Działalność jednostek organizacyjnych służby krwi w Polsce w 2014 roku

(1)

Adres do korespondencji: dr n. med. Aleksandra Rosiek, Instytut Hematologii i Transfuzjologii, ul. I. Gandhi 14, 02–776 Warszawa, tel.: 22 349 63 91, faks: 22 349 63 76, e-mail: arosiek@ihit.waw.pl

Działalność jednostek organizacyjnych służby krwi w Polsce w 2014 roku

Blood transfusion service in Poland in 2014

Aleksandra Rosiek¹, Anna Tomaszewska¹, Elżbieta Lachert¹, Jolanta Antoniewicz-Papis², Ryszard Pogłód¹, Magdalena Łętowska¹

1Zakład Transfuzjologii Instytutu Hematologii i Transfuzjologii w Warszawie

2Narodowe Centrum Krwi w Warszawie

Streszczenie

Wstęp: Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie podstawowych aspektów działal- ności jednostek organizacyjnych polskiej służby krwi w roku 2014.

Materiał i metody: Analiza danych dostarczonych przez Regionalne Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa (RCKiK).

Wyniki: W roku 2014 na terenie Polski działało 21 RCKiK i 137 oddziałów terenowych (OT).

Przeprowadzono 12 579 ekip wyjazdowych. Krew oddawało 590 561 osób, z czego większość stanowili dawcy honorowi (589 766, w tym 45 812 dawców „na apel”), ponadto 135 dawców płatnych i 660 autologicznych. Najczęściej pobierano krew pełną (1 132 702 donacji), naj- rzadziej — koncentrat granulocytarny (107 donacji) i KKCz metodą aferezy (156 donacji).

Krew pełną pobierano przede wszystkim w OT (46,45%), rzadziej w siedzibach RCKiK (27%) i w czasie ekip wyjazdowych (26,55%). Najczęściej otrzymywane składniki krwi to KKCz (1 123 459 j.) i FFP (1 242 942 j., z czego do celów klinicznych wydano około 25,44%).

W roku 2014 otrzymano w sumie 78 354 opakowań zlewanego KKP i 47 006 opakowań KKP z aferezy.

Dodatkowe metody preparatyki (usuwanie leukocytów, napromieniowanie) stosowano znacz- nie częściej w stosunku do KKP (33,95% UKKP, 3,45% NKKP i 55,28% NUKKP) niż KKCz (14,93% UKKCz, 0,17% NKKCz i 6,35% NUKKCz). Inaktywacji czynników zakaźnych pod- dano łącznie 8,74% wydanych do szpitali jednostek FFP i 12,06% opakowań KKP.

Wnioski: Poczynione w niniejszym opracowaniu obserwacje mogą służyć jako punkt wyjścia do analizy zagadnień związanych z funkcjonowaniem jednostek organizacyjnych polskiej służby krwi, do porównania doświadczeń oraz oceny stosowanych metod działania w celu wypracowania optymalnych rozwiązań.

Słowa kluczowe: krwiodawcy, krwiodawstwo, składniki krwi

J. Transf. Med. 2015; 8: 119–132

(2)

Summary

Background: In this study we evaluated the basic aspects of the activity of the Polish Blood Transfusion Service in 2014.

Material and methods: Retrospective analysis of the 2014-data supplied by the Regional Blood Centers.

Results: In 2014, blood and blood components were collected in 21 Polish Regional Blood Cen- ters and 137 local collection sites as well as during 12 579 mobile collections. The overall number of blood donors was estimated at 590 561, the majority of which were non-remunerated donors (589 766 — including 45 812 responders to donation appeals), as well as 135 remunerated do- nors and 660 autologous donors. Most frequent were whole blood collections (1 132 702) and least frequent-apheresis granulocyte collections (107 procedures) and RBCs collections (156 procedures).

Whole blood donations were performed in local collection sites (46.45%), in Regional Blood Centers (27.0%) and mobile collection sites (26.55%). Most frequently prepared blood com- ponents were red blood cell concentrates (RBCs — 1 123 459) and fresh frozen plasma (FFP

— 1 242 942 FFP units, 25.44% for clinical use). Platelet concentrates (PCs) amounted to 47 006 units from apheresis and 78 354 whole blood-derived.

Additional processing methods (leukocyte depletion, irradiation) were more frequently applied to PCs (33.95% leukocyte-depleted, 3.45% irradiated, 55.28% both leukocyte-depleted and irradiated) than to RBCs (14.93% leukocyte-depleted, 0.17% irradiated, 6.35% both leukocyte- -depleted and irradiated). The percentage of PCs (12.06%) and FFP (8.74% units) issued for transfusion were subjected to pathogen reduction technologies.

Conclusions: Our study data may contribute to the assessment of the tendencies observed in Polish blood centers and may serve practical-benchmarking. This in turn may prove beneficial to the transfusion community as a whole.

Key words: blood donors, blood donation, blood components

J. Transf. Med. 2015; 8: 119–132

Wstęp

W niniejszym opracowaniu przedstawiono wybrane aspekty działalności publicznej służ- by krwi w Polsce minionym roku. Omówiono w szczególności takie zagadnienia, jak liczba dawców, liczba donacji i miejsca pobierania krwi pełnej i jej składników, w tym koncentratu krwinek czerwonych (KKCz), osocza świeżo mrożonego (FFP, fresh frozen plasma), koncentratu krwinek płytkowych (KKP) i koncentratu granulocytarnego (KG) w roku 2014. Omówiono pokrótce zakres stosowania niektórych dodatkowych metod preparatyki, a także zagadnienia związane z inaktywacją biologicznych czynników chorobotwórczych w labilnych składnikach krwi.

Podstawę prawną działalności publicznej służ- by krwi w Polsce stanowi ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 roku o publicznej służbie krwi [1]. Zgodnie z nią do pobierania krwi i oddzielania jej składników uprawnione są następujące jednostki publicznej

służby krwi: Regionalne Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa (RCKiK), Wojskowe Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa (podległe Mi- nisterstwu Obrony) oraz Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa MSW (podległe Ministerstwu Spraw Wewnętrznych). Nadzór merytoryczny nad wszystkimi wymienionymi jednostkami publicznej służby krwi pełni Instytut Hematologii i Transfu- zjologii (IHiT).

Materiał i metody

Jak co roku materiał do niniejszej pracy stano- wiły dane dostarczone przez 21 Regionalnych Cen- trów Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa (RCKiK) w postaci rocznych sprawozdań z działalności w roku 2014. W celu ujednolicenia przysyłanych danych wykorzystano do ich zbierania szczegółowy formularz opracowany przez IHiT wspólnie z Naro- dowym Centrum Krwi (NCK) wraz z objaśnieniami stosowanych pojęć.

(3)

Dawca pierwszorazowy — osoba, która dotych- czas nie oddawała krwi do celów leczniczych.

Dawca wielokrotny stały (regularny) — osoba systematycznie oddająca krew (przynajmniej 2 razy w ciągu ostatnich 24 miesięcy).

Dawca wielokrotny powtórny — osoba, która oddała ponownie krew w okresie dłuższym niż 2 lata od ostatniej donacji.

Dawca honorowy — osoba, która chociaż raz w okresie sprawozdawczym nie otrzymała wyna- grodzenia za oddaną krew/jej składniki.

Dawca płatny — osoba, która za wszystkie donacje w okresie sprawozdawczym otrzymała ekwiwalent pieniężny.

