• Nie Znaleziono Wyników

Zakaz obciążania nieruchomości posagowych w rzymskim prawie klasycznym

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Zakaz obciążania nieruchomości posagowych w rzymskim prawie klasycznym"

Copied!
16
0
0

Pełen tekst

(1)

Agnieszka Stępkowska

Zakaz obciążania nieruchomości

posagowych w rzymskim prawie

klasycznym

Zeszyty Prawnicze 7/1, 7-21

(2)

Zeszyty Prawnicze UKSW 7.1 (2007)

A

g n i e s z k a

S

t ę p k o w s k a

Uniwersytet Warszawski

ZAKAZ OBCIĄŻANIA NIERUCHOMOŚCI

POSAGOWYCH W RZYMSKIM PRAWIE KLASYCZNYM

i. Wstę p

O k ta w ia n A u g u s t z a s ły n ą ł ja k o w ie lk i r e f o r m a to r p r a w a r o d z in ­ n e g o 1, p o św ię c a ją c y d u ż o u w a g i r e la c jo m m a łż e ń s k im , w ty m s to ­ su n k o m m a ją tk o w y m m ię d z y m a łż o n k a m i. J e d n y m z p rz y k ła d ó w te g o z ja w isk a b y ła lex Iu lia d e f u n d o d o ta li z a k a z u ją c a a lie n a c ji n i e ­ ru c h o m o ś c i p o sa g o w y c h b e z z g o d y ż o n y 2. D o d a tk o w o je d n a k , w tr z e c h p r z e k a z a c h ź ró d ło w y c h d o ty c z ą c y c h lex Iu lia z a k a z te n o d n o s z o n y je s t n ie ty lk o d o c z y n n o śc i o k re ś la n y c h ja k o alien a tio , le c z ró w n ie ż d o u s ta n o w ie n ia z a b e z p ie c z e n ia rz e c z o w e g o n a n i e ­ ru c h o m o ś c i p o sa g o w e j. T e m u w ła ś n ie p ro b le m o w i p o ś w ię c o n y je s t n in ie jsz y a rty k u ł.

1

Problematyce tej poświęcona jest praca M. Z abłockiej, Przemiany prawa osobowego i rodzinnego w ustawodawstwie dynastii julijsko-klaudyjskiej, Warszawa 1987.

2

Lex Iulia de fundo dotali byia najprawdopodobniej częścią lex Iulia de adulteriis z 18 r. przed Chr. Por. np. C. Sanfilippo, Corso di diritto romano. La dote. Parte prima, Catania 1959, s. 124; M.J. G a rc ia G arido, El patrimonio de la mujer casa- da en el derecho civil, I: La tradicion romanistica, Barcelona 1982, s. 50-51; A. WELLE, In universalibus pretium succedit in locum rei, res succedit in locum pre­ tii. Eine Untersuchung zur Entwicklungsgeschichte der dinglichen Surrogation bei Sondervermögen, Berlin 1987, s. 40.

(3)

II. Pr z e k a z yź r ó d ł o w e

W s p o m n ia n e trz y ź r ó d ła m ó w ią c e o z a k a z ie u s ta n a w ia n ia z a b e z ­ p ie c z e n ia rz e c z o w e g o n a n ie ru c h o m o ś c i p o sa g o w e j z a w a rte są w k o d y fik a c ji Ju sty n ia ń s k ie j. P ierw szy m z n ic h je s t f r a g m e n t k o ­ m e n ta r z a G a iu s a d o e d y k tu p ro w in c jo n a ln e g o p r z e k a z a n y w ty tu le D ig e s tó w d e f u n d o d o ta li. D w a k o le jn e p rz e k a z y , p o c h o d z ą c e ju ż o d sa m e g o J u s ty n ia n a , z a w a rte z o sta ły w k o n sty tu c ji te g o c e s a rz a z 530 r. p o C h r. (C . 5 ,1 3 ,1 ,1 5 ) o ra z w je g o In s ty tu c ja c h (I. 2,8 p r.).

D . 23,5,4 (G ai. 11 a d ed. prov.): L e x Iulia, q u a e de d o ta li p raedio prospexit n e id m arito liceat obligare a u t alienare, p le n iu s inter­ p re ta n d a est, u t etiam de sponso id e m iuris sit q u o d de m arito. C. 5 ,13,1,15 (Iu s t.): E t c u m lex Iu lia f u n d i d o ta lis Ita lic i a lie n a ­

tio n e m p r o h ib e b a t fie ri a m a rito n o n c o n sen tien te m uliere, h y p o th e c a m a u te m n e c si m u lie r co n sen tieb a t... (a. 530) I. 2,8 p r.: ... N a m d o ta le p r a e d iu m m a ritu s invita m u liere p e r le­

g e m Iu lia m p r o h ib e tu r alienare, q u a m v is ipsius sit d o tis c a u ­ sa ei d a tu m . Q u o d n o s legem Iu lia m corrigentes in m elio rem sta tu m d e d u x im u s. C u m e n im lex ... a lien a tio n es inhibebat, q u a e invita m u liere fie b a n t, h yp o th e c a s a u te m ea ru m etia m vo len te ... utrisque r e m e d iu m im p o su im u s, u t etia m in eas res q u a e in p r o v in c ia li so lo p o s ita e s u n t interdicta f i a t a lie n a ­ tio vel obligatio, et n e u tr u m e o ru m n e q u e c o n se n tien tib u s m u lie rib u s p ro c ed a t, n e sexus m u lieb ris fra g ilita s in p e r n i­ c ie m su b sta n tia e ea ru m co n verteretu r.

W a rto w sk azać, że G a iu s m ó w i w o d n ie s ie n iu d o n ie ru c h o m o śc i p o sa g o w y c h o za k a z ie o b c ią ż a n ia (obligare), n a to m ia s t w k o n sty tu cji i w In s ty tu c ja c h J u s ty n ia n a m o w a je s t o h ip o te c e . W y ra ż e n ie obliga­ tio rei o z n a c z a ło u s ta n o w ie n ie z a b e z p ie c z e n ia rz ecz o w eg o d la d łu g u 3. 3 Por. A. Biscardi, La dottrina romana dell’obligatio rei, Milano 1991, s. 67-69 i 166. Szczegółowe wyliczenie znaczeń terminu obligare można odnaleźć w H. H eu­ mann, E. Seckel, s.v. obligare, [w:] Handlexikon zu den Quellen des römischen Rechts10, Graz 1958.

