Jak i kiedy obchodzimy świeto Chanuka...
Chanuka -zaczyna się
w roku 2015 z zachodem słońca w niedzielę, 6 grudnia, a kończy o zmroku w poniedziałek, 14 grudnia, trwa 8 dni
Chanuka („Święto Światełâ€•) jest uważana powszechnie za
święto upamiętniające cud, jaki wydarzył się w Świątyni Jerozolimskiej podczas powstania żydowskiego pod wodzą Hasmoneuszy, skierowanego przeciw Grekom, za czasÃłw panowania Antiocha IV Epifanesa.
Jednak głębsze znaczenie tego święta dotyczy
przełomowego momentu w historii świata zachodniego, w historii ludzkości.
 Jest to bowiem święto
upamiętniające ocalenie judaizmu, a więc pierwszej i wÃłwczas jedynej religii monoteistycznej, opartej na podstawach etycznych.
Przez osiem nocy, począwszy od 25 dnia miesiąca kislew,
zapala się świece w menorze chanukowej (chanukiji), korzystając z szamasza, przed ktÃłrego zapaleniem nie wygłasza się błogosławieństwa. Zawsze jako pierwszą zapala się kolejną nową świecę (aż do ośmiu w Ãłsmy dzień) i zawsze jest to świeca znajdująca się z lewej strony (patrząc od przodu na menorę) świecy zapalonej poprzedniego dnia. Wynika z tego, że pierwszą zapalaną świecą (pierwszego dnia) jest ta najbardziej wysunięta na prawo i ona jest też
ostatnią zapalaną w ostatni dzień świąt.
Świece zapala głowa domu (mężczyzna lub kobieta) i osoba ta
wygłasza też błogosławieństwa. Ostatnio upowszechnia się zwyczaj zapalania specjalnych, miniaturowych menor przez dzieci. Chanuka jest wesołym,
radosnym świętem. Świecznik powinien być ustawiany tak (np. na parapecie okna), aby był widziany przez przechodniÃłw. Chodzi o „głoszenie światu― chanukowego cudu. Aby cel ten został właściwie spełniony, świateł chanukowego świecznika
nie wolno wykorzystywać do innych celÃłw (np. nie wolno przy nim czytać albo czegokolwiek nim oświetlać ani odpalać od świec chanukowych innej świecy).
Â
Chanuka (Święto Świateł) jest uważana powszechnie za święto
upamiętniające cud, jaki wydarzył się w Świątyni Jerozolimskiej podczas
powstania żydowskiego pod wodzą Hasmoneuszy-Machabeuszy, skierowanego przeciw Grekom, za czasÃłw panowania Antiocha IV Epifanesa.
Jednak głębsze znaczenie tego święta dotyczy przełomowego momentu w historii
świata zachodniego, w historii ludzkości. Jest to bowiem święto upamiętniające ocalenie judaizmu, a więc pierwszej i wÃłwczas jedynej religii monoteistycznej, opartej
na podstawach etycznych.
Skracając mocno dość skomplikowaną historię (patrz niżej): tolerancyjni władcy greccy zezwalali podbitym ludom na kontynuowanie lokalnych kultÃłw
politeistycznych. Jednak judaizm wyznawany przez ŻydÃłw - jedynych etycznych monoteistÃłw tamtych czasÃłw - stanowił wyjątek. Władze greckie okupujące obszar
starożytnego Izraela rozpoczęły bezwzględną i krwawą kampanię przeciwko religii, ktÃłra twierdziła, że istnieje jeden, niewidzialny i niematerialny BÃłg całej ludzkości. Już fakt, że BÃłg jest niewidzialny, wywoływał przerażenie u GrekÃłw. Greckie wierzenia składały hołd widzialnej Naturze. BÃłg Izraela, czyli znajdujący się poza Naturą twÃłrca tej Natury, był niepojętą abstrakcją, ktÃłra wzbudzała lęk i nienawiść. A stąd już krok do oskarżeń o czary, o rzucanie klątw i zadawanie urokÃłw, trucicielstwo i potajemne rytuały.
Antyjudaistyczna propaganda GrekÃłw oskarżyła ŻydÃłw właśnie
wtedy - po raz pierwszy w historii - o mord rytualny (to oskarżenie powrÃłci pÃłźniej w Rzymie, następnie w średniowiecznej Europie i trwa sporadycznie do dziś). Jednocześnie w walce z judaizmem sięgnięto właśnie do morderstw:
zabroniono np. rytuału obrzezania i żydowscy rodzice, ktÃłrzy łamali ten zakaz, poddawani byli publicznym egzekucjom wraz z dziećmi. Śmiercią karane było rÃłwnież najpierw posiadanie Tory, a pÃłźniej wyznawanie w jakikolwiek sposÃłb judaizmu. Świątynia Jerozolimska została zbezczeszczona. Na ołtarzu świątynnym, na rozkaz krÃłla Antiocha, składano świnie, aby ołtarz ten sprofanować.
Ostatecznie Beit Hamikdasz został przekształcony na rozkaz władz greckich w miejsce kultu Zeusa.
WÃłwczas wybuchło powstanie, ktÃłre dało Hasmoneuszom, po
wygnaniu okupantÃłw greckich, władzę na okres 115 lat zarÃłwno nad Judeą i Jerozolimą, jak i nad Świątynią.
Historyczne znaczenie powstania trudno przecenić. Była to
przecież - zakończona sukcesem - rewolta nie tylko w obronie niepodległości i tradycji, ale przede wszystkim w obronie monoteizmu.
