STEFAN ALEXANDROWICZ
Zespolg globotrunkan w turonie okolic Krakowa
"l'RESc: WBt<:P - Wystf"powanie ~6w gIobotrwikan - Char_rystyka zespo- 1.6w _ . Opis gatunk6w - Warta6c stratygraflcznaglobotrunkan ~ Uwagi porowc
nawcze - Literatura cytowana
WSTPJP
Opisujllc w r. 1954 wyksztalcenie facjalne osad6w turonu okolic Xrakowa (1)* zwr6Cilem uwagEl na wystllpowanie wwapieniach i zlepien-
~ach turoflskich licznych globotrunkan. Przekroje tych otwornlc wldoczne
~ CZElsto w szlifach mikroskopowych i na· naszlifowanych powierzchniach .skal. Po zebraniu wlElkszej ilose! materiaru. mozna bylo przystljpic do
~pracowania faUllY globotrunkan krakowskiego turonu i okreslenia war- io§e! stratygraficznej etaj fauny.
Opracowane pr6bki pochodzll gl6wnie zodkrywek juz uprzednio -opisanyeh (S. Alexandrowlcz, 1); opisy nowych stanowlsk turonu, znale- .zionych latem 1954 roku, z ktOrych omaczone zostaly globotrunkany, po- .dajE: poniZej w skr6cie.
Osady turonu najblizszych okolic Krakowa Sll wyksztalcone jako zle- pience,. wapienie piaszczyste, wapienie Z otoczakiuni kwarcu lub zbite wapienie z malll domieszkll materialu detrytycznego. Wszystkie wymie- mone rodzaje skal turoiiskich odznaczajll siEl stosunkowo dUZII zwlElzloscill,
~ w znacznym stopniu utrudnia a niekiedy uniemozliwia badania nad nlikrofaunll. Po przeszlamowaniu zlepieiic6w i wapieni turoiiskich pozo- .stajll zazwyczaj jedynie ikalcytowe w16~a inoceram6w, z!;by ryb oraz
. :nieliczne aglutynujllce otwornice naleZljce przewa2mie do rodzaju Ata:ro-
:phragmium lub Arenobulimina. Nie udalo siEl natomiast. wypreparowac .cIenkoskorupowych otwornic wapiennych, kt6rych obecnosc zostala .stwierdzona w szlifach mikroskopowych.
Metod!; oznaczania gatunkowego globotrtll).kan na podstawle samych przekroj6w stosowali m. i. J. Lapparent (20) i H. Bolli (2). Inn! autorzy,
•. Licwy kU1"sywq w ns.wfasach odsylaj~ do spisu llteratury na koficu artykuJu.
STEFAN ALEXANDROWrCZ
opisujllc wypreparowane okazy globotrunkan, podav.rali r6wniez rysunki.
i opisy l>rzekrDj6w tyCh form. DZiE:ki temu wiE:kszooc gatunk6w globotrun- kan mama oor6Zni~ na pDdstawie samych prze'kroj6w widoC7lllych w szli- fach mikroskoPDwych, szczeg6lnie wtedy, gdy dyspDnuje siE: duZym ma- terialem i odpowiednio roriellltowanymi przeicrojami.
OpracDwa'nie fauny glDbotrunkan jest wstElpnym kr~kiem do szer-' szego oprlM!owania fauny krakowskiego turonu i do sprecyzowania zn.a- czenia stratygraficznego tej fauny.
PragIlEl pooziilkowac prof. dr M. KsiljZkiewiezowi za cenne wskazbw- ki i udostE:pnienie mi rElkopisu pracy 0 Bachowicach (19), dr. J. Maleckie-·
mu i mgr. GradziDskiemu --, za wskazanie nowych OOkrywek'turonu, mgr. St. Bukowemu - za udzielenie mi szlif6w mikroskopowych z wa-:- pieni turDilskich z TrDjanowlc i Januszowic, mgr. St. Gerochowi i mgr"
. K. F.lirkenmajerowi - Za uwagi i dyskusjEl.
WYSTFlPQWANlE ZESI.'OWW GLOBO'l1RUNKAN (p. tab!. I)
W osadach turonu okolic Krakowa globotrunkany SIj bardzo rozpow- szechnione, ilosc !ch jednak i sldad zespol6w w poszczeg61nych odkryw- kach wykazujll do§c znaczne r6Znice.
Najliczniej SIj one reprezentowane w wapieniach' facji otwornicowej i inoceramo'IVo-otwornicowej, znacznie rzadziej spotyka siEl je w wapie- , niach inoceramowych (facja inoceramowa) i w wapieniach piaszczystych.
We ws,zystKichDdmianach skaf turoDs.kic:h' globotrunkanDm towa- rzyszlI inne otwornicec W wapieniach· piaszczystych niezbyt licznie wyst<:- pulll robulusy, globigeriny, otwornice aglutynujllce (tekstularie,. areno- buliminy), a takZe oligQsteginy. VI zbitych wapieniach obok globotrunkan bardzo licznie wyst~pujll glDbigeriny, duzo jest r6wniei: giimbelin i ro-, bulus6w; oligosteginy wystElPujll miejscami mil$owo (facja otwornic!>wo- oligosteginowa). '
Bonarka (fig. 1, punkt 1)
1 - (1, str. 364, fig. 2, odkrywka I) 1
Osady pierwszej transgresji turDllskiej odsloniElte Sll w pd.-wschod-·
niej cz~ci starego kamieni<ilomu. SII to wapienie piaszczyste, facji ino-·
ceramowD-otwornicowej piaszczystej; otwomice SIj CZElsto polamane i zle.
zachowane. .
1 W nawiasaeh podano numery odJaoywe!r,' kt6'1'ych doldadny opis zamle""ezon~
jest w pracy autora pt. "Turon pohldnlowej c~1 Wyt;yny Krakowskiej" (1).
GLOBOTRUNiKANY W TURONIE OKOLIC KRAKOWA
Globotrtl.ncana marginata (Reliss) . G!obotroncana cf. ventricosa White G!obotruncana cf. turonica Brotzen 2 - (1, str. 364, fig. 3, Qdkrywk~ II)
Osady drugiej transgresji turonskiej odslaniajll si~ w :(>d.-zachod- niej CZllBci starego kamieniolomu. W dole SIl to wapienie z licznymi oto- . czakami kwarcu i zlepience, ku g6rze przechodzll one stopniowo w wa-
• Czo:sto§t wyst<:POwania poszczegolnych form podano zostala wEdlug symbol!
za<tosowanych przez M. G1aessnera (16): R.(= rare) - rzadkie; F (= few) - niezbyt liczne; C (= common) - liczne.
Michalowi e XrzeszowiCB
5
Fig. 1
Mapka rozmieszczenia odkrywek cytowanycb w tek§cie
1 - Bonari<a, 2 - Wola DuclHloka, 3 - Skaly Tward<>WSk1ego, 4 - Pychowice, 5 - Ohmielnice, 6 - Kostrz., 7 --, Tyniec, 8 - Sciejowioe, 9 - MydlnlkJ, 10 - Za- bierzOw, H - Siediec-Zbik, U - Dollna BoleooowiClka, 13 - Ujaro-Gac.ki, 14 _ .
Bialy Ko§cl61, 15 - T.rojanowice, 16 - JanV.fJZlC?wioe
44 STEFAN ALEXANDROWICZ
pienie z rzadkimi otoczakami kwarcu. Facj a jest w
d~le
otwornicowo- piaszczysta, w gornej cz!;sci przechodzi w otwornicowo-oligosteginowq.Otwornice Sq liczne i na ogol dobrze zachowane.
Globotruncana marginata (Reuss) . C
Globotruncana lapparenti lapparenti Bolli . F Globotruncana lapparenti bul!oides Vogler . F Globotruncana lapparenti cf. tricarinata (Quereau) R Wola Duchacka - nowe stanowisko turonu (fig. 1, punkt 2)
W odleglosci okolo 500 m. na pd.-zach6d od starego kamieniolomu na Bonarce, w skarpie przydroine:j odslaniaj q si!; zlepience i wapienie
turonskie. .
