Przebieg starań Torunia o wpisanie na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO z perspektywy Miejskiego Konserwatora Zabytków

Zbigniew Nawrocki

Przebieg starań Torunia o wpisanie

na Listę Światowego Dziedzictwa

UNESCO z perspektywy Miejskiego

Konserwatora Zabytków

Rocznik Toruński 27, 17-21

R O C Z N I K

Przebieg starań Torunia

/

o wpisanie na Listę Światowego

Dziedzictwa UNESCO z perspektywy

Miejskiego Konserw atora Zabytków

Zbigniew N aw rocki

In sp ira c ją do z a b ra n ia głosu n a te m a t d z ia ła ń n a rzecz w p isa n ia T o ru n ia n a L istę U N E S C O był a rty k u ł prof. S ław o m ira K a lem b k i p t.

K ilka w sp o m n ień i refleksji z początków sta ra ń o w pisanie T o ru n ia na L istę Światow ego D zied zictw a U N E S C O , zam ieszczony w p o p rzed n im

„ R o c z n ik u T o ru ń sk im ” 1. Z a m ia re m m oim je s t rozw inięcie tego te ­ m a tu n a p o d sta w ie p o sia d a n y c h p rzeze m n ie m a te ria łó w i d ośw iadczeń w y n ik ający ch z o so b isteg o u d z ia łu w realizacji teg o przedsięw zięcia.

J a k pow szechnie w iad o m o , pierw szy m po lsk im m ia ste m w p isa n y m n a św ia to w ą listę był K rak ó w . To by ł fa k t, k tó ry ja k m n iem am , przez ni­ kogo w P o lsce nie był kw estionow any, ale u ilu osób w T o ru n iu w zbudził nadzieję, że i n asze m ia sto m a p o d o b n ą szansę? Je śli n aw et ta k a m yśl z a św ita ła , to , jeśli je s te m d o b rz e poinform ow any, do pub liczn eg o p o ru sze­ n ia teg o te m a tu zm obilizow ała w T o ru n iu ch y b a ty lk o m g r J a n in ę M a z u r­ kiew icz, k u sto s z a M u z eu m M ik o ła ja K o p e rn ik a . O n a, ja k o ra d n a M iejskiej R a d y N aro d o w ej, n a sesji w d n iu 21 V I 1986 r., w y s tą p iła z w nioskiem o „p o czy n ien ie s ta ra ń z m ie rz a ją c y c h do u zy sk a n ia d la T o ru ń sk ieg o Zespołu S taro m iejsk ieg o s ta tu s u m ia s ta w p isa n eg o d o św iatow ego re je s tru dzie­ d z ic tw a k u ltu ry w O rg a n iz a c ji N aro d ó w Z jed n o czo n y ch ” . P o te m były b ezsk u teczn e p ró b y z a in te re so w a n ia t ą s p ra w ą to ru ń sk ic h posłów .

D o p iero później g r u p a osó b ze sfer zbliżonych do P A X p o d ję ła tę in ic ja ty w ę i w 1989 r. z a in icjo w ała u tw o rzen ie p rzy P A X S połecznego K o­ m ite tu m a ją c e g o n a celu d z ia ła n ie n a rzecz w p isa n ia S ta re g o M ia sta w T o­

ru n iu n a L istę Św iatow ego D zied zictw a K u ltu ra ln e g o . P rz ew o d n iczący m teg o zespołu zo sta ł prof. S ław om ir K alem b k a.

