Marek Tomczyk
Curriculum vitae śp. prof. dr hab.
Zenomeny Płużek
Studia Psychologica nr 6, 7-12
2006
Studia Psychologica UKSW 6 (2005) s. 7-12
MAREK TOMCZYK
CURRICULUM VITAE ŚR PROF. DR HAB. ZENOMENY PŁUŻEK Curriculum vitae of the late prof. dr hab. Zenomenty Płużek
Abstract
Prof. Z. Płużek died on 22 o f August 2005 in Cracow. M any people participated in the funeral because someone exceptional had left us. This article is to present the profile and the life o f this distinguished woman.
She was born on 17 of April 1926 in Góry Luszowskie. H er father put a stress on the intellectual development and education, while her m other took care o f preserving ca tholic and patriotic traditions. D uring the Second W ord W ar Z. Płużek served as a nurse in Armia Krajowa (the H om e Army - the Polish resistance organization during W orld W ar II).
In the years 1947-1951 Professor Płużek studied at the Faculty of the Hum anities at the Jagiellonian University in Cracow. She wrote the master’s thesis entitled Analiza po
jęcia intuicji i dedukcji u Kartezjusza (An Analysis o f the Term o f the Intuition and Deduc tion at Descartes). H er thesis supervisor was Prof. R. Ingarden.
In 1963, at the same university, Prof. Plużek obtained the title of the doctor of the Humanities for her dissertation Wartość diagnostyczna testów do wykrywania organicznych
uszkodzeń mózg (A Diagnostic Value ofthe Tests For Detecting ofthe Organic Lesion ofthe Brain). In 1967, at the Catholic University of Lublin, she obtained a post-doctoral de
gree in clinical psychology. She introduced her thesis Wartość diagnostyczna testu M M P I
— WISKAD dla diagnozy różnicowej nozologii psychiatrycznej (A Diagnostic Value o fth e M M P I — WISKAD Test For the Differential Diagnosis ofthe Psychiatric Nosology). She stu
died at other universities and co-operated on a contact basis with many professors, among them H. Gough from University o f California at Berkeley, D. Dahlstrom and G. Welsh from University of N orth Carolina at Chapel Hill, W . Holzm an from Texas U ni versity at Austin, Institute of M ental H ealth in Bethesda, Yale University in New H a ven, University of California at Berkeley, Institute o f Personality Assessment and Rese arch, Katholieke Universiteit Leuven in Belgium, Katholieke Universiteit Nijmegen in Holand.
H er interests were in many problems concerning clinical psychology and personality, such as the sense o f life, values, psychosomatics, sociology, neuropsychology, self - ima ge, self - concept, and pastoral psychology. Prof. Płużek adopted many tests to the Po lish reality: 16 PF R. B. Cattella, the mMpI Hathaway and McKinley Test, ACL and CPI Gough and Heilbrun, three tests for Diagnosis of Organic Lesion o f the Brain (Bender, Benton, Graham - Kendall), Kraepelin Test, PLT Crum baugh and Maholick, Sacks and Sidney Test. The following writings were done under her supervision: about
400 mastesr’s thesis, 48 doctoral dissertations, 17 reviews o f post-doctoral degree. She wrote 7 books and over 80 articles. She was a person whose strength was in a catholic fa ith and she demonstrated it. Prof. Z. Płużek was a pioneer in the Polish psychology. She cared about the high level and professionalism of her lectures.