Dawca „na apel” — osoba, która w okresie spra- wozdawczym przynajmniej raz oddawała krew/jej składniki „na rzecz” określonej osoby lub grupy osób (dotyczy również osób określanych dawniej jako „dawcy rodzinni”).

Dawca krwi typowanej — osoba, która w okre- sie sprawozdawczym chociaż raz oddała krew dobieraną dla konkretnego pacjenta.

Dawca autologiczny — osoba, która w okresie sprawozdawczym oddawała krew/jej składniki wy- łącznie do własnych potrzeb klinicznych.

Donacja — pobranie krwi pełnej, pobranie skład- ników krwi metodą aferezy, w tym pobranie krwi do celów klinicznych, naukowych, od dawców immunizowanych, rodzinnych itp.

Jednostka (j.) — ilość krwi pełnej konserwowa- nej, uzyskana w wyniku pobrania 450 ml krwi od dawcy lub ilość składnika krwi uzyskana z jednostki krwi pełnej konserwowanej.

Jednostka osocza — osocze uzyskane z krwi pełnej lub w wyniku plazmaferezy automatycznej.

W jednym zabiegu plazmaferezy automatycznej otrzymuje się 3 j. osocza (600 ml).

Jednostka KKP z aferezy — krwinki płytkowe, uzyskane przy użyciu separatora komórkowego od jednego dawcy (1 donacja niezależnie od liczby pobranych krwinek płytkowych).

Opakowanie KKP do celów klinicznych — przeznaczony dla osoby dorosłej preparat KKP (zlewany lub z aferezy) zawierający zgodnie z obo- wiązującymi wytycznymi dawkę terapeutyczną krwinek płytkowych, czyli ≥ 3 × 10¹¹.

Dodatkowe informacje odnośnie do liczby jednostek poddanych procesowi inaktywacji otrzymanych koncentratów krwinek płytkowych i osocza uzyskano z danych zawartych w ankietach opracowanych przez IHiT i wysłanych do RCKiK, które wdrożyły systemy inaktywacji.

Wyniki

Regionalne Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa

W 2014 roku na terenie Polski działało 21 RCKiK i 137 oddziałów terenowych (OT), co oznacza, że liczba OT nie uległa zmianie w porównaniu z rokiem poprzednim. Ponadto przeprowadzono 12 579 ekip wyjazdowych, to jest o 3,74% wię- cej niż w roku poprzednim. Podobnie jak w roku 2012 i 2013 najwięcej ekip zorganizowało RCKiK w Katowicach (1939). Ponad 1000 ekip zorga- nizowały również RCKiK w Wałbrzychu (1541) i w Łodzi (1230). W roku 2014 wszystkie RCKiK organizowały ekipy wyjazdowe. W porównaniu z rokiem 2013 liczba ekip wzrosła w 18 RCKiK, a tendencja wzrostowa zaznaczyła się najbardziej w przypadku RCKiK w Rzeszowie (wzrost liczby ekip o 17,88%) (tab. 1).

Dawcy

W 2014 roku do RCKiK w celu oddania krwi zgłosiły się 700 782 osoby (w roku 2013 — 706 246), jednak tylko część z nich ostatecznie oddała krew.

Krew lub jej składniki do celów klinicznych oddawało łącznie 590 561 osób, to jest około 84%

zgłaszających się (w roku 2013 — 598 689, rów- nież ok. 84%). Większość krwiodawców stanowili dawcy honorowi (589 766). W roku 2014 krew i jej składniki oddawało również 135 dawców płatnych i 660 autologicznych. Wśród dawców honorowych 45 812 osób oddało krew „na apel”, a 147 jako dawcy krwi typowanej.

Różnica między liczbą osób zgłaszających się w celu oddania krwi i faktycznie ją oddających wynikała w znacznej mierze z dyskwalifikacji części potencjalnych krwiodawców. W roku 2014 zdyskwalifikowano na stałe 10 307 osób. Nałożono również 231 788 dyskwalifikacji tymczasowych, przy czym najczęstszą ich przyczyną (73 577 przy- padków dyskwalifikacji) było obniżone stężenie hemoglobiny.

W 9 RCKiK krew oddawali wyłącznie dawcy honorowi, najwięcej (38 osób) oddawało krew od- płatnie w RCKiK w Warszawie.

Wśród osób oddających krew i jej składniki było około 27,28% (161 115) dawców pierwszorazowych, 61,88% (365 450) dawców wielokrotnych stałych i 10,84% (63 996) dawców wielokrotnych powtórnych.

(4)

Tabela 1. Liczba ekip wyjazdowych w poszczególnych RCKiK w latach 2013 i 2014

Table 1. Mobile collections organized in Polish Regio- nal Blood Centers (2013–2014)

RCKiK Liczba ekip wyjazdowych 2013 r. 2014 r. Tendencja (wzrost/

/spadek liczby ekip wyjazdowych

w porównaniu z 2013 r.)

Białystok 765 839 ↑

Bydgoszcz 597 628 ↑

Gdańsk 351 359 ↑

Kalisz 333 365 ↑

Katowice 1864 1939 ↑

Kielce 224 241 ↑

Kraków 731 705 ↓

Lublin 231 263 ↑↑

Łódź 1231 1230 ↓

Olsztyn 428 442 ↑

Opole 278 290 ↑

Poznań 704 723 ↑

Racibórz 259 219 ↓

Radom 311 318 ↑

Rzeszów 151 178 ↑↑

Słupsk 130 152 ↑↑

Szczecin 561 630 ↑↑

Wałbrzych 1519 1541 ↑

Warszawa 924 948 ↑

Wrocław 296 315 ↑

Zielona Góra 237 254 ↑

Razem 12 125 12 579 ↑

↓ — spadek w stosunku do roku 2013

↑ — wzrost o 0,5–10,0% w stosunku do roku 2013

↑↑ — wzrost o 10,1–20,0% w stosunku do roku 2013

W niemal wszystkich RCKiK (poza 4) obser- wowano spadek liczby dawców. W porównaniu z rokiem 2013 największy spadek liczby dawców (o blisko 11%) nastąpił w RCKiK w Opolu, natomiast największy wzrost (o ok. 7,5%) w RCKiK w Rzeszowie. Liczbę dawców w poszczególnych RCKiK w roku 2014 przedstawiono w tabeli 2.

Donacje

Najczęściej pobierano krew pełną (1 132 702 donacji), natomiast najrzadziej pobieranymi skład- nikami krwi były: koncentrat granulocytarny (107 donacji) i KKCz uzyskiwany metodą aferezy (156 donacji). Podobnie jak w latach poprzednich największą liczbę pobrań krwi pełnej przeprowa-

dzono w RCKiK w Katowicach (113 310) i w War- szawie (107 652). Metodą aferezy pobierano przede wszystkim KKP (35 735 donacji) i osocze (35 441 donacji). Najwięcej donacji osocza metodą aferezy wykonano w RCKiK w Białymstoku (6372), a donacji KKP metodą aferezy w RCKiK w Warszawie (8965).

Sporadycznie pobierano metodą aferezy KKCz (w 4 RCKiK) i koncentrat granulocytarny (w 5 RCKiK). Liczba donacji koncentratu granulocytarnego w porównaniu z rokiem poprzednim spadła ze 116 do 107 donacji, natomiast liczba donacji KKCz

— ze 158 na 156 donacji. Szczegółowe zestawienie liczby pełnych donacji krwi i jej składników w roku 2014 przedstawiono w tabeli 3.