J a k wiemy, z in ic ja ty w y tego K o m ite tu 31 III 1989 r. o d b y ła się Se­ s ja n t. ’’K o m ite t Św iatow ego D zied zictw a K u ltu ro w eg o i N a tu ra ln e g o i z a sa d y jego p o stę p o w a n ia w o d n iesie n iu d o d ó b r k u ltu ry i n a tu r y kw ali­ fikow anych do w pisu n a L istę Ś w iatow ego D zied zictw a” . Sesję otw orzył ów czesny przew o d n iczący W ojew ódzkiej R a d y N arodow ej K a zim ierz J a ­ w orski, a p o d su m o w a ł j ą prof. S ław om ir K alem b k a. W ygłoszone ta m refe­ ra ty om ów ił prof. S ław om ir K a le m b k a w w yżej cy to w an y m a rty k u le . Sesja t a n ie ste ty nie o d n io sła w iększego b ezp o śre d n ie g o sk u tk u , ale niew ątpliw ie sp o p u la ry zo w a ła sa m ą ideę w szerszym k ręg u sp o łe czeń stw a to ru ń sk ieg o . Z resztą, naw et w śród u czestn ik ó w sesji n ie było dużej w iary w m ożliw ość w p isa n ia T o ru n ia n a listę. W y ją te k sta n o w iła w ypow iedź prof. H en ry k a S am sonow icza. M ów iło się, że g łó w n ą p rz e sz k o d ą m oże być stra te g ic z n e znaczenie T o ru n ia , n p . szkoła oficerska, po lig o n , m o sty n a w ażnej tra sie w s ch ó d -za ch ó d .

W 1991 r., 17 czerw ca, p o d ją łe m się p e łn ie n ia funkcji M iejskiego K o n ­ se rw a to ra Z ab y tk ó w . Je d n y m z z a d a ń , ja k ie sobie w ów czas p o sta w iłe m , było po d jęcie s ta ra ń o w p isa n ie T o ru n ia n a L istę, ty m b ard ziej że p rz e d ­ staw iciel K o m ite tu p rzy n ió sł m i teczk ę z m a te ria ła m i zw iązan y m i z jego działaln o ścią. U zna! bow iem , że od kiedy je s t M iejski K o n se rw a to r Z a­ b y tk ó w , o b d a rz o n y o d p o w ied n im i u p ra w n ie n ia m i, d ziałaln o ść K o m ite tu je s t zb ę d n a . N iestety , w teczce nie było sp isu członków K o m ite tu .

W ta m ty m czasie w Z arzą d zie M ia s ta c h y b a je d y n ą osobą, k tó ra ro z u m ia ła , w id ziała ko rzy ść d la m ia s ta i p o p ie ra ła p o p u la ry z a c ję w śród ra d n y c h idei w p isa n ia T o ru n ia n a L istę , był ów czesny p re z y d e n t m ia­ s t a d r Je rz y W ieczorek. I w łaśnie z n im u zn aliśm y z a w łaściw e, żeby zorganizow ać sp o tk a n ie śro d o w isk tw órczych i p rzed staw ic ie li R a d y M ia­ s t a T o ru n ia , n a k tó ry m p o d ejm iem y d w a te m a ty : sz a n sa T o ru n ia w pi­ sa n ia n a L istę (prof. M a ria n A rszy ń sk i) i p ro b le m a ty k a k o n se rw a to r­ ska T o ru n ia (m g r Zbigniew N aw ro ck i). N a przew odniczącego sp o tk a n ia p o p ro siliśm y prof. S. K a le m b k ę z racji je g o a u to r y te tu r e k to ra U M K i funkcji przew odniczącego w K o m itecie, w ty m czasie w łaściw ie ju ż nie istn iejący m . S p o tk a n ie o d b y ło się 23 X 1991 r. w D om u M uz przy ul. P o d m u rn e j. Je g o o rg a n iz a c ją z a ją ł się W y d z ia ł K u ltu ry , T u ry sty k i i S p o rtu U rzęd u M ia sta w T o ru n iu k ierow any przez M ic h ała Staśkiew icza. Z e b ra n i p o d p isa li d ek la ra c ję , p rz y g o to w a n ą , jeśli d o b rze p a m ię ta m , przez prof. S. K alem b k ę o ra z przez niego w o b sz ern y c h frag m e n ta c h w jeg o a r­

ty k u le c y to w an ą, ty m sa m y m w p ełn i u z n a ją c z a celowe k o n ty n u o w an ie akcji.