D nia 22 sierpinia 2005 r. odbył się na cm entarzu Rakow ickim w Krakowie p o grzeb śp. prof. Z. Plużek. O becność przedstawicieli Katolickiego U niw ersytetu Lubelskiego, U niw ersytetu Jagiellońskiego, U niw ersytetu Stefana K ardynała Wyszyńskiego, Wyższej Szkoły Filozoficzno-Pedagogicznej oraz wielu innych i licznie zgrom adzonych osób świadczyła o tym, że odszedł ktoś szczególny. Prof. Z. Płużek była bowiem postacią wyjątkową. W yjątkowość dotyczyła zarów no jej osobowości i sylwetki profesjonalnego naukow ca oraz bogactw a wiedzy z odp o w iednią kom petencją a także intelektualnych możliwości wraz z posiadanym i za sobami. Czymś godnym, stosownym i uzasadnionym wydaje się zatem przedsta wienie sylwetki tej wybitnej osoby i naukowca, bez której niepodobna wyobrazić sobie dziejów psychologii w Polsce. Prof. Z. Płużek należała do niekw estionow a nych autorytetów w wielu kierunkach psychologicznych, jej działalność była pio nierska i prekursorska.
1. BIOGRAFIA
Z e n o m en a Płużek urod ziła się 17 kw ietnia 1926 r. w G ó rach Luszowskich, n a pograniczu Śląska i Z iem i K rakowskiej, w rodzinie inteligenckiej. D zieciń stwo i okres szkoły podstaw owej spędziła w rodzinie katolickiej, której klim at współtworzyły dwa czynniki: obecność w artości religijnych, k tó re w sposób szczególny były pielęgnow ane przez m atkę, oraz głęboki szacunek dla nauki za spraw ą ojca, który był inżynierem i pracow nikiem naukowym . U kończyła dwie szkoły średnie: w 1942 r. Z w eijährige Staatliche H andelsschule in R eichshof (w Rzeszow ie) iw 1947 r. Pryw atne Liceum Ż eń skie im. św. U rszuli SS. U rszu lan ek w Krakowie. L a ta m łodzieńcze i okres szkoły średniej przypadły na okres wojny i okupacji. W w ieku p iętnastu lat włączyła się w n u rt walki ok u p a cyjnej. N ależała do A rm ii Krajowej, gdzie najpierw była łączniczką a następnie sanitariuszką.
Kolejnym eta p e m kształtow ania osobow ości w okresie pow ojennym były stu d ia wyższe. W latach 1947/1948 i 1950/1951 odbyła stu dia wyższe n a Wy dziale H um anistycznym U niw ersytetu Jagiellońskiego w K rakow ie. S topień m ag istra n au k filozoficznych uzyskała n a podstaw ie pracy n a tem a t A naliza
pojęcia intuicja i dedukcja u Kartezjusza, napisanej p od kierunkiem prof. R.
In g ard e n a , k tó reg o nazw ała swym M istrzem . S łuchała w ykładów tak wybit nych p rofesorów jak: W. Lutosław ski, Z. Zaw irski, W. H einrich, S. Szum an. W 1951 r. p o d jęła pracę Szpitalu Psychiatrycznym w K rakow ie-K obierzynie organizow anej przez dr. M. Choynow skiego przy w spółpracy prof. A. K ępiń skiego. K olejne la ta to p o głębienie w arsztatu pracy naukow ej. Tytuł d o k to ra na u k hum anistycznych uzyskała n a U niw ersytecie Jagiellońskiem w 1963 r. na podstaw ie rozprawy: Wartość diagnostyczna testów do wykrywania organicznych
uszkodzeń mózgu, której p ro m o to re m była prof. M. Susułkowska. N astęp nie
U niw ersytecie L ubelskim n a podstaw ie rozpraw y Wartość diagnostyczna testu
M M P I - W ISK AD dla diagnozy różnicowej nozologii psychiatrycznej. Tytuł p ro
feso ra nadzw yczajnego uzyskała w 1978 r., n ato m ia st p ro fe so ra zwyczajnego w 1988 r.