Podobnie jak w latach poprzednich, krew pobierano przede wszystkim w OT (46,45 % donacji krwi pełnej), rzadziej w siedzibach RCKiK (27%) i w czasie ekip wyjazdowych (26,55%). Proporcjo- nalnie najwięcej krwi pełnej — 65,26% — pobrano w czasie ekip wyjazdowych w RCKiK w Wałbrzy- chu. Szczegółowe zestawienie miejsc pobierania krwi pełnej w roku 2014 przedstawiono w tabeli 4.

Składniki krwi

Koncentrat krwinek czerwonych

Z krwi pobranej od dawców otrzymywano składniki krwi, w tym przede wszystkim KKCz (łącznie 1 123 459 j.), co w skali kraju oznaczało nieznaczny wzrost w porównaniu z rokiem poprzednim (1 121 688 j.). Najwięcej KKCz otrzymano w RCKiK w Katowicach i w Warszawie (odpowiednio 111 723 j. i 107 449 j.) (tab. 5). Największy wzrost (odpowiednio o 9,51% i 6,50%) odnotowano w Rzeszowie i w Białymstoku. W 12 RCKiK odnotowano natomiast spadek liczby uzyskanych KKCz.

Część jednostek KKCz poddawano dodatkowej preparatyce. Najczęściej było to usuwanie leuko- cytów oraz napromieniowanie.

W roku 2014 uzyskano ogółem 167 718 j.

ubogoleukocytarnego koncentratu krwinek czerwonych (UKKCz), co stanowiło 14,93% wszystkich otrzymanych jednostek KKCz, 1941 j. napromieniowanego koncentratu krwinek czerwonych (NKKCz) — 0,17%. Należy przy tym podkreślić, że w wielu przypadkach usuwanie leukocytów i napromieniowanie stosowano łącznie, uzyskując 71 390 j. ubogoleukocytarnego napromieniowanego koncentratu krwinek czerwonych (NUKKCz)

— 6,35% wszystkich j. KKCz.

Łącznie w skali kraju poddano eliminacji leuko- cytów 21,28% wszystkich jednostek KKCz (w roku 2013 — 18,65%), a napromieniowaniu — 6,53%

KKCz (w roku 2013 — 6,20%). Szczegółowe ze-

(5)

Tabela 2. Liczba dawców w poszczególnych RCKiK w roku 2014 Table 2. Blood donors in Polish Regional Blood Centers (2014)

RCKiK Liczba dawców Tendencja

(wzrost/spadek całkowitej liczby dawców w porównaniu z 2013 r.) Pierwszorazowych Wielokrotnych

stałych Wielokrotnych

powtórnych Razem

Białystok 9064 18 562 3726 31 352 ↑↑↑

Bydgoszcz 8570 22 100 4795 35 465 ↓

Gdańsk 5661 16 728 3271 25 660 ↓

Kalisz 5503 13 228 1213 19 944 ↓

Katowice 12 957 36 225 3598 52 780 ↓

Kielce 5510 8863 2459 16 832 ↓

Kraków 13 448 28 577 5124 47 149 ↓

Lublin 7236 15 068 3273 25 577 ↓

Łódź 12 331 19 587 5428 37 346 ↓

Olsztyn 6402 12 960 2572 21 934 ↑↑

Opole 3271 8781 1950 14 002 ↓

Poznań 14 757 29 013 3331 47 101 ↓

Racibórz 2725 11 907 1208 15 840 ↓

Radom 3603 6923 1394 11 920 ↓

Rzeszów 6785 16 885 1717 25 387 ↑↑↑

Słupsk 3320 6868 1118 11 306 ↓

Szczecin 6524 15 344 2800 24 668 ↑↑

Wałbrzych 3528 8219 1207 12 954 ↓

Warszawa 16 520 35 128 8464 60 112 ↓

Wrocław 10 401 22 921 4821 38 143 ↓

Zielona Góra 2999 11 563 527 15 089 ↓

Razem 161 115 365 450 63 996 590 561 ↓

↑ — wzrost o < 2,0% w stosunku do roku 2013 ↑↑ — wzrost o 2,1–4,0% w stosunku do roku 2013

↑↑↑ — wzrost o > 4% w stosunku do roku 2013

stawienie liczby jednostek NKKCz i UKKCz uzyskanych przez poszczególne RCKiK w roku 2014 przedstawiono w tabeli 6.

Koncentrat krwinek płytkowych

Drugim co do częstości otrzymywania komór- kowym składnikiem krwi był KKP, przygotowywa- ny dwiema metodami:

— poprzez odpowiednie odwirowanie krwi pełnej pochodzącej z tradycyjnych donacji, a w razie potrzeby połączenie kilku jednostek tak uzy- skanego KKP w celu otrzymania tak zwanego koncentratu zlewanego. Część RCKiK stoso- wało w tym celu metody zautomatyzowane;

— metodą aferezy przy użyciu separatorów ko- mórkowych (do celów klinicznych część uzyskanych w ten sposób jednostek KKP była dzielona na mniejsze opakowania).

W roku 2014 przygotowano ogółem 78 354 opakowania zlewanego KKP (w roku 2013 — 69 037), w tym z kożuszka leukocytarno-płytkowego metodą manualną 38 715 opakowań (49,41%), natomiast metodami zautomatyzowanymi — 32 944 opakowania (42,05%). Niewielki odsetek (ok. 8,5%

opakowań) zlewanego KKP otrzymano z osocza bogatopłytkowego.

Metodą aferezy uzyskano w 2014 roku 47 006 opakowań KKP (w roku 2013 — 43 397).

Podobnie jak w latach poprzednich najwięcej KKP z krwi pełnej uzyskano w Poznaniu (11 990 opakowań), natomiast przy użyciu metody aferezy

— w Warszawie (12 199).

Odsetek KKP otrzymanego metodą aferezy był różny w poszczególnych RCKiK i wahał się od 2,35% w Słupsku do 84,45% w Białymstoku (tab. 7).

W skali kraju odsetek ten wyniósł średnio 37,50%,

(6)

Tabela 3. Donacje* krwi pełnej i jej składników (metodą aferezy) w roku 2014 Table 3. Whole blood and blood components collected by apheresis ( 2014)

RCKiK Krew pełna Afereza Razem

Osocze KKCz KKP KG

Białystok 60 151 6372 113 1790 21 68 447

Bydgoszcz 66 277 2956 29 1227 9 70 498

Gdańsk 51 759 799 0 556 0 53 114

Kalisz 38 467 4823 0 313 0 43 603

Katowice 113 310 153 0 3714 0 117 177

Kielce 29 803 96 0 236 0 30 135

Kraków 90 311 77 0 1945 0 92 333

Lublin 47 887 2606 0 1494 0 51 987

Łódź 63 509 313 0 585 0 64 407

Olsztyn 41 951 2818 0 2292 0 47 061

Opole 28 296 128 0 175 0 28 599

Poznań 86 741 1716 3 1641 0 90 101

Racibórz 32 922 4893 0 530 0 38 345

Radom 22 120 983 0 173 0 23 276

Rzeszów 52 145 2039 0 821 0 55 005

Słupsk 23 473 92 0 21 0 23 586

Szczecin 50 973 234 0 2717 35 53 959

Wałbrzych 27 287 55 0 3 0 27 345

Warszawa 107 652 73 0 8965 4 116 694

Wrocław 67 984 4202 11 6464 38 78 699

Zielona Góra 29 684 13 0 73 0 29 770

Razem 1 132 702 35 441 156 35 735 107 1 204 141

*Tylko pełne donacje

co świadczy o utrzymywaniu się tendencji spadkowej (w roku 2011 — 41,46%, w 2012 — 40,58%, w 2013 — 38,6%).

