - funkcja akumulacji wartości ekonomicznych
- funkcja płatnicza
znak pieniężny – przedmiot materialny swoista rzecz ruchoma
banknoty i monety NBP opiewające na złote i grosze
pieniądz elektroniczny – wartość pieniężna stanowiąca elektroniczny odpowiednik znaków pieniężnych
świadczenie pieniężne polega na przekazaniu z majątku
dłużnika do majątku wierzyciela określonej wartości
majątkowej wyrażonej w jednostkach pieniężnych, czyli sumy
pieniężnej (Z. Radwański, A. Olejniczak)
Zasada walutowości
świadczenia pieniężne można wyrażać i wykonywać w walucie polskiej lub obcej
Art. 358 § 1. „Jeżeli przedmiotem zobowiązania podlegającego wykonaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, dłużnik może spełnić świadczenie w walucie polskiej, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe będące źródłem zobowiązania lub czynność prawna zastrzega spełnienie świadczenia w walucie obcej.
tzw. reguła efektywnej zapłaty
facultas alternativa
§ 2. Wartość waluty obcej określa się według kursu średniego ogłaszanego przez NBP z dnia wymagalności roszczenia, chyba że ustawa, orzeczenie sądowe lub czynność prawna zastrzega inaczej.
§ 3. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia,
wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia w walucie polskiej
według kursu średniego ogłaszanego przez NBP z dnia, w którym
zapłata jest dokonywana”.
Zapłata gotówką
przeniesienie własności znaków pieniężnych
Zapłata bezgotówkowa
pieniądz bankowy i elektroniczny
wymóg zgody stron
zwyczaj przyjmowania zapłaty w postaci bezgotówkowej
art. 22 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz. U. z 2015 r.,
poz. 584 z późn. zm.)
Zasada nominalizmu
Art. 358¹ § 1 k.c.: „ Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej”.
odnosi się jedynie do zobowiązań pieniężnych w ścisłym tego słowa znaczeniu, których przedmiotem od chwili powstania jest suma pieniężna;
nie odnosi się do zobowiązań niepieniężnych, ale ze świadczeniem pieniężnym
rozróżnienie tych dwóch rodzajów świadczeń wywodzi się od F. K. von Savigny;
do doktryny polskiej przeniósł je A. Stelmachowski
Waloryzacja
celem jest dostarczenie wierzycielowi takiej samej wartości ekonomicznej, jaką reprezentowała wierzytelność w chwili jej powstania
dotyczy wyłącznie zobowiązań pieniężnych sensu stricto
Dwa rodzaje waloryzacji:
1) umowna (art. 358¹ § 2 k.c.) 2) sądowa (art. 358¹ § 3 i 4 k.c.)
Art. 358¹ § 5 k.c.:
„Przepisy § 2 i 3 nie uchybiają przepisom regulującym wysokość cen i innych świadczeń pieniężnych”
Waloryzacja umowna
strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego miernika wartości niż pieniądz (art. 358¹ § 2 k.c.)
miernik ten może stanowić może również waluta obca
typowe klauzule waloryzacyjne występujące w obrocie stanowią klauzula złota, klauzula towarowa, klauzula indeksowa, czy też klauzula uposażenia
sporne jest, czy posłużenie się przez strony w umowie klauzulą waloryzacyjną wyłącza możliwość wystąpienia do sądu o dokonanie waloryzacji sądowej przez stronę niezadowoloną z wyniku przeprowadzonej waloryzacji umownej:
1) dopuszczalne jest dokonanie waloryzacji sądowej w takim przypadku (T. Dybowski, A. Pyrzyńska)
2) niedopuszczalne jest dokonanie waloryzacji sądowej w
takim przypadku (Z. Gawlik, P. Machnikowski, A. Brzozowski)
Waloryzacja sądowa
„W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie” (art. 358¹ § 3 k.c.)
„Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa” (art. 358¹ § 4 k.c.)
„Przepisy § 2 i 3 nie uchybiają przepisom
regulującym wysokość cen i innych świadczeń
pieniężnych” (art. 358¹ § 5 k.c.)
Odsetki
odsetki są świadczeniem ubocznym (akcesoryjnym) – art. 317 k.c.