W la ta c h n a stę p n y c h p re z y d e n t m. T o ru n ia d r Je rz y W ieczorek o ra z M iejski K o n s e rw a to r Z a b y tk ó w p o ru sz a li tę sp raw ę p rzy okazji sp o tk a ń z G e n eraln y m K o n se rw a to re m Z a b y tk ó w i p rzed staw ic ie la m i M in iste rstw a K u ltu ry i S z tu k i. O d p o w ied zi b yły w y m ija ją c e , nikłe były sz an se p rz e b i­ c ia się przez m u r o b o ję tn o śc i. W ro k u 1992, w g ab in ecie p re z y d e n ta W ie­ czorka, sp o tk a liśm y się z prof. K rzy szto fem P aw łow skim , żeby z nim , ja k o przew o d n iczący m P o lsk ieg o K o m ite tu N arodow ego IC O M O S , p rz e d y sk u ­ to w ać sz an sę T o ru n ia . P ro fe so r nie kw estionow ał sz an s S ta re g o M ia s ta z zam k iem k rzy żack im , ale w N ow ym M ieście w idział ty lk o kilka w y b ran y ch o b iek tó w . T o b y ła p ierw sza ja sk ó łk a sp o z a śro d o w isk a to ru ń sk ieg o .

W ro k u 1993 G e n e ra ln y m K o n s e rw a to re m Z a b y tk ó w z o sta ł prof. A n­ d rzej T om aszew ski. T a k się złożyło, że w iad o m o ść o m ian o w an iu d o ta r ła do p ro fe so ra p o d c z a s jeg o p o b y tu w T o ru n iu , n a u ro czy sto ści W y d ziału S z tu k P ięk n y ch U M K w P a ła c u D ąm b sk ich w T o ru n iu . I n a ty m sp o ­ tk a n iu , razem z p re z y d e n te m W ieczorkiem , zw róciliśm y się z p ro ś b ą o p o p a rc ie n aszy ch s ta ra ń . P ro fe s o r o ficjalnie przy zn ał, że T o ru ń kw alifi­ kuje się d o w p isa n ia i o b iecał p o m o c. Z a p ro p o n o w a ł też, żeby Z arzą d M ia s ta T o ru n ia oficjalnie w y stą p ił do M in is tra K u ltu ry i S ztu k i z w nio­ skiem o w szczęcie s ta ra ń rz ą d u R P o w p isa n ie T o ru n ia n a L istę i żeby m ia sto p rzy g o to w ało m a te ria ły n iezb ęd n e ja k o załączn ik do w niosku.

K ró tk o p ó źn iej, w d n iu 9 II 1993 r., n a sp o tk a n iu w g ab in ecie p re z y d e n ta d r a J . W ieczorka, prof. M . A rszy ń sk i poinform ow ał z e b ra ­ nych, że R a d a O ch ro n y Z a b y tk ó w p rz y M K iS p rzy g o to w ała w stę p n ą listę „ p o m n ik ó w h isto rii” , n a k tó re j z n alazł się ta k ż e T o ru ń . W edług prof. A r- szyńskiego m ia sto ty m sa m y m zn alazło się w sw ego ro d z a ju poczekalni do w pisu n a listę św iatow ego d zied zictw a. N a sp o tk a n iu ty m z a p a d ła d e c y z ja o zleceniu prof. A rszy ń sk iem u i d o b ra n y m przez niego w spółpracow nikom d o k u m e n ta c ji d o w niosku.

O d p o c z ą tk u byliśm y św iadom i, że je d n y m z w aru n k ó w w p isa n ia n a listę je s t w y k aza n ie się w ład z m ia sta i jeg o m ieszkańców s ta łą tr o s k ą o s ta n z a c h o w a n ia je g o z a b y tk ó w . To był n asz słab y p u n k t. W ja k im sta n ie był zespół sta ro m ie jsk i T o ru n ia w ta m ty c h la ta c h , nie w szyscy p a m ię ta ją . P ra c e k o n se rw a to rsk ie w łaściw ie z a m a rły w połow ie la t sie d em d ziesiąty ch , piaskow iec n a ul. Szerokiej ro zsy p y w ał się, elew acje kam ienic o d w ielu la t nie były re m o n to w a n e , sklepy p ad ały , k w itł n a to m ia s t h a n d e l uliczny, a k ilkudziesięciu o b ie k to m g ro ziła k a ta stro fa .