Część jednostek KKP poddawano dodatkowej preparatyce polegającej na usuwaniu leukocytów lub/i napromieniowaniu. Nowoczesne separatory umożliwiają usuwanie leukocytów w trakcie zabiegu aferezy, co pozwala na bezpośrednie pobieranie ubogoleukocytarnych KKP bez dodatkowej preparatyki.

W roku 2014 uzyskano ogółem 42 560 opa- kowań ubogoleukocytarnego koncentratu krwinek płytkowych (UKKP), co stanowiło 33,95%

wszystkich otrzymanych opakowań KKP, oraz 4322 opakowania napromieniowanego koncentratu krwinek płytkowych (NKKP) — 3,45%. Należy przy tym podkreślić, że w wielu przypadkach usuwanie leukocytów i napromieniowanie stosowano łącznie, uzyskując 69 297 opakowań ubogoleukocytarnego napromieniowanego koncentratu krwinek płytko- wych (NUKKP) — 55,28%.

Łącznie w skali kraju poddano eliminacji leuko- cytów 89,23% wszystkich otrzymanych opakowań KKP, a napromieniowaniu — 58,73% (w roku 2013 odpowiednio 83,34% i 56,66%).

Szczegółowe zestawienie liczby UKKP i NKKP uzyskanych przez poszczególne RCKiK w roku 2014 przedstawiono w tabeli 8.

Osocze świeżo mrożone

W roku 2014 otrzymano ogółem 1 242 942 j.

FFP (w 2013 r. — 1 188 260 j.). Podstawową metodą otrzymywania FFP pozostawała metoda manualna, to jest pozyskiwanie osocza z krwi pełnej konserwowanej. Metodą tą uzyskano w 2014 roku 1 116 447 j.

FFP. Natomiast przy użyciu rzadziej stosowanej w tym celu metody aferezy uzyskano 126 495 j., czyli 10,18% całości (w roku poprzednim odpowiednio 73 253 j., czyli ok. 6% całości). Jak przedstawiono w tabeli 9, odsetek FFP otrzymanego metodą aferezy był różny w poszczególnych RCKiK i wynosił od 0,11% w Warszawie do 32,01% w Raciborzu.

(7)

Tabela 4. Miejsca pobrań krwi pełnej w roku 2014 Table 4. Whole blood collection sites (2014)

RCKiK Pobrano KPK (j.)*

w RCKiK w OT W czasie ekip Razem

J. % J. % J. % J.

Białystok 23 664 38,88 15 263 25,08 21 936 36,04 60 863

Bydgoszcz 16 232 24,26 27 227 40,69 23 453 35,05 66 912

Gdańsk 15 625 29,95 29 555 56,65 6993 13,40 52 173

Kalisz 7706 19,88 16 845 43,46 14 208 36,66 38 759

Katowice 12 981 11,31 58 583 51,06 43 174 37,63 114 738

Kielce 13 219 44,07 10 266 34,23 6508 21,70 29 993

Kraków 19 052 20,98 51 032 56,20 20 717 22,82 90 801

Lublin 9940 20,48 33 720 69,48 4873 10,04 48 533

Łódź 16 420 25,41 24 005 37,14 24 201 37,45 64 626

Olsztyn 11 446 26,86 19 690 46,20 11 485 26,95 42 621

Opole 6346 22,32 15 602 54,86 6490 22,82 28 438

Poznań 24 426 27,57 40 047 45,21 24 113 27,22 88 586

Racibórz 3608 10,83 23 085 69,32 6610 19,85 33 303

Radom 10 256 46,20 3878 17,47 8064 36,33 22 198

Rzeszów 11 156 21,16 37 575 71,26 4001 7,59 52 732

Słupsk 11 088 46,59 9443 39,68 3268 13,73 23 799

Szczecin 21 493 41,96 19 290 37,66 10 442 20,38 51 225

Wałbrzych 9596 34,74 0 0,00 18 023 65,26 27 619

Warszawa 26 270 23,98 55 542 50,69 27 760 25,33 109 572

Wrocław 33 065 47,94 24 533 35,57 11 375 16,49 68 973

Zielona Góra 5970 19,96 17 280 57,77 6660 22,27 29 910

Razem 309 559 27,00 532 461 46,45 304 354 26,55 1 146 374

*Łącznie z niepełnymi donacjami

Do celów klinicznych wydano łącznie 316 164 j.

FFP (25,44% pobranego osocza), czyli mniej niż w roku 2013 (346 554 j. FFP, tj. 29,16%). W poszcze- gólnych RCKiK odsetek FFP wydanego do celów klinicznych wynosił od 7,99% w RCKiK w Kaliszu do 41,75% w RCKiK w Szczecinie (tab. 10).

Koncentrat granulocytarny

Koncentrat granulocytarny w roku 2014 otrzymywano w Polsce sporadycznie (107 j.), co oznaczało spadek w porównaniu z rokiem poprzednim (116 j.).

Inaktywacja biologicznych czynników chorobotwórczych w labilnych

składnikach krwi

W roku 2014 inaktywację biologicznych czynni- ków chorobotwórczych w osoczu z krwi pełnej stosowano w 9 RCKiK, przy czym tylko 7 z nich wydawało inaktywowane osocze do celów klinicznych. Odsetek inaktywowanego osocza z krwi pełnej wynosił odpo-

wiednio: 5,58% w Białymstoku, 2,58% w Bydgosz- czy, 0,27% w Gdańsku, 0,16% w Katowicach, 0,68%

w Lublinie, 1,35% w Poznaniu, 0,05% w Szczecinie, 1,33% Warszawie i 0,79% we Wrocławiu. Osocze świeżo mrożone z plazmaferezy poddano inaktywacji tylko w RCKiK w Gdańsku (10,93%) i w RCKiK w Białymstoku (3,88%). Najczęściej stosowano metodę inaktywacji z ryboflawiną (Mirasol System, Terumo BCT, USA — 27 systemów do naświetlania w całej Polsce). W RCKiK w Białymstoku, Bydgosz- czy i Poznaniu osocze poddawano inaktywacji biologicznych czynników chorobotwórczych w systemie Theraflex z błękitem metylenowym.

W skali Polski w roku 2014 inaktywacji czyn- ników chorobotwórczych poddano łącznie 8,74%

wydanych do szpitali jednostek FFP (w roku 2012

— 4,73%, a w 2013 — 7,22%).

W RCKiK w Warszawie, a na bardzo niewielką skalę także w Łodzi, stosowano ponadto inaktywa- cję czynników chorobotwórczych w KKP. W War-

(8)

Tabela 5. Liczba jednostek KKCz wytworzonych w roku 2014 w poszczególnych RCKiK

Table 5. RBCs collected in Polish Regional Blood Cen- ters (2014)

RCKiK Liczba jednostek

KKCz Wzrost liczby wytworzonych jednostek KKCz w porównaniu

z 2013 r.