P ogłębieniu studiów psychologicznych służyły liczne wyjazdy zagraniczne. Pierwszy roczny pobyt n a stypendium F o rd a w U SA lata ch 1958/1959 stał się sposobnością do p o g łęb ien ia wiedzy z zakresu psychologii klinicznej i psy- chom etrii. Stał się także okazją do n aw iązania k o n tak tów i w spółpracy ze znanym i psychologam i, m .in. H. G oughem z U niversity of C alifo rn ia w B e r keley, D . D a h lstro m em i G . W elshem z U niversity o f N o rth C a ro lin a w C h a pel H ill, W. H olzm an em z Texas U niversity w A ustin. U niw ersytet w A ustin z ap ro po no w ał Pani P ro feso r asy sten turę u prof. W. H olzm an a, ale Polskie M inisterstw o Z d ro w ia nie w yraziło zgody n a p rzed łu żen ie w ażności p a szp o r tu. W sp ó łpracę z zagranicznym i o środkam i prof. P łużek kontynuow ała w trak cie n astępnych stypendiów , do których zalicza się: pobyt w In stitu te of M en tal H e a lth w B eth esd a, Yale U niversity w N ew H aven, U niversity of C a lifo rnia w B erkeley, In stitu te of P ersonalisty A ssessm ent an d R esearch , Ka- th o liek e U n iv ersiteit L euven w Belgii, K ath o liek e U n iv ersiteit N ijm egen w H o lan d ii oraz pobyt w ram ach stypendium przyznanego przez W H O w A n glii i Szkocji.
Prof. Z Płużek pełniła wiele ważnych i odpowiedzialnych funkcji oraz była członkiem licznych krajowych i zagranicznych towarzystw naukowych. Prow adzi ła także m iędzynarodowe program y naukowo-badaw cze i organizowała liczne sympozja naukowe.
2. DZIAŁALNOŚĆ BADAWCZA
W ielokrotne i liczne kontakty Pani Profesor z przedstaw icielam i światowej psychologii klinicznej umożliwiały aktualizacje i orientacje w najnowszych kie runkach b ad ań w tym zakresie. Z dobyta wiedza i doświadczenie były wykorzy stywane zarów no w pracy naukowej, dydaktycznej oraz praktyce zawodowej. Przedm iot zainteresow ań badawczych prof. Płużek znajduje odzwierciedlenie w prowadzonych przez nią pracach m agisterskich, doktorskich oraz program ach badawczych. R ezultatem dociekań teoretycznych prowadzonych b adań em pi rycznych jest:
- ok. 400 prac magisterskich, - 48 rozpraw doktorskich,
- 17 recenzji rozpraw habilitacyjnych,
- 8 recenzji dorobku naukow ego do uzyskania tytułu profesora, - 7 książek, których jest autorem lub w spółautorem ,
- ponad 80 artykułów naukowych.
Z akres zainteresow ań prof. Z. Płużek był b ardzo szeroki i obejm ował kluczo we zagadnienia z psychologii klinicznej i psychologii osobowości w różnym okresie życia człowieka zdrow ego i chorego. Szczegółowa problem atyka prow a dzonych b adań i rozw ażań naukowych obejm uje między innymi takich zagad n ień jak: postawy, kryzysy, kształtow anie system u w artości, konflikty, obraz sie bie, samobójstwa, problem y neuropsychologiczne, choroby psychosom atyczne,
dojrzałość osobowości, osobowość twórcza, zaburzenia nawyków odżywiania, zachow ania agresywne, psychologiczne aspekty doświadczeń religijnych i misty ki, zagadnienia z psychologii pastoralnej (Płużek 2001, 9-18), (Steuden, Okła, 1997, 12-14).
3. DZIAŁALNOŚĆ DYDAKTYCZA
W latach 1960-1970 Prof. Płużek prow adziła unikalne i prekursorskie wykłady z zakresu światowego dorobku psychologii klinicznej i osobowości. S tudent psy chologii K U L otrzymywał wówczas pełny zakres inform acji na tem at ówcze snych głównych kierunków i koncepcji teoretycznych osobowości w psychologii światowej, nieobecnych w wykładach i bibliotekach uniwersytetów polskich. Wy m ienić tu m ożna koncepcje: Z. Freuda, K. H orney, C. G. Junga, A. A dlera, A. M aslowa, G . A llporta, C. R ogersa, H . M urraya, R . M aya, H. G ougha, K. Lewi n a i in. Studentow i psychologii lat 60. X X w. znane były koncepcje takich zna czących przedstawicieli psychologii, które w literaturze polskiej były osiągalne dopiero w latach późniejszych. D zieliła się swoją w iedzą i doświadczeniem z w ie lom a słuchaczami. Była jednocześnie wykładowcą w Uniwersytecie Jagielloń skim, w sem inariach duchownych, zakonach żeńskich i męskich, uczestniczyła w form acjach intelektualnych osób spoza K U L -u głosząc wykłady na konferen cjach i sympozjach psychologicznych.