SzczegÃłlnie że kultura grecka stanowiła, pod wieloma
aspektami, dokładne przeciwieństwo kultury żydowskiej. Gdyby postarać się ująć
tę archetypową opozycję – trwającą przez tysiąclecia do dziś – w jednym zdaniu, ukazującym opozycyjne wartości tych kultur i światopoglądÃłw, ktÃłre z nich
wyrosły, trzeba by było przywołać znane stwierdzenie: „Dla GrekÃłw piękno było świętością. Dla ŻydÃłw świętość była pięknem―. Grecy mordowali kalekie i brzydkie dzieci (akceptował ten zwyczaj Platon, popierał Arystoteles), podczas gdy Żydzi głosili, że każdy człowiek, nawet najbardziej kaleki i brzydki, jest stworzony na podobieństwo Boga. Politeizm grecki kształtował bogÃłw wedle wizerunku ludzi, podczas gdy judaizm starał się kształtować ludzi według wizerunku Boga.
Gdyby powstanie nie wybuchło i nie zwyciężyło - judaizm najprawdopodobniej przestałby istnieć, Żydzi poddani zostaliby hellenizacji tak, jak inne ludy, z powierzchni Ziemi zniknąłby jedyny ośrodek monoteizmu etycznego i - mamy podstawy przypuszczać - losy całego świata potoczyłyby się inaczej.
Zwłaszcza, gdy weźmiemy pod uwagę fakt, iż z ocalonego
wÃłwczas judaizmu narodziły się w ciągu następnych stuleci wielkie religie monoteistyczne (chrześcijaństwo i islam), kształtujące historię ludzkości (przede wszystkim [chrześcijaństwo] w obszarze świata zachodniego) przez ostatnie 2 tysiące lat.
 Â
Chanuka jest więc także świętem ocalenia samej idei
monoteizmu i w tym sensie wykracza swoim znaczeniem poza świat wyłącznie żydowski.
Głęboki sens święta Chanuka zwiera jeszcze jedno przesłanie:
że cud chanukowy może się zdarzyć, ale to od ludzi, od ich woli i poświęcenia zależy, czy powstaną warunki, aby mÃłgł nastąpić. Cud z oliwą do świątynnej menory pojawił się przecież dopiero wtedy, gdy Świątynia została odebrana Grekom po krwawych walkach.
Obrona monoteizmu wymagała nie tylko modlitw, studiowania
Tory, składania ofiar, ale przede wszystkim czynu - czynu militarnego, gdy składa się ofiarę z własnego życia.
 I.
Aleksander Wielki, grecki krÃłl, ktÃłry sprawował władzę
między innymi nad Egiptem, Syrią i Izraelem w czwartym wieku p.n.e, zezwalał podbitym ludom (w tym Żydom) na kultywowanie ich tradycji i religii.
Po jego śmierci w 320 roku p.n.e. imperium zostało
podzielone i oddane pod kontrolę jego generałÃłw. Władzę nad Syrią i Judeą przejęła dynastia SeleucydÃłw. Ci, w odrÃłżnieniu od Aleksandra, narzucili mieszkańcom tych ziem kulturę grecką i odpowiedzią na agresywną
hellenizację było powstanie żydowskie skierowane przeciw Grekom, ktÃłremu przewodził kapłan Matiasz (Matatiachu)  i jego pięciu synÃłw. Po
śmierci Matiasza dowÃłdztwo nad powstaniem przejął jeden z jego synÃłw - Juda zwany Machabeuszem. Od jego imienia powstańcy nazywani byli Machabeuszami.
W 165 roku p.n.e. Żydzi wyparli GrekÃłw z Judei. Wolność
religijna została przywrÃłcona. Świątynia jerozolimska, ktÃłrą krÃłl Antioch IV przemienił na miejsce kultu greckiego, została rytualnie oczyszczona i na nowo poświęcona.
Chanuka oznacza "poświęcenie".
[Nazwa "Chanuka" jest też akronimem słÃłw chanu kaf
he - "odpoczywali dwudziestego piątego[dnia]". Słowo chanu znaczy
"odpoczywali", natomiast litera kaf ma wartość liczbową 20 a he - 5.
Chanuka zaczyna się 25 dnia miesiąca kislew.]
Według Talmudu, po oczyszczeniu Świątyni kapłani
stwierdzili, że zapas oleju do siedmioramiennego świecznika świątynnego
wystarczy tylko na jeden dzień. Jednak, w cudowny sposÃłb, olej ten palił się aż
przez osiem dni, a więc wystarczająco długo, aby był czas na przygotowanie nowego zapasu.
Historia zwycięstwa ŻydÃłw nad Seleucydami nie jest zapisana w Tanach (Biblii Hebrajskiej). Znajdujemy ją w Księdze Machabejskiej - jednej z ksiąg
apokryficznych.
Od czasÃłw talmudycznych, Chanuka jest świętem obchodzonym przez osiem kolejnych dni (na pamiątkę ośmiu dni, na ktÃłre wystarczył olej).
 II.
Grecy dysponowali nie tylko potężną machiną wojenną, ale o wiele silniejszą bronią - ekspansywną kulturą "polis" -
państwa-miasta z rozwiniętymi, wydoskonalonymi instytucjami jej propagowania:
teatrami, odeonami, agorami, stadionami. Budowali miasta, rozwijali handel, cenili filozofię i nauki ścisłe, kochali teatr, propagowali sport.