(4)

W ź ró d ła c h o k re ś le n ie fu n d u s obligatus je s t u ży w an e w y ra źn ie n a o z n a c z e n ie z a b e z p ie c z e n ia d łu g u n a n ie ru c h o m o ś c i4. W d o k try n ie z g o d n ie te ż w sk az u je się, że sło w o obligare w p rzy to c z o n y m tu tek ście D . 23,5,4 m a o z n a c z a ć u s ta n o w ie n ie z a b e z p ie c z e n ia rz e c z o w eg o 5. C z a so w n ik obligare o z n a c z a je d n a k z a ró w n o u s ta n a w ia n ie p ig n u s ja k i hypotheca. W p ra w ie klasycznym b o w ie m , z a ró w n o p ig n u s ja k i h y ­ p o th e c a były u p o d sta w t ą s a m ą in sty tu cją, c h o ć z b ie g ie m czasu t e r ­ m in u h yp o th eca z a c z ę to używ ać w s to s u n k u d o z a b e z p ie c z e ia u s ta n o ­ w io n e g o n a g ru n c ie 6. O ró w n o z n a c z n y m tra k to w a n iu ty ch te rm in ó w św iadczy c h o ciażb y tre ś ć całej księg i 20 D ig e stó w , k tó re j ty tu ły w y­ ra ź n ie tr a k tu ją n a ró w n i o b y d w a te rm in y o z n a c z ają c e z a b e z p iec z e n ie rze c z o w e 7. W św ietle ty c h in fo rm a c ji sta je się ja s n e , że, c h o c ia ż G a iu s p isa ł o g ó ln ie o obligare, zaś J u s ty n ia n o hyp o th eca , n ie m a ro z b ie ż n o ­ ści m ięd zy ty m i p rz e k a z a m i. W a rto n a to m ia s t bliżej za sta n o w ić się n a d d w ie m a k w estiam i. P o p ierw sze, n a d s a m ą o b e c n o śc ią za k azu u s ta n a w ia n ia z a b e z p ie c z e n ia rzeczo w eg o n a n ie ru c h o m o ś c ia c h p o ­ sagow ych w u sta w ie ju lijsk iej; p o d ru g ie , n a d sk u te c z n o śc ią p ra w n ą zg o d y k o b ie ty n a u s ta n o w ie n ie ta k ie g o z a b e z p iec z e n ia .

4 Por. D. 19,1,52 pr. (Scaev. 7 dig.): Creditor fundum sibi obligatum ... vendidit...; por. także D. 16,1,28,1; D. 18,1,41 pr.

5 Por. H. Heumann, E. Seckel, s.v. obligare, pkt. 3, s. 380, [w:] op. cit.; A. Bi- scardi, op. cit., s. 140. W starszej literaturze por. W. Okęcki, Prawo familijne u Rzymian. Część pierwsza. Prawo małżeńskie, Warszawa 1866, s. 209; K. Czyh- l a r z , Instytucje prawa rzymskiego2 [tium. F. Witkowski], Warszawa 1922, s. 324.

6 Por. R. W. Leage, Roman Private Law founded on the Institutes o f Gaius and Iustinian3, London 1961, s. 225. Ostatecznie, wyraźne rozróżnienie terminologicz­ ne wprowadzi! Justynian, który zastrzegł termin pignus tylko dla zastawu z posia­ daniem, zaś hypotheca miaia dotyczyć zastawu bez posiadania. Por. I. Szpringer, Kształtowanie się zastawu bezwarunkowego kolejnego wierzyciela w prawie rzymskim, [w:] Współczesna romanistykaprawnicza w Polsce, [red.] A. Dębiński, M. Wójcik, Lublin 2004, s. 269; Tejże, Pierwszeństwo zastawów w prawie rzymskim, Lublin 2006, s. 12-13.

7 Podobną terminologię spotkać można również w innych księgach Digestów, np. D. 42,6,1,3 (Ulp. 64 ad ed.): Sciendum est autem, etiamsi obligata res esse propo­ natur ab herede iure pignoris vel hypothecae ...

(5)

I I I . Źr ó d ł o z a k a z u

1. P rz e k a z y ź ró d ło w e m ó w ią c e o z a k a z ie u s ta n a w ia n ia z a b e z p ie ­ c z e n ia rz e c z o w e g o n a n ie ru c h o m o ś c ia c h p o sa g o w y c h w ią ż ą go z tr e ś c ią lex Iu lia . J e d n a k ż e te k s t G a iu s a je s t je d y n y m fra g m e n te m , p o c h o d z ą c y m s p r z e d d o k o n a n e j p r z e z J u s ty n ia n a w 530 r o k u r e ­ fo rm y , k tó ry - re la c jo n u ją c p o s ta n o w ie n ia u sta w y ju lijsk ie j - o b o k z a k a z u a lie n a c ji n ie ru c h o m o ś c i p o sa g o w y c h w s p o m in a ró w n ie ż o z a k a z ie u s ta n a w ia n ia n a n ic h z a b e z p ie c z e n ia rz e c z o w e g o ( . . . ne id m a rito licea t obligare a u t a lien a re). S p o ś ró d in n y c h p ię c iu f r a g ­ m e n tó w D ig e s tó w re la c jo n u ją c y c h tr e ś ć lex Iulia*, ż a d e n n ie w s p o ­ m in a o z a k a z ie o b c ią ż a n ia n ie ru c h o m o ś c i p o sa g o w y c h , le c z in f o r ­ m u ją je d y n ie o z a k a z ie r o z p o r z ą d z a n ia . C o w ię c e j, w k o n te k ś c ie ty m , sz c z e g ó ln ą w y m o w ę p o s ia d a ją f ra g m e n ty 62 i 63 d ru g ie g o k o ­ m e n ta r z a In s titu tio n e s G a iu s a .

G . 2,62-63: A c c id it a liq u a n d o , u t q u i d o m in u s sit, a lie n a n d a e rei p o te s ta te m n o n habeat, et q u i d o m in u s n o n sit, alienare p o s ­ sit. N a m d o ta le p r a e d iu m m a ritu s in vita m u liere p e r legem I u lia m p r o h ib e tu r alienare, q u a m v is ip siu s sit vel m a n c ip a ­ tu m ei d o tis ca u sa vel in iure c essu m vel u su c a p tu m . q u o d q u id e m iu s u tru m a d Ita lica ta n tu m p ra e d ia a n etia m ad p ro u in c ia lia p e rtin ea t, dubitatur.

G a iu s w s p o m in a o z a k a z ie sfo rm u ło w a n y m w lex Iu lia w k o n te k ­ ście o g ra n ic z e ń w ła ś c ic ie la w d o k o n y w a n iu ro z p o r z ą d z e ń . J u ry s ta m ów i, że n ie z a le ż n ie o d te g o , że m ę ż c z y zn a w s p o s ó b n ie w ą tp liw y n a b ę d z ie w ła s n o ś ć k w iry ta rn ą p o s a g u , n ie m o ż e o n ro z p o rz ą d z a ć g r u n ta m i ita ls k im i b e z zg o d y żo n y (in vita m u lie re). G a iu s n ie w s p o ­ m in a w o g ó le o z a k a z ie o b c ią ż a n ia z a b e z p ie c z e n ie m rzeczo w y m ty c h n ie ru c h o m o ś c i. P o sz u k u ją c in n y c h te k s tó w źró d ło w y c h , k tó r e m o g ły b y k o r e s p o n ­ d o w a ć z fra g m e n te m G a iu s o w e g o k o m e n ta r z a d o e d y k tu p ro w in ­ c jo n a ln e g o (D . 2 3 ,5 ,4 ), w D ig e s ta c h o d n a le ź ć m o ż n a sześć te k stó w , 8 D. 23,5,2; D. 23,5,11; D. 23,5,13; D. 23,5,16 oraz D. 41,1,62.

