Jednostki stratygraficzne czwartorzędu Polski

K wartalnik Geologiczny. t. 32. nr 2. 1988 r .. str. 423 - 432

Jan BURACZYNSKI

lednostki stratygraficzne czwartorz~du Polski

f>odzial mlods/ego czwartorz~du Polski przeprowadzono na podstawie krzywej izotopu liellu dla Atlall- tyku (M 13514) dla 750000 lat. Wyr6i:nione jednostki stratygraficzne udokumentowano dato\'. aniami me- tod,! termoluminescencli (TU osad6w glacjalnych i interglacjalnych. Ci,!gly zapis zmian klimatycznych

\\ rdzeniach oceaniclnych jest podstaw'! wyr6i:nienia jednostek stratygraficznych Clwanorl~du.

WSTF;P

Wazne mieJsce w badaniach geologicznych czwartorz~du zajmuje podzial stratygrariCiny. W miar~ przybywania faktow geologicznych. poglqdy na ten temat lliegaly cii.~tdym lmianom. S.Z. Rozycki (1980) przedstawil rozwoj poglqdow na stratygrarit; plejstocenu Polski i rownoczesnie zapocz'!tkowal nowy okres badan stratygrafic/nych podzialem nawiqzuj,!cym do swiatowych zmian temperatury i jednostek paleomagnetycznych. T. Wysoczanski-Minkowicz (1980) opracowal slczegolowy podzial czwartorz~du na podstawie wskaznika fluoro-chloro-apaty- towego okreslajqcego wiek probek kostnych. Ostatnio L. Lindner (1984) laprezento-

\\al podlial czwartorz~du Polski w oparciu 0 nowe fakty geologiczne. paleobota- niczne oral datowanie absolutne (l-lC. TL. FCI/P). Wyroznione glacjaly i inter- glacjaly prledstawil w korelacji z datowanymi fazami izotopu tlenu dla Pacyfiku.

W ostatnim dziesi~cioleciu zaznaczyl si~ gwaltowny post~p w badaniach osadow oceanicznych. Dla polnocnego Atlantyku opracowano kilkanascie rdzeni ze stret~' llmiarkowanej (<p40^c - 60°). Na podstawie zroznicowanej zawartosci izOtOPll tlenu. w~glanll wapnia i okrzemek (gatunki subtropikalne. subpolarne i polarne) stwierdzono wahania klimatyczne i ich wiek. Szczegolowy przebieg temperatury powierzchni morza dla zimy ^(I I) i lata (VII I) przedstawiono dla ostatnich 256 OOOlal.

Stwierdlono. zc w interglacjalach w szerokosciach umiarkowanych (<p 40° - 50) temperatura powierzchni morza w lecie wynosi powyzej 15°C (W. F. Ruddiman.

A. McIntvre. 1(84).

W strdric r6wnikoweJ Atlantyku zbadano osady oceaniczne w rdlcniu z wier- cenia .. Meteor" 13519 (<p 5° 39.5' N' A 19°51' W). Na podstawie badan okrzemek

przedstawiono dla 750 000 lat krzywq zawartosci izotopu tlenu. b~dqcq rowno-

IL m '0

o

25

50

75

100

~ 125

~ x 150

175

200

225'

25J

ATLANTYK (K708-1,'t SOON)

TEMPERATURA POWIERZCHNI MORZA rC)

zima tato

o 4 8 12 6 10 14 18 22

OKRZEMKI

100 50 o

o

FRANCJA Grande Pile

DIAGRAM PYtKOWY

50 100

Trees _ _

Herbs

100 50 0

G.W WoiUard 1978

II

D

~ ^POLARNE

~

Fig. 1. Porownanie jednostek stratygraficznych z krzyw~ temperatury powierzchni morza (zima, lato), zawartosci~ okriemek z rdzenia K 708-1, <p 50° (W.F. Ruddiman, A. McIntyre, 1984), diagramem pyl- kowym z torfowiska Grande Pile we wschodniej Francji, <p 47°44' (G. Woillard, W.G. Mook, 1982, wiek interpolowany) oraz fazami izotopu tlenu dla Pacyfiku (N.J. Shackleton, N.D. Opdyke, 1973).