Palestyna i otaczające ją kraje stały się terenem bardzo
aktywnej kolonizacji greckiej. Powstały nowe miasta budowane na wzÃłr
"polis" - Tyr, Sydon, Gaza, Trypolis, Byblos, Sychem, Amman, Marissa, Gamal. Język grecki stał się językiem całego europejskiego regionu Morza
ŚrÃłdziemnego, Bliskiego Wschodu, PÃłłnocnej Afryki - przede wszystkim handlu, ale także językiem filozofii, nauki i sztuki.
Reakcja judaizmu na wybuch ekspansywnej kultury greckiej
przebiegała w dwu nurtach. Jednym z nich było powstawanie sekt religijnych opartych na rygorystycznym judaizmie i -Â w poczuciu zagrożenia -
odchodzących od ośrodkÃłw cywilizacji greckiej na pustynię. Najbardziej liczną z tych grup byli esseńczycy.
Jednak najważniejszy nurt judaizmu, zogniskowany wokÃłł
Świątyni Jerozolimskiej, w okresie ekspansji helleńskiej znalazł w Torze ideowe podstawy do otwarcia się na obcą kulturę - kulturę grecką.
Odwoływano się do biblijnego faktu, że przymierze Boga z
Abrahamem uczyniło z ŻydÃłw nie zamkniętą grupę religijną, ale posłańca Boga wobec wszystkich narodÃłw. Żydzi z diaspory przetłumaczyli Torę na grecki - wtedy właśnie powstała Septuaginta  i celem tego było otwarcie się
jedynej wÃłwczas monoteistycznej religii świata na coraz bardziej uniwersalistyczną kulturę, ktÃłra ją otaczała.
Grecki uniwersalizm kulturowy i monoteizm wydawały się
stanowić z pozoru idealną i naturalną całość, do ktÃłrej realizacji warto dążyć.
Reformatorzy - naczelni kapłani Świątyni Jerozolimskiej, ktÃłrych nawet imiona wskazują na ich stosunek do kultury greckiej - Jazon i Menelaos - chcieli
usunąć z praw Tory te zakazy, ktÃłre utrudniały lub wręcz uniemożliwiały uczestniczenie w kulturze hellenistycznej. Na przykład zakaz nagości (wykluczał
on pojawianie się ŻydÃłw na stadionach) lub nakaz obrzezania, ktÃłre Grecy uważali za zwyczaj barbarzyński.
Â
Dążenia nurtu reformatorskiego poparł w roku 175
p.n.e. krÃłl z rodu Seleucydow - Antioch IV Epifanes. Nakazał on budowę gymnasionu pod GÃłra Świątynną. PÃłźniej wybudował Akropol nad Świątynią. Kapłani Świątyni, jak wspomina Księga Machabejska, "gardząc Świątynią i zaniedbując ofiary,
zaraz na sygnał do rzucania dyskiem spieszyli się, aby wziąć udział w niezgodnych z Prawem ćwiczeniach" (4:14).
 Â
W roku 167 p.n.e. ogłoszony został dekret przemieniający
Świątynię w ekumeniczne miejsce kultu. Miał w niej stanąć posąg symbolizujący Boga o wielu nazwach.
Odpowiedzią na ten dekret było powstanie wywołane przez
synÃłw Matiasza Hasmona, z rodziny kapłańskiej, pod wodza Judy Hasmoneusza-Machabeusza.
Rewolta Machabeuszy zmusiła do ucieczki zhellenizowanych
kapłanÃłw i ich zwolennikÃłw, a także obaliła władzę dynastii SeleucudÃłw nad Palestyną. Kapłan Menelaos został skazany wyrokiem syna Epifanesa - Antiocha V na karę śmierci, jako ten, ktÃłrego "należy winić za wszystkie
kłopoty".
Rodzina Hasmoneuszy odwołała się w konflikcie z Grekami do nowej potęgi - Rzymu, podpisując z nim układ sojuszniczy.
Grecy zrezygnowali z odzyskania Judei i Hasmoneusze przejęli
na okres 115 lat władzę zarÃłwno nad Judeą i Jerozolimą, jak i nad Świątynią.
Â
Kandelabr używany w Świątyni miał siedem ramion (6+1)
reprezentujących Zrozumienie, Siłę, Bojaźń Boga, Boską Obecność, Wiedzę, Radę, Mądrość, ale świecznik chanukowy (chanukija) ma ich dziewięć - na końcu każdego z nich znajduje się pojemnik na olej lub na świecę. Nie zawsze zresztą są to
ramiona, ponieważ tradycyjną formą chanukiji jest rÃłwnież lampka z tzw. zapleckiem – naczyńka na olej lub tulejki na świeczki są tu umieszczone z przodu, na
podłużnej listwie.
Ramion jest aż dziewięć, ponieważ osiem reprezentuje osiem
dni święta, a dziewiąte spełnia ważną rolę pomocniczą i nazywa się szamasz (sługa). Jednak ponieważ jest to rola pomocnicza - światło szamaszu nie jest uważane za "oficjalne" światło menory.
Menory chanukowe wykonywane są najczęściej z mosiądzu,
miedzi, srebra, bywają też ceramiczne. NiektÃłre przystosowane są do świec, inne do oleju. W domach starcÃłw i w szpitalach, gdzie istnieje większe niż zazwyczaj niebezpieczeństwo pożaru, używane są menory elektryczne.
Przez osiem nocy, począwszy od 25. dnia miesiąca kislew
zapala się świece w menorze, korzystając z szamaszu, przed ktÃłrego zapaleniem nie wygłasza się błogosławieństwa.