3. - Na powierzchni abrazyjnej scinajqcej wapienie jurajskie lezy ok.:
·60
cm warstewka zlepienca, ktory ku g6rze przechodzi w wapien piasz- czysty z inoceramami (facja inoceramowo-otwornicowa, piaszczysta). Zna-.leziony tu zostal m. i. I noceramus labiatus Schloth.,. ktory wskazuj e, ze mamy tu do czynienia z osadem pierwazej transgresji turonskiej. W zle- piencu i wapieniu piaszczystym skorupki otwornic Sq CZ!;sto polamane i niezbyt dobrze zachowane.
Globotruncana marginata (Reuss)·. F
Globotruncana ventricosa White . F
4 - Opisana dolooturofi&ka ·warstwa sci!;ta jest powierzchruilj -abrazyjnlj, na kt6rej lezy 80 cm warstwa zbitego, bialawego wapienia z bardzo nie-.
licznq faunq (Conulus subrotundus Ag., Echinocorys sp.). Wyst!;puje. tu facja otwornicowo-oligosteginowa. Strop tego wapienia sci!;ty jest trzeci!j, najmlodszq powierzchniq abrazyjnq (przypuszczalnie jest to powierzchnia abrazyjna morza santonskiego). Polozenie omawianego wapienia i nie- liczne jezowce mogq swiadczyc, :i:e jest to osad drugiej transgresji turon- skiej.
Globotrunkan jest wi!;cej w g6rnej cz!;sci warstwy.
Globotruncana marginata (Reuss) . F
Globotruncana lapparenti lapparenti Bolli . F Na zachodniej sciance tej odkrywki (skarpy) moina obserwowac skosne scinanie osad6w turonskich przez powierzchnie abrazyjne. Na przestrzeni okolo 4 m miljzszosc warstwy dolno-turonskiej redukuje si!;
do zera i na wapienou jurajskim lezy wprost wapien gOrno-turoftski.
MiqZSZoSC tego g6rno.-turonskiego wapienia jest w tym miejscu tez zredu- kowana i wynosi okolo 40 cm,nieco dalej redukuje si!; jeszcze bardziej tak, ze g6rna powierzchnia (przypuszczalnie powierzchnia abrazyjna mo- rza santonskiego) dochodzi do wapienia jurajskiego scinajllc zupelnie osa-.
dy turonskie (fig. 2).
GLOBOTRUNKANY W TURONIE OKOLIC KRAKOWA 45
N
S-
Fig. 2
T Im -1-
Sk~ne .scinanie wapieni j.urajskich i osadOw tW'OD.skiC'h przez powierzchnie abrazyj- ne - Wola DuchaC'ka
J waplenie gorno-jurajskie; Tt osady pierwSoZej transgresji Jari'oD.skiej; T, osady d.rugiej transgres-j.t tuTonskiej j p piaski czwa.rtor~owe
Skaly Twardowskiego - nowe stanowisko turonu 3 (fig. 1, punkt 3)
5 - We wschodniej czo:sci wzgorza, przy ~cieZce nad lesnicz6wkOl, na sciE:tych powierzchniOl abrazyjn!! wapieniach jurajskich lez~ wapienie
_ Z otoczakami kwarcu i z tozrzuconymi z rzadka malymi konkrecjami fos- forytowymi. Fauna znaleziona w tych wapieniach (Conulus vulgaris Lam., Conulus subrotundus Ag., Inoceramus cf. cuvieri Sow.) wskazuje na mlod- sze ogniwo turonu (osadydrugiej transgresji turonskiejl. W szlifach mi- kroskopowych widal!, ze przewaza tu facja otwornicowo-oligosteginowa.
Globotruncana maTginata (Reuss) . F
GlobotTuncana lapparenti lapparenti-Bolli . F Globotruncana lapparenti cf. bulloides Vogler R Globotruncana lapparenti cf. tricarinata (Quereau) R Pychowice (fig. 1, punkt 4)
6 - (1, str. 366, odkrywka IV)
Osady drugiej transgresji turonskiej odsl{)nio:te S'l w pd.-wschod- niej czo:sci Wzgorza Pychowickiego. SOl to wapienie -facji inoceramoWQ- {)twornicowej 0 r6znym stopniu zapiaszczenia. Otwornice Slj dose dobrze zachowane.
3 Odkrywk~ tt: znalazl mgx R. Gradziti.ski.
Acta Geologfca PolonIca - -4
46 STEFAN ALEXANDROWICZ
Globotruncana marginata (Reuss) . F
Globotruncana lapparenti cf. lapparenti Bolli . R Globotruncana lapparenti cf. tricarinata (Quereau) R
Chmielnice (fig. 1, punkt 5) . 7 - (1, str. 367, odkrywka V)
Na wzg6rzu Chmielnice (w pd.~chodniej CZllsci wsi Pychowice). odsloni/lie SI! wapienie Z otoczakami kwarcu, Z faunll wskazujllcll na niZ- sze' ogni wo turonu (osady pierwszej transgresji turonskiej). W szllfach nukroskopowych widoczna jest najcz~ciej facja otwornicowo-inocera~
mowa, niekiedy doSe silnie piaszczysta. Otwornice SII niezbyt dobrze za- chowane.
Globotruncana marginata (Reuss) . Globotruncana ventricosa White . Globotruncana Cf. apenninica Renz Globotruncana cf. turonica Brotzen
Kostrze {fig. 1, p1mkt 6) 8 - (1, str. 372, odkrywka X)
F R R R
W rowie przy drodze O<Wonii:te byly' wapienie z bogaUj faurut wskazujllclI na wyzsze ogniwo turanu (osady drugiej transgresji turon- skiej). Do~uje tu facja inoceramowo-otwornicowa; nadajllcych sill dD oznaczenia prz~kroj6w globotrunkan jest malo,
Globotruncana marginata (Reuss) . R
Globotruncana lapparenti Iapparenti Bolli R Gloootruncana Iapparenti. cf. tri.carinata (Quereau) R
Tyniec-wid (fig. 1, punkt 7)
9 - (1, str. 369, fig. 5, 6, odkrywka IX)
Osady pierwszej transgresji turonskiej odslaniajll sill w kilku od- krywkach jako wapienie piaszczyste i wapienie inoceramDwe (masoWD wystwuje tu Inoceramus labiatus. Schloth.). Otwornic jest niewiele, ska- rupki ich SII cz~to }>IiIamane.
Globotruncana marginata (Reuss) . Globotruncana ventrico8a White . Globotruncana helvetica Bolli .
Globotrunoa~ cf. apenninica Renz
• ROw ten. jest obecnle zasypany.
R R R R
GLOBOTRUNKANY W TURONIE OKOUIC KRAKOWA ·47
10 - (1, str. 371, fig, 6, odkrywka IX)
Osady drugiej transgresji turonskiej 1ezlI W kilku odkrywkach na powierzchniach abrazyjnych tCinajllcych osady riiZszego ogniwa turonu, w jedIiym zat miejscu - wprost wapienie jurajskie. WyZBze ogniwo tu- ronu jest
tU
wyksztalcone w postaci wapieni piaszczystych (CZllsto z oto- czakami kwarcu) w facji otVo[ornicowej lub otwornicowo-inoceramowej.Skorupki ·otwornic.Sl\ d<>5C do'brze zachowane.