(6)

w k tó ry c h sło w o p ig n u s p o ja w ia się w k o n te k ś c ie n ie ru c h o m o ś c i p o ­ sagow ej. Ż a d e n z n ic h je d n a k n ie p o z w a la n a s tw ie rd z e n ie , iż lex I u ­ lia z a b r a n ia ła o b c ią ż a ć n ie ru c h o m o ś c i sta n o w ią c y c h p rz e d m io t p o ­ sagu. W je d n y m te k śc ie p ig n u s s ta n o w i u s ta n o w io n e n a rz e c z żony z a b e z p ie c z e n ie z w ro tu g r u n tu p o s a g o w e g o 9, zaś w p ię c iu p o z o s ta ­ łych m o w a je s t o g ru n c ie , k tó ry z o s ta ł za sta w io n y , z a n im s ta ł się p rz e d m io te m p o s a g u 10. Tą d r u g ą sy tu ację o d n a le ź ć m o ż n a ró w n ież w e F ragm enta Vaticana o ra z w je d n e j k o n sty tu c ji c e s a rs k ie j11.

In n y m i słow y, p o z a f r a g m e n te m k o m e n ta r z a G a iu s a d o e d y k tu p ro w in c jo n a ln e g o , b r a k je s t in n y c h te k s tó w ź ró d ło w y c h p o tw ie r ­ d z a ją c y c h z a k a z u s ta n a w ia n ia z a b e z p ie c z e n ia rz e c z o w e g o n a n ie r u ­ c h o m o ś c ia c h p o sag o w y ch . M o ż n a c h y b a z a te m p rzy jąć, że s a m a lex Iu lia d e fu n d o d o ta li n ie w s p o m in a ła o z a k a z ie o b c ią ż a n ia n ie r u ­ c h o m o ś c i p o sag o w y ch . T ru d n o b o w ie m p rzy jąć, że w zm ia n k a o w p ro w a d z e n iu u s ta w ą ta k ie g o o g ra n ic z e n ia n ie z a c h o w a ła się w in n y c h f r a g m e n ta c h D ig e stó w . P a ra le ln y te k s t p o w in ie n się p o ja ­ w ić c h o c ia ż b y w ty tu le trz e c im k sięg i d w u d z ie ste j Q u a e res p ig n o ri vel h yp o th eca e d a ta e obligari n o n p o s s u n t12.

2. W sk a z a n e pow yżej o k o liczn o ści z d a ją się z a te m w skazyw ać, że s a m a u s ta w a ju lijsk a n ie z a w ie ra ła z a k a z u u s ta n a w ia n ia z a b e z p ie c z e ­ n ia rze c z o w eg o n a n ie ru c h o m o ś c ia c h posag o w y ch . S k ła n ia to d o p o ­ sz u k iw a n ia in n e g o ź ró d ła o b o w ią zy w an ia te g o z a k a z u , lu b d o z a k w e ­ stio n o w a n ia je g o is tn ie n ia w p ra w ie klasycznym p o p rz e z sp ro w a d z e ­ n ie go d o k re aty w n ej in te rw e n c ji ju s ty n ia ń sk ic h k o m p ila to ró w . 9 D. 24,1,7,6. 10 D. 20,4,9,3; D. 20,4,19; D. 20,6,11 pr-1; D. 24,3,49,1. 11 Frag. Vat. 94; C. 2,3,11 (= C. 4,47,1).

12 oczekiwanie takie wydaje się tym bardziej uzasadnione, że poza tekstami Marcianusa pochodzącymi z liber singularis ad formulam hypothecariam (lex pierwsza) oraz pojedynczymi fragmentami quaestiones, responsów i sentencji Paulusa (leges 3-5), lex druga tego tytuiu jest tekstem Gaiusa, wyjętym, podobnie jak otwierający ten tytui fragment Marcianusa, z jedynej księgi poświęconej for­ mula hypothecaria.

(7)

W lite ra tu rz e p o ja w ia się te z a , iż zak a z dotyczący h ip o te k i m ó g ł się p o jaw ić ja k o sw oisty re flek s z a k a z u u d z ie la n ia p o rę c z e ń (intercessio) p rz e z k o b ie tę , w p ro w ad zo n y m i p rz e z S en a tu s C o n su ltu m Velleia- n u m 13. A n a liz a te k stó w d o tyczących te g o senatus co n su ltu m n ie p o ­ z w ala je d n a k n a o d n a le z ie n ie iu n c tim tej u ch w ały s e n a tu z lex Iulia. S C Velleianum dotyczyło p o rę c z e ń u d z ie la n y c h p rz e z k o b ie tę , a p o ­ n ie w aż w łaścicielem d ó b r p o sag o w y ch był m ą ż, tr u d n o o d n o sić do n ic h p o s ta n o w ie n ia tej u ch w ały se n a tu . S a m a k w estia intercessio b ę ­ dzie w p raw d zie m ia ła p e w ie n zw iązek z z a k a z em w p ro w ad zo n y m p rz e z lex Iu lia , je d n a k d o p ie ro z a czasów Ju sty n ia n a . W ydaje się b o ­ w iem , że w ią z a n ie za k a z u o b c ią ż a n ia n ie ru c h o m o śc i p osagow ych z z a k a z em in te rc e sji - je śli w o g ó le m ia ło m iejsce - m o g ło się pojaw ić d o p ie ro w o k re sie poklasycznym , k ie d y to w o d b io rz e sp o łeczn y m w y­ ra ź n a b y ła sk ło n n o ść d o tra k to w a n ia p o sa g u ja k o w łasn o ści k o b ie ty 14. W te d y to u sta n o w ie n ie n a nim z a b e z p ie c z e n ia d łu g u m ężow skiego m o g ło być tra k to w a n e ja k o p o rę c z e n ie p rz e z k o b ie tę d łu g u m a łż o n ­ ka. N a g ru n c ie p ra w a klasycznego k o n stru k c ja ta k a je s t je d n a k c a łk o ­ w icie n ie u p ra w n io n a . O k o liczn o ść t a jeszcze b a rd z ie j u p ra w d o p o d a b - n ia te z ę , że z a k a z zasta w ia n ia n ie ru c h o m o śc i p o sag o w y ch p o c h o d z i d o p ie ro o d J u s ty n ia n a i n ie był z n an y p ra w u k la sy czn em u 15. O zak azie

13 Tak P.F. G ira rd , Manuel élémentaire de droit romain1, Paris 1918, s. 971 i n.; E. V o lte r r a , Istituzioni di diritto privato romano, Roma 1961, s. 690 przyp. 3; P. B onfante, Corso di diritto romano, I: Diritto di famiglia, [poprawiony przedruk wyd. 1] Milano 1963, s. 450.