Zawsze jako pierwszą zapala się kolejną nową świecę (aż do
ośmiu w Ãłsmy dzień) i zawsze jest to świeca znajdująca się z lewej strony (patrząc na menorę) świecy zapalonej poprzedniego dnia. Wynika z tego, że pierwszą zapalaną świecą (pierwszego dnia) jest ta najbardziej po stronie prawej i ona jest też ostatnią zapalaną w ostatni dzień świąt.
Świece zapala głowa domu (mężczyzna lub kobieta) i osoba ta wygłasza też błogosławieństwa.
Ostatnio upowszechnia się też zwyczaj zapalania świateł specjalnych, miniaturowych menor przez dzieci.
Chanuka jest świętem upamiętniającym postawę ŻydÃłw i ich
zwycięstwo wobec prÃłby pozbawienia ich tożsamości - religii, tradycji i kultury.
Chanuka jest wesołym, radosnym świętem.
Przez osiem dni zapala się kolejne światła chanukiji
zaczynając od jednej świecy pierwszego dnia, kolejno dodaje się jedną więcej, aż do zapalenia wszystkich ośmiu ostatniego - Ãłsmego dnia.
Świecznik powinien być ustawiany tak (np. na parapecie
okna), aby był widziany przez przechodniÃłw. Chodzi o "głoszenie
światu" chanukowego cudu. Aby cel ten został właściwie spełniony, świateł
chanukowego świecznika nie wolno wykorzystywać do innych celÃłw (np. nie wolno przy nim czytać, albo czegokolwiek nim oświetlać).
Chanuka jest świętem, ktÃłre w zachodnim świecie zyskuje na
znaczeniu poprzez swoje kalendarzowe sąsiedztwo z chrześcijańskimi Świętami Bożego Narodzenia. Dawniej na przykład nie istniał zwyczaj dawania dzieciom prezentÃłw na Chanukę. Prezenty dawało się na Purim. Obecnie dzieci coraz częściej dostają chanukowe prezenty w każdy dzień z ośmiu dni Chanuki, po zapaleniu kolejnej chanukowej świecy lub lampki.
Â
Tradycyjne potrawy chanukowe
Â
Placki (latkes) ziemniaczane są z pewnością najbardziej
tradycyjnym i ulubionym daniem na Chanukę, jakkolwiek w Izraelu rÃłwnie popularne są pączki. To, co jest dla nich wspÃłlne, to oczywiście olej. ZarÃłwno placki ziemniaczane jak i pączki smaży się na oleju, a przecież cud chanukowy dotyczył właśnie oleju, ktÃłrego wystarczyło na osiem dni, mimo że jego ilość była wystarczająca zaledwie na jeden dzień.
W Izraelu najbardziej popularnym przysmakiem chanukowym są sufganijot (sufganija w liczbie pojedynczej) - pączki nadziewane konfiturami, dżemem lub marmoladą i posypane cukrem pudrem. Jakkolwiek placki ziemniaczane są podawane w Izraelu w czasie Chanuki, to jednak popularność sufganijot jest coraz
większa.
Â
Znacznie mniej powszechną obecnie potrawą chanukowa jest
pieczona gęś - ktÃłrej tłuszcz używany był w poprzednich stuleciach do
sporządzania chanukowych przysmakÃłw. W czasie święta Chanuki popularne są też potrawy z sera. Wynika to z faktu, że według legendy Judyta, z roduÂ
Hasmoneuszy, częstowała serem generała Holofernesa - dowÃłdcę armii asyryjskiej, ktÃłry planował zniszczenie Izraela. Ser spowodował u Holofernesa takie
pragnienie, że zaczął pochłaniać ogromne ilości wina. Gdy zapadł w pijacki sen - Judyta obcięła mu głowę, co - w dalszym rozwoju wydarzeń - spowodowało klęskę AsyryjczykÃłw.
Â
Drejdel (jidysz) (po hebrajsku: sewiwon), to czteroboczny
bączek z pojedynczą literą hebrajską po każdej stronie. Gra w drejdel jest tradycyjną rozrywką w święto Chanuka w kręgu rodziny i znajomych.
 Â
Â
Przed powstaniem państwa Izrael w roku 1948 na wszystkich
drejdlach znajdowały się litery nun, gimel, hej i szin, ktÃłre są pierwszymi literami słÃłw w zdaniu: "nes gadol haja szam" ("wielki cud stał
się tam").
Dziś w Izraelu na drejdlu znajdują się litery nun, gimel, hej,
pej, ktÃłre są pierwszymi literami słÃłw w zdaniu: "nes gadol haja po"
("wielki cud stał się tu").
Drejdel jest słowem języka jidysz pochodzącym od
niemieckiego słowa "drehen" (wymawianego "drejen"), ktÃłre oznacza "obracać".
Zasady gry polegają na tym, że każdy z graczy przystępuje do
gry z określoną liczbą monet (cukierkÃłw, czekoladek itd.) Wszyscy gracze dają do "banku" jedną monetę. Następnie kolejno kręci się bączkiem i
zabiera się z banku lub wpłaca do niego swoje monety w zależności od tego, ktÃłra litera ukaże się po zatrzymaniu bączka.
Istnieje kilka sposobÃłw gry, ale najczęściej :
nun - oznacza, że każdy dokłada do "banku" ( w innej wersji: nikt nie wygrywa);
gimel - obracający bączkiem bierze wszystko;
hej - bierze się połowę;
szin lub pej - obracający dodaje do "banku" jedną monetę;
Â
Dlaczego akurat drejdel jest tradycyjną grą chanukową? Co symbolizuje?
Żadna inna gra nie jest związana z religijnym, żydowskim świętem oprÃłcz drejdla, w ktÃłry gra się w czasie Chanuki.