Globotruncana marginata (Reuss) . C
Globotruncana lapparenti lappaTenti Bolli . C Globotruncana lapparenti bulloides Vogler · R Globotruncana lapparenti cf. iTicarinata (Quereau) R
Globotruncana ventricosa White . R
Sciejowice (fig .. 1, punkt 8)
11 - (1, stI-. 372, fig. 10, odkrywka XI)
Wapienie piaszczyste z masowo wyst~pujllcymi Inoceramus cf. cu- vim Sow. (osady drugiej transgresji turoDskiej) odslamajll B~
vi
starych okopach na szczycie malego wzg6rza. Dominuje tu facja. inoceramowo- otwornicowa, przekroj6w globotrunkan jest do§~ duZo.Globotruncana marginata (Reuss) . F Globotruncana lapparenti lapparenti BoIl! . . F Globotruncana lapparenti cf. tricarinata (Quereau) R Mydlniki (fig. 1, punkt 9)
12-(1, str: 373, odkrywka XII)
Osady pierwSoZej transgresji turoruwej odslaniajll si~ ponad kamie- niolomem w Mydlnikach jako wapienie piaszczyste z otoczakami kwarcu i z duzl\ iloscill jezowc6w (Conulus eliipticus Zar.). W szlifach mikrosko-
.powych wida~, ze jest to facja otwornicowa oraz otwornicowo-inocera-
mowa piaszczysta. Skorupki otwornic Sl\ CZ'lsto polamane i niezbyt dobrze zachowane.
Globotrt<ncana marginata (Reuss) . F
. Globotruncana helvetica Bolli . R
Globotruncana cf. apenninica Renz R
Zabierz6w (fig. I, punkt 10)
13 - (1, str. 374, fig. 8, odkrywka VIII)
Osady pierwszej transgresji turonskiej wyksztalcone Sl\ ponad ka- niieniolomem w Zabierzowie jako zlepience. W szlifach mikroskopowych widac, Ze p.rzewaZa tu facja incceramowo-otworn.i.cowa piaszczysta. Sko- rupki otwomic Sl\ zwykle silnie polamane.
Globotruncana marginata (Reuss) R
48 STEFAN ALEXANDROWrCZ
14 - (1, str. 375, fig. 8, odkrywka XIII)
Osady drugi,ej transgresji turOllskiej ponad ·kamieniolomem w Za- blerzowie SlI teprezentowane przez zbite wapienie faeji otwornieowo-oli- gosteginowej. Skorupki otwornie sI! na og61 dobrze zaehowane.
Globotl"Uncana marginata (Reuss) .
GlobotTttneana !apparenti !apparent;· Bolli
Globotruncana lapparenti cf. triearinata (Quereau) Globot,-uneana venttieosa White .
Siedlee-Zbik (fig. 1, punkt 11) 15 - (1, str. 376, odkrywka XIV)
C F R R
W dwoch miejseaeh odslaniajl! si<l zbite wapienie (osady drugiej transgresji turonskiej) faeji otwornieowo-oligosteginowej z bardzo mal~
dOmieszkll materialu detrytyeznego. Przekrojow globotrunkan nadajllcych si<l do oznaezenia jest niewiele.
Globotruneana marginata (Reuss) . F
Globotruneana lapparenti lapparenti Bolli R
Dolina Boleehowicka -nowe stanowisko turonu (fig. 1, punkt 12) 16 - W malym lewobrzemym wllwozie w g6rnej eZ<lsci Doliny Boleeho- wiekiejszeroka (ak. 1/2-metrawa) szezelina w skalistym wapieniu juraj- skim jest wypelniona turonskim wapieniem 'marglistyrn z otoezakami kwarcu. Na podstawie znalezionej fauny nie udalo si<: rozstrzygnl!c, ezy jest to osad pierwszej, ezy drugiej transgresji turonskiej. Skorupki otwor- nie SI! zwykle siInie polamane i trudne do oznaezenia.
Globotruneana marginata (Reuss) . R
Ujazd-Gaeki' - nowe stanowisko turonu (fig. 1, punkt 13)
17 - W skarpie drogi prowadzl!eej z Ujazdu do Gaeek odslaniajl! si<l wa- pienie z otoezakami kwareu. Fauna jest tu bardzo uboga (Inoceramus cf.
cuvieri Sow., Conulu8 cf. subrotundus Ag.); wskazuje ona na wyzsze ogniwo turonu (osady drugiej transgresji turonskiej). W szlifaeh mikro- skopowyeh widac, ze przewaza tu faeja otwornieowo-oligosteginowa.
Globotruneana ~rginata (Reuss) . F
. Globotruncana lapparentilapparenti Bolli R
Bia!y Ko§ci6l - nowe stanowisko turonu (fig. 1, punkt 14)
18 -
W
skarpie przydro:i:nej w pn.-wsehodnim krancu wsi Bialy Kosci61 odslaniaj'l si<: wapienie z otoezakami kwarcu, ktore ku gorze prz.echodzllI Odkryw~ w"DoUnie Bolechowickiej i w Ujezdzie wskazal mi dr J. ~alecki.
GLOBOTRUNKANY W TURONIE OKOr..rC KRAKOWA 49
. w zbite wapienie. Fauny jest niewiele (TeTebratula becksi Roem., Conulus subrotundus Ag.); wskazuje ona na wyzsze ogniwo turonu (osady drugieJ transgresji turoiiskiej). W szlifach mikroskopowych widac, ze. przewaza tu facja otwornicowo-oligosteginowa i otwornicowo-inoceramowa. Sko- rupki o.twornic S'l na og61 dobrze zachowane.
Globotruncana marginata (Reuss) ..
Globotruncana lapparenti bulloides Vogler Globotruncana lapparenti lapparenti Bolli .
Globotruncana lapparenti cf. tricarinata (Quereau) Globotruncana ventricosa White .
Trojanowice 8 (fig. 1, punk,t 15)
C F R R R
Profil utwor6w turoilskich odsmniajlicych siE: w kilku odkrywkach na lewym ,brzegu rreki Prlidnika opisany zostal przezSt. Bukowego (6).
19 - Osady pierwszej transgresji turoiiskiej S'i tu reprezentowane przez wapienie 'z otoczakami kwarcu, w ktorych znaleziony zostal Inoceramus labiatus Schloth. W szlifach mikroskopowych widal!, ze przewaza tu facja otwornicowo-inoceramowa. Skorupki otwornic SIi na og61 fie zachowane.
Globotruncana marginata (Reuss) . R
20 - Osady drugiej transgresji turoiiskiej wyksztalcone S'i w Troiano- wicach pod postacili wapieni z otoczakami kwarcu, wapieni pelitycznych i wapieni inoceramowych. Naj·bogatsza fauna otwornic wystElPuje w wa- pieniach pelityc;<I).ych facii otwornicowo-oligosteginowe{
Globotruncana marginata (Reuss).. F
. Globotruncana lapparenti bulloides Vogler . R Januszowice (fig. 1, punkt 16)
Nieco dalej na p61noc od Trojanowic, na lewym brzegu doliny Prlid- nika, odslania siE: r6wniei profil utwor6w turonskich. Szczeg610wy opis tego profilu podal St. Bukowy (6). Litologicznie i facjalnie pJ;ofile w J a- nuszowicach i w Troj.anowicach d~brze sobie odpowiadaJIl.
21 - W wapieniach Z otoczakami kwarcu reprezentuj'lCych osady pierw- szej transgresji turoiiskiej, przekroj6w globotrunkan, nadajlicych sill. do.
oznaczenia, jest stosunkowo niewiele.
Globotruncana marginata (Reuss) . R
Globotruncana cf. helvetica Bolli . R 22 - . W osadach drugiej ttansgresji turoiiskiej przewa:l:a facja otwornico- wo-oligosteginowa i otwornicowo-inoceramowa. J edynie w g6rnej czEiSci profilu wyst<:pujll wapienie inoceramowe (facia inoceramowa). Najwillcej
• Otwornice z Trojanowic i Januszowi<: omaczone zostaly ze sz1i16w mikrosko ..
powych· udzlelonych ml przez mgra st.· Bukowego.
50 STEFAN ALEXANDROWICZ
globotrunkan zostalo znalezionych w wapieniach peJitycznych facji otwor- nicowo-oJigosteginowej. .