Stratigraphic units compared ,-,,:ith: - the temperature curve of the sea surface (winter, summer); _ diatoms content in K 708-1 drilling core, <p 50° (W.F. Ruddiman, A. McIntyre, 1984); - the pollen

diagram from the Grande Pile peat bog in eastern France, q> 47°44 (A. Woillard, W.G. Mook, 1982, inter- polated age); - the stages of oxygen isotope concentration in the Pacific Ocean (N.J. Shackleton, N.D. Opdyke, 1973~

FAZY

180

1 2 3

4 a S~ _c

e

6

7

8

STRATYGRAFIA

HOLOCEN

At erbd

.... ^~

"'.:;

J~ Denekamp =

~ ~ Hengelo :

« ^{C)~ _}

~ ffi ^~ Moershoofd_

C/) .... .5 IL~

3t ~~ Odderade -1

III ....

I&IU _

N", Brorup _ u ....

~C) Amersfoord:

EEM

WARTA -

~ LUBLIN

ODRA

0

25

50

75

100 x

0 0

125 [ 0

CD "tl

'150

175

200

225

250

.,J::o.

tv .,J::o.

...

~

tJ:j

~ ~

N '4

1='

Jednostki stratygraficzne czwartorz¢u

Wn:K S l' RAT Y G R A f 1 A BP

xlOlIHlat Gl,",:Jul Intl·fJ.!laqul

, WARTA, 2110 ~

HOLOC.:N

Srudk"wy ALPY

WURM

RISS II

I.VBI.I N Rl Rt

;mH J OUR A RISS I

I I

KRt;PIf.:C

WI1.(iA MR

M AZOWSZ t;

500 f---;;F=.:K=UV=NA=N=UO=W"'"

SAS I

MINDEL

MAt.OPOI.SKA

NinA

IZOTOP TLENC

ATLANTYK (\1 13 ~19:. '. a .. O NJ

().o _0,;' -1.0 -L5-'",

I - -_ _ PO_D_LA_SI_E...., GM ~ .3U _ - - -

Fig. 2. Jednostki stratygraficzne czwartorz~du Polski Stratigraphic units of Quaternary in Poland

{w.r Ruddlmiln,r\.:'\lclnlyrlc' 1976)

425

IZOTOP TLENt.:

PACYFIK IV 28·2:UI. '" I I' N)

5 !

Porownanie faz i krzywych izotopu tlenu Atlantyku i Pacyfiku z krzywlJ: klimatycznlJ: Atlantyku Comparison of stages and curves of oxygen isotope concentration in Atlantic and Pacific Oceans with the climatic curve of the Atlantic Ocean

cze~nie wskaznikiem zmian temperatury powierzchni oceanu (M. Sarnthein i in., 1984). Stwierdzono, ze ekstremalnie niskie temperatury wyst~pily w fazach 2, 4 i 10, natomiast fazy 6, 8, 12 byly cieplejsze (K. Herterich, M. Sarnthein, 1984).

M. Sarnthein i in. (1984) wyroznili dla Atlantyku fazy izotopu tlenu w oparciu o datowanie izotopowe oraz w porownaniu do faz wyroznionych przez N.J.

Shackleton, N.D. Opdyke (1973, 1976). Porownanie faz ¹⁸0 dla Atlantyku i Pacy- fiku dla starszych okresow wykazuje rozny wiek oraz rozn~ dlugosc poszczegol- nych faz (fig. 2). Pelna zgodnosc wieku faz wyst~puje dla ostatniego cyklu klimatycz- nego. Natomiast fazy ¹⁸0 6 - 20 dla Atlantyku s~ starsze od faz wyroznionych dla Pacyfiku 0 15 do 43 tys.lat. Duz~ zgodnosc wykazuj~jedynie fazy 11/12 (+4000 lat) 14/15 (+9000 lat). W obu opracowaniach granic~ paleomagnetyczn~ Brunhes- -Matuyama datowano na 730000 lat BP. Odpowiada ona pikowi krzywej cieplej fazy 19 (M. Sarnthein i in., 1984). Odmienny wiek tego okresu (690000 lat BP) podaje W.F. Ruddiman, A. McIntyre (1976).

