BEZPIECZEŃSTW A TOM I WYBRANE PROBLEMY

WYBRANE PROBLEMY BEZPIECZEŃSTWA

TOM I

Recenzja tomu:

prof. dr hab. inż. Andrzej Żebrowski, dr hab. prof. UP Andrzej Madera

Komitet naukowy

prof. dr hab. Vasyl Kostycki, assoc. prof. PhD Yonka Petrova, assoc. prof. PhD Nadezhda A. Kaloyanova, assoc. prof. PhD Galena Ivanova, prof. dr hab. inż.

Andrzej Kozera, prof. dr hab. Henryk Ćwięk, prof. dr hab. Jan Maciejewski, prof. dr hab. Jacek Sroka, prof. dr hab. Olga Wasiuta, prof. dr hab. inż. Andrzej Żebrowski, dr hab. prof. PCz Magłorzata Bsoul-Kopowska, dr hab. prof. UP Roman Kochnowski, dr hab. prof. UP Andrzej Madera, dr hab. prof. UMK Bolesław Sprengel, dr hab. prof. UP Małgorzata Winiarczyk-Kossakowska, dr hab. prof. UP Aleksander Woźny,

Redakcja naukowa:

dr Ewa Fogelzang – Adler, dr Edyta Sadowska

ISBN 978-83-63991-65-4

Wydawca: Europejskie Stowarzyszenie Promocji Nauki i Rozwoju przy współpracy

z Wydziałem Politologii Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

Kraków 2018

Piotr Swoboda

KRAJOWY SYSTEM RATOWNICZO-GAŚNICZY W UJĘCIU SYSTEMOWYM BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO PAŃSTWA

(WYBRANE KLASYFIKACJE)

Wprowadzenie

Budowa systemu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa w nowych warunkach państwa demokratycznego była jednym z najważniejszych wyzwań państwa polskiego od początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Jednym z najistotniejszych elementów tego systemu jest podsystem odpowiedzialny za reagowanie na niebezpieczne zdarzenia, zarówno te

„rutynowe”, które mają miejsce prawie codziennie, jak również w obliczu rozmaitych sytuacji kryzysowych. Dotyczy to tych zagrożeń, które wynikają z działania sił przyrody, które towarzyszą człowiekowi od zawsze, i tych które są skutkiem zamierzonej lub niezamierzonej działalności człowieka, a powodują zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi, mienia i środowiska.

Funkcjonowanie tego podsystemu mieści się w ramach tzw. bezpieczeństwa powszechnego i związane jest przede wszystkim z bezpośrednim zabezpieczaniem oraz ratowaniem życia, zdrowia, mienia i środowiska w obliczu występowania rozmaitych zagrożeń naturalnych oraz o charakterze technicznym. W odróżnieniu od pozostałych sfer systemu bezpieczeństwa państwa (podsystemu bezpieczeństwa ustrojowego oraz bezpieczeństwa publicznego), które dotyczą pewnego porządku, zasad, procedur i przepisów, w oparciu o które funkcjonuje państwo i społeczeństwo, zmiany tutaj dotyczyły przede wszystkim formacji nieuzbrojonych, które nie należą do tzw. aparatu przymusu państwowego, w związku z czym ten obszar nie wywoływał tak dużych emocji na gruncie politycznym.

Niemniej jednak, budowa tego podsystemu była wielkim wyzwaniem i musiała uwzględniać toczące się transformacyjne procesy polityczne, gospodarcze i społeczno- kulturowe. Podsystem ten musiał funkcjonować, reagując na codzienne niebezpieczne zdarzenia w momencie najpoważniejszych zmian systemowych, musiał stawić czoła towarzyszącym procesom transformacji systemowej, wielkim zmianom cywilizacyjnym i globalizacyjnym, wreszcie jego przebudowa musiała uwzględniać specyficzne warunki i tradycje historyczne oraz lokalne, aby jak najlepiej wykorzystać istniejący potencjał. Istotne znaczenie miały również pewne kryteria międzynarodowe, związane z integracją w ramach

struktur zachodnioeuropejskich i północnoatlantyckich, a także specyficzne współzależności z innymi wewnętrznymi podsystemami i elementami systemu bezpieczeństwa państwa.