Globotroncana maTginata (ReUSS) • F
Globotruncana lappaTenti buUoides 'Vogler R Globotruncana lappaTenti cf. lappaTenti Bolli . R
CHARAKTERYSTYKA ZESPOWW
W wapieruach i zlepiencach turonskich okolic Krakowa mozna wy- r6mi/: dwa charakterystyczne zespoly globotrunkan. Na podstawie prze- kroj6w widocznych w szlifach mIkrosltopowych udalo si~ oznaczyc 8 ga- tunk6w (i podgafunkow) tych otwomic. S'I to:
Globotruncana. lappaTenti lappaTEmti Bolli Globotruncona lappaTenti ·buUoides Vogler
Globotruncana lapparenti cf. tricarinata (Quereau) Globotruncana 7MTginata· (Re1l\SS)
Globotruncana ventricosa White Globotruncana helvetica Bolli Globotruncana cf. apenninica Renz Globotruncana cf. turonica Brotzen
Najcz~sciej spotykanym gatunkiem jest Globotruncana 7MTginat<!
(ReuSs). Wyst~puje ona licznie, a w niekt6rych odkrywkach nawet ma- sowo, zar6wno w osadach pierwszej jak i drugiej transgresji turonskiej.
W wyZszym ogniwie turonu (osady drugiej transgresji turonskiej), wy- st/:puje ona w wi~kszej iIooci osobDik6w, niZ W osadach poziomu ITIOce- Tamus labiatus.
DoSc cz~sto spotylJta si~ r6wnied: Globotruncana lappaTenti lappaTenti Bolli, wyst~uj'lc'l W okolicach Krakowa jedynie w osadach drugiej trans- gresji turonskiej 7. pozostale gatunki spotykane SIl rzadko i zwykle tyl- ko w niekt6rych odkrywkach.
WSr6d oznaczonych globotrunkan wYl'omic moma takie, kt6re zna- lezione zostaly tyl\ko w osadach pierwszej transgresji turonskiej (najwyz- sza
cz'lsc
cenomanu i poziom InoceTamus l4biatus). S'I to globotrunkany jednolistewkowe:Globotruncana helvetica Bolli Globotruncana cf. apenninica Renz GlobotTuncana cf. tuTonica Brotzen
W szlifach rnikroskopowych towarzyszy im zawsze GlobotTuncana marginata (RetJss), a niekiedy ta!k.Ze GlobotTuncana ventric08a White.
, Zar6wno GlobofTuncana maTginata (ReuS8) lak i GlobotTuncana lappar."t, JappaTent> Boil! wysilllPuj" w okollcach Krakowa .ownle:i: W osadach senonu.
Tabliea t
'W~powanie globotrunkan w poszezeg6Jnyeh odkrywkach turoDU okolie Krakowa
----~--~--~~ .. ---.---~---~---~--~---Osady pferwszej transgresji turoDskiej? Osady drugiej transiresji turons1dej
~--.-~~~~~~~~~~~~~~---I-~-I·----~~~~~--~~~~~~~~~~~~~~--,,--------~---I
~
'DlQI I QI ~ ~ i
:clQI~]
j
8~ ~ ~ i i ~ ~ ~ ~,
8~ ~ ~ ~ . ~ i gs;
Q
]~
p~
]g
0 .!!l~ ~
Q . r;~
GI~ ~
'2_ u~ ~ g ~ .: ~
~ ~ ' i;§ ~ ~
::io SB ~ .to ~ . ~ i -a N ~ .. iu:QI
.&1 ....~ ~ a i 1:
~
CJ {;::a
Nl:t
.!gj:I~ ~
El:~~ t: ~ ~ ~
N V4S
lQ.~ ~
:& ....-(~:f_~-l_'-~_!=:=~-~_)="=-~::_"-'_M=~=I===::=~~-::II==~+~-~I~==~_4J_~_~_d_+I_~~cl.~~ ____ ~ _______ ~
~~gt!~pa~ti
bulloidea .. 1 _ _1__ +
cf I . " . '+ ,
l ,I
Gt
lappa~"
lappanmtiI + + ~1-:;-7 * ~7 -, ---,.-
--I - cf-+-,
~lli I j
I---...
---t ... - - - - ~----·f---...
---1-I---~--~---·J--+---I---GL marg(Mta (Rss) I
+ +
I+
I I I I __* + __ + __ ) __ +_
I* __ + ___ *_ + + * + _+ __
1 _ _*
GL ventricola White - ; ;
~
I I-·-1-- -
, ! I I 1 I II----I---I-I·--I~l--- j--I-
:=~:nz ---~--- ·~---~-f---,---et---ll---
_ _~_i__ --1-- ---,--!-- ~
1---1.--- - - - -
----1----1---- ---
- - - 1 - - - - 1 1 - - - 1 - - - ----j---.--- ----
al. turonica Brotz. cf cf
I I I l I I !
etI
rB
A
• - Uema
+ -
dQAC Uema I - rzadka cl - oznaezeDie niepewneGWBOTRUNKANY W TURONIE OKOLIC KRAKOWA 51
Wymieilione 5 gatunk6w stanowiq zesp6l: chara!kterystyczny dla iliz- szego ogniwa turonu w okolicach Krakowa (tab!. 1). Iloociowo jest to ze- sp6l: na og6l: ubogi; obok glabotrunkan wyst~pujq tu liczilie globigeriny, robulusy oraz otwornice aglutynujqce, nalezqce najczllsciej do rodziny Textularidae.
Najl.lboZsze dolno-turonskie zespoly globotrunkan spotyka sill w wa- pieniach inoceramawych (facja inoceramowa). W szlifach mikroskopowych moma tu czasem znaleZc zaledwie jeden lub dwa przekroje, naleZqce naj- cZllsciej do gatunku Globotruncana marginata· (Reuss). .
Znaczilie bogatszy iloiiciowo zesp61 wysto:puje w osadach drugiej transgresji turonskiej (wyzsza cZllsC poziomu Inoceramus lamarcki i iliz- sza czo:Sc poziomu Scaphites geinitzi). Obok bardzo licznej Globotruncana marginata (Reuss) pojawiajq sill charakterystyczne, dwulistewkowe formy z grupy Globotruncana lapparenti· a mianowicie:
Globotruncana .lapparenti lapparenti Bolli Globotruncana lapparenti bulloides Vogler
Globotruncana lapParenti cf. tricarinata (Quereau)
W iliekt6rych szlifach towarzyszy. im Globotruncana ventricosa White. Ilosciowo globotrunl<any grajq tu duz!! rolll, szczeg6lnie w facji otworilicowo-oligostegiriowej.
Innych otworilic jest rowniez znacznie willcej niZ w osadach pozioc mu Inoceramus labiatus. Sq to g16wilie formy planktoiliczne jak globige- riny i giimbeliny; znacznie rzadziej· spotyka sill robulusy i otwornice aglu- tynuj!!ce; masowo wystllPujq natomiast oligostegiriy.
Wydaje sill, ze opisane i przedstawione na tablicy1 zespoly globo- trunkan dobrze charakteryzujl! osady pierwszej i drugiej transgresji tu- ronskiej W okolicach Krakowa, tote:!: mogl! bye pomocne w okreSlailiu wieku Skal turonskich. Znaczeilie tej metody moze byc szczeg61ilie duZe
W tych miejscach, gdzie utwory turoflskie zachowaly sill jedyilie w szczqt- kach i gdzieilie udalo sill znaleic makrofauny. wystarczajl!cej do doklad- nego okreSlenia wieku. Mow tez 111 metodl! okreslae wiek luznych frag- ment6w skill turoflskich znalezionych w szczeliriach w wapieiliu jurajshlm lub tkwil!cycl). jako otof.!Zaki w zlepieficu podstawowym transgresji san- tofiskiej.
OPlS GATOOIKOW
Wostatilicli latach ukazalo sill wiele prac poswillconych globotrun.
ka.nom,jednoczesilie jednak pojawily sill ro7Jbie:!:nosci w pojllciu niekt6rych gatunk6w i podgatunk6w. Scisle zdefiriiowailie pojllcia kaZdego gatunku przez podanie synonim6w i kr6tkiego opisu stalo sill willC konieczne.