426 Jan Buraczynski

Roznice \\ datowaniu l~lZ 1"0 wynikajq miedzy innymi w zaleinosci od stoso-

\\anej skali czasu. W badaniach rdzenia '" Meteor'" 13519 zastoso\', ann nOWq skal~

czasu, CARPOR (M. Sarnthein i in .. 1984). Porownanie wieku obliczonego wedlug roznych skal wykazuje dose duze roznice. Wiek obliczony w skali CARPOR \\

porownaniu ze skalq STUNE daje wartoSci· wyzsze. Jedynie dla okresow 13.5- 225 i 550 - 700 tys. lat wyniki Sq dose zblizone. Natomiast w okresie 225 550 tys.

lat roznice wynoSZq do 50 000 lat (K. Herterich. M. Sarnthein. 1984). Pr/edstawione hadania wskazujq, ze problem datowania okresow interglacjal- glacial jest w dal- S/ym ciqgu otwarty.

Na kontynencie. ciqgJy zapis zmian klimatycznych dla 140000 lat przedstawia diagram pylkowy torfowiska Grande Pile we wschodniej FranCJi (G. Woillard.

1975: G. Woillard. W.G. Mook. 1982). Porownanie przebiegu krzywych tempera- tury powierzchni morza i zawartosci okrzemek (W.F. Ruddiman. A. McIntyre.

1(84) z diagramem pylkowym drzew (G. Woillard, 1975) wykazuje duie podohien-

"two (fig. I). Jest to odzwierciedleniem rownoczesnych i podobnych Imian klima- tycznych na Atlantyku i kontynencie, jakie mialy miejsce w umiarkowanych szero- kosciach. Podobnie porownanie ciqglego zapisu dla 600000 lat krzywych zawartos- ci okrzemek z Atlantyku (W.E Ruddiman. A. McIntyre. 1976) z diagramem pyl- kowym z Macedonii (T. van der Hammen i in .. 1971) wskazuje. ze rowniez w star- s/ych okresach czwartorz~du zmiany klimatyczne strefy umiarkowanej przebicgaJy podobnie na oceanie i kontynencie.

Przedstawione fakty wskazujq. ze podstawq wyroznienia i datowania glownych .Iednostek stratygraficznych Sq krzywe oceaniczne. Na Iqdzie osady przedstawiaF~­

ce zmienne procesy Sq nieciqgJe i niekompletne. Dlatego datowanie hezwzgl~dne

osadow mineralnych (TL, ESR) jest bardzo pomocne przy rekonstrukcji stratygra- ficznej osadow lqdowych.

W taheli stratygraficznej przedstawiono glowne cykle klimatyczne i krzywq Atlantyku (W.E Ruddiman. A. McIntyre, 1976) oraz fazy i krzyw<! izotopu tknu dla Atlantyku (M. Sarnthein i in., 1984) i dla Pacyfiku (N.J. Shackleton. N,£), Opdyke. 1976). Przebieg krzywych w obr~bie faz ISO wykazuje wahania klimatYCll1e.

ktore Sq podstawq do wydzielen nizszego rz~du. Gl6wne jednostki stratygrafiCll1l':

interglacjaJ - glacjal, wyr6zniono na podstawie krzywej izotopu tknu Atlantyku.

Dla jednostek stratygraficznych zastosowano nazwy juz przyj~te IlIh lIzyto na/\\

profili stratotypowych (fig. 2).

JEDNOSTKI STRATYGRAFICZNE

Mlodszy czwartorz~d wyznacza granica paleomagnetyczna datowana na 730000 lat BP (N.J. Shackleton. N.D. Opdyke. 1973. 1976: M, Sarnthein i in ..

1984). M. Sarnthein i in. ( 1984) mlodszy czwartorz~d dzielq na 19 I~ll i/otopu t len Lt.

odpowiadajqcych okresom cieplym i zimnym. Na podstawie zawartosci okrzemek W.F. Ruddiman i A. McIntyre (1976) wyr6znili gl6wne cykle klimatyczne Obe.lnHI- ,I<.!ce interglacjal- glacjal 0 dlugosci 60 - 100 tys. lat. Porownanie dJugosci faz i/o- topu tlenu I cyklami klimatycznymi Atlantyku wskazuje zr6znicowanie od 10 do

+

Mlodszy czwartorz~d zaczyna si~ interglacjalem podlasie (733 712 ka HP)

\\yznaczony 19 fazq IHO. Okres glacjalny wyznacza zlodowacenie nidy (712 - 608 k~i BP) obejmuNce 18 - 16 raz~. Stosunkowo niewielkie ocieplenie fazy 17 (678 - 657 ka BP) wskazuje raczej na przerw~ interstadialnq. Dzieli ono zlodowacenie nidy na starsze i mlodsze.

