Terytorium poddane suwerenności

(1)

TERYTORIUM

NSA

Podstawy prawa międzynarodowego i europejskiego

mgr Maja Zając KPMiEWPAiE

REŻIMY TERYTORIALNE

Terytorium poddane suwerenności

Terytorium niepodporządkowane suwerenności żadnego państwa / państw i posiadające własny status

prawnomiędzynarodowy (terytoria mandatowe, powiernicze)

Res nullius Res communis

mgr Maja Zając KPMiE WPAiE

(2)

TYTUŁ PRAWNY DO TERYTORIUM

Tytuł prawny do terytorium (ICJ Judgment Frontier Dispute Case [Burkina Faso/Republic of Mali, para.

18]

Tytuł prawny odnosi się generalnie do aktów bądź faktów stanowiących podstawę prawną dla

uprawnienia względem terytorium

Tytuł prawny używany celem odniesienia się do źródła uprawnienia bądź dowodu na nie

ZAWŁASZCZENIE / ODKRYCIE

Terra nullius – koncepcja wywodząca się z prawa rzymskiego; dla prawa międzynarodowego które wykształciło się po 1648 r. na kontynencie

europejskim:

Terytorium niezamieszkane vs.

Terytorium odkryte przez europejskie mocarstwo i względem którego z roszczeniem nie wystąpiło żadne inne państwo uznane przez Europejskie mocarstwa

(3)

SAHARA ZACHODNIA

ICJ Advisory Opinion, Western Sahara case (1975) Opinia doradcza wydawana w związku z dyskusją na temat przyszłości Sahary Zachodniej – bogatego w fosforany terytorium, do którego roszczenia zgłaszały Maroko i Mauretania (w związku z planowanym wycofaniem hiszpańskich wpływów kolonialnych) ZO NZ przyjęło rezolucję w przedmiocie przedłożenia MTS następujących pytań: „I. Czy Sahara Zachodnia […] w czasie kolonizacji hiszpańskiej stanowiła

terytorium niczyje?”

Wyrażenie terra nullius było terminem prawniczym używanym w kontekście „zawłaszczenia” stanowiącego jedną z prawnie dozwolonych metod rozciągnięcia suwerenności nad terytorium

Zasadniczym warunkiem ważnego zawłaszczenia było istnienie terra nullius w chwili dokonania aktu mającego stanowić zawłaszczenie

Zdaniem Trybunału zakwalifikowanie Sahary

Zachodniej jako terra nullius byłoby możliwe tylko w przypadku ustalenia, że w przedmiotowym okresie terytorium było niczyje (podlegając nabyciu w drodze zgodnego z prawem zawłaszczenia)

(4)

Niezależnie od różnic poglądów występujących w doktrynie, praktyka państw tamtego okresu świadczy o tym, że terytoria zamieszkane przez plemiona lub narody (tribes or peoples) posiadające organizację społeczną i polityczną nie były traktowane jako terra nullius

w powszechnym przekonaniu rozciągnięcie nad nimi suwerenności nie następuje w rezultacie jednostronnego zawłaszczenia terra nullius, stanowiącego tytuł pierwotny do terytorium, ale przez zawieranie porozumień z lokalnymi przywódcami

takie porozumienia, traktowane lub nie jako przypadki cesji terytorium, były uznawane za wtórne źródła tytułu do terytorium

Sahara Zachodnia była zamieszkiwana przez ludy, które – nawet mając charakter nomadyczny – były zorganizowane społecznie i politycznie w plemiona, a ich wodzowie byli uprawnienie do tego, by je reprezentować

EFEKTYWNA OKUPACJA / ZWAŁASZCZENIE

Istnienie terra nullius

Rozciągnięcie władztwa / suwerenności względem

terytorium ma miejsce poprzez zachowanie państwa (nie jednostki)

Terytorium poddane publicznemu, nieprzerwanemu, niekwestionowanemu, efektywnemu oraz pokojowemu władztwu