52 STEFAN ALEXANDROWICZ.
Opisy oznaczonych gatunk6w, zamieszczone w nrnle]SZe] publika- cji, majll na celupodanie jedynie zWi"zlej charakterystyki k..zdego gatun- kuf podstawy do wyr6znienia go. Synonimika podana dla k..zdego oina- czonego gatunku obejmuje jedynie w..zniejsze pozycje literatury, w szcze- g61no§ci te, kt6re podajll opis i rysunki danego gatunku, . odpowiadajllce najlepiej odpowiednim przekrojom; znalezionym w turonie okolic Kra- kowa.
Szczeg6lowe. opracowanie fauny globotrunkan krakowskiego turonu okazalo si" niemozliwe ze wzgl<:du na. trudno§ci w wypreparowywaniu okaz6w; wszystkie oznaczenia opierajll si" wylllcznie na przekrojach wi- docznyeh w szlifach mikroskopowyeh.
Globotruncana cf,. apenninica Renz (fig. 3)
1942. GLobotruncana apenninica Renz;' GaD:dolfi (14), s. 116, fig., 40; tabl. IX, fig. 3,.4;
tabl. IV, fig. 24-26,
~944. Globotruncana apenninica Renzj Bolli (2), s. 223, fig. 1 (1, 2); .tabl. LX, fig. 1.
1949. GlobolTuncana (Rolalipora) apennlnica Reoz; Momod (21), s. 578, fig. 3, Ilg .. 4- I'II; pI. lV, fig. 1 (a-I).
1%1. GZobot,uncona (RotaZipora) apennlnica Rem;. Noth (22), s: 75; tab!. 5, fig. 2.
FIg. 3
Globotruncana cf. appenninica Renz
A z Mydlnlk (osady · pierwszej transgresjl turonskie»; B z Tyn- ca O. w.) ·X ca. 80
Skorupl<a obustronnie wypuk!a. Stro- na p"pkowa. bardziej wypukla niz strona spiralna. Komory . na przekroju SI\ tr6j- 1!:lltne lub rombowe. J edna listo';wka za- znacza si" wyramie na wszystkich komo- rach.
OznaCzone okazy odpowiadaill dobrze fotografiom podanym przez Renza (25,26;
oraz opisom i rysunkom Bolliego, Momo- da' i innych, jednak stosunkowo mala liez..:.
ba dobrze zachowanych 'egiemplarzy nie pozwaIa na pewne oznaczenie tego gatun- ku. Nalezy r6wniez pocikre§lic, ze w szli- facb mikroskopowych Globotruncana apenninica moze bye· !atwo pomylona z podobnil do niej Globotruncana sigali Rei- cheI.
G/obotruncana 6£: apen1ii1iicaRenz wystllPuje w okolicach Krakowa rzadko, VI osadach piemszej transgresji tur0l1skiej (najwyzsza cz,,§c ce-
GLOBOTRUNKANY W TURONIE OKOLIC KRAKOWA 53' .
nomanu .. - dolny turon, poziom I'II,oceramus labiatus). Znaleziono jl!, w Tyncu, Mydlnikachi na wzgorzu. Chmielnice kolo Pychawic.
Globotruncana cf. tUTonica Brotzen (fig. 4)
1942. Rotalipora tuTOniCa. n. sp.; Brotzen (4). s. 3-2, fiig. 10.
1049. Globotruncana (Rotalipora) turonioo Brotz.; Reichel (24), s. 607; pI. XVI, fig. 5;
pI. XVI[, fig. 5.
1952. Globotruncana (Rotalipora) turonica Brotz.j Carbonnier (7), s, 117j pI. VI, fig. 3~
Skorupka dbustronnie wypukla, komory na przekrojumaj,\ ksztalt
zaakr~lony. Jedna listewk:a jest wyramie widoczna na wszystkich ko- marach.
W apracowanym materiale znalazlo si~ zaledwie kilka przekrojow adpowiadajljcych opisom· Bratzena, Bolliego i Carbonniera. Poniewaz za- den z wymienianych autarow nie padal rysunku przekroju tego gatunku, nie mo:i:na bylo dokladnie porownac przekrojow znalezionych form z for- mami opisanymipoprzednio. Z tego wzgl~du oznaczenia Globotruncana turonica z turopu o.kalic Krakowa nie uwazam za zupelnie pewne.
Znalezione przekroje SI! rowniez po- dobne do gatunku Globotruncana alpina apisanego przez Bolliego (2), Wedlug Rei- chela (24) Globotruncana turonica. Brotz.
1 Globotroncana alpina Bolli S'\ do sieble bardza podobne i przypuszczalnie naleZl!
do· tego samego gatunku.
Globotruncana cf. turonica Brotz. wy-.
st~puj '\ w akolicach Krakowa bardzo rzadko w osadach pierwszej transgresji turonskiej (najwyZsza czc:sc cenomanu - dolny turon, paziom InoceTamus labiatus).
Oznaczone przekroje poCh~ ~. BonarId . i ze wzgorza ·Chmielnice.
Fig. 4
GlobotruncQ,114 cf. turonica Brotzen
. Z osad6w pierwszej transgre- sji turoilsklej vU Chmielnlcach
X ca. 81>
Globotruncana helvetica Balli (fig. 5)
1944. Globotruncana heltletlea n. "p.; Bolll (2), s. 226, fig. 1 (9~12); t""l IX, fig. 6, 7 19ta. GlobotTuncana. helvellea BoUl; Cita (8), s. 11>4; tabL IV, fig. 1. .
1952. Globotru"""na heltletlea Bolli; Sig.1 (27), B. 31, fig. 32.
.54 STEFAN ALEXANDROWICZ
Spiralna strona skorupki jest zupelnie plaska, na stronie p~pkowej
ikomory Sl4 obwisle, silnie wypukle i kuliste. Listewka pojedyncza cz~sto
slabo widoczna umieszczona jest na styku plaskiej strony ·spiralnej z kuli-
s~ stron,! p~pkow,!.
Fig. 5
Globotruncana helvetica Bolli
A z Tyilca (osady pierwszej transgresji turoilsklej): B
z My'dHni'k (j. w.) X ca. 85
Oznaczone okazy dobrze odpowiada- j,! opisom i rysunkom podanym przez Bol- liego, Cita'~ i Sigala. W okolicach Kra- kowa gatunek ten wys~puje rzadko w osadach pierwszej transgresji turoiiskiej (najwyzsza cz~sc cenomanu - dolny tu~
ron, poziom lnoceramus labiatus). Ozna- czone przekroje pochodz,! z Tyiica, Mydl- nik i z J anuszowic.
Globotruncana marginata (Reuss) (fig. 6)
1925. GlobigeTina m4rginata Reuss; Frank. (12), s. 93: tabl. VIII, fliI; 16.
1928. GlobigeTina marginata· Reuss; Franke (13), . s. 192; tab!. xvrn, fig. 9.
1946. Globotruncana m4rginata (Reuss); Cushman (9), s. 150: pI. 62, fig. I, 2.
1962. Rotundina m4rginata (Rell'Ss): SublJotlna (28).
19fj5. Globotruncana marginata· (Re~s~j Ksi~kiewicz (19) .
.
Fig. 6
Globotrunoa;na marginata (,Re1lBS)
. A z Trojanowic (osady druglej transgreSiii turoilskiej); B z Bielego· Kooclala (j. w.); C z Blalego Kooclom {j. w.);
D z Chmielnlc (osady plel'W'Szej transgres.ji turonskiej) X ca. 85
GLOBOTRUNKANY W TURONIE OKOLiC KRAKOWA· 55
Komory na przekroju obustronnie zaokrllglone i wypukle, ogolny Js:sztalt skorupki jest dose zmienny. Mozua o'bserwowac szereg form przej- .sciowych od kr6tkich 0 komorach kulistych i p<:katych, do bardziej wydIu- .zonych (na przekrojach), 0 komorach nieco przyplaszczonych. Dwie listew- .ki boczne Slj zwykle wyraZnie widoczne. Na ostatniej komorze cz<:sto za- .nikajll one zupelnie lub SlI jedynie slabo widocznEi.Pas IIstewkowy roz-
nej szerokoSci.
W turonie krakowskim wyst<:pujll wszystkie odmiany gatunku Glo- botruncana marginata (Reuss), wyr6znione ostatnio przez M. 'KsiljZkiewi- cza (19); mi<:dzy poszczeg6lnymi odmianami istniejll stopniowe przejscia.