Białystok 59 927 ↑↑

Bydgoszcz 66 230 ↑

Gdańsk 51 280 ↓

Kalisz 38 284 ↓

Katowice 111 723 ↑

Kielce 29 730 ↑

Kraków 89 926 ↓

Lublin 47 762 ↓

Łódź 63 233 ↓

Olsztyn 41 800 ↑↑

Opole 28 156 ↓

Poznań 86 085 ↓

Racibórz 32 729 ↓

Radom 21 808 ↓

Rzeszów 51 612 ↑↑

Słupsk 23 450 ↓

Szczecin 50 934 ↑

Wałbrzych 27 232 ↑

Warszawa 107 449 ↑

Wrocław 64 518 ↓

Zielona Góra 29 591 ↓

Razem 1 123 459 ↑

↑ — wzrost o 0,5–5,0% w stosunku do roku 2013

↑↑ — wzrost o 5,0–10,0% w stosunku do roku 2013

Tabela 6. Liczba jednostek ubogoleukocytarnego koncentratu krwinek czerwonych (UKKCz), napromieniowanego koncentratu krwinek czerwonych (NKKCz) i napromieniowanego ubogoleukocytarnego koncentratu krwinek czerwonych (NUKKCz) wytworzonych w poszczególnych RCKiK w roku 2014

Table 6. Leukocyte-depleted and irradiated RBCs pro- duced in Polish Regional Blood Centers (2014)

RCKiK Liczba

jednostek UKKCz

Liczba jednostek

NKKCz

Liczba jednostek

NUKKCz

Białystok 1740 3 4101

Bydgoszcz 3302 0 7158

Gdańsk 1192 122 10 469

Kalisz 5918 0 0

Katowice 6869 123 3259

Kielce 4289 1 1630

Kraków 4940 705 4302

Lublin 716 82 5542

Łódź 2029 77 5690

Olsztyn 4075 2 3127

Opole 2941 0 390

Poznań 4782 100 7626

Racibórz 2379 15 10

Radom 682 0 13

Rzeszów 424 137 4915

Słupsk 1450 0 31

Szczecin 436 430 957

Wałbrzych 257 0 0

Warszawa 55 860 144 7435

Wrocław 60 324 0 4194

Zielona Góra 3112 0 541

Razem 167 718 1941 71 390

szawie poddano inaktywacji około 99% wydanych do celów klinicznych KKP, natomiast w Łodzi — około 1,4%. Wobec wszystkich wydanych do celów klinicznych jednostek KKP zastosowano metodę z ryboflawiną.

W skali kraju w roku 2014 oznaczało to pod- danie inaktywacji 12,06% wydanych do celów klinicznych opakowań KKP (w roku 2012 — 12,58%, a w 2013 — 13,29%).

Dyskusja

Zapewnienie wystarczającego zaopatrzenia w bezpieczne składniki krwi do przetoczeń oraz do-

starczenie materiału wyjściowego do wytwarzania produktów krwiopochodnych jest podstawowym zadaniem współczesnej służby krwi. Możliwość wywiązania się z tego zadania jest uzależniona w głównej mierze od dobrej woli honorowych krwiodawców, na co wskazują między innymi ra- porty Światowej Organizacji Zdrowia (WHO, World Health Organization) [2–3].

Jak wynika z danych przedstawionych w niniejszej pracy, liczba osób oddających krew w polskich RCKiK była w roku 2014 po raz kolejny niższa od ob- serwowanej w roku poprzednim i wynosiła 590 561 (w roku 2013 — 598 689). Od kilku lat liczba ta miała charakter stabilny (rok 2010 — 608 066 daw-

(9)

Tabela 7. Otrzymywanie koncentratu krwinek płytkowych (KKP) z krwi pełnej i metodą aferezy w roku 2014

Table 7. PCs (from apheresis and whole blood) produ- ced in Polish Regional Blood Centers (2014)

RCKiK KKP (opakowania)

Zlewane (otrzy-

mane z krwi pełnej)

Otrzy- mane metodą

aferezy

Razem % KKP aferezyz

Białystok 637 3460 4097 84,45

Bydgoszcz 4595 1346 5941 22,66

Gdańsk 6536 746 7282 10,24

Kalisz 1567 322 1889 17,05

Katowice 10 024 4878 14 902 32,73

Kielce 3013 249 3262 7,63

Kraków 5946 2502 8448 29,62

Lublin 3292 1677 4969 33,75

Łódź 3819 771 4590 16,80

Olsztyn 3932 1238 5170 23,95

Opole 992 178 1170 15,21

Poznań 11 990 2536 14 526 17,46

Racibórz 563 530 1093 48,49

Radom 758 220 978 22,49

Rzeszów 7852 819 8671 9,45

Słupsk 872 21 893 2,35

Szczecin 1181 2970 4151 71,55

Wałbrzych 929 9 938 0,96

Warszawa 4199 12 199 16 398 74,39 Wrocław 4026 10 264 14 290 71,83 Zielona

Góra 1631 71 1702 4,17

Razem 78 354 47 006 125 360 37,50

Tabela 8. Wytwarzanie ubogoleukocytarnego koncen- tratu krwinek płytkowych (UKKP) i napromieniowanego koncentratu krwinek płytkowych (NKKP) w roku 2014 Table 8. Leukocyte-depleted and irradiated PCs produ- ced in Polish Regional Blood Centers (2014)

RCKiK Wytwo- rzone w sumie KKP

(opako- wania)

UKKP (opako-

wania)

NKKP (opako-

wania)

NUKKP (opako- wania)

Białystok 4097 0 0 4097

Bydgoszcz 5941 87 0 5854

Gdańsk 7282 646 323 5758

Kalisz 1889 1889 0 0

Katowice 14 902 11 007 0 3576

Kielce 3262 1098 2 1222

Kraków 8448 4616 0 3382

Lublin 4969 0 0 4969

Łódź 4590 0 110 4443

Olsztyn 5170 3023 0 2112

Opole 1170 1130 0 35

Poznań 14 526 0 3813 10 713

Racibórz 1093 1059 0 32

Radom 978 406 0 0

Rzeszów 8671 1168 74 1813

Słupsk 893 528 0 17

Szczecin 4151 2689 0 1462

Wałbrzych 938 938 0 0

Warszawa 16 398 11 129 0 5269

Wrocław 14 290 108 0 14 182

Zielona

Góra 1702 1039 0 362

Razem 125 360 42 560 4322 69 297

ców, rok 2011 — 608 590, rok 2012 — 608 663), jednak od dwóch lat obserwuje się jej obniżenie.

Warto jednocześnie zauważyć, że w ostatnich latach odnotowano również zmniejszanie się liczby ludno- ści znajdującej się w przedziale wiekowym 18–65 lat, z którego głównie rekrutują się potencjalni krwiodawcy. Według danych zawartych w odpo- wiednich wydaniach „Rocznika Demograficznego”, liczba ta wynosiła zgodnie z szacunkami na 31 grudnia 2011 roku 26 460 477 osób, 31 grudnia 2012 — 26 409 183 osoby, natomiast rok później

— już tylko 26 286 388 osób [4–6]. W tym stosunkowo krótkim okresie liczba ludności w omawianej

grupie wiekowej zmniejszyła się zatem o blisko 200 000, co zapewne nie pozostaje bez wpływu na liczbę krwiodawców.

Przyczyną zmniejszania się liczby krwiodaw- ców mogą być z jednej strony zmiany demograficz- ne (starzenie się społeczeństwa, emigracja osób młodych), a z drugiej — trudne do wyeliminowania czynniki takie jak brak okazji do oddania krwi czy względy ekonomiczne (np. obawa przed utratą części zarobku z powodu nieobecności w pracy).