Państwo nabywające tytuł prawny do terytorium musi zademonstrować animus occupandi, wolę działania jako suweren, oraz faktyczne wykonywanie władztwa w takim charakterze acts à titr de souverain

(5)

PRZYROST, ODERWANIE

Stopniowy fizyczny ruch ziemi z jednego

terytorium w kierunku drugiego np. zamulanie brzegów rzeki

Proces nagłej i gwałtownej zmiany naturalnej np. zmiana biegu rzeki, powstanie formacji wulkanicznej

PODBÓJ WOJSKOWY

Delegitymizacja agresji: Pakt Brianda-Kellonga 1928;

doktryna Stimsona 1932 – zakaz uznawania

terytorialnych nabytków dokonanych poprzez użycie siły niezgodne z Paktem; zakaz groźby lub użycia siły art. 2 (4) KNZ

Deklaracja ZO NZ 2625(XXV) 1970 zasad prawa międzynarodowego dotyczących przyjaznych stosunków i współdziałania państw zgodnie z KNZ

zasada, że państwa w ich stosunkach

międzynarodowych powinny powstrzymać się od groźby lub użycia siły przeciw integralności terytorialnej lub niepodległości politycznej jakiegokolwiek państwa, lub w inny sposób niezgodny z celami NZ

(6)

Terytorium jakiegoś państwa nie może być przedmiotem okupacji wojskowej w wyniku użycia siły wbrew

postanowieniom KNZ

Terytorium jakiegoś państwa nie może być przedmiotem nabycia przez inne państwo w wyniku groźby lub użycia siły. Żadne nabytki terytorialne wynikające z groźby lub użycia siły nie mogą być uznane za legalne.

Wyjątki:

Międzynarodowe porozumienia ważne na gruncie prawa międzynarodowego przed ukonstytuowaniem się reżimu KNZ

Kompetencje Rady Bezpieczeństwa w oparciu o KNZ MTS w sprawie militarnych i paramilitarnych działań w Nikaragui uznał Deklarację ZONZ 1970 r. za wyraz norm prawa zwyczajowego, o charakterze ius cogens

CESJA

nabycie terytorium od uprzedniego suwerena USA nabyły Luizjanę od Francji w 1803 r.

Południową Arizonę od Meksyku w 1854 r.

Alaskę od Rosji w 1867 r.

Florydę od Hiszpanii w 1819 r.

(7)

ZASIEDZENIE – DŁUGOTRWAŁE ,

EFEKTYWNE ORAZ POKOJOWE POSIADANIE

Efektywność posiadania

Brak konkurencyjnego podmiotu roszczącego prawa suwerenne względem danego terytorium

Badanie efektywności uzależnione m.in. od warunków geograficznych i formy terytorium np. arbitraż pomiędzy Francją a Meksykiem w sprawie Clipperton Island 1932

Efektywność posiadania ma relatywny charakter, stąd też w pewnych okolicznościach może być jedynie symboliczna np. STSM sprawa Wschodniej Grenlandii (Norwegia / Dania) 1933 r.

Dania – suwerenność wykonywana od odległych czasów, w sposób stały i pokojowy, a do chwili wywołania sporu nie była kwestionowana przez jakiekolwiek państwo.

Zakres działań: zawieranie traktatów handlowych w odniesieniu do Grenlandii, akty jednostronne: ustawa delimitująca wody terytorialne wokół Grenlandii, akty udzielające cudzoziemcom koncesji handlowych, połowowych i wydobywczych

Norwegia – sporne terytorium należy kwalifikować jako terra nullius (położone poza granicami skolonizowanych przez Danię obszarów). Zakres działań: utworzenie bezprzewodowej stacji badawczej, wysyłanie ekspedycji naukowych

(8)

Zachowanie à titre de souverain np. MTS sprawa suwerenności względem Pedra Branca [Malezja / Singapur] 2008 r.