Dlaczego?
Istnieje kilka wyjaśnień. Oto trzy z nich:
•   W okresie prześladowania religii żydowskiej przez GrekÃłw, gdy Żydzi zbierali się na Szabat albo na uroczystość obrzezania, grano w
drejdel, aby upozorować przed okupantami, że to gra hazardowa jest powodem
spotkania. Taka postawa nie mogła jednak poprawić sytuacji ŻydÃłw. Tylko bunt i walka z okupantami mogła odmienić ich los. Drejdel ma więc symboliczne
znaczenie negatywne. Przypomina, że ukrywanie się i zwodzenie wroga, zamiast oporu, nie jest właściwą postawą.
•   Chasydzki rabin Cwi Elimelech uważał coś zupełnie
przeciwnego: drejdel to gra losowa; ani ludzka wola, ani umiejętności nie wpływają na jej wynik, zwraca więc ona symbolicznie uwagę na to, że w
wydarzeniach, ktÃłre upamiętnia Chanuka, zasadniczą rolę odgrywały decyzje Boga, a nie ludzi.
•   Drejdel jest metaforą historycznej sytuacji Jisraela:
cztery potężne krÃłlestwa, reprezentowane przez cztery strony drejdla, to Babilonia, Persja, Grecja i Rzym. Wszystkie one obracają się dookoła osi, ktÃłrą stanowi los Jisraela. Są widoczne i sprawiają wrażenie, że to one decydują o wyniku gry. Jednak naprawdę wszystko w tej grze zależy od obrotÃłw dookoła tej niewidocznej osi bączka (czyli drejdla).
Â
Do gry w drejdla dzieci używają najczęściej monet zrobionych
z czekolady, zawiniętych w ozdobną folię aluminiową w kolorze złotym lub srebrnym (tzw. chanuka gelt - w jidysz)
Â
Chanuka: poradnik praktyczny
 Co
zapalamy?
Zapalane mogą być lampki
oliwne lub świece. Jeżeli wybieramy lampę oliwną, to w zasadzie każdy rodzaj oleju jest akceptowany, jakkolwiek olej z oliwek jest najwłaściwszy. Świece powinny mieć pojedynczy knot. Knot w świecy lub lampce oliwnej powinien być bawełniany (choć nie jest to bezwzględnie konieczne) i palić się rÃłwnym, stałym płomieniem. Świece lub knoty muszą być ustawione prosto. Odległość pomiędzy nimi musi być nie mniejsza niż grubość palca. Nie wolno stosować świec o plecionych knotach. Nie
wolno zapalać niczego od świec chanukowych ani stosować ich do oświetlania (np. czytanego tekstu). Świece w menorze powinny znajdować się na tym samym poziomie, a pojedyncza świeca, ktÃłrą zapalamy inne (szamasz), powinna być wyraźnie oddzielona od reszty, aby nie wyglądała na świecę chanukową. Wkładamy do świecznika tylko tyle świec, ile ma się palić danej nocy (plus, oczywiście, szamasz).
 Kto zapala?
   Â
Jest zwyczajem (ale nie
wymogiem halachicznym), że każdy członek rodziny zapala własne światła.
Wyjątkiem od tej zasady jest żona gospodarza domu, ktÃłra wypełnia obowiązek zapalania - zapalając światła męża. Nie zapala ich więc, gdy obecny jest
mąż - głowa domu. WśrÃłd ŻydÃłw sefardyjskich istnieje zwyczaj, że jeden z członkÃłw rodziny zapala świece za całą rodzinę.
 Gdzie zapalamy?
Przy wejściu do domu, jeżeli
jest ono skierowane na przestrzeń publiczną. Jeżeli dom
(mieszkanie) nie ma takiego wejścia, światła zapalamy na parapecie, ktÃłry jest widoczny z ulicy.
 Kiedy zapalamy?
Światła chanukowe zapala się
albo o zachodzie słońca, albo wtedy, gdy na niebie pojawią się pierwsze gwiazdy. Oba te czasy zapalania świec lub lampek są
halachicznie poprawne. Można je także zapalić pÃłźniej, ale wtedy, gdy członkowie rodziny jeszcze nie poszli spać i uczestniczą w zapalaniu.
Światła chanukowe powinny zawsze palić się co najmniej pÃłł godziny od pojawienia się gwiazd na niebie.
Â
Jak
zapalamy?
Według powszechnie przyjętej
zasady: Pierwszego dnia wyjmujemy z pudełka dwie świece. Jedną wkładamy w miejsce, gdzie ma znajdować się szamasz (i jest zupełnie nieistotne, czy szamasz jest po środku chanukiji, czy na
końcu świecznika), drugą w miejsce na świeczniku znajdujące się najbardziej z jego prawej strony. Wyjmujemy szamasz ze świecznika i zapalniczką albo zapałką zapalamy szamasz. Trzymając go w dłoni wygłaszamy trzy błogosławieństwa (podajemy je niżej) po czym jego płomieniem zapalamy świecę w chanukiji. Drugiego dnia umieszczamy szamasz w świeczniku, po czym wkładamy świecę
znajdującą się najbardziej po prawej stronie (w to samo miejsce, w ktÃłre wczoraj) i wyjmujemy z pudełka następną świecę i umieszczamy ją najbliżej po lewej stronie świecy zapalanej wczoraj. Zapalamy szamasz,
wygłaszamy już tylko dwa pierwsze błogosławieństwa i zapalamy szamaszem dwie świece: najpierw tę nowo dodaną dziś, pÃłźniej tę, ktÃłrą zapalaliśmy już wczoraj. Każdego dnia dodajemy kolejną świecę, posuwając się
coraz bardziej w lewo i zawsze zaczynając zapalanie od tej nowo dodanej świecy, a pÃłźniej zapalając wszystkie pozostałe w kolejności od lewej do prawej, a więc zawsze kończąc na tej, ktÃłra znajduje się najbardziej z prawej strony chanukiji.ZOBACZ JAK
 A
co w Szabat?