Nie bez znaczenia są także okresowo występujące epidemie chorób, wyjazdy turystyczne za granicę i związane z tym ryzyko zakażenia, na przykład

(10)

Tabela 9. Otrzymywanie osocza świeżo mrożonego (FFP) metodą manualną i metodą aferezy w poszcze- gólnych RCKiK w roku 2014 (liczba jednostek)

Table 9. FFP (from whole blood and apheresis) produ- ced in Polish Regional Blood Centers (2014)

RCKiK Metoda

manualna Metoda

aferezy Razem % FFP z aferezy Białystok 59 696 24 878 84 574 29,42 Bydgoszcz 65 378 8811 74 189 11,88 Gdańsk 51 123 2416 53 539 4,51 Kalisz 38 284 14 504 52 788 27,48 Katowice 111 754 2918 114 672 2,54

Kielce 29 653 285 29 938 0,95

Kraków 89 939 231 90 170 0,26

Lublin 47 503 7866 55 369 14,21

Łódź 62 675 784 63 459 1,24

Olsztyn 39 888 9604 49 492 19,41

Opole 28 156 237 28 393 0,83

Poznań 86 018 5952 91 970 6,47 Racibórz 32 729 15 411 48 140 32,01 Radom 21 806 2983 24 789 12,03 Rzeszów 51 386 5821 57 207 10,18

Słupsk 23 450 289 23 739 1,22

Szczecin 49 677 4598 54 275 8,47 Wałbrzych 25 945 168 26 113 0,64 Warszawa 107 302 113 107 415 0,11 Wrocław 64 494 18 588 83 082 22,37 Zielona

Góra 29 591 39 29 630 0,13

Razem 1 116 447 126 495 1 242 942 10,18

Tabela 10. Wykorzystanie osocza świeżo mrożonego (FFP) w poszczególnych RCKiK do celów klinicznych w roku 2014

Table 10. FFP for clinical uses in Polish Regional Blood Centers (2014)

RCKiK Otrzymano

(jednostki) Wydano do celów klinicznych (jednostki)

% FFP wyko- rzystanego do celów klinicznych Białystok 84 574 30 189 35,70 Bydgoszcz 74 189 18 630 25,11

Gdańsk 53 539 10 975 20,50

Kalisz 52 788 4218 7,99

Katowice 114 672 32 090 27,98

Kielce 29 938 6972 23,29

Kraków 90 170 21 072 23,37

Lublin 55 369 15 589 28,15

Łódź 63 459 19 340 30,48

Olsztyn 49 492 11 042 22,31

Opole 28 393 6557 23,10

Poznań 91 970 22 069 24,00

Racibórz 48 140 5753 11,95

Radom 24 789 4657 18,79

Rzeszów 57 207 10 004 17,49

Słupsk 23 739 9778 41,19

Szczecin 54 275 22 659 41,75

Wałbrzych 26 113 4483 17,17

Warszawa 107 415 38 539 35,88

Wrocław 83 082 15 465 18,61

Zielona

Góra 29 630 6084 20,53

Razem 1 242 942 316 164 25,44

malarią czy wirusem gorączki Zachodniego Nilu, a także nowo pojawiające się choroby zakaźne [7–20]. Przykładem takiego zagrożenia może być epidemia gorączki krwotocznej Ebola w Afryce Zachodniej. W wydanych w roku ubiegłym zale- ceniach Europejskiego Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC, European Centre for Disease Prevention and Control) nakazuje się między innymi 2-miesięczną dyskwalifikację osób przybywających z terenów, na których wystąpiła epidemia tej choroby [11]. Ważnym czynnikiem rzutującym na liczbę krwiodawców jest stan zdrowia społeczeństwa, przy czym — jak już wspomniano — najczęstszą przyczyną dyskwalifikacji krwiodawców jest obniżone stężenie hemoglobiny.

Zagadnienia te omówiono szerzej w części pracy

zatytułowanej „Aktualne problemy krwiodawstwa i krwiolecznictwa”.

Liczba dawców autologicznych w roku 2014 pozostawała na niskim poziomie (660 osób, a w roku 2013 — 640 osób). Może to świadczyć o małej popularności autotransfuzji, która — zgodnie z aktualnymi zaleceniami — powinna być stosowana jedynie w przypadkach, gdy ma istotną przewagę nad transfuzjami krwi alloge- nicznej oraz gdy prawdopodobieństwo potrzeby przetoczenia jest wysokie [12]. Nie można jednak wykluczyć, że rzeczywista liczba dawców autologicznych jest większa, ponieważ pewna liczba donacji odbywa się bezpośrednio w podmiotach leczniczych.

(11)

W roku 2014 nieznacznie wzrosła całkowita liczba donacji krwi i jej składników — 1 204 141, w tym 1 132 702 donacje krwi pełnej (w roku 2013 odpowiednio 1 186 306 i 1 130 460 donacji). W największym stopniu wzrosła liczba donacji FFP metodą aferezy

— 35 441, wobec 22 408 w roku poprzedzającym, to jest o niemal 60%. Jak podano, odsetek FFP wyko- rzystanego do celów klinicznych uległ w porównaniu z rokiem poprzedzającym obniżeniu (odpowiednio 29,16% i 25,44%), zatem osocze to zostało prawdo- podobnie przeznaczone do frakcjonowania.

Podobnie jak w wielu innych krajach, również w Polsce stosuje się dodatkowe działania mające na celu ułatwienie i usprawnianie oddawania krwi w celu zwiększenia liczby donacji. Do działań takich zalicza się między innymi organizowanie ekip wyjazdowych czy pobieranie składników krwi metodami zautomatyzowanymi [13–16].

Liczba ekip wyjazdowych organizowanych przez polskie RCKiK wprawdzie po raz kolejny wzrosła, jednak dynamika tego wzrostu w ostatnich latach uległa osłabieniu — w roku 2011 zorganizowano 9856 ekip, w 2012 — 10 681, w 2013 — 12 125, a w roku 2014 — 12 579. Organizując ekipy wyjazdowe, wykorzystywano między innymi autobusy do pobierania krwi zakupione w ramach programu zdrowotnego „Zapewnienie samowystarczalności Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie krwi, jej składników i produktów krwiopochodnych” (okres realizacji: lata 2009–2014) [17]. Odsetek donacji krwi pełnej pobieranych podczas ekip wyjazdowych wzrasta jednak powoli. I tak w roku 2014 wynosił on 26,55%, w 2013 — 26,20%, w 2012 — 25,11%, a w 2011 — 24,6%. Podobnie jak w latach poprzednich w roku 2014 głównym miejscem pobrań nadal pozostawały OT, w których wykonano 46,45%

wszystkich donacji krwi pełnej. Należy przy tym podkreślić, że w roku 2014 liczba OT nie uległa zmianie w porównaniu z rokiem poprzednim. Decy- dującą rolę odgrywają tu zapewne przyzwyczajenia krwiodawców, oddających do tej pory krew w OT.

Jednak obowiązujące obecnie wysokie standardy uzyskiwania składników krwi do celów klinicznych wymagają zwiększania centralizacji działań służby krwi, co nie sprzyja funkcjonowaniu małych od- działów terenowych.

Zautomatyzowane metody donacji (afereza) w Polsce są nadal stosowane w stosunkowo nie- wielkim zakresie. W roku 2014 metodę aferezy wykorzystywano przede wszystkim w celu pobierania KKP i metodą tą otrzymano 37,5% opakowań KKP, podczas gdy w roku 2013 odsetek ten wyniósł 38,6%, w 2012 — 40,58%, a w 2011 — 41,46%, co świadczy o utrzymywaniu się tendencji spadkowej.