Jednostki stratygraficzne czwartorz~du 427

Cykl klimatyczny H wyznacza interglacjal malopolski (608 - 598 ka BP) w poczqtkowym najciepJejszym okresie 15 fazy ISO. Zlodowacenie san I (598 - 527 ka BP) charakteryzuje si~ duzymi wahaniami klimatycznymi wskazll.1<!cYll1i na etapo- wy rozw6j zlodowacenia w 15 i 14 fazie.

Cykl klimatyczny F zaczyna interglacjal ferdynand6w (527 - 510 ka BP) odpo- wiadajqcy 13 fazie ISO. Stratotypowy profil Ferdynandowa jest udokumentowany palinologicznie (Z. Janczyk- Kopikowa, J 98]). Datowanie TLI osad6w interglacjal- nych w profilu Ferdynandowa na 532 ± 79 (Lub 128) i 543 ± 81 (Lub 129) ka BP prze- mawia za takq pozycj(! stratygraficznq. J .E. Mojski (1985) i J. Rzechowski (1987) uwazajq, ze interglacjal ferdynand6w jest starszy od zlodowacenia san 2. Zlodowace- nie san 2 (510 444 ka BP) obejmuje dlugi okres zimny, z minimum przypadajqcym pod koniec 12 fazy ¹⁸0. Maksymalny zasi~g l(!dolodu w Kotlinie SandomierskieJ na- st(!pil na poczqtku zlodowacenia san 2. Dokumentuje to datowanie TL gliny zwaloweJ z Przemysla 528 ± 79 Lub 933, Lezajska 508 ± 75 Lub 59 i Janowa Lubelskiego 496±74 Lub 409 (J. Buraczynski, ]986; J. Wojtanowicz, 1985). Najstarszy wiek uzyskano dla gliny zwalowej z maksymalnego zasi~gu zlodowacenia san 2.

Cykl klimatyczny E zaczy.na interglacjal mazowsze (444 - 410 ka BP) odpowiada- jqcy II fazie ISO, kt6rego osady datowano na 408 ± 60 Lub 357 i 429 ± 64 Lub 358 ka

BP (J. Rzechowski, 1987). Okresowi temu w Europie Zachodniej odpowiada intcr- glacjal Holsteinian (M. Sarnthein i in., 1986). Zlodowacenie wilga (410- 374 ka BP) zaznaczylo si~ ekstremalnym zimnem, stwierdzonym w 10 fazie "ISO.

Cykl klimatyczny D wyznacza interglacjal kr~piec (374 347 ka BP). Jest to najcieplejszy interglacjal obejmujqcy faz~ 9c, kt6rego maksimum przypadlo na okres 363 ka BP. Interglacjal jest dobrze udokumentowany w stratotypowYIl1 profilu Kr~piec (Z. Janczyk-Kopikowa, 1981). Pozycja stratygraficzna interglac.Ja III zostala r6wniez udokumentowana datowaniem metodq TL. Osady w profilll Brus uzyskaly daty 346 ± 51 (Lub 734),356 ± 53 (Lub 735) i 365 ± 54 (Lub 736) ka BP.

a w profilu Ruda 338±51 (Lub 756), 348±52 (Lub 757) ka BP (J. Buraczynski.

J. Wojtanowicz, 1982, 1988). Podobne daty TL (336±40 Lub 169,341 ±41 Lub 170.

351 ±42 Lllb 171 ka BP) uzyskano dla interglacjalnej gleby w profilu lessowYIl1 Nielede\\ (H. Maruszczak, 1987). Do okresu tego nawi(!zuje interglacjal Wacken z doliny Rcnu. datowany metodq ESR na okres 370 - 350 ka BP (M. Sarnthcin

i in., 1986).

Zlodo\\acenie odry (347 - 245 ka BP) obejmuje dlugi okres, t~tzy 9a - b. 8 i 7b - c.

W poczqtkowYIl1 okresie zaznacza si~ wahaniami kIimatu w fazie 9a - b (347 - 312 ka BP) wskazujqcymi na stopniowe ochlodzenie zwi(!zane z etapami rozwoju Iqdo- lodu. Intcnsywne ochlodzenie klimatu w fazie 8 wyznacza transgrcsy; Iqdolodu z okresu stadialu krzny i stadialu maksymalnego (283 - 277 ka BP). Pod konicc zlodowacenia zaznacza si~ znaczne ocieplenie w fazie 7c (277 - 259 ka BP) i ponownc ochlodzenie w fazie 7b (259 - 245 ka BP). Okresom recesji odpowiadaly stadialy:

Pulawy- Uhrusk i D~blin-Wlodawa (J. Buraczynski, 1986).