14 Por. R. SoHM., Institutionen des römischen Rechts4, Leipzig 1889, s. 353; K. Ge­ nius, Vorsorge für die geschiedene Ehefrau nach römischen Recht? - Überlegungen zur Funktion der dos, [w:] Festschrift für Erwin Seidl zum 70. Geburtstag, wyd. H. Hübner, E. K lingm üller, A. Wacke, Köln 1975, s. 50-51; P. Jörs, W. Kunkel, L. W enger, Römisches Recht4 [poprawione], oprac. H. H onsell, Th. Mayer-Maly, W. Selb, Berlin-Heidelberg-New York-London-Paris-Tokyo 1987, s. 408; A. F. B a rre iro , J. P arricio, Fundamentos de derechopatrimonial romano, Madrid 1991, s. 176.

15 Oddzielnym problemem jest kwestia celowości ustanawiania zastawu lub hi­ poteki na nieruchomościach posagowych. Wiąże się to z faktem, że zabezpiecze­ nie takie miaioby znikomą wartość dla wierzyciela ze względu na zakaz alienacji nieruchomości posagowych, który uniemożliwiałby mu zaspokojenie swego rosz­ czenia z zabezpieczenia. Nie byia to jednak niemożliwość absolutna, która

(8)

mogia-u s ta n a w ia n ia zasta w mogia-u n a p o sag o w y ch n ie rmogia-u c h o m o śc ia c h italsk ich nie m a m ow y ró w n ież w P auli S en ten tia e16, co je s t tym b a rd z ie j z n a m ie n ­ n e , że z b ió r te n p o w sta ł d o ść p ó ź n o 17, z a te m m ó g łb y zaw ierać w z m ia n k i o p ó źn iejszy m ro zw o ju in te rp re ta c ji.

C zy z a te m n a le ż y p o sta w ić te z ę , że (w e fra g m e n c ie D . 23 ,5 ,4 ) ju - sty n ia ń sc y k o m p ila to rz y d o k o n a li in g e re n c ji p o le g a ją c e j n a d o d a ­ n iu słów „obligare a u t” p r z e d sło w e m „a lien a re” ? P o d e jr z e n ia o in ­ te r p o la c je w z g lę d e m te g o s fo rm u ło w a n ia są w łaściw ie n ie o b e c n e w lite r a tu r z e . Je d y n y m a u to r e m , k tó ry czynił z a r z u t in te rp o la c ji o d ­ n o ś n ie słów „obligare a u t” b y ł w p o ło w ie X I X w ie k u C h a rle s D e - m a n g e a t, c h o ć , c o n a le ż y p o d k re ś lić , je g o a r g u m e n ty o p ie ra ją c e się n a tw ie rd z e n ia c h , że w c z a sa c h A u g u s ta n ie z n a n o z a sta w u r ę c z n e ­ g o a n i h ip o te k i18, są n ie m o ż liw e d o a k c e p ta c ji.

T eza in te rp o la c jo n is ty c z n a p r z e d s ta w ia się z a te m n a d e r k u s z ą ­ c o , je d n a k n ie w a r to c h y b a się d o n ie j u c ie k a ć . P r z e d e w szy stk im , m im o w ie lu p o s z la k , b r a k u je ź ró d e ł, k tó r e w s p o s ó b p o zy ty w n y w sk a z a ły b y , że m ą ż m ó g ł s w o b o d n ie o b c ią ż a ć n ie r u c h o m o ś c i p o s a ­ g o w e z a s ta w e m lu b h ip o te k ą . N a to m ia s t w n io s k o w a n ie z m ilc z e ­ n ia ź r ó d e ł, z m e to d o lo g ic z n e g o p u n k tu w id z e n ia p o c ią g a z a s o b ą d u ż e ryzyko. D o ty c z y to ró w n ie ż a n a liz o w a n e g o p r z y p a d k u , k ie d y to w y d a je się, że m ilc z e n ie o w o je s t n a d e r w y m o w n e . C zy m o ż n a z a te m , d y s p o n u ją c z n a n y m w s p ó łc z e ś n ie m a te r ia łe m ź ró d ło w y m , w s p o s ó b p r z e k o n u ją c y ro z s trz y g n ą ć te n p r o b le m ? W y d a je się, że w a r to p o d ją ć t a k ą p ró b ę .

by poddawać w wątpliwość ważność zastawu lub hipoteki. Zakaz alienacji mógł bowiem zostać uchylony lub po prostu przestać obowiązywać, jeśli nieruchomość straciła posagowy charakter.

16 PS. 2,21b, 2: Lege Iulia de adulteriis cavetur, ne dotale praedium maritus invita uxore alienet.

17 Por. W. K unkel, Römische Rechtsgeschichte. Eine Einführung4, [rozszerzone] Weimar 1964, s. 130.

18 Por. szerzej Ch. D em angeat, De la condition du fonds dotal en droit romain. Commentaire du titre du Digeste de fundo dotali (dix leçons faites au cours de 1860), Paris 1960, s. 210-214.

(9)

3. W a ż n a w y d a je się tu te z a , że c h o c ia ż z a k a z u o b c ią ż a n ia n i e r u ­ c h o m o ś c i m o g ło n ie b yć w u s ta w ie , to z c z a s e m p o ja w ił się ja k o ro z s z e rz a ją c a i n te r p r e ta c ja k la sy c z n y c h ju r y s tó w 19. W a rto zw ró cić p rz y ty m u w a g ę n a d a lsz y cią g p rz y w o ły w a n e g o ju ż w n in ie jsz y m te k ś c ie w y w o d u G a iu s a z a w a r te g o w je g o In s ty tu c ja c h . J u ry s ta , k o n ty n u u ją c sw e ro z w a ż a n ia d o ty c z ą c e p rz y p a d k ó w , w k tó ry c h w ła śc ic ie l n ie m o ż e r o z p o r z ą d z a ć sw ą w ła s n o ś c ią , p rz e c h o d z i d o sy tu a c ji o d w ro tn y c h , k ie d y to m o ż n a w a ż n ie ro z p o r z ą d z a ć rz e c z ą, k tó re j n ie je s t się w ła śc ic ie le m . J a k o p rz y k ła d w s k a z u je G a iu s p r z e d m io t z a sta w u .

G . 2,64: ... item creditor p ig n u s ex p a c tio n e , q u a m v is eius ea res n o n sit. sed h o c fo rsita n ideo vid e a tu r fieri, q u o d vo lu n ta te deb ito ris intellegitur p ig n u s alienari, q u i o lim p a c tu s est, u t li­ ceret creditori p ig n u s vendere, si p e c u n ia n o n solvatur.