W okollcach Krakowa Globotruncana marginata (Reuss) jest najpo- .sp<illtszlj i najcz<:§ciej spotykanll globotrQnkanll. Wy8t<:puje ona IIcznie, .a miejscami nawet masowo we wszystkich odkrywkach, zar6wno w osa-
. dach pierwszej. jak i drugiej transgresji ~uroti.skiej:
Globotruncana ventricosa White (non Brotzen) (fig. 7)
l.946. GIobotTU1ICana "entrica.a While; CUshman (9). 8. 150; pl. 62, fie. a ..
1946. GIobatTU""""" bentricooa While; ClIa (8), 8. 162; lobI. IV, fig •. 9.
1949. Globatru""""" ventncoca Wblle; Marnod (21). s. 590, fig. 12.
1932. Glabotru""""" ventricoslJ White; Carbonnler (7). s. II6; pI. VI, fig. I.
Spiral:i:ta strona skorupki jest plaska lub prawie plaska, od strony p<:pkowej Jromory silnie wypukle i obwisle. Pas Ji- .stewkowy prosty <> romej szerokoSci.
Dwie
listewki boczne SlI wyrliZnie zaznaczone, aasem istnieje tendencja do zanikania .listewek na ostatnich komorach.
Oznaczone przekroje odpowiadajll .dobrze opisom i rysunkom podanym przez .cushmana, . Cita'<:, Momoda i Carbonnie-
ra,
ramI!
si<: na tomiast od form opisanych jako . Globotruncana ventricoBa Brotz.przez Brotzena, a p6zniej przez Subboti- .ne: (28).
W okolicach· Krakowa Globotruncana
'ventricosa White wyste:puje niezbyt CZ'l-
Fill. 7
GlobotTunca.n4 uentrico.a.
While
A z Tyilca (ooady pierwszej transgreejl turo6sklejl; B z ClJmIeln!c 0. w.) X ca 63
:sto zarowno w osadach pierwszej jak i drugiej transgresji turotiskiej . . Znaleziono jll na Bonarce, w Woli Duchackiej, ChmieJnikach i w Tyticu
'W osadach pierwszej transgresji turoti.skiej oraz w Tyilcu, Zabierzo"";"
j Bialym Kosciele W osadach drugiej transgresji turotiskiej.
56 STEFAN ALEXANDROWICZ
Gl,obotTuncana lappaTent; lapparenti Bolli (fig. 8, 9)
1944. Globotruncana Iapparent! Iapparent! nom. nov.; Boil! (2), s. ~O, fig. 1 (15-16);
tab!. lX, fig: ll.
1948. Globotruncana lapparen!! Iapparent! BoW; Cita (8), •. 166; tab!. IV, fig. 2- 1949. Globotruncano lapparenti lapparent; Bom; KsiljZkiew!cz (18), s. 322; pi. III,
fig. 1.
1951. Globotruncana lappaTenti Iapparenti Bolli; Noth (22), s. 76.
Ogolny zarys skorupki na przekroju jest prostok'ltny. Qbie strony' skorupki (spiralna i IXlpkowa) SIl plaskie i rownoleg~e 'lub prawie rownole-
g~e do siebie. Pas listewkowy prosty, zwykle tak szeroki jak eMa skorup- ka; na kilku przekrojacb zWo:Za si~ on znacznie na ostatniej komone (fig. 9). Dwie listewki bOczne widoczne SIl zwykle' na wszystkich komo- rach, czasem na ostatniej 'komorze S'l one slabiej zQznaczone.
C-3J]
BC:~G
Fig. 8
Globotruncana la.pparenti lapparenti 'Bolli
A ze Zbika (osady diug;ej !ransiresli turm'lsklej); B z Tvllc,a (j. w.); C ze Scie- jowic (j. w.) X ca. 85
Fig, 9
Globotrunca.na. Ia.pparenti lap- parent; B<>lli
Z osad6w drugiej transgresj!
turo!ls!dEd. z Ty6ea X ca. 85' ' Oznaczone przekroje odpo-;, wiadaj!\ dobrze opisom i rysun- kom podanym przez, Bolliego i innych autor6w. G!obotrun- ,cana !apparenti !apparent; wy-'
st~uje w okolicach Krakowa posPolicie w osadach drugiej
transgresji turclllskiE;j: znale-' ziona zosWa we wszystkich odkrywkach.
GlobotTUncana !appaTenti buUoides Vogler (fig. 10)
1944. GlobotrUncana Iapparent! bullo<de. Vogler;:Boiti (2), ~. 231, fill. 1 (18).
1951. GlobotTUncana Iapparent! bulloldes Vagler; BoUi (3), s. ItM.
1955. GlobotTUncana lappa.ent; bulloide. Voogler; Ksi~zkiewlcz (19).
GLOBOTRUNKANYW TURONIE OKOLIC KRAKOWA
Obie strony skoruplti, a 7,w'lasz- cra spiraIna, silni~ wypukte i okr'lJlle (na przekrojach); dwie boczne listew-. jri 814 wyra£nie widoczne. Pas listew- kowy dose szeroki i prosty, na stro- nie PElPkowej zaznacza sill trzecia listewka. Jest ona szczeg61nie dobrze widoczna na ostatnich komorach,
Na niekt6rych przekrojach trze- cia listewka jest slabo zaznaczona;
tormy takie zblizajl4 siE: do gatunku G!obotruncana marginata (Reuss).
W okolicach Krakowa G!obo- truncana lapparenti bulloides Vogler wystE:puje dose czllSto jedynie w osa- dach drugiej transgresji turoilskiej.
Znaleziorio jl4 na Bonarce, Skalach Twardowskiego, w . Tyncu, Bialym Kosciele, Trojanowicach i Januszo- wicach.
Fig. 10
Globotruncana lappareati buUoides Vogler
A z Bonarki (osady drugiej trans-
. gresji turonskiej); B z Troj.anowic
~j. w.) . X ca. 85
Globotruncana lapparenti cf. tricarinata (Quereau) (fig. 11, 12)
57
19-14. Globotrunc4na lapparenti tricarinata (Quereau); Bolli (2), s. 232, fig. 1 (19-20);
tabl. IX, fIg. 13.
1948. Globotrunca1l4 lapparenti tricarinata (Quereau); Cita (8), s. 157; tab!. IV, fig. 4.
1949. Globotrun""na lapparenti tricarinata (Quereau); Kl!Ui:!kiewlcz (18), s. 322; pt III, fig. 2.
1951. GlObotruncana lapparenti triCdrinata (Quereau); Noth (22), s. 77; tab!. VIII, fig. 16.
Skorupka na przekroju ma zarys ·zblliony do prostok'\tnego; CZ'lsto obie jej strony SI4 stabo, stozkowato wypukle, wskutek czego komory przy- bierajl4 ksztaU trapez6w. Pas listewkowy jest prosty j szeroki, dwie listew- ki boczne· SI4 wyraZnie zaznaczone. Na brzegu· Pllpkowym wystllPuje trze- da listewka.
Na niekt6rych okazach trzecia listewka widoczna jest dopiero na ostatniej komorze; starsze komorymajl4 tylko dwie boczne listewki. Formy takie zblizajl4 sill do Globotruncana lapparenti lapparenti Bolli (fig. 12).
Oznaczone przekroje na og61 dobrze odpowiadajl4 opisom i rysunkom podanym przez Bolliego i innych autor6w, jednak licZba nalezycie zacho- wanych . form jest niewielka. DZiE:ki temu trudno jest z call! pewnosci,\
58 STEFAN ALEXANDROWICZ
oznaczyc ten gatunek z krakowskiego turonu 8. Przekroje oznaczone jak~
Globotruncana Iapparenti cf. tricarinata (Quereau) wystEUJujll niezbyt CZIl-
st~ w osadach drugiej transgresji turotiskiej. Znaleziono je na Bonarce, Skalach Twardowskiego, w Pychowicach, Kostrzu, Tyticu, Sciejowicach.