Jak już wspomniano, wzrasta jednocześnie częstość stosowania metody aferezy do pobierania osocza.

Inne składniki krwi, to jest KKCz i koncentrat granulocytarny, pobierano metodą aferezy nadal tylko sporadycznie.

Obserwowane okresowo braki krwi i jej skład- ników do użytku klinicznego mogą być w pewnym stopniu spowodowane brakiem szybkiej wymiany danych pomiędzy jednostkami służby krwi na temat stanu zapasów magazynowych i dostępności krwio- dawców. Prawidłowy nadzór nad gospodarką krwią i bezpieczeństwem jej stosowania utrudnia również obserwowane dość często zjawisko bezpośrednie- go zaopatrywania się przez podmioty lecznicze w składniki krwi jednocześnie w różnych centrach krwiodawstwa, podczas gdy za ich zaopatrzenie odpowiedzialna jest jednostka właściwa terenowo.

Na zapotrzebowanie na składniki krwi niewąt- pliwie wpływa ich racjonalne i zgodne ze wskazaniami stosowanie. Decyzja o transfuzji zależy jednak od wielu czynników — zarówno od indy- widualnych uwarunkowań klinicznych, jak i od subiektywnej oceny lekarza; nie bez znaczenia są również czynniki ekonomiczne.

W roku 2014 wydano do celów klinicznych 29,3 j. KKCz w przeliczeniu na 1000 mieszkańców (w roku 2013 — 29,4 j., w 2012 — 28,9 j., a w 2011

— około 28,7 j.) [5, 6]. Po kilkuletnim okresie wzrostu zapotrzebowania (w roku 2005 wskaźnik ten wynosił 23,7) różnice obserwowane w kolejnych latach są więc obecnie niewielkie. Nadal zużycie KKCz jest wyraźnie mniejsze niż w niektórych innych krajach europejskich — przykładowo, w roku 2011 wykorzystanie KKCz w 32 krajach Rady Euro- py wyniosło średnio 37 j./1000 mieszkańców [18].

Liczba jednostek FFP wydawanych do celów klinicznych po raz kolejny uległa zmniejszeniu w porównaniu z latami poprzedzającymi i wynosiła 316 164 j. (w latach 2013, 2012 i 2011 odpowiednio 346 554 j., 361 596 j. i 377 808 j.). Stosunek liczby wydanych jednostek KKCz do FFP wynosił natomiast w roku 2014 w przybliżeniu 3,31 (w 2013

— 3,12, w 2012 — 3,05, a w 2011 — 2,90). Suma- rycznie obserwacje te mogą wskazywać na postę- pujący spadek częstości stosowania FFP. Wskaźnik KKCz/FFP o wyżej podanej wartości nadal jednak byłby wyższy niż w wielu innych krajach Europy [18].

Można zatem przypuszczać, że FFP stosuje się nadal nie zawsze zgodnie z bardzo obecnie ograni- czonymi wskazaniami [19].

Dodatkowe metody preparatyki (usuwanie leukocytów, napromieniowanie) mające na celu przede wszystkim zapobieganie powikłaniom poprzetoczeniowym stosowano znacznie częściej

(12)

w stosunku do KKP (33,95% UKKP, 3,45% NKKP i 55,28% NUKKP) niż KKCz (14,93% UKKCz, 0,17%

NKKCz i 6,35% NUKKCz). W przypadku KKCz po- zyskanie składnika ubogoleukocytarnego wymaga jednak dodatkowej filtracji, natomiast w przypadku KKP eliminacja leukocytów następuje nieraz już na etapie pobierania koncentratu od dawcy (afereza).

Również niektóre zautomatyzowane metody uzyskiwania KKP z kożuszka leukocytarno-płytkowego umożliwiają jednoczesną eliminację leukocytów.

Koszty takiej preparatyki są jednak nadal wyższe niż przygotowanie zlewanych KKP metodami manualnymi. Należy przy tym podkreślić potrzebę standaryzacji metod otrzymywania składników krwi ze względu na konieczność zachowania wysokich parametrów jakości.

Na podstawie danych z tabeli 8 można zauwa- żyć, że większość RCKiK otrzymuje wyłącznie albo prawie wyłącznie ubogoleukocytarne koncentraty krwinek płytkowych. Odpowiada to obecnym ten- dencjom w wielu krajach, jakkolwiek zasadność i skutki powszechnego stosowania eliminacji leuko- cytów pozostają przedmiotem dyskusji [20–24]. Jak już wspomniano, największy odsetek (ponad 55%) KKP poddano jednocześnie eliminacji leukocytów i napromieniowaniu, natomiast samo napromieniowanie stosowano sporadycznie (ok. 3% KKP).

Po przeanalizowaniu danych dotyczących procesu inaktywacji osocza w centrach krwiodawstwa i krwiolecznictwa stwierdzono, że większość RCKiK nie wykorzystuje zainstalowanych ilumina- torów (w większości centrów jest to system Mirasol

— 27 iluminatorów, tylko w 3 RCKiK zastosowano system Theraflex w celu inaktywacji biologicznych czynników chorobotwórczych w osoczu), co wynika w dużej mierze z braku zamówień na inaktywowane osocze i KKP. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy może być niedostateczna wiedza personelu medycznego z zakresu stosowania inaktywowanych składników krwi. Uzasadniałoby to potrzebę zorganizowania dodatkowych szkoleń, dotyczących samego procesu inaktywacji czynników chorobo- twórczych w składnikach krwi, profilu bezpieczeń- stwa inaktywowanego osocza i inaktywowanych KKP oraz warunków ich przechowywania.

Wnioski

W niniejszym opracowaniu przedstawiono podstawowe aspekty działalności polskiej służby krwi w roku 2014, a także wybrane tendencje zmian obserwowane w kolejnych latach. Poczynio- ne obserwacje mogą służyć jako punkt wyjścia do analizy zagadnień związanych z funkcjonowaniem

jednostek organizacyjnych polskiej służby krwi, porównania doświadczeń oraz oceny stosowanych metod działania w celu wypracowania optymalnych rozwiązań na przyszłość. Podobne przeglądy danych dotyczących donacji krwi i jej składników dokonywane są systematycznie w innych krajach, między innymi w USA [25–27].

Aktualne problemy krwiodawstwa i krwiolecznictwa

W wielu krajach obserwuje się obecnie bardzo niepokojące zjawiska dotyczące malejącej liczby krwiodawców przy jednoczesnym starzeniu się społeczeństw i wzrastającym zapotrzebowaniu na krew i jej składniki [13, 25, 28–31]. Przykładowo, w USA w roku 2008 krew oddawało 5,4% populacji w wieku od 16 do 64 lat, a w roku 2011 wskaźnik ten wynosił już tylko 4,5% [25–26]. Dla porównania, w Polsce liczba osób oddających krew stanowiła w roku 2014 około 2,25% ludności w przedziale wiekowym 18–65 lat (w roku 2013 — 2,27%) [5–6].

W USA prognozuje się ponadto, że po wyżu z lat 50. XX wieku w najbliższym czasie nastąpi niż demograficzny, który w istotny sposób dotknie krwiodawstwo [32]. Grupa wiekowa seniorów podwoi się do 2031 roku i będzie stanowiła 20%

populacji społeczeństwa amerykańskiego. Wykaza- no przy tym, że osoby w wieku 70–80 lat wykazują 8-krotnie większe zużycie krwi niż osoby w przedziale wiekowym 20–40 lat [33].