R o z p o czy n ały się now e czasy, ale nie było w iad o m o , ja k się p o to czą. W la ta c h 1990 i 1991 w b u d żecie m ia s ta n a re m o n t z a b y tk o w y ch o b iektów pieniędzy nie p rzew id y w an o . P ry w a tn i w łaściciele d o p iero d o ch o d zili swo­ ich w łasności i p ien ięd zy te ż n ie m ieli. M ia sto m usiało d a ć d o b ry przy k ład i te n p rz y k ła d d ało . W io s n ą ro k u 1992 ru szy ły re m o n ty 16 kam ienic i innych o b iek tó w m iejskich, a je sie n ią trw a ły p ra c e rem o n to w e, głów nie fasad , około 30 k am ienic i o b ie k tó w p ry w a tn y c h . P rz y k ła d zad ziałał. Do ro k u 1995 m ia sto w y rem o n to w ało 35, a p ry w a tn i w łaściciele około 70 ka­ m ienic. W m ieście d ało się zau w a ży ć z m ian ę n a ko rzy ść jeg o w yglądu. G łó w n ą k o n se rw a to rsk ą in w e s ty c ją m ie jsk ą był D w ór A rtu sa .

M o ż n a było p o w rócić d o s ta ra ń o w p isa n ie n a L istę , ty m b ard ziej że Z arzą d zen iem z d n ia 8 IX 1994 r., ów czesnego p re z y d e n ta R P L echa W ałęsy, „ T o ru ń - S ta re i N ow e M ia sto ” z o sta ł u z n a n y z a p o m n ik h isto rii.

D n ia 19 III 1996 r. Z arzą d M ia s ta zlecił o p ra c o w a n ie załącz n ik a do w niosku. Zlecenie z g o d n ie z p ro p o z y c ją p ro f. M a ria n a A rszyńskiego zo stało sk ie ro w an e n ie do niego, lecz do I n s ty tu tu Z a b y tk o z n a w stw a i K o n ­ se rw a to rstw a U n iw e rsy te tu M ik o ła ja K o p e rn ik a w T o ru n iu . O d p o w ie d n ia u m ow a z o s ta ła z a w a rta w d n iu 15 IV 1996 r., o w y k o n an ie p ra c y n au k o w o - badaw czej p t.: „ D o k u m e n ta c ja o p iso w o -a n a lity c z n a , k a rto g ra fic z n a i fo­ to g ra fic z n a do w niosku o w p isa n ie m ia s ta T o ru n ia n a L istę Św iatow ego D zied zictw a K u ltu ra ln e g o ” przez zespół w składzie:

- kierow nictw o i o rg a n iz a c ja : prof. J a n T a jc h m a n - ko n cep cja, te k s t i red ak cja: p ro f. M a ria n A rszyński

- k o n su lta c ja w za k re sie p ro b le m a ty k i k o n se rw ato rsk ie j: m g r Zbigniew N aw rocki.

W czerw cu 1996 r. o p raco w an ie pow yższe z o sta ło p rzek azan e G ene­ raln em u K o n se rw a to ro w i Zabytków '.

W p a ź d z ie rn ik u 1996 r. n a s k u te k w n io sk u R z ą d u P o lsk ieg o do U N E S C O o w p isa n ie T o ru n ia n a L istę Ś w iatow ego D zied zictw a p rzybył do T o ru n ia i by ł o b ecn y n a sesji R a d y M iejskiej p rzed staw ic ie l K o ­ m ite tu Ś w iatow ego D zie d z ic tw a K u ltu ra ln e g o U N E S C O prof. d r a rc h i­ te k t Jo n a s G lem ża, w ic e m in iste r K u ltu r y Litw y, d y re k to r D e p a rta m e n tu K u ltu ry w M in iste rstw ie K u ltu r y Litw y, członek K o m ite tu Św iatow ego D zied zictw a K u ltu ra ln e g o U N E S C O . B y ł on delegow any przez K o m i­ t e t Św iatow ego D zie d z ic tw a K u ltu ra ln e g o U N E S C O w celu sp ra w d z e n ia zgodności ze sta n e m fa k ty c z n y m in fo rm a c ji z a w a rty c h w d o k u m e n ta c ji będącej załącz n ik ie m do w n io sk u . P rz e z trz y dn i w spólnie z prof. M a ­ rian em A rszy ń sk im o p ro w ad zaliśm y g o śc ia p o m ieście, z w ra c a ją c m u

