1
Patriotyzm, Ojczyzna, a wychowanie ku wartościom narodowo-patriotycznym
1. Wstęp
Patriotyzm oznacza miłość ojczyzny, własnego narodu z szacunkiem dla innych narodów i poszanowania ich praw. Patriotyzm domaga się dwóch postaw, które są ze sobą związane: wierności i ofiarności.
W nauczaniu Jana Pawła II znajdują się nieprzebrane źródła jego tożsamości patriotycznej i stanowią drogę ku prawdzie i wolności. Należą do nich między innymi świadomość personalizacji w procesie nauczania i uczenia się bycia Polakiem; osobowe traktowanie ludzi, orientacja podmiotowa w kształceniu; stwarzanie w nim sytuacji służących spotkaniu ludzi, jako osoby równe sobie, a jednocześnie różniące się1.
Jan Paweł II uczył: ,,Polska potrzebuje ludzi otwartych na świat, ale kochających swój rodzinny kraj. Aktualnym pozostaje zadanie budowy czasów, które nadchodzą, bo młodość poszukuje wzorów i przykładów. Znajomość i umiłowane prawdy stanowi o mocy i wolności człowieka, o godności człowieka i narodu”2.
Jaki jest patriotyzm polski? Jaki powinien być? Jakie jest to nasze wychowanie patriotyczne? To pytanie, które powinniśmy zadawać sobie i poszukiwać na nie odpowiedzi. Jesteśmy bowiem ludźmi odpowiedzialnymi za Polskę, a w sposób szczególny za patriotyczne wychowanie młodego pokolenia.
2. Wychowanie ku wartościom narodowo-patriotycznym.
Wychowanie to ,,wszelkie celowe oddziaływanie ludzi dojrzałych (wychowawców ) przede wszystkim dzieci i młodzieży ( wychowanków), aby w
1 Ks Marian Włościański, Zmiana etyki wychowawczej, Włocławek 2009, s. 95.
2 Jan Paweł II, Prawda siłą pokoju, XIII Światowy Dzień Pokoju – 1 stycznia 1980, AAS 71, 1979,1572-1580, Typis Polyglottis Vaticanis, Citta del Vaticano 1979.
2
nich kształtować określone pojęcia, uczucia, postawy dążenia”3. To zadanie trudne, odpowiedzialne, a jednocześnie delikatne, stanowcze i zdecydowane.
Przez wychowanie rozumiane są wszelkie oddziaływania na człowieka, współtworzące jego osobową indywidualność. Ich źródło tkwi w rodzinie, szkole, grupach rówieśniczych, koleżeńskich, sąsiedzkich, zawodowych, mediach, organizacjach społeczno- politycznych. Oddziaływanie te wpływa na rozwój osobowy człowieka, na jego oglądy, postawy podejmowane decyzje, postępowanie”4.
Wychowanie ku wartościom narodowo-patriotycznym to bardzo ważne zadanie z uwagi na ich znaczenie w życiu człowieka, funkcjonowaniu rodziny, społeczności szkolnej i lokalnej, własnego narodu, państwa oraz całej społeczności ludzkiej. Wychowanie ku wartościom narodowo patriotycznym mieści się w ogólnie rozumianym wychowaniu. Należy wspomagać wychowanków w kreowaniu swojego życia według wartości. Ważne jest rozwijanie potrzeby, umiejętności i zdolności wychowania samego siebie i drugiego do budowania nowej i lepszej rzeczywistości.
Potrzeba wychowania ku wartościom narodowo-patriotycznym uzasadniona jest wieloma względami:
Rolą tych wartości w integralnym rozwoju człowieka;
Potrzebą pokoju światowego;
Sytuacją związaną z wejściem Polski do Zjednoczonej Europy;
Migracja narodów.
Wartości narodowo-patriotyczne stanowią istotny czynnik rozwoju osoby, której głównymi cechami są: godność, rozumność, wolność, odpowiedzialność, miłość, twórczość.
Każda z wartości: naród, Ojczyzna, patriotyzm, państwo, pokój odgrywają bardzo ważną rolę w funkcjonowaniu człowieka. Wszystkie te
3 S. Kunowski, Podstawy współczesnej pedagogiki, Warszawa 1993, s. 19.
4 K. Chałas, S. Kowalczyk, Wychowanie ku wartościom narodowo-patriotycznym, t. 2, Lublin-Kielce 2006, s. 122.
3
wartości jako czynniki integracyjne wpływają na poszczególne sfery rozwoju osoby.