Wysepki zostały odkryte w 1583 r. przez van Linschotena, następnie zagospodarowane przez Brytyjską Kompanię

Wschodnioindyjską, w 1851 r. zlokalizowano tam latarnię morską Horsburgh, a obecnie znajdują się również przekaźniki

telekomunikacyjne.

Konflikt pojawił się w 1979 r., kiedy Malezja

opublikowała mapy, według których wyspy leżały w obrębie malajskich wód terytorialnych.

Malezja – tytuł prawny względem granitowej wyspy Pedra Branca oparty o nieprzerwane i pokojowe wykonywanie władzy suwerennej. Jednakże, w 1950 r. z korespondencji pomiędzy Malezją a Singapurem wynikało, iż pierwsze z państw nie postrzega siebie jako suwerena względem wyspy.

Singapur – usuwanie wraków morskich pojawiających się u wybrzeża wyspy, wydawanie zezwoleń na prowadzenie badań naukowych w wodach przyległych do wyspy,

umiejscowienie na wyspie

singapurskiej flagi, instalacja

wyposażenia wojskowego na

wyspie; które to działania nie

zostały oprotestowane przez

Malezję

(9)

Stanowisko społeczności międzynarodowej

Analiza sytuacji prawnomiędzynarodowej – przejście tytułu prawnego z jednego państwa na drugie –

wymaga uwzględnienia nie tylko zachowania państwa roszczącego uprawnienia względem terytorium, lecz również poprzedniego suwerena

Np. celem uniknięcie utraty tytułu prawnego do Falkland w oparciu o zasiedzenie, Wielka Brytania wniosła skargę przeciwko Argentynie do MTS w 1955 r.

(sygnał dla społeczności międzynarodowej)

ZASADY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO DETERMINUJĄCE PRZYNALEŻNOŚĆ TERYTORIUM

1. CENTRALNA ROLA TYTUŁU PRAWNEGO.

MTS sprawa sporu granicznego [Burkina Faso / Mali] 1986 – tytuł prawny v. effectivité

w sytuacji gdy zachowanie (akty) odpowiadają prawu (gdy efektywna administracja jest dodatkowa względem uti possidetis

iuris), rolą effectivité jest potwierdzenie uprawnienia

wywodzącego się z tytułu prawnego

w sytuacji gdy zachowanie nie odpowiada prawu (gdy terytorium będące przedmiotem sporu jest efektywnie administrowane przez państwo inne aniżeli posiadające tytuł prawny) – pierwszeństwo przynależy się państwu posiadającemu tytuł prawny

(10)

w sytuacji gdy effectivité nie istnieje równolegle z tytułem prawnym, effectivité musi być wzięte pod uwagę

w sytuacji gdy tytuł prawny nie istnieje / nie jest w stanie

unaocznić obszaru terytorium, do którego się odnosi, effectivité odgrywa kluczową rolę

2. ZASADA UTI POSSIDETIS IURIS.

zasada wywodząca się z prawa rzymskiego, zgodnie z którą terytorium / własność pozostaje w rękach posiadacza w momencie zakończenia się zmian, chyba że odmiennie uzgodnione w porozumieniu

przywołana na szczeblu międzynarodowym w momencie dekolonizacji Ameryki Południowej, uniezależniającej się od Hiszpanii. Niemniej jednak, zasada nie może być postrzegania jako przynależąca wyłącznie do jednego ze szczegółowych podsystemów prawa międzynarodowego.

Zasada ogólna, logicznie powiązana z zjawiskiem uzyskiwania niepodległości, gdziekolwiek ma ono miejsce

Cel: zapewnienie niepodległości oraz stabilności nowo powstałych państw, zagrożonych sporami dotyczących zmieniających się granic (w skutek wycofywania się administrującej władzy) Fakt, iż państwa afrykańskie respektowały granice administracyjne ustanowione przez kolonizatorów należy postrzegać jako: a) przyczynienie się do gradualnego rozwoju zasady mającej status normy prawa zwyczajowego (o zakresie zastosowania limitowanym do kontynentu afrykańskiego); b) stosowanie zasady o powszechnym (generalnym) zakresie Elementy zasady:

Utrzymanie terytorialnego statusu quo w momencie uzyskiwania niepodległości

Respektowanie granic wywodzących się z porozumień międzynarodowych jak i wewnętrznych podziałów administracyjnych

(11)

Aspekty zasady uti possidetis iuris:

Pierwszeństwo tytułu prawnego względem efektywnego posiadania jako podstawa suwerenności

Zabezpieczenie poszanowania granic terytorialnych w momencie uzyskania niepodległości (międzynarodowych, wewnętrznych)

Obowiązek respektowania uprzednio istniejących granic w przypadku sukcesji wywodzi się z zasad ogólnych prawa międzynarodowego

Ius do którego odnosi się zasada uti possidetis nie jest

prawem międzynarodowym, lecz konstytucyjnym oraz administracyjnym suwerena sprzed uzyskania

niepodległości

3. EFFECTIVITE / DZIAŁANIA A TITRE DE SOUVERIN

jednostki uprawnione do wykonywania władzy suwerennej

m.in.

organy państwowe; jednostki oraz podmioty prywatne w przypadku upoważniania bądź uznania ich działań przez państwo jako własnych (Kompania Wschodnio Indyjska sprawa Island of Palma Stany Zjednoczone / Holandia)

element subiektywny – wola działania jako suweren –

zakres działań będzie różny w przypadku dążenia do ustanowienia suwerenności bądź jedynie administrowania terytorium (państwo administrujące w obrębie terytoriów powierniczych, wojownicza okupacja)

zachowania ‘materialne’ (korpus) manifestujące suwerenność

zakres działań uzależniony m.in. od warunków geograficznych, naturalnego ukształtowania terytorium (Wschodnia Grenlandia, wyspa Clipperton); opozycji; reakcji ze strony społeczności międzynarodowej

klasyfikowane w oparciu o tradycyjny trójpodział władzy:

legislatywa, egzekutywa, sądownictwo oraz działania podejmowane na szczeblu międzynarodowym

(12)

4. PRAWO INTERTEMPORALNE.

Zasada – rozstrzygają spór zarzuty, sytuacje, fakty oceniane są w oparciu o prawo (zasady, reguły, normy) istniejące w

momencie ich powstania

Niemniej jednak, niezbędnym jest odróżnienie

Powstanie uprawnienia – jego legalność oceniana wg norm obowiązujących w momencie powstania

Dalsze, nieprzerwanie istnienie ów uprawnienia – jego legalność uzależniona od ewoluujących norm, rozwijającego się systemu prawnego

Sprawa Szelfu Kontynentalnego na Morzu Egejskim – ewolucja prawa międzynarodowego dotycząca szelfu kontynentalnego wymaga jego włączenia do statusu terytorialnego Grecji (mimo że w 1920 r. koncepcja ta była nieznana)

TERYTORIUM PAŃSTWA

Powierzchnia ziemi

Wnętrze ziemi (teoretycznie aż do jądra, tworząc zawężający się ku dołowi stożek)

Wody wewnętrzne, morze terytorialne (którego

maksymalna szerokość wynosi 12 mil morski liczą od linii podstawowej)

Przestrzeń powietrzna nad terytorium lądowym i morskim, aż do granicy przestrzeni kosmicznej (ok.

90-100 km od powierzchni ziemi)

(13)

JURYSDYKCJA

P OJĘCIE JURYSDYKCJI

Jeden z atrybutów państwa, polegający na władczym kształtowaniu sytuacji faktycznej i prawnej osób oraz rzeczy Wyraża podstawowe zasady:

Suwerenności państw Równość państw

Nieinterweniowania w sprawy wewnętrzne państw

Tradycyjnie wyróżniane trzy typu jurysdykcji w zależności w jaki sposób państwo kształtuje sytuację prawną osób lub rzeczy:

Ustawodawczą Wykonawczą Sądowniczą

(14)

Z ASADA JURYSDYKCJI TERYTORIALNEJ państwo może stanowić prawo odnoszące się do wszystkich osób, rzeczy i zdarzeń na jego terytorium

zasada jurysdykcji terytorialnej jest nieodłącznie powiązana z kompetencją terytorialną państwa, która ma dwie cechy:

Pełna – państwo może w wybrany przez siebie sposób regulować wszelkie aspekty życia na własnym terytorium.