Cykl klimatyczny C zaczyna interglacjallublin (245 - 234 ka BP) przypadajqcy na maksimum fazy 7a. Obejmuje on dlugi i cieply okres ⁰ dose wyr6wnanej tempera- turze (fig. I), dobrze poznany badaniami rdzeni oceanicznych (W.F. Ruddiman.

A. Mcintyre. 1984). Na l(!dzie interglacjal reprezentuje dobrze rozwini~ta sr6d- lessowa gleba lesna, wskazujqca na dlugi okres cieply (J. Buraczynski, J. Butrym, 1987). Uzyskaly one daty TL w profilach lessowych: Wozuczyn 233 ± 28 (Lub 144)

I Przedstawione w pracy daly "II. \\tykonal or J. BlIlrym w Laboratorium "lermollllllinescencji Zakl. Geograrii FizyClnej Uniwersytetu M. (';lIrie-Sklodowskiej w Luhlinic.

428 . Jan Buraczyitski

ka BP (.I. Huraczynski i in" 1986): Nieledew 234±28 Lub 160, 244±30 Lub 161.

lopatki 222±33 Lub 575 i 246±37 Lub 576 ka BP (H. Maruszczak. 19H6). Okreso- wi temu w E:uropie centralnej odpowiada interglacjal Treenian datowany na okafo 220 ka BP (M. Sarnthein et aL 1986).

Zlodowacenie warta (234 127 ka BP) zaczyna si~ ochlodzeniem trwaj'!cym 10000 lat. W srodkowej cz~sci glacjatu (200 - 160 ka BP) wyst~puj,! wahania klima- tyczne. Ponowne silne ochlodzenie trwaj'!ce 20 000 lat wyst,!pilo w gornym glacjalc.

Przebieg krzywej klimatycznej wskazuje na trojdzielnose zlodowacenia warty.

Cykl klimatyczny B charakteryzuje krzywa temperatury powierzchni morza i zawartosci okrzemek oraz ci,!gly diagram pylkowy we wschodniej Francji (fig. I).

Z krzywych mozna odczytae nie tylko zmiany interglacjal- glacjaL lecz i wahania nizszej rangi. Przebieg temperatury wskazuje. ze interglacjal eemski przypada w okresie 127 - I) 8 ka BP, a wczesny glacjal (118 - 70 ka BP) zaznaczyt si~ jako dtugi okres cieply przerywany krotkotrwalymi epizodami ochlodzenia. We wschod- niej FranCJi rosly wowczas lasy umiarkowane przerwane dwoma krotkimi epizo- dami rozwoju stepu oketo 97 i 87 ka BP (G. Woillard. W.G. Mook. 1982). W lessach Alzacji w interglacjale i wczesnym glacjale rozwin'!t si~ kompleks glebowy (J. Bu- raczynski. 1982: J. Buraczynski. J. Butrym. 1987: B. Van Vliet-Lanoe. 1986).

Nieco inaczej w tym okresie przebiega temperatura powierzchni morza w ob- szarach polozonych bardziej na polnoc (rdzen K 708 - 7, <p 54°). Po illterglacjale eemskim wyst~pU:je dtugi okres chlodu, a ponowne ocieplenie nast~!pifo okafo 00 ka BP. to jest w interstadiale Brorup (W.F. Ruddiman. A. Mcintyre, 1984).

W potnocno-zachodniej Europie okresom cieptym odpowiadaj,! serie torfu przedzic- lone osadami mineralnymi z okresow chlodnych (G. Kukla, M. Briskin. 1983).

Porownanie krzywych okrzemek z diagramem pylkowym wskazuje. ze zaleznie od szerokosci geograficznej i warunkow lokalnych, cechy klimatu cieplego w okre- sie wczesnego glacjalu mogly bye dominuj,!ce.