G a iu s p isz e , że z a s ta w n ik m o ż e n a m o c y p o r o z u m ie n ia s tro n s p rz e d a ć p r z e d m io t z a sta w u , k tó r e g o n ie je s t w ła śc ic ie le m . J e d n o ­ c z e śn ie w sk a z u je w y ra ź n ie , że o w ą z g o d ę d łu ż n ik a d a ją c e g o z a staw d o m n ie m y w a się. D o ty c h sa m y c h w n io sk ó w p ro w a d z i a n a liz a fr a g ­ m e n tu U lp ia n a , z a w a rte g o w ty tu le D ig e s tó w D e p ig n era ticia a c tio ­ n e vel c o n tra 20. J u r y s ta w sk a z u je ta m , że z a sta w n ik o w i w o ln o s p r z e ­ d a ć p r z e d m io t z a sta w u ró w n ie ż w ó w czas, gdy n ie z a w a rto w tej m ie rz e s to s o w n e g o p o ro z u m ie n ia .

Z a r ó w n o w y w ó d G a iu s a , ja k i ro z strz y g n ię c ie U lp ia n a są św ia­ d e c tw e m ro z w o ju , ja k i n a s tą p ił w sp o s o b ie p o s tr z e g a n ia za sta w u . O ile b o w ie m ju ż w o k re s ie p ó ź n e j R e p u b lik i p o w sz e c h n ie u w z g lę d n ia n o w p o r o z u m ie n iu s tr o n to w a rz y sz ą cy m u s ta n o w ie n iu

19 Por. F. Pringsheim [rec.] P. N oailles, L ’inaliénabilité dotale et la Novelle 61, Paris 1919, «ZSS» 44 (1924), s. 556. Tak również M. L auria, Matrimonio - dote in diritto romano, Napoli 1952, s. 151; R.W. Leage, op. cit., s. 110.

20 D. 13,7,4 (Ulp. 41 ad Sab.): Si convenit de distrahendo pignore sive ab initio si­ ve postea, non tantum venditio valet, verum incipit emptor dominium rei habere. sed etsi non convenerit de distrahendo pignore, hoc tamen iure utimur, ut liceat distrahe­ re, si modo non convenit, ne liceat. ubi vero convenit, ne distraheretur, creditor, si di­ straxerit, furti obligatur, nisi ei ter fuerit denuntiatum ut solvat et cessaverit.

(10)

z a sta w u u p o w a ż n ie n ie z a s ta w n ik a o d s p rz e d a ż y p r z e d m io tu z a s ta ­ w u c e le m z a s p o k o je n ia sw ego ro sz c z e n ia , w sy tu a c ji n ie w y w ią z a n ia

się p rz e z d łu ż n ik a b ę d ą c e g o z a sta w c ą z je g o z o b o w ią z a n ia , o ty le za c za só w d y n a stii S e w e ró w u p o w a ż n ie n ie to sta n o w iło ju ż e le m e n t, k tó ry - je ś li p o słu ż y ć się w s p ó łc z e s n ą s ia tk ą p o ję c io w ą - m o ż n a o k re ś lić ja k o n a tu ra le n egotii21.

W św ietle ty ch u s ta le ń w id ać, że e w o lu c ja rzym skiej ju ry sp ru d e n c ji w o d n ie s ie n iu d o z a staw u , w n ie u n ik n io n y sp o só b m u s ia ła m ie ć swe k o n se k w e n c je d la sp o so b u , w ja k i ju ry ści rzym scy odczytyw ali tre ść z a k a z u ro z p o rz ą d z a n ia n ie ru c h o m o ś c ia m i p o sa g o w y m i sfo rm u ło w a ­ n e g o w lex Iu lia . S k o ro u s ta n o w ie n ie za sta w u n a ty ch n ie ru c h o m o ­ ściach o z n a c z a ło u p o w a ż n ie n ie z a sta w n ik a d o ich e w e n tu a ln e g o zby­ cia, to z a k a z alie n a c ji n ie ru c h o m o ś c i p o sag o w y ch m u sia ł o zn ac zać ró w n ie ż z a k a z u s ta n a w ia n ia n a n ic h z a b e z p ie c z e n ia rzeczow ego. Tym sam ym , u z n a n ie p rz e z ju ry s p ru d e n c ję rzym ską, że d o n a tu ry z a ­ staw u n ale ż y w a ru n k o w a z g o d a n a zbycie je g o p rz e d m io tu p rz e z z a ­ sta w n ik a 22, o z n a c z ało , że d o u s ta n o w ie n ia z a b e z p ie c z e n ia rz e c z o w e ­ g o n a n ie ru c h o m o ś c i p o sag o w ej z a c z ę to o d n o sić z a k a z sfo rm u ło w a ­ ny w lex Iu lia w sto su n k u d o ro z p o rz ą d z a n ia ty m i n ie ru c h o m o śc ia m i.

IV. Z g o d a ż o n y n a o b l ig a t iof u n d id o t a l is

1. J a k ju ż w s p o m n ia n o , te k s t G a iu s a je s t je d y n ą p rz e d ju s ty n ia ń - s k ą re la c ją , k tó r a w s p o m in a o z a k a z ie u s ta n a w ia n ia z a b e z p ie c z e ń rze c z o w y ch n a n ie r u c h o m o ś c i p o sa g o w e j. P r z e k a z te n n ie p o ru s z a k w e stii z g o d y żony, k tó re j w y ra ż e n ie u c h y la ło z a k a z a lie n a c ji. T ym ­ c z a se m J u s ty n ia n s tw ie rd z a , że o ile lex Iu lia z a k a z y w a ła r o z p o r z ą ­ d z a n ia n ie ru c h o m o ś c ia m i p o sa g o w y m i w sy tu acji, g d y ż o n a n ie w y­ ra z i n a to zgody, o tyle z a k a z u s ta n a w ia n ia h ip o te k i n a ty c h n ie r u ­

21 Ewolucję tę przedstawia zwięźle R. Zimmermann, The Law o f Obligations. Roman Foundations o f the Civilian Tradition, Cape Town-Wetton-Johansburg 1992, s. 224-225, gdzie również wskazano literaturę, w której szczegółowo proble­ matyka ta była rozpatrywana. Por. również A. B iscardi, op. cit., s. 139.