Wypadkową wszystkich tych czynników stał się powołany w 1995 roku krajowy system ratowniczo-gaśniczy (KSRG), budowany w oparciu o zachodnie koncepcje zarządzania kryzysowego (crisis management)¹, którego fundament stanowić miała zawodowa Państwowa Straż Pożarna oraz inne jednostki ochrony przeciwpożarowej, w tym przede wszystkim te najbardziej powszechnie i niejako naturalnie występujące na obszarze całego kraju – organizacje społeczne, głównie ochotnicze straże pożarne.

Od 1995 roku system ten ewoluował, uwzględniając wzrastające tempo życia, zmianę charakteru różnych zagrożeń, rozwijając różne gałęzie ratownictwa oraz osiągając w nich pewne poziomy specjalistyczne, korzystając przy tym z nowych rozwiązań techniki i nauki². KSRG skupia obecnie, poza ponad 500 jednostkami PSP (około 30 tys. ratowników), również blisko 4,5 tys. pozostałych jednostek ochrony przeciwpożarowej włączonych do systemu (około 200 tys. ratowników) oraz inne podmioty z nim współpracujące³. System ten w dalszym ciągu podlega zmianom, rozwijając swój potencjał.

Jedną z funkcji nauki jest opis rzeczywistości i związane z nim systematyzowanie oraz porządkowanie istniejącej wiedzy. Niniejsze opracowanie stanowi próbę i propozycję uporządkowania wybranych klasyfikacji systemu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i ma przede wszystkim na celu wskazanie w nim miejsca i roli KSRG. Główny problem badawczy dotyczy tego, w którym miejscu systemu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, znajduje się KSRG, uwzględniając różne jego ujęcia. Odpowiedź na główne pytanie badawcze może zostać udzielona w oparciu o przedstawienie odpowiedzi na następujące pytania szczegółowe: w jakim obszarze bezpieczeństwa właściwy jest KSRG? jak można zdefiniować system bezpieczeństwa wewnętrznego państwa? jakie przykładowe klasyfikacje systemu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa mogą zostać wyodrębnione i w oparciu o jakie kryteria? czy podmioty włączone do KSRG lub współpracujące w ramach KSRG, mogą być zakwalifikowane również w innych obszarach systemu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa?

1 S. Górski, Współczesna ochrona ludności. Aspekty prawne i organizacyjne, Warszawa 2016, s. 48;

P. Szmitkowski, System ochrony ludności w Polsce – historia i współczesność, „Colloquium Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych”, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach 2012, nr 4, s. 153- 155.

2 D. Marczyński, KSRG – wczoraj, dziś, jutro, „Przegląd Pożarniczy”, https://www.ppoz.pl/zajrzyj-do- srodka/organizacka/952-ksrg-wczoraj-dzis-jutro [28.07.2018].

3 Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej, Organizacja KSRG, http://www.straz.gov.pl/panstwowa _straz_pozarna/krajowy_system_ratowniczo_gasniczy [28.07.2018].

W oparciu o zarysowaną powyżej problematykę badawczą, hipoteza pracy może zostać sformułowana w następujący sposób: KSRG obejmuje wiele podmiotów państwowych, prywatnych i pozarządowych, zarówno należących do sfery cywilnej, jak również działających w sferze wojskowej. Zasadnicza jego właściwość dotyczy obszaru tzw.