W Szabat musimy mieć specjalne,
większe świece. W Szabat musimy zapalić świece chanukowe przed
szabatowymi, bo po rozpoczęciu Szabatu (zapalenie świec szabatowych jest rÃłwnoznaczne z jego początkiem) nie wolno rozpalać ognia. Ponieważ świece szabatowe zapala się na co najmniej osiemnaście minut przed zachodem słońca, świece chanukowe muszą palić się co najmniej przez te osiemnaście minut do zachodu słońca (oczywiście, można zapalić je nieco wcześniej), następnie trzydzieści minut do pojawienia się gwiazd i wreszcie
trzydzieści minut po ich ukazaniu się na niebie. Czyli, zgodnie z halachą, świece chanukowe umieszczone w chanukiji w Szabat, muszą palić się przez co najmniej siedemdziesiąt osiem minut. Dlatego zalecane jest przygotowanie na ten dzień szczegÃłlnie dużych i wydajnych świec.
 To
w piątek. A co w sobotę?
 Â
Â
W sobotę świece chanukowe zapala się
dopiero po zakończeniu uświęcania Szabatu – w wieczÃłr poszabatowy (Moci Szabat). Szabat kończy się wtedy, gdy trzy gwiazdy pojawią się na
niebie. Zapalenie świec chanukowych może nastąpić po hawdali, ale istnieje także zwyczaj zapalania świec bezpośrednio przed hawdalą.
 A
błogosławieństwa?
Pierwszej nocy przed zapaleniem
świateł chanukowych odmawia się wszystkie trzy błogosławieństwa.
Przez kolejne noce pomija się trzecie z nich.
Błogosławiony
jesteś Ty, Haszem, nasz BÃłg, KrÃłl świata, ktÃłry uświęcił nas Swoimi przykazaniami i nakazał nam zapalać światła chanukowe.
Baruch Ata
Haszem, Eloheinu melech haolam, aszer kidszanu bemicwotaw, weciwanu lehadlik ner szel Chanuka.
...
Błogosławiony
jesteś Ty, Haszem, nasz BÃłg, KrÃłl świata, ktÃłry uczynił cuda dla naszych ojcÃłw, w tamtych dniach, o tej porze.
Baruch Ata
Haszem, Eloheinu melech haolam, szeasa nisim laawoteinu, bajamim hahem bazeman hazeh.
...
Błogosławiony
jesteś Ty, Haszem, nasz BÃłg, KrÃłl świata, ktÃłry dał nam dożyć i utrzymywał nas,
i doprowadził nas do tego czasu.
Baruch Ata
Haszem, Eloheinu melech haolam, szechechejanu, wekijemanu, wehigijanu lazeman hazeh.
Po
błogosławieństwach zapalamy światła chanukowej menory (chanukiji).
Uwaga: najpierw zapaliliśmy szamasz,
po czym wygłosiliśmy błogosławieństwa. Używając szamasza zapalamy zawsze jako pierwsze światło nowe w tym dniu.
Po zapaleniu
świateł wypowiadany jest przez wszystkich zgromadzonych tekst Hanerot Halelu (Te Światła), ktÃłry objaśnia znaczenie tego rytuału:
Światła te
zapalamy za cuda i za znaki, za wybawienia i za boje, ktÃłre stoczyłeś dla naszych ojcÃłw w tamtych dniach o tej porze, przez swoich świętych kapłanÃłw.
Przez wszystkie osiem dni Chanuki światła te są święte. I nie wolno nam ich używać, lecz wyłącznie patrzeć na nie, aby dziękować i wychwalać Twoje wielkie Imię, za Twoje cuda i za Twoje wybawienie i za Twoje znaki.
Hanerot
halalu anachnu madlikin, al hanisim, weal haniflaot, weal hateszuot, weal hamilchamot, szeasita laawotejnu bajamim hahem bazeman hazeh, al jedaj
kohanecha hakedoszim. Wechol szmonat jemaj Chanuka, hanerot halalu kodesz hem, wejn lanu reszut lehisztamesz bahem, ela lir'otam bilwad, kedej lehodot
ulehalel leszimcha hagadol al nisecha weal niflotecha weal jeszuatecha.
 Â
Â
Jaka jest jednolita zasada dotycząca zapalania świec na chanukiji?
Zapalane mogą być lampki oliwne lub świece. Jeżeli wybieramy lampę oliwną, to w zasadzie każdy rodzaj oleju jest akceptowany, jakkolwiek olej z oliwek jest
najwłaściwszy. Świece powinny mieć pojedynczy knot. Knot w świecy lub lampce oliwnej powinien być bawełniany (choć nie jest to bezwzględnie konieczne) i
palić się rÃłwnym, stałym płomieniem.Â
Świece w menorze powinny znajdować się na tym samym
poziomie, a pojedyncza świeca, ktÃłrą zapalamy inne (szamasz), powinna być wyraźnie oddzielona od reszty, aby nie wyglądała na świecę chanukową. Wkładamy do świecznika tylko tyle świec, ile ma się palić danej nocy (plus, oczywiście,
szamasz).