(11)

c h o m o ś c ia c h m ia ł by ć w e d łu g c e s a rz a b e z w a ru n k o w y . F ra g m e n ty In s ty tu c ji i K o d e k s u J u s ty n ia n a są w tej m ie rz e z g o d n e , b o w ie m w In s ty tu c ja c h z re la c jo n o w a n o tr e ś ć u sta w y ju lijsk ie j w sp o só b id e n ty c z n y c o d o m e r itu m ze s p o s o b e m , w ja k i u c z y n io n o to u p r z e d n io w k o n s ty tu c ji z 530 ro k u , u z a s a d n ia ją c z m ian y , k tó ry c h J u s ty n ia n d o k o n a ł w d o ty c h c z a so w y m s ta n ie p raw n y m . D la w y ro b ie n ia s o b ie z d a n ia n a te m a t te g o p rz e k a z u w a r to p rz y j­ rz e ć się bliżej fra g m e n to w i In sty tu c ji. R o z p o c z y n a się o n z d a n ie m z a c z e rp n ię ty m o d G a iu s a (G . 2,63: N a m d o ta le ... ei d a tu m ) , za ś j e ­ d y n a z m ia n a z w ią z a n a je s t z u s u w a n ie m z te k s tó w k lasy cz n y ch t e r ­ m in ó w m a n c ip a tio o ra z in iure cessio. U G a iu s a m o w a je s t w y łą cz­ n ie o z a k a z ie a lie n a c ji n ie ru c h o m o ś c i p o sag o w y ch . P o n o w n e o d w o ­ ła n ie d o lex Iu lia , p o w tó rn ie o m a w ia ją c e jej tre ś ć , je s t ju ż a u to rs tw a J u s ty n ia n a p rz y w o łu ją c e g o p o s ta n o w ie n ia swej k o n s ty tu c ji z 530 ro k u , w k tó re j p o ra z p ie rw sz y p rz y p is a ł u s ta w ie ju lijsk ie j w p ro w a ­ d z e n ie z a k a z u o b c ią ż a n ia h ip o te k ą g ru n tó w p o sa g o w y c h , n ie z a le ż ­ n ie o d zg o d y w y ra ż o n e j p rz e z ż o n ę 23.

Z a te m je d y n e fra g m e n ty te k s tó w ź ró d ło w y c h m o g ą c e św iadczyć o b ezw z g lę d n y m z a k a z ie o b c ią ż a n ia n ie ru c h o m o ś c i p o sa g o w y c h p o ­ c h o d z ą d o p ie ro o d J u s ty n ia n a , k tó ry zaw sze w s p o m in a o ty m w k o n ­ te k śc ie z m ia n p rz e z sie b ie w p ro w a d z o n y c h . W sk azy w ało b y to , że b e z w z g lę d n y z a k a z d o ty c ząc y h ip o te k i n a le ż y p rz y p isa ć d o p ie ro J u ­ sty n ian o w i, zw łaszcza że m ilczy o n im p o k la sy czn y p rz e k a z , ja k im są P auli S en ten tia e. R ó w n ie ż w d o k try n ie p o d k r e ś la się, że z a ró w n o D i­ g e sta , ja k i K o d e k s n ie p o tw ie r d z a ją w e rsji J u s ty n ia n a 24 i w y ra ż a się p rz e k o n a n ie , że to d o p ie ro J u s ty n ia n w p ro w a d z ił b e z w z g lę d n y z a ­ k a z o b c ią ż a n ia n ie ru c h o m o ś c i p o sa g o w y c h h ip o te k ą 25.

23 C. 5,13,1,15.

24 Por. P.E. C o rb e tt, The Roman Law o f Marriage, Oxford 1930 [drugi prze­ druk Aalen 1979], s. 180.

25 Por. P. N oailles, op. cit., s. 57. Warto wskazać jednak, że nawet we współcze­ snej literaturze można się zetknąć z opiniami dającymi wiarę zapewnieniom tek­ stów justyniańskich. Por. np. FJ. A ndrés Santos, Subrogación real y patrimonios especiales en el derecho romano clàsico, Valladolid 1997, s. 229.

(12)

W tym k o n te k ś c ie , w z m ia n k i o b e z w z g lę d n y m z a k a z ie u s ta n a ­ w ia n ia h ip o te k i, z n a jd u ją c e się w ju s ty n ia ń s k ic h p r z e k a z a c h n a t e ­ m a t tre ś c i lex Iu lia m o ż n a b y ło b y u z n a ć z a z a b ie g i re to ry c z n e , p o ­ z w a la ją c e c e sa rz o w i n a u z a s a d n ie n ie z m ia n p rz e z sie b ie w p r o w a ­ d z a n y c h , p o p r z e z p rz e d s ta w ie n ie ic h ja k o p o w ro tu d o „ d a w n e g o , d o b r e g o ” p ra w a 26. W sy tu ac ji ta k ie j, w z m ia n k a w k o n sty tu c ji z 530 r o k u m o g ła służyć w y w o ła n iu w ra ż e n ia , że d o k o n a n e p rz e z c e s a rz a d a le k o id ą c e z m ia n y p o le g a ją c e n a n a d a n iu z a k a z o w i a lie n a c ji c h a ­ r a k te r u b e z w z g lę d n e g o m a ją w y m ia r n ie m a lż e k o sm e ty c z n y i s ta ­ n o w ią lo g ic z n e ro z w in ię c ie p ie rw o tn e j tre ś c i u sta w y A u g u s ta , gdy ty m c z a se m ta k n ie było.

2. P o m im o p o d n ie s io n y c h w yżej w ą tp liw o ści w y d aje się, ż e p r z e ­ k a z J u s ty n ia n a o b e z w a ru n k o w y m z a k a z ie u s ta n a w ia n ia h ip o te k i n a n ie ru c h o m o ś c ia c h p o sag o w y ch , m ó g ł w p e w n e j m ie rz e naw iązyw ać d o k la sy czn eg o s ta n u p ra w n e g o , c h o ć w szy stk o w sk a z u je n a to , że n ie b y ło o n im m ow y w sam y m te k śc ie ustaw y. W k a żd y m b ą d ź ra zie w sk a z u je o n n a o k o liczn o ść , k tó r ą n a le ż y w ią z a ć ze z n a c z e n ie m , j a ­ k ie k la sy c z n a ju ry s p ru d e n c ja n a d a ła z c z a se m tre ś c i lex Iu lia .

J e ś li b o w ie m p o tr a k to w a ć sło w a J u s ty n ia n a ... h y p o th e c a m a u ­ tem n e c si m u lie r c o n se n tie b a t ... n ie ty le ja k o m ó w ią c e o b e z ­ w z g lę d n y m z a k a z ie u s ta n a w ia n ia z a b e z p ie c z e ń n a n ie r u c h o m o ­ śc ia c h p o sa g o w y c h , le c z ja k o w y p o w ie d ź d o ty c z ą c ą d o n io sło śc i p ra w n e j zg o d y ż o n y n a u s ta n o w ie n ie ta k ie g o z a b e z p ie c z e n ia , w ó w ­ cz a s m o ż n a p rz y ją ć , ż e stw ie rd z e n ie J u s ty n ia n a n a w ią z y w a ło do w z m ia n k o w a n e g o ju ż ro z w o ju in te r p r e ta c ji, k tó re j lex Iu lia p o d d a ­ w a n a b y ła p r z e z ju ry stó w . S k o ro b o w ie m z a k a z s fo rm u ło w a n y w lex Iu lia z o s ta ł ro z c ią g n ię ty n a u s ta n o w ie n ie z a b e z p ie c z e n ia rz e c z o w e ­ g o z te g o w z g lę d u , ż e d o isto ty tej czy n n o śc i z a lic z o n o z g o d ę n a e w e n tu a ln ą jej sp rz e d a ż , to rozw ój te n p o c ią g a ł z a s o b ą o k re ś lo n e k o n se k w e n c je .