Poszanowanie narodu, identyfikacja z jego kulturą narodową pozwala człowiekowi włączać się w tę wielką wspólnotę i żyć jej zdarzeniami, zjawiskami, problemami, poszukując twórczych rozwiązań. Identyfikacja z narodem wiąże uczuciowo i społecznie. Naród poprzez wspólnotę osób, grup społecznych inicjuje, pobudza, dynamizuje ludzką aktywność w różnych płaszczyznach i dziedzinach życia. Staje się rzeźbiarzem duchowego i społecznego oblicza człowieka5.
Z narodem związana jest wartość Ojczyzny, najpełniej jeśli naród żyje rozwija się w wolnej ojczyźnie. Ważną wartością ojczyzny jest poczucie wspólnoty historycznej i ciągłości. Stanowi ono ogniwo integrujące pokolenia, dające poczucie aktywnego włączenia się w kontynuację oraz poczucie bezpieczeństwa6.
Ważnym czynnikiem jest możliwość tworzenia historii ojczyzny poprzez uczestnictwo człowieka jest kształtowany jego charakter narodowy. Cz.
Bartniki tak mówi na temat roli Ojczyzny w rozwoju człowieka: ,,Jest to część świata, która daje nam życie, miłuje nas, kształtuje na ciele i duchu i zwraca ku najwyższym celom”7.
Miłość i szacunek człowieka, do narodu, Ojczyzny to źródło do odejmowania zadań mających na celu rozwój wartości duchowych i aspiracji człowieka.
Bartnik pisze: ,,Ojczyzna jako wartość (…) – stanowi doniosły czynnik grupy twórczy, wiążący ludzi właśnie poprzez uznanie wspólnych wartości. (…) Ojczyzna stanowi (…) rozległe pole wartości o licznych i szczególnych właściwościach, z których dążność do jednoczenia ludzi i wyzwalania w nich
5 Tamże, s.133.
6 Tamże.
7 Tamże, 134.
4
energii do działania społecznie najwyższej ceny, altruistycznego – wybijania się na czoło”8.
Poprzez miłość Ojczyzny – patriotyzm, uczeń dochodzi do rozumienia istoty życia i tożsamości narodowej. Kształtuje jakość myślenia rozwoju kraju.
Wartości narodowo – patriotyczne mają moc wołania ku sobie. Poprzez tę moc stają się czynnikiem, który dynamizuje rozwój człowieka. Ich urzeczywistnienie scala sferę duchową ze społeczną. Zobowiązuje do rozwoju fizycznego, poznawczego i wyzwala potrzebę wielostronnego działania.
Wychowanie zmierzające do wychowania narodowo – patriotycznego jego poszanowania, budowania i promowania, wymaga podjęcia określonych zadań i zrozumienia, że Ojczyzna to wielka wartość dla człowieka i wspólnoty, w której on żyje i pracuje. Ojczyzna to matka, która wydaje na świat, karmi, otacza opieką, obdarza miłością, wymaga miłości.
3. Nauczanie Kościoła na temat patriotyzmu, Ojczyzny.
Jan Paweł II bardzo wiele mówił na temat patriotyzmu, Ojczyzny. W nauczaniu Jego było to bardzo ważne. Tak pisze o Ojczyźnie: ,,Ojczyzna to jest poniekąd to samo co ojcowizna, czyli zasób dóbr, które otrzymaliśmy w dziedzictwie po ojcach. To znaczące, że wielokrotnie mówi się też: ,,ojczyzna – matka”. Wiemy z własnego doświadczenia, w jakim stopniu przekaz dziedzictwa duchowego dokonuje się za pośrednictwem matek. Ojczyzna więc to jest dziedzictwo, a równocześnie jest to wynikający z tego dziedzictwa stan posiadania – w tym również ziemi, terytorium, ale jeszcze bardziej wartości i treści duchowe, jakie składają się na kulturę danego narodu”9.
Analizując naukę Jana Pawła II w aspekcie celów wychowania zorganizowanych wokół wartości Ojczyzna na uwagę zasługuje następujący wypowiedź: ,,Gdziekolwiek jesteśmy – pisze Jan Paweł II – nie można się z tym dziedzictwem rozstawać. Nie można go pomniejszać przez naszą ludzką małość.
8 Tamże, 135.
9 Jan Paweł II, Pamięć i tożsamość, Kraków 2005, s. 66.
5
Nie można go rozpraszać. Nie można się nim posługiwać dla egoistycznych celów. Nawet gdyby ten egoizm był osłonięty jakimiś pozorami. Dziedzictwo, któremu na imię Polska, domaga się słów prawdziwych, rzetelnych i prostych”10.