Pleniglacjaf dobrze poznano przy pomocy badan geologicznych ze wzgJ~du

na dobre zachowanie osadow i form. Podzial na jednostki nizszego rz~du przepro- wadzono zarowno dla strefy zasi~gu l,!doJodu (J .E. Mojski. 1980). jak i poza ni,!:

przez S. Kozarskiego (1980) w Polsce polnocnej, H. Maruszczaka (19HO) - srod- kowej i L. Starkla (1980) poludniowej. Przebieg procesow na I,!dzie wykazujc zgodnose ze zmianami klimatycznymi stwierdzonymi w krzywych oceanicznych.

WNIOSKI

Ci,!gty zapis zmian kJimatycznych w rdzeniach oceanicznych umozliwia wyroz- nienie jednostek stratygraficznych czwartorz~du. Temu celowi sluz,! krzywe izo- topu tlenu z AtJantyku i Pacyfiku rejestruj,!ce dlugi okres czwartorz~du. Krzywe temperatury powierzchni morza z szerokosci umiarkowanych dobrze charaktery- zuj,! warunki klimatyczne na I,!dzie. Krzywe izotopu tlenu i okrzemek I Atlantyku i Pacyfikll S,! zgodne dla ostatniego cyklu klimatycznego. Nie mozna tego powiedziee o okrcs<lch starszych. co jest widoczne przy porownaniu krzywych z rdzcni K 708 - 7.

M 13510 i V 2H 238 (fig. 2). Jednoczesnie rdzenie z roznych szerokosci wskazujc!

na nicrowlloczesnose i przesuni~cie wahan klimatycznych.

Jedn'! z przyczyn niezgodnosci wieku faz l~O S,! metody obliczenia \\icku osadow oceanicznych. S,! one ci,!gJe doskonaJone. dJatego zagadnienie \\ickll poszczegol-

Jednostki stratygraficzne czwartorz~du 429

nych faz .jest w dalszym Ciqgll otworte. Mimo tych zastrzezcll krzywe izotoplI tknu

odgrywa.i<~ wazm! rol~ w poznawanill stratygrafii czwartorz~dll.

InstYllll Nallk 0 Ziemi

Uniwersytetu 1\1 Cnrie·Sklodowskiej Luhlin. ul. Akademlcka 19 :'>iadeslano dnia 4 grllJnia 19X7 r.

PISMIENNICTWO

BURACZYNSKI J. (1982) - Etude Iithostratigraphique des loess d'Alsace (France). Ann. UMCS.

sec. B . . '1. p. I -41.

BURACZYNSKI .I. (1986) - Zasi~g I(!dolodu Odry (Saalian) we wschodniej Polsce. Prz. Geol.. 44.

p. 684 hSI.J. I.. 12.

BURACZYNSKI .I.. BUTRYM J. (1987) - Thermoluminescences stratigraphy of the loess in the Southern Rhinegraben. Catena. suppl. 9, p. 81 - 94.

BURACZYNSKI .I.. RZECHOWSKI .I.. WOJTANOWICZ J. (1986) - The conditions and course of the sedimentation of older and younger loesses in the Wozuczyn profile (SF Poland). Ann.

UMCS. sec. B. 41. p. 149-164.

Bll RACZYNSKI .I .. WOJTANOWICZ J. (1982) - Objasnienia do Szczeg610wej mapy geologiC/Hel Polski I: 50000. Arkusz Kolacze (716). Inst. Geol. Warszawa.

BURACZYNSKI .I.. WOJTANOWICZ J. (1988) - Objasnienia do Szczeg610wej mapy geologic/ne.!

Polski I: 50 000. Arkusz Swierze (753). Okopy (754). Inst. Geol. Warszawa.

HERTERICH K .. SARNTHEIN M. (1984) - Brunhes time scale: Tuning by rates or calcium-carbonate dissolution and cross spectral analyses with solar insolation. In: Milankovitch and Climate. Ber- ger A. et al. (eds). Part L p. 447 4~ .

.IA NCZYK-KOPIKOWA Z. (1981) - Analiza pylkowa plejstocenskich osad6w z Ka/nowa i Kr~pca.

Biul. Insl. Geol.. 321. p. 249 - 258 .

.IANCZYK-KOPIKOWA Z .. MOJSKI J.E .. RZECHOWSKI J. (1981) - Position of the Ferdynando\\

Interglacial. Biul. Inst. Geol.. 335, p. 65 - 79.

KOZARSKI S. (1980) - An outline of Vistulian stratigraphy and chronology of the Great Poland Lowland. Quatern. Stud. in Poland, 2, p. 21 - 35.