26 Na stosowanie przez Justyniana praktyki polegającej na powoływaniu się na nieistniejące normy prawa klasycznego wskazuje D. Medicus, Zur Geschichte des ‘Senatus Consultum Velleianum’, Köln-Graz 1957, s. 67.

(13)

J e ś li b o w ie m p rz y ją ć , ż e z a k a z u s ta n a w ia n ia z a b e z p ie c z e n ia r z e ­ c z o w e g o n a n ie ru c h o m o ś c ia c h p o sa g o w y c h m ó g ł by ć u ch y lo n y p r z e z z g o d ę ż o n y n a ic h o b c ią ż e n ie z a s ta w e m , to m ą ż m ó g ł u z y ­ sk a ć ta k ą z g o d ę w sy tu a cji, g d y ż o n a n ie z d a w a ła s o b ie sp ra w y - i z a p e w n e n ie o b e jm o w a ła te j e w e n tu a ln o ś c i sw ą z g o d ą - z te g o , że w y ra ż a ty m sa m y m z g o d ę n a e w e n tu a ln e zbycie n ie r u c h o m o ś c i p o ­ sa g o w e j. Z a te m m o ż liw o ść w a ż n e g o o b c ią ż e n ia n ie r u c h o m o ś c i d z ię k i u z y s k a n iu z g o d y k o b ie ty m o g ła p ro w a d z ić d o o b e jś c ia u s ta ­ w y ju lijsk ie j. T a o k o lic z n o ś ć u z a s a d n ia ła b y in te r p r e ta c ję o d m a w ia ­ j ą c ą s k u te c z n o ś c i p ra w n e j z g o d z ie w y ra ż o n e j p rz e z ż o n ę n a sa m o o b c ią ż e n ie n ie r u c h o m o ś c i p o sa g o w e j. W ty m te ż k o n te k ś c ie s tw ie rd z e n ie J u s ty n ia n a „h y p o th e c a m a u te m n e c si m u lie r c o n s e n ­ tiebatt” m o ż n a u z n a ć z a n a w ią z a n ie d o k la sy c z n e j d o k try n y , k tó r a rz eczy w iście - ja k się w y d a je - o d m a w ia ła s k u te c z n o ś c i p ra w n e j z g o d z ie ż o n y n a o b c ią ż e n ie n ie r u c h o m o ś c i p o sa g o w e j z a sta w e m . Tym sa m y m w ię c m o ż n a u z n a ć , ż e c e s a rz m ó w ią c o a b s o lu tn y m z a ­ k a z ie o b c ią ż a n ia n ie r u c h o m o ś c i p o sa g o w y c h z a b e z p ie c z e n ia m i rz e c z o w y m i m ó g ł w p e w n e j m ie rz e n a w ią z y w a ć d o k la sy c z n e j ju r y ­ s p ru d e n c ji. N ie z m ie n ia to je d n a k fa k tu , że w a ż n e u s ta n o w ie n ie z a b e z p ie c z e n ia p o w in n o b yć m o ż liw e w sy tu a c ji u z y s k a n ia zg o d y n a a lie n a c ję n ie ru c h o m o ś c i. 3. J e ś li p rz e p ro w a d z o n y p o w yżej w y w ó d u z n a ć z a u p ra w n io n y , w ó w czas p o z w a la o n ró w n ie ż w y su n ą ć w n io sk i c o d o n a tu r y p r o c e ­ su, ja k im b y ł ro zw ó j p r a w a rz y m sk ie g o w d ro d z e in te r p r e ta c ji d o ­ k o n y w a n e j p rz e z ju ry stó w . Z m ia n y w s p o s o b ie ro z u m ie n ia z a sta w u p o c ią g n ę ły z a s o b ą k o n ie c z n o ś ć ro z c ią g n ię c ia z a k a z u a lie n a c ji n a u s ta n o w ie n ie z a b e z p ie c z e n ia rz e c z o w eg o . M o ż n a w sk a z a ć tu n a a n a lo g ic z n e zjaw isk o , w y stę p u ją c e n a g ru n c ie oratio Severi, z a k a z u ­ ją c e j tu to r o w i a lie n o w a n ia n a le ż ą c y c h d o p u p ila n ie ru c h o m o ś c i. N a jp ra w d o p o d o b n ie j s a m a oratio z a k a z y w a ła je d y n ie r o z p o r z ą d z a ­ n ia n ie ru c h o m o ś c ia m i, zaś d o d o r o b k u ju ry s tó w n a le ż y o d n ie s ie n ie te g o z a k a z u d o z a s ta w ia n ia n ie ru c h o m o ś c i27. W y n ik a s tą d , że o p isa

(14)

n e ro z s z e rz e n ie o b y d w u z a k a z ó w n ie m ia ło c h a r a k te r u a rb itra ln e j o p in ii ju ry stó w , le c z s ta n o w iło n ie u n ik n io n ą k o n s e k w e n c ję ro zw o ju p r a w a w o k re ś lo n y m k ie ru n k u , w y n ik a ją c ą z d ą ż e n ia d o z a c h o w a ­ n ia ratio u sta w y z a b ra n ia ją c e j z b y w a n ia n ie ru c h o m o ś c i p o sag o w y ch b e z z g o d y k o b ie ty . Tym sam y m ju r y s p r u d e n c ja rz y m sk a n ie w p r o ­ w a d z iła w d ro d z e in te r p r e ta c ji d o d a tk o w e g o z a k a z u , k tó re g o n ie p rz e w id y w a ła u sta w a . O d n ie s ie n ie z a k a z u s fo rm u ło w a n e g o w lex Iu lia d o z a s ta w ia n ia n ie ru c h o m o ś c i p o sa g o w y c h m ia ło n a c e lu je d y ­ n ie p e łn e u rz e c z y w istn ie n ie z a s a d n ic z e g o z a k a z u a lien a cji.

Z ty c h sa m y c h p o w o d ó w , z g o d z ie n a u s ta n o w ie n ie z a b e z p ie c z e ­ n ia rz e c z o w e g o n ie m o ż n a b y ło p rz y z n a ć a n a lo g ic z n e j sk u te c z n o śc i p ra w n e j, ja k z g o d z ie n a a lie n a c ję . Z e w z g lę d u n a n a tu r ę z a b e z p ie ­ c z e n ia rz e c z o w eg o , ty lk o z g o d a n a a lie n a c ję m o g ła w a ru n k o w a ć z a ­ ró w n o w a ż n e ro z p o r z ą d z e n ie n ie r u c h o m o ś c ią p o s a g o w ą , ja k i u s ta ­ n o w ie n ie n a n iej z a b e z p ie c z e n ia rz e c z o w eg o . Z g o d a o b e jm u ją c a j e ­ d y n ie u s ta n o w ie n ie z a b e z p ie c z e n ia p o z o s ta w a ła w zw iązk u z tym n ie s k u te c z n a .

