System źródeł prawa

System źródeł prawa

Grupa 3,4 NSP Zajęcia nr 2

iwona.dys@uwr.edu.pl

Konstytucja

•Konstytucja- constituere – ustanawianie, urządzanie, nadawanie określonej formy

•Konstytucja utożsamiana jest ze sposobem organizacji życia

politycznego i społecznego, a więc z formą państwa czy też systemem rządów

•Akt prawny posiadający pewne cechy szczególne:

1. Najwyższa moc prawna ( moc prawna określa wzajemny stosunek pomiędzy aktami prawnymi i łączy się z siłą derogującą danego aktu 1.1. nadrzędna pozycja konstytucji w systemie źródeł prawa

 Zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z konstytucją ( zarówno co do treści jak i co do trybu )

 Nakaz wydawania aktów prawnych rozwijających postanowienia konstytucji

 Przysięga na wierność konstytucji ( np. art. 130 konstytucji )

1.2. uchwalanie Konstytucji

Szczególny tryb, różny od innych aktów prawnych. W zależności od trybu uchwalania Konstytucji możemy wyróżnić:

okonstytucja oktrojowaną – nadaną przez monarchę traktowanego jako podmiot władzy, np. Karta Konstytucyjna Ludwika XVIII z 1814r.

Konstytucjonalizm europejski XIX wieku

oUchwalanie konstytucji przez naród w formie referendum konstytucyjnego ( postulat J. J. Rouseau

oUchwalanie konstytucji przez przedstawicieli wybranych przez

naród. Suweren ( naród wybiera przedstawicieli do powołanego

organu i powierza mu uchwalenie konstytucji)

1.3. zmiana konstytucji

Pojęcie zmiany Konstytucji – uchylenie lub nadanie odmiennej treści wszystkim lub tylko niektórym postanowieniom konstytucji, a także wydanie nowych norm konstytucyjnych w przewidzianym dla zmiany konstytucji trybie

oZmiana całkowita :

 zmiana formalna: uchwalenie całkiem nowego aktu ( np.

zastąpienie Konstytucji marcowej z 1921r. Konstytucją kwietniową z 1935r.

 zmiana materialna – zmiana jej zasad naczelnych, zastąpienie dotychczas obowiązujących najbardziej istotnych postanowień

konstytucji nowymi i w konsekwencji zmiana charakteru państwa bez formalnego uchwalania nowego aktu

oZmiana częściowa ( nowelizacja): taka zmiana tekstu, która nie

obejmuje zasad naczelnych

Tryb zmiany

oKonstytucja RP nie odróżnia zmiany całkowitej od częściowej jeżeli chodzi o tryb zmiany

oArt. 235 Konstytucji reguluje tryb jej zmiany w drodze ustawy

uchwalonej w szczególnym trybie

1.4. szczególna nazwa konstytucji : żaden inny akt prawny nie powinien nosić takiej samej nazwy

2. TREŚĆ KONSTYTUCJI

Dotyczy podstawowych zasad ustroju państwowego, podmiotu władzy w państwie i sposobu jej sprawowania oraz gwarancji praw i wolności jednostki, jej obowiązku oraz jej statusu w państwie

3. FORMA I SYSTEMATYKA KONSTYTUCJI

Systematyka –wewnętrzny sposób uporządkowania treści ( podział na części oraz przepisy )

Systematyka nie jest tylko zagadnieniem technicznym ale

odzwierciedla sposób interpretacji treści konstytucyjnych i ma

znaczenie w procesie stosowania konstytucji

Funkcje Konstytucji

Zespół skutków społecznych, które w danej społeczności, w

określeniu do określonej sfery rzeczywistości wywołane są istnieniem konstytucji

Rola odgrywana prze konstytucje w rzeczywistości społeczno- politycznej państwa

Badając funkcje konstytucji można stwierdzić, jak oddziałuje ona na

system prawny i życie społeczne

1. Funkcja prawna

 Lex fundamentalis całego systemu prawnego

 Założenie bezpośredniego obowiązywania konstytucji

 Pozaparlamentarny system kontroli konstytucyjności ustaw i innych aktów prawnych

 Ustanowienie instytucjonalnych gwarancji zgodności działalności organów państwa z konstytucją

 Nadrzędność konstytucji w systemie źródeł prawa 2. Funkcja stabilizacyjna ( petryfikująca )

 Wynika z zasady stabilności samej konstytucji

 Konstytucja zawiera podstawowe zasady całego systemu prawa

 Chroni określony w niej układ stosunków politycznych, społecznych i ekonomicznych

3. Funkcja programowa ( dynamiczna )

 Konstytucja ma być zorientowana na przyszłość

Konstytucja wyznacza cele działalności państwa i życia społecznego

Główna realizacja ten funkcji należy jednak do ustawodawcy 4. Funkcja integracyjna

Stymulowanie identyfikacji obywateli z państwem

Konstytucja powinna być wyrazem konsensusu społecznego 5. Funkcja organizatorska

Określa zasady organizacji, funkcjonowania państwa oraz jego struktury wewnętrznej

6. Funkcja wychowawcza

Konstytucja formułuje pewien program na przyszłość, tworzy

idee i dąży do ich realizacji poprzez wpływanie na świadomość

członków społeczeństwa

Ustawa

Ustawa w sensie materialnym – akt zawierający normy abstrakcyjne i generalne

Ustawa w sensie formalnym – akt wydany w szczególnych trybie

Współcześnie do podstawowych cech ustawy zaliczamy:

1. Najwyższa po Konstytucji moc prawna 1.1. obowiązek realizacji Konstytucji

1.2. zakaz naruszania Konstytucji

1.3. żaden akt o randze podustawowej nie może być sprzeczny z ustawą

Wynika z art. 87 Konstytucji.