KUKLA G .. BRISKIN M. (1983) - The age of the 4/5 isotopic stage boundary on land and in the

Ocean~. Palaeogeography. Palaeoclimatology. Palaeoecology, 32, p. 35 - 45.

LINDNER L. (11.)84) - An outline of Pleistocene chronostratigraphy in Pohind. Acta Geol. Pol.. 34.

p. ~ I - 41.). or I - 2.

LINKE G .. KATZENBERGER 0., GRUN R. (1985) - Description and ESR dating of the Hol- steinian interglaciation. Quatern. Sc.Rev. 4, p. 319 331.

MARUSZCZAK H. (1980) - Stratigraphy and chronology of the Vistulian loesses in Poland. Quatern.

Stud .. 2. p. 57 - 76.

MARUSZCZAK H. (1986) - Loesses in Poland, their stratigraphy and palaeogeographical inter- pretation. Ann. UMCS. sec. B. 41, p. 15-54.

MOJSKI J.E. (1980) Vistulian stratigraphy in the glaciated area of the Polish Lowlands. Quatern.

Stud .. 2. p. 77 - 98.

MOJSKI J.E. (1985) - Geology of Poland, vol. I. Stratigraphy, part 3 b. Cainozoic - Quaternery.

Inst. Geol. Warszawa.

ROZYCKI S1. (1980) - Principles of stratigraphic subdivision of Quaternary of Poland. Quatern.

Stud. in Poland, 2, p. 99 - 106.

430 Jan Buraczynski

RUDDIMAN F.P .. MciNTYRE A. (1976) - Northest Atlantic Palaeoclimatic changes over the Past 600000 Years. Geol. Soc. Amer .. Mem .. 145. p. III - 146.

RUDDIMAN W.F .. MciNTYRE A. (1984) - Ice-age thermal response and climatic role or the surLlce Atlantic Ocean. 40° N to 63°N. Geol. Soc. Amer.Bull. 95, p. 381 396.

RZECHOWSKI J .. (1987) - Pleistocene till stratigraphy in Poland. In: Sibrava V., Bowen D.Q., Rich- mond G.M. (eds) - Quaternary glaciations in the northern hemisphere. Pergamon Press. p.

365 - 372.

SARNTHEIN M., ERLENKEUSER H .. VON GRAFENSTEIN R., SCHRODER C. (1984) Stable-isotope' stratigraphy for the last 750000 years: "Meteor" core 13519 from the eastern equatorial Atlantic. "Meteor" Forsch.-Ergebnisse C, No 38, p. 9 - 24. Berlin.

SARNTHEIM M., STREMME H.E., MANGINI A. (1986) - The Holstein Interglaciation: Time- -stratigraphic position and correlation to stable-isotope stratigraphy of deep-sea sediments.

Quatern. Res., 26, p. 283 - 298.

SHACKLETON R.J., OPDYKE N.D. (1973) - Oxygen-Istotope and palaeomagnetic stratigraphy of Equatorial Pacific Core V 28 - 238: Oxygen-Isotope temperatures and ice \olumes on a 10' years scale. Quatern. Res., 3, p. 39 - 55.

SHACKLETON N.J .. OPDYKE N.D. (1976) - Oxygen-Isotope and palaeomagnetic stratigraphy or Pacific Core V 28 - 239 Late Pliocene to Last Pleistocene. Geol. Soc. Amer., Mem. 145, p. 449- - 464.

STARKEL L. (1980) - Stratigraphy and chronology of the Vistuli"an in the Polish Carpathian and the Subcarpatian Basins. Quatern. Stud., in Poland, 2, p. 121 135.

VAN DER HAMMEN T.. WIJMSTRA T.A .. ZAGWIJN W.H. (1971) - The floral record of the late Cenozoic of Europe. In: Turekian K.K. (ed.) - The late Cenozoic glacial ages. Yale Univ.

Press. p. 391 - 424.

VAN VLIET-LANOE B. (1986) - Le pedocomplexe du dernier inthglaciaire (de 125 OOOa 75 000 B.P.).

Bull. Ass. Fr. E1. Quater., 25/26. p. 139 - 150.

WOILLARD G. (1975) - Recherches palynologiques sur Ie Pleistocene dans rEst de la Belgique et dansles Vosges Lorraines. Acta Geogr. Lovaniensis, 14.