świadczenie z tytułu odsetek cechuje się pewną samodzielnością w stosunku do świadczenia
głównego
odsetki są zwykle realizowane w takich samych przedmiotach, jak świadczenie główne, w
wysokości obliczonej według stopy procentowej i czasu potencjalnego korzystania z
przedmiotów objętych świadczeniem głównym
odsetki są świadczeniami okresowymi
Funkcje odsetek:
1) wynagrodzenie za korzystanie z cudzych pieniędzy lub innych wartości w pewnym czasie 2) funkcja odszkodowawcza
3) funkcja waloryzacyjna
Źródła obowiązku zapłaty odsetek
art. 359 § 1 k.c. - odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy wynika to z:
1) czynności prawnej 2) ustawy
3) orzeczenia sądu lub decyzji innego
właściwego organu
Wysokość odsetek
określa ją treść czynności prawnej, orzeczenia sądowego lub decyzji
strony mogą w drodze umowy ustalić wysokość odsetek, również tych, które przewidziane zostały w ustawie w razie opóźnienia świadczenia pieniężnego (art.
481 § 2 k.c.)
gdy istnieje obowiązek zapłaty odsetek, a ich wysokość nie jest określona, należą się odsetki ustawowe
2 rodzaje odsetek ustawowych:
1)
odsetki ustawowe
2)
odsetki ustawowe za opóźnienie
„Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych” (art. 359 § 2 k.c)
„Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych (odsetki maksymalne)” (art. 359 § 2¹ k.c.)
„Jeżeli wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne” (art. 359 § 2² k.c.)
„Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy” (art. 359 § 2³ k.c.)
„ Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku
Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, wysokość odsetek
ustawowych” (art. 359 § 4 k.c.)
Art. 481 k.c.:
„§ 1. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie
poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
§ 2. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych.
Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej , wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.
§ 2
1. Maksymalna wysokość odsetek za opóźnienie nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie (odsetki maksymalne za opóźnienie).
§ 2
2. Jeżeli wysokość odsetek za opóźnienie przekracza wysokość
odsetek maksymalnych za opóźnienie, należą się odsetki maksymalne za opóźnienie.
§ 2
3. Postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać
przepisów o odsetkach maksymalnych za opóźnienie, także w przypadku dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się
przepisy ustawy.
§ 2
4. Minister Sprawiedliwości ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie.
§ 3. W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może nadto żądać naprawienia
szkody na zasadach ogólnych”.
Zakaz anatocyzmu
zakaz pobierania odsetek od zaległych odsetek (procent składany) – art. 482 k.c.
zakaz ten nie odnosi się do następujących przypadków:
1) gdy po powstaniu zaległości w płaceniu odsetek strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do sumy dłużnej
2) gdy wierzyciel wytoczył powództwo o zapłatę sumy zaległych odsetek
3) gdy chodzi o zaległe raty pożyczek długoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe
przepis szczególny, nie podlega wykładni
rozszerzającej
Terminy płatności
„W braku odmiennego zastrzeżenia co do terminu płatności odsetek są one płatne co roku z dołu, a jeżeli termin płatności sumy pieniężnej jest krótszy niż rok – jednocześnie z zapłatą tej sumy” (art. 360 k.c.)
przepis ten nie dotyczy zapłaty odsetek za opóźnienie (art. 481 k.c.), które stają się wymagalne za każdy dzień z osobna, bez konieczności uprzedniego wzywania dłużnika do ich zapłaty
Przedawnienie roszczenia odsetkowego
art. 118 k.c. – trzyletni termin przedawnienia
problem terminu przedawnienia roszczenia odsetkowego
np. art. 554 k.c.
W doktrynie i orzecznictwie zarysowały się trzy poglądy:
1) roszczenie o odsetki wykazuje się pewną samodzielnością, w związku z tym raz powstałe roszczenie o odsetki uzyskuje byt niezależny od długu głównego i podlega przedawnieniu według własnych reguł - z upływem trzech lat (art. 118 k.c.), niezależnie od upływu terminu przedawnienia roszczenia głównego
(T. Dybowski, A. Pyrzyńska, T. Szczurowski, W. Popiołek, K. Zagrobelny)
pogląd ten oznacza odejście od stanowiska opartego na zasadzie accessorium sequitur principale, zgodnie z którą roszczenia o świadczenia uboczne ulegają przedawnieniu najpóźniej w upływem terminu przedawnienia roszczenia głównego
2) trzyletni termin przedawnienia roszczenia odsetkowego ma charakter terminu ogólnego; znajduje zastosowanie, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej