• Nie Znaleziono Wyników

Pojęcie, właściwości, źródła i podmioty zbiorowego prawa pracy

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Pojęcie, właściwości, źródła i podmioty zbiorowego prawa pracy"

Copied!
46
0
0

Pełen tekst

(1)

Pojęcie, właściwości, źródła i podmioty zbiorowego prawa pracy

mgr Sabina Pochopień

(2)

Pojęcie i właściwości zbiorowego prawa pracy

• Punktem wyjścia dla wyróżnienia zbiorowego prawa pracy jest stwierdzenie występowania praw oraz interesów o charakterze grupowym, znajdujących odniesienie do określonej zbiorowości pracowników i (lub) pracodawców.

• Zbiorowe prawo pracy pozostaje w ścisłym związku z indywidualnym prawem pracy – jego instytucje powinny sprzyjać optymalnemu ukształtowaniu indywidualnych stosunków pracy.

(3)

Pojęcie i właściwości zbiorowego prawa pracy

• Bardziej dynamiczny rozwój zbiorowego prawa pracy nastąpił dopiero w fazie schyłkowej PRL.

• Z tego okresu wywodzą się:

- ustawa z dnia 25 września 1981 roku o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego,

- ustawa z dnia 8 października 1982 roku o związkach zawodowych (zastąpiona przez obecnie obowiązującą ustawę o z.z.)

(4)

Pojęcie i właściwości zbiorowego prawa pracy

• Do zakresu zbiorowego prawa pracy należą:

- uregulowania określające ustrój i kompetencje organizacji pracowników i pracodawców,

- zasady prowadzenia negocjacji i sporów zbiorowych, - zasady zawierania porozumień zbiorowych,

- normy proklamujące formy uczestnictwa pracowników we współzarządzaniu zakładem pracy

(5)

Pojęcie i właściwości zbiorowego prawa pracy

• Wyodrębnienie zbiorowego prawa pracy następuje przy użyciu kryterium odwołującego się do przedmiotu regulacji prawnej.

• Przedmiotem tym są stosunki prawne, których treścią są prawa i interesy o charakterze grupowym, tj. odnoszące się do określonej grupy pracowników i pracodawców.

• Kryterium metody regulacji oraz kryterium podmiotowe są bowiem w tym przypadku zawodne.

(6)

Pojęcie i właściwości zbiorowego prawa pracy

• Cechą charakterystyczną zbiorowego prawa pracy jest wyróżnienie i uwydatnienie kategorii interesu określonej zbiorowości

• Wyrazem powyższego jest art. 1 ust. 1 ustawy o z.z. stanowiący, że: ,,Związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych”.

(7)

Pojęcie i właściwości zbiorowego prawa pracy

• Zbiorowe prawo pracy charakteryzują również swoiste dla niego sankcje. Naruszenie interesu strony pracowniczej umożliwia np.

wszczęcie przez związek zawodowy sporu zbiorowego pracy.

• Należy jednak pamiętać, że na gruncie zbiorowego prawa pracy występują także sankcje o charakterze cywilistycznym, administracyjnym czy karnym.

(8)

Źródła zbiorowego prawa pracy

• W dziedzinie międzynarodowego prawa pracy szczególne znaczenie posiadają konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy:

- nr 87/1948 – dotycząca wolności związkowej i ochrony praw związkowych,

- nr 98/1949 – dotycząca stosowania zasad prawa organizowania się i rokowań zbiorowych,

- nr 135/1971- dotycząca ochrony przedstawicieli pracowników w przedsiębiorstwach i przyznania im ułatwień

(9)

Źródła zbiorowego prawa pracy

• Mniejsze znaczenia mają akty o charakterze regionalnym, zwłaszcza prawo Unii Europejskiej, koncentrujące się wokół indywidualnego stosunku pracy.

• Z art. 153 ust. 5 TFUE wynika, że Unia nie posiada kompetencji regulacyjnych w zakresie prawa koalicji, a także prawa do strajku i lokautu.

(10)

Źródła zbiorowego prawa pracy

Wskazana problematyka jest ponadto objęta regulacją Konstytucji

(11)

Źródła zbiorowego prawa pracy

Art. 59. 1. Zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców.

2. Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień.

3. Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach określonych w ustawie. Ze względu na dobro publiczne ustawa może ograniczyć prowadzenie strajku lub zakazać go w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach.

4. Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców oraz innych wolności związkowych może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe.

(12)

Źródła zbiorowego prawa pracy

• Podstawowe zasady dotyczące zbiorowego prawa pracy zostały ujęte w art. 18 (1) -18 (3) k.p.:

- Prawo koalicji,

- Prawo partycypacji,

- Tworzenie przez pracodawców i organy administracji warunków umożliwiających korzystanie z powyższych uprawnień

• Dział XI k.p. zawiera ponadto regulację dotyczącą układów zbiorowych pracy

(13)

Źródła zbiorowego prawa pracy

Ustawowe źródła zbiorowego prawa pracy obejmują między innymi:

• Ustawę z dnia 23 maja 1991 roku o związkach zawodowych,

• Ustawę z dnia 23 maja 1991 roku o organizacjach pracodawców

• Ustawę z dnia 23 maja 1991 roku o rozwiązywaniu sporów zbiorowych

• Ustawę z dnia 7 kwietnia 2006 roku o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji

(14)

Podmioty zbiorowego prawa pracy - załoga

• Ogół pracowników zatrudnionych w danym zakładzie pracy jest tradycyjnie określany jako załoga.

• Załoga jest nie tylko bytem społecznym, ale również podmiotem zbiorowych stosunków pracy.

• Załoga nie realizuje, co do zasady, swoich uprawnień przez działania bezpośrednie, ale czyni to za pomocą wyłanianych przez nią organów przedstawicielskich.

• Jednak prawa i interesy zbiorowe są związane z załogą, a nie z tworzonymi przez nią organizacjami.

• Załoga posiada więc zdolność prawna prawa pracy, nie przysługuje jej jednak zdolność do czynności prawnych ani zdolność sądowa.

(15)

Podmioty zbiorowego prawa pracy – związki zawodowe

1. Związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw,

interesów zawodowych i socjalnych

2. Związek zawodowy jest niezależny w swojej działalności statutowej od pracodawców, administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz od innych organizacji.

Art. 1 ustawy o z.z.

(16)

Podmioty zbiorowego prawa pracy – związki zawodowe

• Związek zawodowy stanowi samodzielny podmiot prawa najbardziej zbliżony do stowarzyszenia

• Związek zawodowy od dnia rejestracji jest osobą prawną, która ma charakter organizacji społecznej o celach pozagospodarczych

• Posiada on jednak prawo prowadzenia działalności gospodarczej, która jednak powinna mieć charakter uzupełniający i funkcjonalnie podrzędny wobec głównych celów związku, a dochód z niej uzyskany może służyć wyłącznie celom statutowym i nie podlega podziałowi między członków związku.

(17)

Podstawowe wolności związkowe

• Tradycyjnie wyróżnia się triadę wolności związkowych:

- Wolność koalicji, - Samorządność, - Niezależność

(18)

Wolność koalicji

• W ujęciu pozytywnym: swobodne tworzenie przez pracobiorców związków zawodowych, możność zrzeszania się w dowolnie wybranym związku oraz pełnienia w nim określonej funkcji lub innego rodzaju aktywności związkowej

• W ujęciu negatywnym: możliwość podjęcia decyzji o nieprzystąpieniu do związku zawodowego

(19)

Wolność koalicji

• Prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych przysługuje osobom wykonującym pracę zarobkową.

• Pod pojęciem osoby wykonującej pracę zarobkową należy rozumieć pracownika lub osobę świadczącą pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudnia do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia, oraz ma takie prawa i interesy związane z wykonywaniem pracy, które mogą być reprezentowane i bronione przez związek zawodowy

(20)

Wolność koalicji

• Istnieje ponadto kategoria osób korzystająca z niepełnego zakresu wolności koalicji:

- osoby, o których mowa w slajdzie poprzedzającym po przejściu na emeryturę mogą przynależeć lub wstępować do związku zawodowego

- osoby bezrobotne zachowują prawo przynależności do związków zawodowych, a ponadto mogą korzystać z prawa wstąpienia do nich , w przypadkach uregulowanych w statutach związkowych

- funkcjonariusze policji, Straży Granicznej, Służby Więziennej, pracownicy będący kontrolerami NIK mogą zrzeszać się w jednym związku zawodowym

(21)

Wolność koalicji

Prawo koalicji nie przysługuje żołnierzom zawodowym, funkcjonariuszom ABW, Agencji Wywiadu, funkcjonariuszom SOP oraz CBA.

(22)

Założenie związku zawodowego

• Pierwsza czynnością zmierzającą do założenia związku zawodowego jest podjęcie uchwały o jego założeniu przez założycieli, w liczbie co najmniej 10.

• Następnie dochodzi do uchwalenia jego statutu i dokonania wyboru komitetu założycielskiego liczącego od 3 do 7 osób.

• Komitet założycielski jest obowiązany złożyć w terminie 30 dni od daty jego założenia wniosek o rejestrację w KRS.

(23)

Ustanie bytu związku zawodowego

• Ustanie bytu związku zawodowego wynika z podjęcia przez sąd rejestrowy uchwały o skreśleniu związku zawodowego z rejestru.

• Sąd skreśla związek zawodowy z rejestru, gdy:

1) wskazany w statucie organ podjął uchwałę o rozwiązaniu związku;

2) pracodawca, u którego dotychczas działał związek zawodowy, został wykreślony z właściwego rejestru z powodu jego likwidacji lub upadłości albo jego przekształcenia organizacyjno-prawnego, uniemożliwiającego kontynuowanie działalności tego związku;

3) liczba członków związku utrzymuje się poniżej 10 przez okres dłuższy niż 3 miesiące.

(24)

Samorządność

Samorządność związkowa polega na przyznaniu związkowi zawodowemu kompetencji do samodzielnego kształtowania programu i celów działania, a także treści jego statutu i struktury organizacyjnej.

(25)

Struktura organizacyjna ruchu związkowego

• Typologia związków zawodowych jest dokonywana ze względu na kryterium:

- terytorialne: jednozakładowe (ograniczające się do jednego pracodawcy), ponadzakładowe (ogólnopolskie lub regionalne) - Branżowe

• Związki zawodowe mogą tworzyć zrzeszenia:

- federacje, - konfederacje

(26)

Struktura organizacyjna ruchu związkowego

• Związki zawodowe mogą w dowolny sposób – na drodze statutowej – ustalać rodzaje swoich jednostek organizacyjnych (np. komisje regionalne, sekretariaty branżowe). Statut może ponadto stanowić, że jednostkom takim przysługuje osobowość prawna.

• Wśród jednostek związku zawodowego szczególne znaczenia posiada zakładowa organizacja związkowa.

(27)

Struktura organizacyjna ruchu związkowego

Uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przysługują organizacji zrzeszającej co najmniej 10 członków będących:

1)  pracownikami u pracodawcy objętego działaniem tej organizacji lub

2) innymi niż pracownicy osobami wykonującymi pracę zarobkową, które świadczą pracę przez co najmniej 6 miesięcy na rzecz pracodawcy objętego działaniem tej organizacji.

(28)

Struktura organizacyjna ruchu związkowego

• W razie nieosiągnięcia wymaganej liczby członków istnieje możliwość utworzenia międzyzakładowej organizacji związkowej obejmującej swoim zasięgiem więcej niż jednego pracodawcę.

• Istotne znaczenie ma ponadto wymóg reprezentatywności, od którego uzależniona jest możliwość prowadzenia rokowań w przedmiocie zawarcia układu zbiorowego pracy.

(29)

Struktura organizacyjna ruchu związkowego

1. Reprezentatywną zakładową organizacją związkową jest zakładowa organizacja związkowa:

1)  będąca jednostką organizacyjną albo organizacją członkowską ponadzakładowej organizacji związkowej uznanej za reprezentatywną w rozumieniu ustawy o Radzie Dialogu Społecznego, zrzeszająca co najmniej 8% osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u pracodawcy lub

2)  zrzeszająca co najmniej 15% osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u pracodawcy.

2. Jeżeli żadna z zakładowych organizacji związkowych nie spełnia wymogów, o których mowa w ust. 1, reprezentatywną zakładową organizacją związkową jest organizacja zrzeszająca największą liczbę osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u pracodawcy.

(30)

Niezależność związku zawodowego

• Niezależność jest wolnością od zachowań innych podmiotów naruszających samorządność związku.

•  Związek zawodowy jest niezależny w swojej działalności statutowej od pracodawców, administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz od innych organizacji.

(31)

Gwarancje prawne niezależności związków zawodowych

Pracodawca bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej nie może:

1) wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku prawnego ze wskazanym uchwałą zarządu jego członkiem lub z inną osobą wykonującą pracę zarobkową będącą członkiem danej zakładowej organizacji związkowej, upoważnioną do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy,

2) zmienić jednostronnie warunków pracy lub wynagrodzenia na niekorzyść osoby wykonującej pracę zarobkową, o której mowa w pkt 1

- z wyjątkiem przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także jeżeli dopuszczają to przepisy odrębne.

(32)

Gwarancje prawne niezależności związków zawodowych

• Odpowiedzialność karna osób odpowiedzialnych za naruszenie wolności związkowych

• Prawo uzyskania od pracodawcy informacji niezbędnych do prowadzenia działalności związkowej

(33)

Uprawnienia związków zawodowych – zasady reprezentowania

Art. 7 [Osoby reprezentowane przez związek]

1. W zakresie praw i interesów zbiorowych związki zawodowe reprezentują wszystkie osoby, o których mowa w art. 2 ust. 1 i 3-6, niezależnie od ich przynależności związkowej.

2. W sprawach indywidualnych dotyczących wykonywania pracy zarobkowej związki zawodowe reprezentują prawa i interesy swoich członków.

3. Na wniosek niezrzeszonej osoby, o której mowa w art. 2 ust. 1 i 3-6, związek zawodowy może podjąć się obrony jej praw i interesów wobec pracodawcy.

(34)

Uprawnienia związków zawodowych – zasady reprezentowania

• Dla zawarcia układu zbiorowego pracy konieczny jest udział wszystkich organizacji reprezentatywnych, które uczestniczyły w rokowaniach nad układem.

(35)

Uprawnienia związków zawodowych w zakresie praw i interesów zbiorowych

• Prowadzenie rokowań zbiorowych w celu rozwiązani sporów zbiorowych pracy, zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień,

• Branie udziału w kształtowaniu regulaminów i innych aktów wydawanych przez pracodawcę, które wymagają uzgodnienia ze stroną związkową

• Sprawowanie kontroli nad przestrzeganiem prawa pracy

(36)

Uprawnienia związków zawodowych w sprawach indywidualnych

• Związek zawodowy ma prawo zajmowania stanowiska w indywidualnych sprawach pracowniczych

• Jest legitymowany, za zgodą pracownika do wszczęcia na jego rzecz postępowania w sprawach z zakresu prawa pracy oraz przystąpienia do niego na każdym stadium,

• Przedstawiciel związku zawodowego może być pełnomocnikiem pracownika

(37)

Publicznoprawne uprawnienia związków zawodowych

1. Stronę pracowników w Radzie reprezentują przedstawiciele reprezentatywnych organizacji związkowych.

2. Za reprezentatywne organizacje związkowe uznaje się ogólnokrajowe związki zawodowe, ogólnokrajowe zrzeszenia (federacje) związków zawodowych i ogólnokrajowe organizacje międzyzwiązkowe (konfederacje), które spełniają łącznie następujące kryteria:

1) zrzeszają więcej niż 300 000 członków będących osobami wykonującymi pracę zarobkową, o których mowa w art. 11 pkt 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych;

2) działają w podmiotach gospodarki narodowej, których podstawowy rodzaj działalności jest określony w więcej niż w połowie sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), o której mowa w przepisach o statystyce publicznej.

(38)

Publicznoprawne uprawnienia związków zawodowych

Uprawnienia określone w ustawie o RDS:

- prawo wniesienia pod obrady Rady sprawy o dużym znaczeniu społecznym i gospodarczym, jeżeli uznają, że jej rozwiązanie jest istotne dla zachowania pokoju społecznego, rozwoju społeczno- gospodarczego i wzrostu dobrobytu, zwiększenia konkurencyjności polskiej gospodarki oraz spójności społecznej,

- uzgadniania w ramach Rady wskaźników wpływających na wysokość wynagrodzeń pracowniczych oraz świadczeń socjalnych

(39)

Publicznoprawne uprawnienia związków zawodowych

• Organizacja związkowa, reprezentatywna w rozumieniu ustawy o Radzie Dialogu Społecznego, ma prawo opiniowania założeń i projektów aktów prawnych w zakresie objętym zadaniami związków zawodowych. Nie dotyczy to założeń projektu budżetu państwa oraz projektu ustawy budżetowej, których opiniowanie regulują odrębne przepisy,

• Organizacja związkowa, reprezentatywna w rozumieniu ustawy o Radzie Dialogu Społecznego, ma prawo opiniowania dokumentów konsultacyjnych Unii Europejskiej, w szczególności białych ksiąg, zielonych ksiąg i komunikatów, oraz projektów aktów prawnych Unii Europejskiej w zakresie spraw objętych zadaniami związków zawodowych.

(40)

Publicznoprawne uprawnienia związków zawodowych

Ogólnokrajowe organy związków zawodowych mogą wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności przepisów prawa z Konstytucją, a także ze skargą konstytucyjną, jeżeli określony akt normatywny dotyczy spraw objętych zakresem działania związku

(41)

Pozazwiązkowe przedstawicielstwa pracownicze

• Przedstawicielstwa pracownicze przewidziane w przepisach prawa:

- Rady pracownicze (działają u pracodawców prowadzących działalność gospodarczą i zatrudniających co najmniej 50 pracowników)

- Organy przedstawicielskie w przedsiębiorstwach o zasięgu wspólnotowym, - Przedstawicielstwa pracownicze występujące w przedsiębiorstwach

państwowych i spółkach powstałych w wyniku ich przekształcenia

• Przedstawicielstwa ustanowione w celu podjęcia określonych czynności przez pracownika lub pracowników wyłonionych w trybie przyjętym u danego pracodawcy (przedstawicielstwa ad hoc)

(42)

Pracodawca i organizacje pracodawców

• Partnerami strony pracowniczej w zbiorowych stosunkach pracy są pracodawcy oraz organizacje pracodawców.

• Pod pojęciem pracodawcy należy rozumieć pracodawcę w rozumieniu art. 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy oraz jednostkę organizacyjną, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osobę fizyczną, jeżeli zatrudniają one inną niż pracownik osobę wykonującą pracę zarobkową, niezależnie od podstawy tego zatrudnienia

(43)

Pracodawca i organizacje pracodawców

Art. 1 [Prawo tworzenia koalicji]

1. Pracodawcy mają prawo tworzyć, bez uzyskania uprzedniego zezwolenia, związki według swego uznania, jak też przystępować do tych organizacji, z zastrzeżeniem stosowania się do ich statutów.

2.1) Pracodawcą w rozumieniu ustawy jest podmiot, o którym mowa w art. 11 pkt 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych.

(44)

Pracodawca i organizacje pracodawców

• Związek pracodawców powstaje z mocy uchwały o jego założeniu, podjętej przez zgromadzenie założycielskie w składzie co najmniej 10 pracodawców.

• Zgromadzenie to uchwala statut oraz wybiera komitet założycielski, który składa do sądu rejestrowego wniosek o zarejestrowanie związku.

• Z chwilą rejestracji związek nabywa osobowość prawną

• W przypadku organizacji pracodawców również występują trzy wolności związkowe

(45)

Pracodawca i organizacje pracodawców

• Na gruncie ustawy o RDS reprezentatywnym organizacjom pracodawców przysługują uprawnienia analogiczne do tych posiadanych przez reprezentatywne organizacje związkowe.

• Organizacje pracodawców realizują niewyłączną reprezentację pracodawców przy prowadzeniu sporów zbiorowych i rokowań w celu zawierania porozumień ponadzakładowych. Sam pracodawca może bowiem korzystać ze swojej zdolności do uczestniczenia w sporze zbiorowym pracy i zawarcia we własnym imieniu układu zakładowego.

• Organizacjom pracodawców nie przysługuje prawo reprezentowania pracodawców w postępowaniu sądowym.

(46)

Opracowano na podstawie

H. Szurgacz, Z. Kubot, T. Kuczyński, A. Tomanek, Prawo pracy.

Zarys wykładu., Warszawa 2016

Cytaty

Powiązane dokumenty

podmiot to „[j]a / która wciąż na nowo / od siebie odrastam”. Soma poja- wiająca się w tych poetyckich tekstach nosi w sobie pamięć generacyjną, zapewnia

The main attention is focussed on numerical aspects of the model, including academic test cases and comparison with other third generation wave models (which do not include

We perform a series of URANS simulations of the flow over a rotary oscillating cylinder at Re = 1.4 × 10 5 to study the possible reduction of the drag and lift forces acting on the

Nie jest to raczej — choć niekiedy również z taką oceną nieporozumień i konfliktów między dysponentami przestrzeni publicznej a jej użytkownikami

Op basis van deze analyse lijkt bij deze (geringe) vervoeromvang de ISL in zijn Iiuidige vorm geen zinvolle functie te vervullen binnen het deur-tot-deur- vervoer; met nadruk moet

Analiza wyników badań w ujęciu retrospektywnym wskazuje, że mimo ne- gatywnego obrazu wolności w organizacjach i związanego z nią niskiego unika- nia niepewności, widoczne jest

W podmiotach ukierunkowanych na zachowanie sta- tus quo, skostniałych, konserwatywnych, a poprzez to często agresywnych wo- bec menedżerów (m.in. identyfikowanych jako

zgodnie z orzecznic- twem Trybunału Konstytucyjnego „prawo do rokowań nie jest tylko środ- kiem realizacji interesów związków zawodowych i związków pracodawców, ale