szczeg ó ln ą uw agę n a a u te n ty c z n o ść tu te jsz y c h z a b y tk ó w , p o k azu jąc m u kam ienice p o k o n se rw ac ji i te p rz e d k onserw acją, często z a n ie d b a n e , ale a u te n ty c z n e , od piw nic p o w ięźbę dachow ą.

G o ść p rz y je c h a ł n a sta w io n y scep ty czn ie, przek o n an y , że w P o lsce tylko K ra k ó w je s t au te n ty c z n y . W m ia rę z w ied za n ia , ju ż w pierw szych go­ d zin ach , m o ż n a b yło z au w a ży ć z m ie n ia ją c e się k o rz y stn ie je g o w idzenie m ia sta . G ościow i p rezen to w aliśm y o b o k realizacji sz ta n d a ro w y c h z la t u b ieg ły ch , fin an so w an y c h z fu n d u sz y m iejskich i p ań stw o w y ch , ta k ż e re ­ a lizacje z la t dziew ięćd z ie siąty ch , fin an so w an e przez m ia sto , a zw łaszcza przez in s ty tu c je i osoby p ry w a tn e . T rz e b a b y ła p o k a z a ć zaan g a żo w an ie sp o łe c z e ń stw a w dziele re m o n to w a n ia i k o n se rw o w a n ia z a b y tk ó w w nowej sy tu a c ji p o lity czn ej. J a k w iem y, o c e n a w y p a d ła p o zy ty w n ie.

O s ta te c z n a d e c y z ja z a p a d ła 4 X II 1997 r. n a X X I p le n a rn e j sesji K o ­ m ite tu D zie d z ic tw a Św iatow ego U N E S C O . U ro c z y sto ść w ręczen ia, przez G en eraln eg o K o n s e rw a to ra Z ab y tk ó w prof. A n d rz e ja T om aszew skiego, d o k u m e n tu w p isa n ia T o ru n ia n a Ś w iato w ą L is tę D zie d z ic tw a U N E S C O o d b y ła się w d n iu 30 I 1998 r. G łów ne u ro c z y sto śc i zw iąza n e z ty m fak ­ tem o d b y ły się w d n ia c h 4 i 5 V I 1998 r. D n ia 4 czerw ca o godz. 19,00 w Sali W ielkiej D w o ru A r tu s a o d b y ła się u ro c z y sto ść z k o n c e rte m J a ­ n u sz a O lejn iczak a i A n d rz e ja B a u e ra , p o d c z a s k tó re j w ręczo n e z o sta ły s ta tu e tk i h e rb u T o ru n ia i m ed ale p am iątk o w e, a prof. M a ria n B isk u p z a p re z e n to w a ł d o p iero co w y d a n y d ru k ie m A lb u m Je rz e g o F ry d e ry k a Stei- n e ra z połow y X V III w. T oruń i m ia sta zie m i ch ełm iń skiej. N a stę p n e g o d n ia, 5 czerw ca, o godz. 10,00 o d b y ła się u ro c z y s ta se sja R a d y M iejskiej w Sali M ieszczańskiej R a tu s z a S taro m iejsk ieg o , n a k tó re j P e te r S tra u s- ser, w z a s tę p stw ie d y r e k to ra C e n tru m Ś w iatow ego D z ie d z ic tw a U N E S C O d r. B e rn d a von D ro ste zu H ulshoff, w ręczył w ładzom m ia s ta ce rty fik a t w pisu T o ru n ia n a L istę Ś w iatow ego D ziedzictw a. B e z p o śre d n io p o se­ sji o d b y ło się o d sło n ięc ie ta b lic y u p a m ię tn ia ją c e j w pis T o ru n ia n a L istę U N E S C O , um ieszczonej n a elew acji R a tu s z a S taro m iejsk ieg o .