Nie jest dozwolone korzystanie ze światła chanukowego w
jakikolwiek sposÃłb. Uważa się, że świece nie powinny tworzyć okręgu, najwyżej pÃłłokrąg, aby były widziane jako wyraźnie oddzielone od siebie. Świece chanukowe muszą się palić co najmniej przez trzydzieści minut po pojawieniu się na niebie gwiazd. Jeżeli zapomni się zapalić świece o zachodzie słońca lub o zmroku, można to uczynić pÃłźniej, dopÃłki nikt z domownikÃłw nie poszedł spać.
Przetrenujmy zapalanie świec według najbardziej powszechnie przyjętej zasady:
•   Pierwszego dnia wyjmujemy z pudełka dwie
świece. Jedną wkładamy w miejsce, gdzie ma znajdować się szamasz (i jest zupełnie nieistotne, czy jest on pośrodku chanukiji, czy na końcu świecznika),
drugą w pierwsze miejsce na świeczniku od jego prawej strony. Wyjmujemy szamasz ze świecznika i zapalniczką albo zapałką zapalamy go. Trzymając szamasz w dłoni wygłaszamy trzy błogosławieństwa, po czym jego płomieniem zapalamy świecę w chanukiji.
•   Drugiego dnia umieszczamy szamasz w
świeczniku, po czym wkładamy świecę pierwszą od prawej strony (w to samo miejsce, w ktÃłre wczoraj), wyjmujemy z pudełka następną świecę i osadzamy ją bezpośrednio z lewej strony świecy zapalanej wczoraj. Zapalamy szamasz, wygłaszamy już tylko dwa pierwsze błogosławieństwa i zapalamy szamaszem dwie świece:
najpierw tę nowo dodaną dziś, pÃłźniej tę, ktÃłrą zapalaliśmy już wczoraj.
Każdego następnego dnia dodajemy kolejną świecę, posuwając
się coraz bardziej w lewo, i zawsze zaczynając zapalanie od tej nowo dodanej świecy, a pÃłźniej zapalając wszystkie pozostałe w kolejności od lewej do prawej, a więc zawsze kończąc na tej, ktÃłra jest na prawym skraju chanukii.
Â
Czy menorę chanukową można zastąpić np. jedną świeczką
zapalaną przez wszystkie dni? Kiedy wprowadzono zwyczaj palenia dziewięcioramiennych menor na Chanukę?
Jedna świeczka w ogÃłle nie rozwiązuje sprawy, bo jedna świeczka to najwyżej szamasz, od ktÃłrego zapalamy następne świece. Szamasz musi być wyraźnie oddzielony od pozostałych świec chanukowych, tak aby patrząc na świece można było je bez kłopotu policzyć i po ich liczbie przypomnieć sobie, ktÃłry dzień
święta jest właśnie obchodzony. Razem z szamaszem, podczas Chanuki zapalamy świece w sumie aż czterdzieści cztery razy.
Ani kształt, ani materiał, z ktÃłrego zrobiona jest
chanukija, nie są halachicznie określone. Dlatego istnieją tysiące rÃłżnych
chanukowych świecznikÃłw i lampek. Halacha określa jedynie warunki dotyczące samych zapalanych świateł: np. to, że świece chanukowe powinny być ustawione prosto i oddalone od siebie na odległość nie mniejszą niż grubość palca.
NiektÃłrzy nie stosują świec, ale lampki oliwne. Lampki i
naczynia na świece nie muszą być połączone w trwałą całość, można więc wyobrazić sobie sytuację, gdy zapala się pojedyncze, oddzielne lampki, nie używając chanukii. Podważałoby to jednak tradycję.
Ponieważ zapalanie świec lub lampek jest realizacją micwy,
obowiązuje ogÃłlna zasada rabiniczna zwana hidur micwa, ktÃłra stwierdza, że przedmioty używane do wypełniania przykazań muszą być piękne, wyjątkowe, uroczyste i nie powinny być używane na co dzień. Chodzi o uświęcanie
wykonywanych czynności przez wykorzystywanie przedmiotÃłw niezwykłych, niezwiązanych z powszedniością. Dlatego właśnie menory są często dziełami sztuki. Jakkolwiek więc można wyobrazić sobie sytuację, że świece będą
ustawione w jakichś zastępczych, prowizorycznych naczyniach, gdy zmuszają nas do tego okoliczności, to jednak w normalnych warunkach wskazane jest używanie specjalnej menory, ktÃłrą uznamy za piękną, ktÃłra będzie się nam podobała i podkreśli swoim wyglądem świąteczny, uroczysty nastrÃłj.
Początkowo zaczynano obchody święta prawdopodobnie od
zapalenia ośmiu lamp oliwnych i zmniejszano ich liczbę o jedną lampę dziennie przez osiem dni. W czasach herodiańskich konserwatywna Szkoła Szamaja w sporze z liberalną Szkołą Hilela reprezentowała właśnie takie stanowisko, co wskazuje, że prawdopodobnie tak czyniono w II i I stuleciu p.n.e. Jednak ostatecznie, już w czasach talmudycznych, ustalono, że należy zwiększać liczbę świateł
zapalanych każdego dnia.
Najstarsze menory chanukowe pochodzą właśnie z okresu
niewiele pÃłźniejszego. Sama nazwa menory chanukowej – chanukija, jest stosunkowo nowa, bo dopiero dziewiętnastowieczna.
Â
W artykule o święcie Chanuka piszecie: „kapłani stwierdzili,
że zapas oleju do siedmioramiennego świecznika świątynnego wystarczy tylko na jeden dzień. Jednak, w cudowny sposÃłb, olej ten palił się aż przez osiem dni―.