W krajach należących do Rady Europy średni wskaźnik liczby krwiodawców w przeliczeniu na 1000 mieszkańców obniżył się w latach 2008–2011 z 29,0 do 25,0 [18]. W Polsce w roku 2014 analogicz- na wartość wynosiła 15,34 (w roku 2011 — ok. 15,9).

W ocenie brytyjskiego National Health Service liczba nowych krwiodawców w ostatniej dekadzie, to jest w latach 2004/2005–2014/2015 zmniejszyła się o 40% [34]. Prognozowana dynamika popula- cyjna w połączeniu z obecną praktyką przetaczania krwi może oznaczać, że popyt na składniki krwi będzie rósł szybciej niż w ubiegłych latach.

W badaniach przeprowadzonych na wschod- nich obszarach Niemiec wykazano, że w bardzo nieodległej przyszłości, bo już w 2020 roku, można się spodziewać niedoboru podaży krwi dochodzą- cego aż do 47% jako następstwa starzenia się populacji i przewidywanego wzrostu zapotrzebowania na krew o 25%. Przyjmując stabilność obecnych współczynników demograficznych, można założyć, że do 2030 roku w cała Europa stanie w obliczu tego problemu. W opisanej sytuacji w celu zachowania wystarczającej podaży krwi rysuje się konieczność

(13)

zwiększenia liczby donacji, a zarazem wielodyscy- plinarnego podejścia zmierzającego do ograniczenia liczby transfuzji [30]. Jeżeli sytuacja demograficzna nie ulegnie poprawie, konieczne może być podjęcie niestandardowych działań, takich jak rewizja polityki dyskwalifikacji krwiodawców czy wprowadzenie importu krwi z innych krajów.

W tej sytuacji szczególnego znaczenia nabiera dbałość o zdrowie i zdolność do oddawania krwi wśród już istniejącej puli krwiodawców. Jedną ze stosowanych w tym celu metod jest eliminowanie niedoborów żelaza występujących u wielokrotnych dawców tak, aby ograniczyć wspomnianą już znaczną liczbę dyskwalifikacji spowodowaną obniżonym stężeniem hemoglobiny [35, 36]. Słu- żyć temu mają programy suplementacji dawców preparatami żelaza, funkcjonujące już w niektórych krajach. Również i w naszym kraju przeprowadzono badanie nad niedokrwistością i profilaktyką niedo- krwistości w populacji krwiodawców województwa dolnośląskiego. W wyniku półrocznej suplementacji żelazem u osób tych nastąpiła poprawa wskaźni- ków gospodarki żelaza w ustroju przy stosunkowo dobrej tolerancji leczenia [37]. Należy jednak mieć na uwadze, że część dawców z uwagi na mniej lub bardziej nasilone objawy niepożądane związane ze stosowaniem doustnych preparatów żelaza może zrezygnować z suplementacji [38]. Innym niestandardowym podejściem mającym na celu zwiększenie liczby dawców są donacje krwi od chorych na hemochromatozę, u których upust krwi stanowi zasadniczy element postępowania terapeu- tycznego. Uznając, że osoby chore na wrodzoną hemochromatozę będą stanowić bezpieczne źródło krwi do transfuzji, amerykańska Food and Drug Ad- ministration wydała już w 2001 roku odpowiednie wytyczne centrom krwiodawstwa umożliwiające rozpoczęcie przygotowań do pobierania krwi od tej grupy krwiodawców [39].

Nadal bardzo duże znaczenie w utrzymaniu liczby krwiodawców na bezpiecznym poziomie ma popularyzacja oddawania krwi, zwłaszcza wśród młodzieży. W ramach programu polityki zdrowot- nej „Zapewnienie samowystarczalności Rzeczy- pospolitej Polskiej w krew i jej składniki na lata 2015–2020” w kraju podejmowane są działania propagujące honorowe krwiodawstwo przy użyciu różnorodnych środków komunikacji społecznej.

Podziękowanie

Autorzy składają podziękowanie Narodowe- mu Centrum Krwi oraz Regionalnym Centrom

Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa za udostępnienie danych wykorzystanych w niniejszej pracy i pomoc w ich opracowaniu.

Piśmiennictwo

1. Ustawa dnia 22 sierpnia 1997 r. o publicznej służbie krwi (Dz.U.

Nr 106, poz. 681 z późn. zm.).

2. WHO Expert Group. Expert Consensus Statement on achiev- ing self-sufficiency in safe blood and blood products, based on voluntary non-remunerated blood donation (VNRBD). Vox Sang.

2012; 103: 337–342.

3. World Health Organization. Towards Self-Sufficiency in Safe Blood and Blood Products based on Voluntary Non-Remunerated Donation. Global Status 2013.

4. Główny Urząd Statystyczny, Komitet Redakcyjny. Rocznik demograficzny 2012.

7. Stramer S.L., Hollinger F.B., Katz M.L. i wsp. Emerging infectious disease agents and their potential threat to transfusion safety. Transfusion 2009; 49 (supl.): 1S–29S.

8. Alter H.J., Stramer S.L., Dodd R.Y. Emerging infectious diseases that threaten the blood supply. Semin. Hematol. 2007; 44: 32–41.

9. Rabel P.O., Planitzer C.B., Farcet M.R. i wsp. Increasing West Nile virus antibody titres in central European plasma donors from 2006 to 2010. Eurosurveillance 2011; 16.

10. Kamp C., Heiden M., Hensler O., Seitz R. Management of blood supplies during an influenza pandemic. Transfusion 2010; 50:

231–239.

11. European Centre for Disease Prevention and Control, Stock- holm, 2014. Risk of transmission of Ebola virus via donated blood and other substances of human origin in the EU. http://ecdc.

europa.eu/en/publications/Publications/ebola-risk-transmission- -via-donated-blood-substances-human-origin-october-2014.pdf.

[online]; data pobrania: 19.11.2015.

12. European Directorate for the Quality of Medicines and HealthCare (EDQM). Guide to the preparation, use and quality assurance of blood components: recommendation No. R (95) 15, wyd. 18, 2015.

13. Simon T.L. Where have all the donors gone? A personal reflec- tion on the crisis in America’s volunteer blood program. Trans- fusion 2003; 43: 273–279.

14. Popovsky M.A. Understanding the donor can correct the nation’s blood imbalance. Transfusion 2006; 46: 501–502.

15. Gilcher R.O. It’s time to end RBC shortages. Transfusion 2003;

43: 1695–1705.

16. Schreiber G.B., Schlumpf K.S., Glynn S.A. i wsp. Convenience, the bane of our existence, and other barriers to donating. Trans- fusion 2006; 46: 545–553.

17. Program zdrowotny. „Zapewnienie samowystarczalności Rzeczy- pospolitej Polskiej w zakresie krwi, jej składników i produktów krwiopochodnych”. http://www2.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struk- tura/docs/program_nck_samowystar_05082010.pdf. [online];

data pobrania: 28.11.2014.

18. Pogłód R., Rosiek A., Grabarczyk P., Łętowska M. Charaktery- styka podstawowych wskaźników dotyczących krwiodawstwa i krwiolecznictwa w Europie — aktualne wyzwania i działania.

J. Transf. Med. 2015; 8: 60–77.