E lem en tem now atorskim była fo rm a prow adzenia i przekazyw ania wiedzy i um iejętności psychologicznych, do których zalicza się ćw iczenia z diagnosty ki psychologicznej w norm ie i patologii, ćw iczenia z p o rad n ictw a psycholo gicznego, konw ersato ria, wykłady, p ro sem inaria, sem inaria m agisterskie i doktorskie. Pow szechnie dziś używane m etody diagnostyczne osobowości, takie jak: 16 P F R. B. C attella, test M M PI-W ISKaD H ath aw aya i M cKinleya, A C L i C PI G o u g h a i H eilb ru n a, tria d a testów diagnostyki uszkodzenia m ózgu (B en d er, B ento n, G rah am -K en d all), test K raepelina, PLT C ru m baug ha i M a- holicka, T Z N Sacksa i Sidneya zostały w prow adzone przez P an ią P rofesor, a n astęp n ie rozpow szechnione przez jej uczniów w praktyce zawodowej n a te ren ie całego kraju. A k tu aln ie m ało kto zdaje sobie spraw ę, iż posługuje się m etod am i, n a k tó re p rzed wielu laty prof. uzyskała praw a autorskie. Z n aczn ą częścią działalności naukow ej i dydaktycznej P ro feso r Z. P łużek były rów nież wykłady z psychologii p asto raln ej w sem inariach duchow nych (S teuden , O kła,
1997, 16-18).
W trakcie prowadzonych przez Panią Profesor wykładów i sem inariów takie pojęcia jak: „człowiek”, „osoba”, „osobowość” stanowiły swoiste spektrum nie- dające się zredukow ać do czegoś innego. C iężar gatunkowy tych pojęć był, b o wiem dla niej szczególny. N atom iast osobowość, jak m ówiła i pisała, jest poję ciem używanym w różnych naukach, takich jak psychologia, socjologia, medycy na, prawo, pedagogika, teologia i filozofia. Termin ten spotykany jest w życiu p o tocznym. Nic więc dziwnego, że pojęcie to używane jest w różnych, choć zbliżo nych do siebie, odcieniach znaczeniowych. Chodzi bowiem o syntetyczne ujęcie czegoś, co człowiek przeżywa, czego doświadcza, co nazywa „psychicznie m o je”, „ja”, „we m n ie”, co stanowi „istotę m ojego psychicznego istnienia”, co w arunku je popraw ność m ojego ludzkiego funkcjonowania, co powoduje m oją inność,
je-dyność i niepow tarzalność, czyli m oją indywidualność, co stanowi zespół typo wych dla m nie cech, po których m ożna poznać i odróżnić od każdego innego człowieka żyjącego n a tym świecie. Jednoznaczne ustalenie znaczenia pojęcia „osobowość” jest niemożliwe w zakresie jednej dyscypliny naukowej. N a różno rodność sposobów interpretacji pojęć „osoba”, „osobowość” składają się b o wiem odm ienne ujęcia teoretyczne, porządkujące praw a rządzące rozwojem, p o znawaniem i rozum ieniem człowieka (Płużek, art. niepublikowany).