Zabierzowie i W· Bialym Koscie1e.
Fig. 11
Globotruncana IapparenU cr.
triearinata (Quereau) Z oeadaw drugiej. transgresji turonskiej w Bidym K06cle1e X ca. 85
Fig. 12
Globotruncana lapparenti cf.
tricarinata (Quere .... )
z-
osad6.w drugiejJ transgres§i turoilski'ej w Tyficu X ca, 85Z opisanych powyzej gatunkow na willkszll uwagll zasruguje Globo truncana marginata (Reuss),tym bardziej, ze ilosciowo stanowi ona okol!) 2/3 fauny .globotrunkan krakowskiego turonu.
Na wie1u okazach na1ezllcych do tego. gatunku zaznacza sill tenden-·
cja do zaniikania listewek bocznych na ostatnich (najrnlodszych) komo- rach. Podobne formy opisal H. Bolli (2) na podstawie przekrojow jako Glo- botruncana Iapparenti inf!ata n. sp. PillC 1at powej L. Momod (21) wy- romil i opisal szczegolowo gatunek Globotruncana imbricata uWaZaj!lc, ze przynajroniej cZllsciowo odpowiada on gatunkowi Globotruncana Iappa- renti inflata BoUi. Jedn!l Z cech ·tego gatunku jest zanikanie (brak) liste- wek na dwoch ostatD.ich komorach. Wedrug Subbotiny (28) cecha ta cha- rakteryzuje m. in. rowniez gatunek GI. (Rotundina) marginata (Reuss).
W turonie okolic Krakowa formy zaliczone do gatunku Globotrunca- na marginata (Reuss), na ktorych obserwowac moma zanikanie listewek na ostatnich komorach; wystEUJujll zarowno w osadach pierwszej jak i drugiej transgresji turotiskiej, a wi'lC cecha ta nie posiada znaczenia stra- tygraficznego. ])fa podstawie opisu podanego przez Mornoda (21) mozna s!jdzic, ze odroznienie Globotruncana imbricata Mom. od Globotruncana marginata (Reuss) w szlifie mikroskopowym (z przekroju) jest niemoZliwe.
~ Mozna dodacJ ze Globotruncana lapparenti tricarinata wyst~uje dosl: licznie w marglach senonskich okolic Krakowa.
GLOBOTRUNKANY W TURONIE OKOLIC KRAKOWA 51t
Zanikanie listewek na ostatnich (najm1odszych) komorach moZna r6wniez obserwowac u innych gatunk6w globotrunkan (np. u Globotru- cana ventricosa White).
WARTOSC STRATYGRAFICZNA GLOBOTRtmKAN
Znaczenie globotrunkan dIa stratygratii osadow g6rnej kredy bylo przedmiotem. wielu opracowaJ'i. i dyskusji.
Jak wynika z prac Thalmanna (29), Bolliego (2, 3), Sigala (27) i in- nych, poszczeg6lne gatunki glo'botrunkan majl\ dose znaczny zasillg pio- nowy, jednak zespoly ich na og()l dobrze charakteryzujll wiek.
Na uwagll zasruguje r6wniez barozo szerokie rozprzestrzenienie geo- graticzne tyCh
form.
Z zestawieii podanych przez Thalmanna (29) i Wiche- ra (3/) Wynika, ze w g6mej kredzie globotnui.kany wystllPujl\ w calym oceanie Tetydy iyjl\C od albu do koiica kredy. Jako formy cieplolubne osil\gnlllY tu one maksimwn swojego 'rozwoju. W morzach p6}nocnych (Szwecja, Niemcy) globotrunkany pojawily sill pozniej a wczesniej wygi- nllly. Jest mozliwe, ze zasillg pionowy poszczeg6lnych gatunkow jest raz- ny w rOmych rejonach, przyczem roZnice te mogll, zaznaczyc sill najwy- ramieJ milldzy osadami oeeanu Tetydy a osadami marz pomocnych.StosUnkowo najlepiej dkreslona jest pozycja stratygraficzna globo- truilkan jednolistewkowych takich jak: Globotruncana (Rotalipo1"a) apen- ninica Renz, Globotruncana (Rotalipora) turonica Brotzen i Globotruncana helvetica Bolli. Formy te wystllPuj~ w cenomanie i w dolnym turonie' i z tego okresu byly cytowane przez wielu autor6w z r6:i:nych obszar6w.
Globotruncana ,(Rot.) apenninica z~ znaleziona w cenomanie i w dolnym turonie w Alpach, Apeninach, Pirenejach, na Kaukazie, w Ma- roko i w Algerze, oraz w Karpatach zachodnich.
Globotruncana (Rot.) ,turonica wystllPuje w gamym cenomanie i w dolnym turonie Alp, AIgeru i Maroka oraz na Pomorzu.
Globotruncana helvetica Bolli zostala opisana z najwyzszego ceno- manu i z dolnego turonu Alp, ApeninOw i Afryki,p6lnocnej.
Jak widal:, wymienione trzy gatunki jednolistewkowych globotrun- kan znane Sll dotychczas gl6wnie z' osad6woceanu Tetydy.
o
wiele willkszy zasillg poziomy i pionowy posiada Globotrunci17Wo marginata (Reuss) wystllPujllca pospolicie w turonie (a takze w senonie) okolic Krakowa. Forma ta jest znana z osad6w turonu, emszeru, santtinu a takZe kampanu;, byla' ona cytowana z Kaukazu, porudniowej Rosji, z Po- morza, z Karpat Zachodnich a tald:e z Ameryki.Globotruncana ventricosa White (non Brotzen), zdaniem niekt6rych autor6w'(Cita, 8, Bolli, 3) pojawila'sill w santonie. Z tego oltresu jest ona
STEFAN ALEXANDROWICZ
znana w Alpach, w Apeninach oraz w Ameryce .. A. Carbonnier (7) opisal tEl formEl z osad6w g6rnego cenomanu Maroka.
Globotruncana lapparenti lapparenti Bolli i Globotruncana lapparen7 ti buUoides Vogler wystl;puj'l zdaniem H. Bolliego (3) od dolnego turonu, nie schodz'l jednak ·do granicy cenoman-turon. Globotruncana lapparenti tricarinata (Quereau) pojawila si~, zdaniem tego autora, w wyzszej cz~sci
dolnego turonu. Wszystkie te trzy podgatunki maj'l bardzo szerokie roz- przestrzenienie geograficzne.
Nalezy r6wniez dodac, ze F. Delenay (10) stwierdzila w Alpachje- dnoczesne wyst~powanie Globotruncana apenninica Renz i Globotruncana lapparen.ti lapparenti BoUi.
Zestawienie pogl'ld6w poszczeg6lnych autor6w na rozprzestrzenienie pionowe poszczeg6lnych gatunk6w globotrunkan znalezionych vi turonie okolic Krakowa przedstawione zostalo na tablicy H.
UWAGI POROWNAWCZE
Schemat stratygrafii i wyksztalcenia £acjalnego osad6w turonu oko- lic Krakowa podalem w roku 1954 (1). Na podstawie obserwacji tereno- wych i oznaczenia f/iuny mozna bylo ustalic, ze w Dbr'lbie osad6w turoii- skich zaznaczyla si~ tu przerwa sedymentacyjna wywolana przypuszczal- nie splyceniem si<: morza i abrazj'l W podstawie falowania. Przerwa ta na- st'l,pila w niZszej cZElscf poziomu Inoceramus lamarcki. Dzieli Dna turon najbliZszych okolic Krakowa na osady tzw; "pierwszej transgresji turoii- skiej" i osady tzw. "drugiej transgresji turoiiskiej". .
Osady pierwszej ·transgresji turOllskiej S'l, silnie zr6znicowane facjal- nie. S'l to zlepieiice, wapienie piaszczyste z otoczakami kwarcu i wapienie inoceramowe. Osady te zawieraj'l, dose bogat'l, faunEl.·
Inoceramus labiatus Schloth.
Conu!us ellipticus (Zar.) Conulus castalteus (Ag) Conulus globulus (Des.)