Na temat patriotyzmu i Ojczyzny szacunku i wolności na uwagę zasługuje następująca wypowiedź rodaka: ,,Pragnę powiedzieć wam jako pierwszy z rodu Polaków, syn polskiej ziemia zarazem Następca Piotra, pierwszy z dziejów nie tylko Polka, ale Słowianin, czuję szczególny dług w stosunku do mojej Ojczyzny, a przez to samo w stosunku do wszystkich moich rodaków. Myślę, że ta Ojczyzna, jej dzieje, dzieje Kościoła, dzieje narodu, w jakiś wyjątkowy sposób przygotowały mnie do tego, ażeby być solidarnym z różnymi narodami świata”11.
Natomiast Stefan Wyszyński – Prymas Tysiąclecia mówił ja wielkie znaczenie w wychowaniu patriotycznym ma rodzina: ,,Więź z Ojczyzną kształtuje się przez: pierwsze słowa w języku Ojczystym, pierwsze śpiewy słyszane w dzieciństwie, kontakt z najbliższym otoczeniem, zwyczaje rodzinne, wychowanie uspołeczniające, poznawanie i urzeczywistnianie kultury”12.
Wychowując młode pokolenie ku wartościom patriotycznym i ucząc miłości Ojczyzny uczymy kochać dobro, kochać własne korzenie miłością samego siebie.
Ważne są wskazania Soboru Watykańskiego II, które wskazują na cechy charakteryzujące miłość Ojczyzny. To miłość prawdziwa, wierna, szanująca inne narody i ich Ojczyzny. ,, ,,Bez ciasnoty duchowej” (KDK 75), bez pogardy dla innej rasy jątrzącego nacjonalizmu (DM15), szowinizmu i ksenofobii.
Wskaźnikami postawy miłości Ojczyzny są:
Miłość w Ojczyźnie;
10 K. Chałas, S. Kowalczyk, Wychowanie ku wartościom narodowo - patriotycznym, s. 153.
11 Tamże, s.157.
12 Tamże, s.159.
6
Kochanie człowieka, miłość bliźniego;
Szacunek dla dziedzictwa;
Troska o kulturę;
Troska o pokój i wolność;
Odpowiedzialność za siebie, za swoje czyny, wspólnotę, w której człowiek żyje i pracuje, naród, kraj”13.
Mówiąc o wychowaniu do wartości patriotyzmu do miłości Ojczyzny ważne jest, aby młodego człowieka wychować na człowieka, który potrafi pokochać kogoś i coś poza sobą. Wtedy należy nauczyć go pokochać Ojczyznę.
Jan Paweł II podczas przemówienia w Parlamencie 11 czerwca 1999r.
powiedział: ,,Pragnąłbym życzyć polskim politykom i wszystkim osobom zaangażowanym w życiu politycznym, by nie szczędzili sił w budowaniu takiego państwa, które otacza szczególną troską rodzinę, życie ludzkie, wychowanie młodego pokolenia, respektuje prawo do pracy, widzi istotne sprawy całego narodu i jest wrażliwy na potrzebę konkretnego człowieka, szczególnie ubogiego i słabego”14.To bardzo cenna wskazówka wartości narodu, Ojczyzny, patriotyzmu.
4. Zakończenie
Właśnie w tych małych społecznościach lokalnych, powinien rozwijać się nowy polski patriotyzm XXI wieku, który rozwiązując problemy lokalne, będzie myślał o szerokiej perspektywie Polski. W procesie wychowania patriotycznego powinniśmy korzystać z wielkiej skarbnicy polskiej historii i kształtować postawy patriotyczno- obronne wśród młodzieży. Te cenne wskazówki naszego rodaka Jana Pawła II jak i wielka skarbnica jaką jest historia Polski, jeżeli będziemy przekazywać młodemu pokoleniu i wychowywać ich w tych wartościach możemy być pewni, że wyrosną na ludzi, którym nie będą obojętne losy Polski.
13 Tamże, s. 161.
14Jan Paweł II, Pielgrzymki do Ojczyzny, 1979,1983,1987,1991,1995,1997,1999. Przemówienia, homilie, Kraków 1999, s. 1085.
7
BIBLIOGRAFIA:
Jan Paweł II, Pamięć i tożsamość, Kraków 2005.
Jan Paweł II, Prawda siłą pokoju, XIII Światowy Dzień Pokoju – 1 stycznia 1980, AAS 71, 1979,1572-1580, Typis Polyglottis Vaticanis, Citta del Vaticano 1979.
Jan Paweł II, Pielgrzymki do Ojczyzny, 1979,1983,1987,1991,1995,1997,1999.
Przemówienia, homilie, Kraków 1999.
K. Chałas, S. Kowalczyk, Wychowanie ku wartościom narodowo- patriotycznym, t. 2, Lublin Kielce 2006.
S. Kunowski, Podstawy współczesnej pedagogiki, Warszawa 1993.
Ks M. Włościański, Zmiana etyki wychowawczej, Włocławek 2009.