Wśród norm Konstytucji można wyróżnić takie, które:

 Zawierają nakaz wydania ustaw i mają w tym zakresie wiążący charakter dla ustawodawcy np. art. 216, 217

 Zalecenia dla ustawodawcy, niewiążące, np. art. 17

 Regulacje określające granice ustaw, których nie wolno

ustawodawcy przekraczać np. art. 31 ust. 3

2. Uchwalanie przez parlament ( zasada wyłączności ustawodawczej parlamentu )

Wynika z zasady podziału władz i powierzenia sprawowania władzy ustawodawczej parlamentowi

Wyjątek: rozporządzenie z mocą ustawy, ale tylko w wypadkach określonych w Konstytucji

Nie wyklucza istnienia delegacji ustawodawczej - w Polsce nie występuje

3. Specjalna procedura uchwalania

Tryb ustawodawczy

Ma odzwierciedlać wolę zbiorowego podmiotu suwerenności 4. Charakter ogólny

Normy prawne o charakterze generalnym ( kierowane do pewnej klasy adresatów wyróżnionych ze względu na określoną cechę )

Normy prawne o charakterze abstrakcyjnym ( ustanawiają pewne

wzory zachowań )

„Konsekwencją abstrakcyjności normy jest jej powtarzalność – to że nie ulega umorzeniu lub skonsumowaniu przez jednorazowe

zastosowanie” – TK z dnia 21 listopada 1994r., K. 6/94

Trwałość ustawy – traci moc gdy sama to określa lub gdy zostanie uchylona w sposób przewidziany prawem ( przez parlament lub sąd konstytucyjny) lub dorozumianie przez akt randze ustawowej ( lex posterior derogat legi priori )

Odnośnie treści ustaw można sformułować następujące wnioski : 1. Można w ustawie normować każde zagadnienie, jeżeli

Konstytucja tego nie zabrania. Zakaz taki zawiera np. at. 61 ust.

4, 112, 123 ust. 2

2. Ustawodawca powinien unormować pewne sprawy w formie ustawy, jeżeli Konstytucja nakazuje takie działanie ( np. art. 215 ) 3. Ustawodawca powinien normować w ustawie sprawy, które w

przeszłości były przedmiotem regulacji ustawowej

4. Ustawodawca powinien uregulować w ustawie sprawy, które

zastrzeżone są co kompetencji ustawowej ( zasada wyłączności

ustawy ):

a. Budżet ( art. 219 )

b. Status jednostki w państwie ( prawa, wolności i obowiązki, patrz ogólna klauzula limitacyjna art. 31 ust. 3 )

c. Podstawowe kompetencje i zasady organizacji i

funkcjonowania organów państwowych

Rozporządzenie

Koncepcja rozporządzenia J.J. Rousseau: akt pochodzący od władzy wykonawczej, nie jest przejawem woli powszechnej ale woli partykularnej. Powinno dłużyć realizacji norm ustawowych i zawierać normy powszechnie obowiązujące

Do cech rozporządzenia dzisiaj zaliczamy:

1. Akt powszechnie obowiązujący ( nie myl z zarządzeniem! ), w hierarchii źródeł prawa poniżej ustaw i ma wobec nich charakter wykonawczy. Zawiera normy generalne i abstrakcyjne podobnie jak ustawa, nie może naruszać norm hierarchicznie wyższych

2. Wydawane na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego

w ustawie ( art. 92 ). Upoważnienie musi być szczegółowe w 3

aspektach:

a. Aspekt podmiotowy: wyraźne wskazanie organu spośród wymienionych w Konstytucji, który może wydać rozporządzenie. Upoważnienie nie może być domniemane.

Zakaz subdelegacji – art. 92

Podmioty konstytucyjne mogące uzyskać upoważnienie do wydania rozporządzenia:

Prezydent – art. 142 ust. 1

Rada Ministrów – art. 146 ust6. 4 pkt. 2

Prezes Rady Ministrów – art. 148 pkt. 3

Ministrowie kierujący określonymi działami

administracji rządowej oraz przewodniczący komitetów, o których mowa w art. 147 ust. 4 ( art. 149 ust. 2 i 3 )

KRRiTV ( art. 213 ust. 2 )

Jest to katalog enumeratywny – zob. orzeczenie TK z dnia

28 czerwca 2000r. K 25/99

b. Aspekt przedmiotowy – wskazanie wyraźnie zakresu spraw przekazanych do uregulowania

c. Aspekt treściowy – wskazanie wyraźnie wytycznych dotyczących treści rozporządzenia

Ogłaszanie: ogłaszane w tym samym organie publikacyjnym, co

ustawa, której wykonaniu służą - Dzienniku Ustaw RP.

Akty prawa miejscowego

Cechy aktów prawa miejscowego:

1. Stanowione zarówno przez organy administracji rządowej jak i organy samorządu terytorialnego

2. Obowiązują na obszarze działania organów, które je ustanowiły 3. Wydawane na podstawie i w graniach upoważnień ustawowych.

Upoważnienia te mogą być szczegółowe – określa organ, zakres spraw i wytyczne dotyczące treści lub generalne – określa organ i przesłanki wydania aktu.

 Podział na:

1. Akty organów samorządu terytorialnego

2. Akty wojewody i organów administracji niezespolonej