WOILLARD G .. MOOK W.G. (1982) - Carbon C-14 Dates at Grande Pile: Correlation of land and sea chronologies. Sciences. 215, p. 159- 161.

WOJTANOWICZ J. (1985) - Datowany (TL) profil czwartorz~du w Giedlarowej w Kotlinie Sando- mierskiej i jego znaczenie paleogeograficzne. Studia Geomorph. Carp.-Bale., 19. p. 37 - 44.

WYSOCZANSKI-MINKOWICZ T. (1980) - Datowanie szczqtkow kostnych jako podstawa dla ustalenia stratygrafii i chronologii plejstocenu w Polsce. In: Stratygrafia i chronologia lessow oraz utworow dolnego i srodkowego plejstocenu w Polsce SE. p. 23 - 29 Lublin .

.RH 6YPA4111HbCKIII

CTPATlllrPA<J>1II4ECKIIIE 3flEMEHTbi 4ETBEPTioII4HbiX OTflO>KEHIIIIII nOflbWioIIlII

PaCnl1YHOe COAep)f{aHl1e 113TOna KI1CnOpO,lla 11 Al1aTOMeH B OKeaHl1yeCKI1X ocaAKax RBnReTCR npl1- 3HaKOM 113MeHYI1BOCTI1 Knl1MaTa 11 n03BonReT onpeAenRTb BpeMR 3TI1X 113MeHeI1H. HenpepblBHaR 3anl1Cb TeMnepaTYP MOPCKOH nOBepXHOCTI1 11 cOAep)f{aHI1R Al1aTOMeH B ATnaHTI1Ke, cpaBHeHHaR C nblnbl\eBOH

Streszczenie 431

Al1arpaMMoi1 TOpcpRHHI1Ka Grande Pile BO <PpaH~1111 CJ1y>KI1T nOKa3aTeMM OAI1HaKOBblX KJ1I1MaTI14eCKI1X

113MeHeHI1H B ATJ1aHTI14eCKOM OKeaHe 11 Ha KOHTI1HeHTe (cpl1r. 1). 3TO raBOpl1T 0 TOM. "ITO KepHbl YMepeH- HblX WI1POT BepHO xapaKTepl13YfOT 11 KJ1I1MaTI14eCKl1e YCJ10BI1R Ha cywe.

CTpaTl1cpl1Ka~I1R BepXHI1X OTJ10>KeHI1H nOJ1bWI1 BbInOJ1HeHa H3. 6a3e KPI1BOH 1130TOna KI1CJ10po."a AJ1R ATJ1aHTI1KI1 (M 13519) AJ1R nepl10Aa 750000 J1eT. BblAeJ1eHl1e CTpaTI1rpacpl14eCKI1X 3J1eMeHTOB nOATBep>KAaeTCR AaTl1pOBaHl1eM TepMOJ1fOMI1HI1C~eHTHbIM MeTOAOM (TL) J1e,L\HI1KOBbIX 11 Me>KJ1eAHI1- KOBblX OTJ10>KeHI1H. HenpepblBHaR 3anl1Cb KJ1I1MaTI14eCKI1X 113MeHeHI1H. COAep>KaLUaRCR B oKeaHcK~x KepHax. nocJ1Y>KI1J1a OCHOBOH AJ1R BbIAeJ1eHI1R 4eTBepTI14HbiX CTaTI1rpacpl14eCKI1X 3J1eMeHTOB.

Jan BURACZYNSKI

STRA TIGRAPHIC UNITS OF QUATERNARY IN POLAND

Summary

Different concentration of oxygene isotopes and different content of diatoms in the ocean deposits reflect climatic fluctuations and allow to estimate their age. The continuous record of the sea surface temperature and diatoms content in the Atlantic Ocean is related to the similar climatic changes on the continent as it has been recorded in the pollen diagram from the Grande Pile peat bog in France (Fig. I).

This fact proves that ocean cores from the moderate latitudes reflect continental climate as well.

In Poland the stratigraphic subdivision of younger Quaternary is based On the oxygen isotope curve of the Atlantic Ocean (M 13519) concerning 750000 years. Presented stratigraphic units have been documented by TL datings of glacial and interglacial deposits. The continuous record of climatic fluctuations yielded by ocean cores is of fundamental importance for Quaternary subdivision into strati- graphie units.