COltu!us subrotundus (Ag.) Discoidea minima Ag.
Rhyncholtella cuvieri d'Orb.
Rhyltchonella plicatilis Sow.
Wymieniona fauna wskazuje na dolny turon, poziom Inoceramus labiatus. Obecnosc form g6rno-cenomaiiskich (Conulu.s castaneus Ag.) mo- ze swiadczyc 0 tym, ze pierwsza tran$g1"esja turoiiska zalala okolice Kra-. kowa pod koniec cenomanu.
Fauna globotrunkan bardzo dobrze odpowiada wiekowo oznaczonej poprzednio makrofaunie:
Globotruncana helvetica Bolli Globotruncana cf. tUTonica Brotzen Globotruncana cf. apenninica Renz Globotruncana marginata (Reuss)
Globotruncana ventricosa .White
.Tablica n
ZasiE::g pionowy oznaczonych gatunk6w globotrunkan w rOtnych rejonach (na podstawle prac r6znych autorOw)
Iii s
S
Turon
I>-a ~
~ i
fil·
a
~-a
ClrZ
-10- -
~
-
- I - -
-
"'"~
.-
...
'---
~
-
~
-
~ ""
..,....
",Iv-
..
~ .-
~~ I
-I-
-I
...
L.... "'~
" - oJ' .,..",..,. --I
.- ~
1 - - I
'--~ I
""" ... ~ j
L....- " v..
~L
.._f..--~
""'" --
..., ~....,
~: ,.~~~~~~vJ::~ '"
.,.,..,.
-'"
, . . " . - ....
--_..:. "'"
.. fv. """" ...,..,.
_vv
... .",." _ ... - ,~ "'-I
. - r"""V' - ,
~ ~
L- _I-.
~
L.... ... f.,...,...
~
...
-
- ~ -
~- ::
"'"
---
L.-.. -
...
'"'"
I-..- ...
~-
...
. " , ....,...,..."""',.
~L....-
-
I - - f--:rL-~-I-.l'>J.J,..~::-
. L....-
.- ....,..,.
-vv. "'""if-'-' -
Renz (25)
Glaessner (15) Bolli (21
-_ .... _. -.-~--.--' - - ' - " - - - " ' - - Glaessner (16)
Cite (81 Mornod (21)
Dubourdieu-Sigal (1) Nolh (22)
Carbonnier (7) (28)
---I
Ksll:\Zkiewicz (19)
Alexandrowicz (.okolice Krakowa) Bolli (2)
Cita (8)
--_.
__ ._---
Slgal !:_27..::,l _ _ _ _ _ _ _ _ Ksi~kiewicz (19)'
Alexandrowlcz' (okolice Krakowa) Brotzen (4)
Bolli (2)
***
- -
---Dubourdieu-Sigal (ll)
- -
Carbonnler (7) Ksil'lzkiewlcz (19)
Alexandrowiez (.okollce KraItowa) Franke (12)
Keller (17)
~---
~
'1 i 2
~
:;:,0
I
~
I
§~Glaessner (16) ~
C.ushman (9)
Subbotina (28)
---... -.~~~:~=.-==: I
_._----,
~
Ksiltzkiewicz (19) : I:i
AJ exandl'owicz (.okollce Krakowa) ._-\
- - - 1 -
-
. .arotzen (5)
Cushman (9)
Cita (8) ~
Mornod (21)
i
Carbonnier (7) .. _ _ _ . ' ~
Subbotina (28)
i
KSiI'lZkiewiCZ-~(1-9-)~---1
Alexandrowicz (.okolice Krakowa) I Beller (17)
*
Renz (25)*
Glaessner (15) *
Kolli (2) Brotzen (5) . Glaessner (16) *
Cita (8)
Noth (22)
- - - -..
----
Sigal (27)
Subbotlna (28)· . _ - -_ _ _ _ .. _1
Ksillzkiewicz (19)
I
Alexandrowicz .(.o~olice Krakowa)
~ .
I !
I
* Formy oznaczone przezniekt6rych autor6w jako GZcbotnmcana Zinneid'Orb
**
W zestawleniu podano lacznie zasiE::g pionowy: Globotn£7ICana lapparenti lap- parenfl Bolli, GL Zapparenti buZZoides Vogler, GZ. lapparenti tricarinata (Quer.),rn.
lap-parenti Brotzen, GZ. linnet d'Orb. .
HI' Formy oznaczone przez H. Bolliego (2) jako OlobotmncaM alptna n, sp.
Linie cll'lglew tabelce wykre~18no na podstawietabelek cytowanych przez nieIrt6ryc.
autor6w. Linie faliste w tabelce wykre~lono na podstawle tekstowego zasit;gu piono- wego danego gatunku, podanego przez niekt6rych autor6w.
GLOBOTRUNKANY W T{fflONIJ: OKOLIC KRAKOWA 41:
Wy~~pujllce tu trzy gatunki. je4nolistewkowych globotrunkan ~
SII powszechnie ;I; osad6w llenOlJlall1l i dQlllego turonu, na,tomiast dWII p~
.9stllle ga,tunki SII form!lmi. ~gowiecwymi. Na' uwag-:Zl!8luguje poja- wienie si-: !1tQsunltowo wt;zeSniej gatunku GlobotTU1'!Cana v~tri!:QB4 Wl!.i~.
Jest to drugie miejsce, w kt6rym forma ta zostala zrudeziona w ol;ad!lq~
na,jwyZszego cenomanu I dolnego turonu (A, Ca,rbonnier, 7J,
W osadach drugiej transgresji turonskiej zaznacza si-: W okolicadl Krakowa znaczne ujednolicenie sill facji; morze sill poglllbilQ a jego za- si~g wacznie si~ powi-:kszyl. Makrofauna wskazuje na ;~~ ~6
po-
itiomu InoceTamus lamarcki i pocqtek g6mego turonu:
Inoceromus lamarcki Park.
lnoccramus cuvicri Sow.
Conulus subrotund", .• (Ag.) Conulus ellipticus (Zar.)
Conulus globuius (ues.)
Conulus vulgaris
(Lam:'
Rhynchonella cuvicri ,d/Orb.
'l'erebratula becks; Roem.
Discoidea minima "",.
Echinocorys sp.
;E, Panow (23) walazl r6wniez w tych warl;twac:b.:
PachydiScuB peramplus Mant.
Heteroceras reussi 'd'Orb.
Baculites bohemicus Fritsch & Schloenbach Scaphites geinitzi d'Orb.
Zesp61 globotrunitan drugiej transgresji turonskiej r6:i:ni si~ bartW>
wyraZllie od zespolu wyst~pujllcego w osadach pierwszej transgresji. Wy-
s~pujll tu:
Globotruncana lapparent> !apparenti BoI1i G/obotruncana lapparenti bulZoides Vogler
Globotruncana lapparenti cf. tricar;nata (Quere11,u) Globotruncana marginata (Reuss)
Globotruncana ventricosa Whit~
Na uwag~ zasluguje tu do§61icwe pojawianie si~ przedstawicieli ga- tunku ,Globotrttncana lapparenti. Zdaniem wielu autor6w, otwornice te pojawily s!-: W inD.ych rejonach r6wniez w wy:i:szej CZIl§c! doinego monu.
W osadach turonu okolie Krakowa mamy wille wyraZtlll zgodno§c. w stra- tygrafii opartej na makrofaunie i w stratygrafii opartej 1llI'Hlobotn.mka-
n~h.
J ednll z charakterystyeznych eech opracowanej fauny globQ1;nplkan krakowskiego turonu jest masowe wyst~powanie gatunku Globotruncana ma1'ginata (Reuss). Jak podkre§l<ll M, Ksilj:i:kiewi~ (19), fOrDl4 .ta .~,~
jest gl6wnie z osad6w mona epikontynentalnego, a st()~QWO !i()~ijcZne'
!["Wozniknowienije zawisimogo kriest'janstwa w zapadnoj Ewropie VI-VIII ww.", A. I. Nieusychin, Moskwa 1956 : [recenzja]]()