Jeżeli oleju wystarczało na jeden dzień, to palił się on w cudowny sposÃłb
siedem dni, a nie osiem, bo w ten pierwszy dzień nie było nic cudownego w tym, że się palił. Dlaczego więc na pamiątkę cudu zapala się światła przez osiem, a nie siedem dni?
Zadziwiające, ale dokładnie to samo pytanie zadał sobie słynny rabin Josef Karo (1488-1575), autor najwybitniejszego dzieła halachicznego Szulchan Aruch, i sam udzielił na nie wielu odpowiedzi.
Uznana za najbardziej przekonującą jest ta z nich, ktÃłra
stwierdza, że gdy kapłani znaleźli w sprofanowanej przez GrekÃłw Świątyni tylko
małe naczynie z olejem, wiedzieli już, że na nową oliwę trzeba będzie czekać aż osiem dni. Podzielili więc ten zapas, ktÃłry był wystarczający zaledwie na jeden
dzień, na osiem części – i zamierzali palić właśnie jedną Ãłsmą zapasu każdego wieczoru, przez krÃłtki czas. Jednak ta minimalna ilość wystarczała zawsze, wszystkie
osiem razy – aż na całą noc. Czyli cud trwał przez wszystkie osiem dni, a nie tylko siedem.
Â
Jak zapalać świece chanukowe w Szabat, gdy nie wolno rozpalać ognia?
Jest regułą, że świece chanukowe zapala się o zmroku: albo natychmiast po zachodzie słońca, albo gdy na niebie pojawią się pierwsze gwiazdy. Jednak w Szabat byłoby to niemożliwe, bo Szabat zaczyna się właśnie o zachodzie słońca, a świece szabatowe zapalone są już na kilkanaście (osiemnaście) minut przed zachodem i od tego momentu zapalanie jakiegokolwiek ognia jest zakazane.
W piątek więc należy zapalić świece chanukowe nim zacznie
się Szabat i muszą one palić się tak długo, aby nie zgasły przed upływem trzydziestu minut od zachodu słońca. Czyli na ten dzień trzeba mieć przygotowane świece dłuższe niż na pozostałe dni Chanuki.
Natomiast w sobotę świece chanukowe zapala się dopiero po
zakończeniu uświęcania Szabatu – w wieczÃłr poszabatowy (Moci Szabat). Szabat kończy się wtedy, gdy trzy gwiazdy pojawią się na niebie. Zapalenie świec
chanukowych może nastąpić po hawdali, ale istnieje także zwyczaj zapalania świec bezpośrednio przed hawdalą.
Â
Jak długo powinny się palić świece chanukowe?
Świece chanukowe muszą, według religijnego prawa żydowskiego, palić się przez co najmniej trzydzieści minut po zapadnięciu zmroku. A to oznacza, że zazwyczaj w praktyce palą się przez trzydzieści lub sześćdziesiąt minut, a w dniu, ktÃłry
przypada w rozpoczęcie Szabatu – co najmniej przez siedemdziesiąt osiem minut.
Oto wyjaśnienie, dlaczego istnieją aż trzy odpowiedzi na to pytanie:
Znane są powszechnie co najmniej dwie tradycyjne pory
zapalania świec chanukowych: albo o zachodzie słońca, albo gdy na niebie pojawią się gwiazdy (chodzi o co najmniej trzy gwiazdy średniej wielkości).
Obydwie pory zapalania świec są zgodne z żydowskim prawem religijnym. Jeżeli niebo jest zachmurzone i nie widać gwiazd, zakłada się, że musi upłynąć co najmniej trzydzieści minut od zachodu słońca (godzina zachodu słońca podawana jest w kalendarzach i w prasie codziennej), aby uznać, że gwiazdy byłyby
widoczne. Niezależnie kiedy zapalimy chanukowe świece, muszą się one palić co najmniej przez trzydzieści minut po pojawieniu się gwiazd.
Czyli jeżeli zapalamy świece o zachodzie, to muszą się palić
co najmniej przez sześćdziesiąt minut (trzydzieści minut do pojawienia się gwiazd i trzydzieści po tym, gdy byłyby lub są widoczne na niebie). Natomiast jeżeli zapalamy świece wraz z pojawieniem się gwiazd (trzydzieści minut po zachodzie), to muszą palić się co najmniej przez trzydzieści minut.
Jednak sytuacja jest trochę bardziej skomplikowana w
pierwszy dzień Chanuki, gdy przypada on w Szabat. W takiej sytuacji musimy zapalić świece chanukowe przed szabatowymi, bo po rozpoczęciu Szabatu (zapalenie świeć szabatowych jest rÃłwnoznaczne z jego początkiem) nie wolno rozpalać ognia.
Ponieważ świece szabatowe zapala się na co najmniej
osiemnaście minut przed zachodem słońca, świece chanukowe muszą palić się co najmniej przez te osiemnaście minut do zachodu słońca (oczywiście, można zapalić je nieco wcześniej), następnie trzydzieści minut do pojawienia się gwiazd i wreszcie trzydzieści minut po ich ukazaniu się na niebie. Czyli,
zgodnie z halachą, świece chanukowe umieszczone w chanukiji w Szabat, muszą palić się przez co najmniej siedemdziesiąt osiem minut. Dlatego zalecane jest przygotowanie na ten dzień szczegÃłlnie dużych i wydajnych świec.
Â
Radosnej Chanuki życzy the 614 commandment Â
   Â
 Â