Ograniczenie – zobowiązania prawnomiędzynarodowe (ochrona praw człowieka, przywileje dyplomatyczne, prawo morza)

Wyłączna - żadne państwo nie może regulować władczo zdarzeń zachodzących na terytorium innego państwa.

Ograniczenie: zobowiązania prawnomiędzynarodowe (bazy wojskowe państw obcych)

Trzy warianty zasady jurysdykcji terytorialnej

Zasada subiektywnej jurysdykcji terytorialnej – państwo, na terytorium którego pewne zdarzenie zostało zainicjowane (niektóre jego elementy fizyczne wystąpiły poza tym terytorium)

Zasada obiektywnej jurysdykcji terytorialnej –

państwo, na terytorium którego wystąpiły niektóre fizyczne elementy zdarzenia (zainicjowane poza tym terytorium) Doktryna skutku

na zasadzie jurysdykcji terytorialnej jeden czyn przestępny może podlegać ustawom różnych państw, których sądy są jednako (tj. żadna z zasad nie ma „pierwszeństwa”)

kompetentne do osądzenia jego sprawcy.

(15)

Sprawa Lockerbie

21 grudnia 1988 roku samolot Boeing 747-121 linii

lotniczych Pan American został wysadzony w powietrze w chwili, gdy znajdował się nad terytorium Szkocji

walizka z ładunkiem wybuchowym nadana została w porcie lotniczym na terytorium Malty przez osobę, która wykupiła bilet lotniczy na trasie: Malta (Luqa Airport) – Frankfurt – Londyn - Nowy Jork

mgr Maja Zając KPMiE WPAiEmgr Maja Zając KPMiE WPAiE

Doktryna skutku

Zgodność doktryny skutku z prawem międzynarodowym budzi duże wątpliwości

kompetencja do stosowania prawa w stosunku do zdarzeń, które zaszły w całości poza ich terytorium, ale wywarły na ich terytorium szkodliwy skutek niefizyczny

Prawo antymonopolowe – amerykańska regulacja Sherman

Act znajduje zastosowanie do zachowania mającego miejsce

poza granicami US, lecz mającego na celu i faktycznie wywołującego skutki na terytorium US. Nielegalne

porozumienia angielskich ubezpieczycieli wywarły znaczny i niekorzystny skutek na amerykańskim rynku

ubezpieczeniowym. / Roszczenie wniesione przez

producentów witamin przeciwko producentom i

dystrybutorom wchodzącym w zmowy cenowe, które

doprowadziły do wzrostu cen witamin na amerykańskim

rynku

(16)

Aktywność internetowa – w 2000 r. sąd francuski orzekł, iż zgodnie z prawem francuskim zakazana jest rasistowska propaganda oraz sprzedaż nazistowskich „pamiątek” oraz powinno mieć ono zastosowanie do działalności Yahoo!. W związku z powyższym Yahoo! zostało zobowiązane do zablokowania na terytorium Francji dostępu do treści niezgodnych z francuskim ustawodawstwem

Przekupstwo – obywatel US wniósł pozew przeciwko innemu obywatelowi US, który naruszył Foreign Corrupt Practices Act 1977 poprzez przekupstwo Nigeryjskich urzędników celem otrzymania kontraktu na konstrukcje obiektu budowlanego Handel towarami – Helms-Burton Act 1996 – uprawnienie obywateli amerykańskich do dochodzenie roszczeń przeciwko osobom handlującym własności skonfiskowaną przez kubański rząd oraz Iran and Libya Sanctions Act 1996 – podstawa do nałożenia sankcji na podmioty zaangażowane w handel lub przeprowadzające inwestycje przyczyniające się do rozwoju zasobów naturalnych (ropy)

Z ASADA JURYSDYKCJI PERSONALNEJ

Rozciąganie prawa w odniesieniu do własnych obywateli (bez względu na miejsce, w którym się znajdują)

odpowiedzialności karnej (niwelowanie niekorzystnej dla jednostki sytuacji prawnej), wyjątki: [polski kodeks karny art.

111)

przestępstwo niepodlegające żadnej władzy państwowej przestępstwa przez polskiego funkcjonariusza

publicznego, który pełniąc służbę za granicą popełnił tam przestępstwo w związku z wykonywaniem swoich funkcji przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu Rzeczypospolitej Polskiej

(17)

przestępstwa przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym

przestępstwa przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym

przestępstwa fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego

przestępstwa, z których została osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa na terytorium RP Praktyka innych państw:

UK – zdrada, zabójstwo, bigamia, krzywoprzysięstwo, przestępstwa popełnione za granicą przez obywatela UK Indie – przestępstwa popełnione przez obywatela Indii Francja – przestępstwa kwalifikowane jako zbrodnia oraz niektóre występki

Zasada biernego zwierzchnictwa terytorialnego

Na jej podstawie wobec cudzoziemca będącego sprawcą czynu, którego ofiarą padł obywatel danego państwa poza jego terytorium, stosuje się prawo tego państwa

Achille Lauro incydent 1985 – czterech członków proirackiej frakcji Frontu Wyzwolenia Palestyny Abu Abbasa porwało statek Achille Lauro, zarejestrowany we Włoszech. Porywacze zażądali uwolnienia z izraelskich więzień 50. Palestyńczyków, a w związku z niespełnieniem ich żądań zabili strzałami w głowę i klatkę piersiową zakładnika – Amerykanina

żydowskiego pochodzenia, multimilionera Leona Klinghoffera, 69-letniego inwalidę poruszającego się na wózku, a jego ciało wyrzucili za burtę.

Głównie wykorzystywana w przypadku: porwań, terroryzmu, brania zakładników, innej formy zorganizowanej ataku

(18)

Z ASADA JURYSDYKCJI OCHRONNEJ

stosowania prawa danego państwa w stosunku do

cudzoziemców, którzy za granicą popełnili czyn godzący w bezpieczeństwo lub ważny interes tego państwa

przyjmuje się że jurysdykcja ochronna odnosi się do najpoważniejszych przestępstw:

Zdrada Szpiegostwo

Fałszowanie pieniędzy

Fałszowanie dokumentów urzędowych

Składanie fałszywych zeznań przed urzędnikiem konsularnym Konspiracja związana z przemytem narkotyków

Morderstwo funkcjonariusza publicznego

Z ASADA JURYSDYKCJI UNIWERSALNEJ

w wyjątkowych przypadkach państwo może stosować swoje prawo karne wobec osób oskarżonych o popełnienie

przestępstwa niezależnie od obywatelstwa sprawcy i ofiary, oraz niezależnie od miejsca popełnienia tego przestępstwa Podstawa: zwyczaj – sprawcy szczególnie poważnych zbrodni uznawani są za hostes humani generis (wrogów rodzaju ludzkiego) i z tego względu państwo, na terytorium którego przebywają, uprawnione jest do ich osądzenia na podstawie własnego prawa. Kontrowersje odnośnie katalogu: piractwo, ludobójstwo, zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko ludzkości (?)

(19)

Podstawa – traktat: brak klasycznej łącznika

jurysdykcyjnego, obowiązek ścigania i sądzenia sprawców spoczywa na państwie, na którego terytorium sprawca się znajduje i wynika z umowy międzynarodowej. Takie traktaty dotyczą m.in.. zwalczania:

Handlu dziećmi Terroryzmu

Handlu narkotykami