Prof. Z Płużek nie pobłażała lenistwu umysłowemu. W ymagała precyzyjnych wiadomości i wyciągania z nich stosownych wniosków, a po nad to łączenia ich w łańcuch przyczyn i skutków. Jako wykładowca była bardzo szanow ana nie tyl ko za profesjonalizm akadem icki, ale zwłaszcza za klarowność, precyzyjność, ja kość i um iejętność łączenia prezentow anych teorii psychologicznych z praktyką zawodową i kliniczną. Liczne przykłady dotyczące studium przypadków i dygre sje stanowiły o uroku i wysokim poziom ie jej wykładów.
W ielokrotnie Pani Profesor w czasie prow adzenia sem inariów i spotkań przy woływała także A. Maslowa, który skierował do swoich studentów pytanie: Czy chcecie być sławni, wielcy, święci? Czy chcecie napisać książkę? Być dobrymi te rapeutam i? U śm iechacie się? - A ja pytam: Jeżeli nie wy, to kto to zrobi? Czy jest to zgodne z sam oaktualizacją, skoro nie chcecie być sławnymi, dobrymi, świętymi? A jeżeli jest tak, że napraw dę tego nie chcecie, to m ogę was zapewnić, że nie m acie ambicji, nie um iecie żyć z sensem, nie dążycie do doskonałości. A jeżeli jest tak, to ostrzegam Was - będziecie przez całe życie nieszczęśliwi. Uciekacie, bowiem przed waszymi możliwościami i zdolnościam i, tak jak uciekał Jonasz przed swoim przeznaczeniem ” (Płużek, 2002, 108).
ZAKOŃCZENIE
Zapytałem kiedyś Panią Profesor: Co dla Pani Profesor jest najważniejsze w życiu? W odpowiedzi uzyskałem zaskakującą i interesującą odpowiedź. Przy p om niała sobie wówczas pew ien epizod, który m iał miejsce w okresie studiów w Uniwersytecie Jagiellońskim . O tóż jed e n z wykładowców zaprosił kiedyś stu dentów n a zajęcia n a cm entarz. Studenci mieli za zadanie chodzić po cm entarzu i notować zapisy znajdujące się na nagrobkach. N astępnie proszeni byli o odczy tanie notatek. Dom inowały odpowiedzi o podobnej treści: „Najlepszem u O jcu”, „Najdroższej M am ie”, „Najukochańszej osobie” etc. Ów wykładowca zwrócił wtedy uwagę studentom , że nikom u nie napisano: „N ajm ądrzejszem u”. D odał n a zakończenie: „O to tu m am y klucz do zrozum ienia, co najważniejsze jest w ży ciu”. Pani Profesor Z. Płużek powiedziała, że to jest także jej odpowiedź n a za dane pytanie. „Najważniejsza w życiu jest m iłość”. O becność tak wielu osób na pogrzebie świadczyła o realizacji tego m o tta w jej życiu.
Była także wzorem uczciwości i świadectwem dobrych obyczajów płynących z głębokiej wiary wyniesionej z dom u rodzinnego i osobistej wierności nauce K o ścioła, którą dem onstrow ała w życiu osobistym i zawodowym. Szczególnie ceniła sobie osobę i naukę Ja n a Pawła II, często wspom inała bł. M atkę Teresę z K alku ty oraz św. Ignacego Loyolę.
Pam ięć o szlachetnej i drogiej Pani Profesor Z. Płużek, k tó ra opuściła nas z woli niezbadanych wyroków Bożych zapewne będzie przekazywana następnym
pokoleniom przyszłych psychologów. Jej profesjonalizm był wyjątkowo w arto ściowy i wniósł istotny w kład w dzieje psychologii w Polsce.
BIBLIOGRAFIA
Płużek, Z. (2001). Proces twórczego kształtowania osobowości w świetle teorii
C. G. Junga. Lublin.
Płużek, Z. (1991). Psychologia pastoralna. Kraków: Instytut Teologiczny Księży Misjonarzy.
Płużek, Z. Proces kształtowania osobowości, (artykuł niepublikowany).
Steuden, S., Okła, W. (1997). Profesor Z en o m en a Płużek: uczony, badacz, n a uczyciel. Roczniki Filozoficzne, 45(4), 5-25.