V Po d s u m o w a n ie

Pow yższe ro z w a ż a n ia d o ty c z ą c e w pływ u, ja k i lex Iu lia d e fu n d o d o ta li m ia ła n a m o ż liw o ść o b c ią ż a n ia z a s ta w e m n ie ru c h o m o ś c i p o ­ sag o w y ch , p o z w a la ją n a p o c z y n ie n ie k ilk u u s ta le ń . P o p ie rw sz e , s a ­ m a u s ta w a n ie z a w ie ra ła p r a w d o p o d o b n ie p o s ta n o w ie ń d o ty c z ą ­ cy ch o b c ią ż a n ia n ie r u c h o m o ś c i p o sa g o w y c h o g ra n ic z a ją c się d o z a ­ k a z u ro z p o r z ą d z a n ia n im i b e z zg o d y żony. J e d n a k ż e rozw ój w s p o ­ s o b ie ro z u m ie n ia p rz e z ju ry s p ru d e n c ję k la sy c z n ą n a tu r y p o r o z u ­ m ie n ia s tro n , d o k tó r e g o d o c h o d z i p rz y u s ta n a w ia n iu z a b e z p ie c z e ­ n ia rz e c z o w e g o sp raw ił, że z a k a z z u sta w y ju lijsk ie j n a le ż a ło r o z u ­ m ie ć ja k o o b e jm u ją c y ró w n ie ż z a s ta w ie n ie n ie ru c h o m o ś c i p o s a g o ­ w ych ta k , ja k c z y n io n o to w o d n ie s ie n iu d o z a k a z u s fo rm u ło w a n e g o w oratio Severi. U z n a n ie w a ru n k o w e j z g o d y n a s p rz e d a ż p r z e d m io ­ tu z a b e z p ie c z e n ia rz e c z o w e g o z a n a le ż ą c ą d o je g o n a tu r y sp ra w iło , że n ie ro z c ią g n ię c ie z a k a z u a lie n a c ji n ie ru c h o m o ś c i p o sa g o w y c h n a z a k a z ic h o b c ią ż a n ia o z n a c z a łb y z n iw e c z e n ie c e lu , ja k i p rzy św iecał

(15)

u sta w ie ju lijsk ie j, a k tó re g o z a c h o w a n ie b y ło n a c z e ln ą d y re k ty w ą in te r p r e ta c y jn ą d la ju ry s tó w 28. W tym k o n te k ś c ie , c elo w y m by ło ró w n ie ż o d m ó w ie n ie sk u te c z n o ś c i p ra w n e j e w e n tu a ln e j z g o d z ie ż o ­ n y n a o b c ią ż e n ie . K o b ie ta m o g ła b o w ie m n ie b yć św ia d o m a te g o , ż e w y ra ż a ją c z g o d ę n a o b c ią ż e n ie n ie r u c h o m o ś c i p rz y z w a la j e d n o ­ c z e śn ie n a ro z p o rz ą d z e n ie nią.

Pr o h i b i t i o n o f Cr e a t i o n o f Re a l Se c u r i t y o v e r a Do w r y i n Cl a s s i c a l Ro m a n La w

Summary

Lex Iulia de fu n d o dotali, as enacted in 18 BC, prohibited alienation of imm ovable property constituting a dowry. T hree passages from the Justinian’s C om pilation inform that the lex Iulia also prohibited creation o f a real security over the dowry immovables. T he first passage, by Gaius (D. 23,5,4) says the lex Iulia prohibited the immovables to be either pledged or alienated (Lex Iulia, quae de dotali praedio prospexit ne id marito liceat obligare a u t alienare). T he other two passages come directly from Justinian and state th at lex Iulia prohibited m ortgaging (hypothecare) of dowry immovables even in case the wife accepted creation o f such a security, whereas the wife’s consent enabled a lawful alienation thereof (C. 5,13,1,15; I. 2,8 pr.).

T h e paper concentrates on two issues. T he first is the very existence of the said prohibition in the classical R om an law. T he second one focuses on wife’s consent to the real security over her dowry, w hich - as Justinian claimed - had no legal effect.

As concerns the first issue, analysis contained in the paper leads to a conclusion that the lex Iulia de fu n d o dotali did n o t expressly provide for the establishm ent o f a real security over dowry. Nevertheless, evolution of the R om an jurisprudence in respect to pignus resulted in the 2nd century

(16)

A D w ith the com m on agreem ent am ong jurists that the establishm ent o f pignus enclosed also a tacit consent for alienation o f the thing given in pignus in case the debt was n o t paid. In this context a prohibition o f alienation as contained in lex Iulia had to be understood as concerning also creation o f the real security (pignus or hypotheca) over dow ry immovables. O therw ise, lex Iulia could be circum vented by means o f establishm ent o f a real security leading in fact to alienation.

T he above conclusion also allows to solve the second problem . Justinian’s statem ents that lex Iulia prohibited creation o f a real security over dow ry despite the wife’s consent are true exposition o f the classical law in so far as Justinian thought about the consent to the establishm ent o f the real security. It seems uncontroversial, the husband was able to create valid real security over dowry, if the wife consented to the alienation o f a fundus dotalis. T h e wife’s consent to pledge the land being her dowry was not enough as the w om an m ight n o t be conscious, that she consents to possible alienation.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Reasumując, należy zauważyć, że z uwagi na charak- ter państwa jako organizacji oraz bezpieczeństwa narodo- wego wydaje się, że w badaniach systemowych modelu

D’autres croient que l’Église est en train de faire l’expérience d’une transforma- tion profonde: d’une Église monopoliste qui dominait la société à une Église

(...) Niektórzy zapaleni zwolennicy m etod sta­ tystycznych zdają się uważać cały świat za jąkąś olbrzymią loterię, a wszystko co się na nim dzieje,

The effect of the carbonation process of the mortar on the effectiveness of the modifier was only studied for borax and sodium sulfate, as this was already studied for ferrocyanide

MisEs' yield criterion, plate buckling criteria for combmed loading and hunt load criteria for beams and frames Then, to calculate the piobabiIity of failure either the

Then by implementing calculation on such artificial networks in an iterative way and per- forming aggregation, the influence of DEM resolution on several hydrological pa- rameters,

Rysunki 2 i 3 przedstawiaj¹ kompozy- cjê barwn¹ terenu badañ oraz koñcowy obraz bazy danych o pokryciu i u¿ytkowaniu ziemi utworzonej na podstawie klasyfikacji obiektowej

C’est sans doute la transformation du paysage médiatique qui bouleverse le plus profondément notre société occidentale en ce début du XXI e siècle. «De la galaxie Gutenberg,