bezpieczeństwa powszechnego państwa i związana jest z ratowaniem życia i zdrowia ludzi, mienia oraz środowiska przed skutkami klęsk żywiołowych i katastrof technicznych. Jako całość, KSRG, biorąc pod uwagę kryterium przedmiotowe (obszaru działania), zakwalifikowany może zostać do podsystemu (subsystemu) bezpieczeństwa powszechnego oraz ratowniczego, ze ścisłym powiązaniem z subsystemami ekologicznym i sanitarno- epidemiologicznym. W oparciu natomiast o kryterium podmiotowe podległości naczelnym organom administracji rządowej oraz wpływu innych struktur kierowania, KSRG kierowany i koordynowany przez Komendanta Głównego PSP, podlega ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych oraz pozostaje pod istotnym wpływem i oddziaływaniem organów wykonawczych władzy publicznej różnych szczebli podziału administracyjnego kraju, w tym przede wszystkim struktur zarządzania kryzysowego (subsystem zarządzania kryzysowego).

Główną metodą badawczą zastosowaną na potrzeby niniejszego opracowania była analiza aktów prawnych, dokumentów źródłowych oraz literatury przedmiotu. Przydatne okazały się również informacje zamieszczone na stronie internetowej Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej.

Organizacja i zadania krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego

System ratownictwa w Polsce opiera się na trzech filarach. Pierwszy stanowi system powiadamiania ratunkowego (SPR), którego podstawową funkcjonalnością jest umożliwienie ludności szybkiego zgłaszania zdarzeń i zagrożeń służbom ratowniczym⁴. Drugim filarem jest krajowy system ratowniczo-gaśniczy (KSRG), którego zadaniem jest doraźna, bieżąca pomoc ratownicza świadczona w obliczu różnego rodzaju zagrożeń, najczęściej na miejscu lub w pobliżu miejsca ich występowania⁵. Trzeci to państwowe ratownictwo medyczne (PRM),

4 R. Radkowski, Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy jako element organizacji ratownictwa i ochrony ludności w Polsce, „Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy”

2015, nr 14 (1), s. 38.

5 Ibidem, s. 38.

które obejmuje zespoły pogotowia ratunkowego oraz szpitalne oddziały ratunkowe i dotyczy zapewnienia właściwej pomocy medycznej poszkodowanym⁶.

Krajowy system ratowniczo-gaśniczy stanowi „integralną część organizacji bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, obejmującą, w celu ratowania życia, zdrowia, mienia lub środowiska, prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie pożarów, klęsk żywiołowych lub innych miejscowych zagrożeń; system ten skupia jednostki ochrony przeciwpożarowej, inne służby, inspekcje, straże, instytucje oraz podmioty, które dobrowolnie w drodze umowy cywilnoprawnej zgodziły się współdziałać w akcjach ratowniczych”⁷.

Jednostkami ochrony przeciwpożarowej są jednostki organizacyjne Państwowej Straży Pożarnej, jednostki organizacyjne Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej, zakładowe straże pożarne, zakładowe służby ratownicze, gminne i powiatowe (miejskie) zawodowe straże pożarne, terenowe służby ratownicze, ochotnicze straże pożarne, związek ochotniczych straży pożarnych oraz inne jednostki ratownicze⁸.

Pod koniec 2017 roku system ten obejmował następujące podmioty⁹: I. Podmioty włączone do KSRG:

1) Państwowa Straż Pożarna (501 jednostek), 2) Ochotnicze Straże Pożarne (4376 jednostek), 3) Wojskowe Straże Pożarne (14 jednostek)¹⁰, 4) Zakładowe Straże Pożarne (4 jednostki)¹¹,

5) Lotniskowa Służba Ratowniczo-Gaśnicza Międzynarodowego Portu Lotniczego (MPL) Balice.

6 Ibidem.

7 Art. 2 pkt 4 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, Dz. U. z 2017 r., poz. 736 (z późn. zm.).

8 Ibidem, art. 15.

9 Opracowanie własne na podstawie danych z Krajowego Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności przekazanych autorowi w odpowiedzi na wniosek o udostępnienie informacji publicznej z dnia 13.10.2017 r. (stan na dzień 24.10.2018 r.) oraz danych zamieszczonych na stronie internetowej Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej: Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej, Organizacja…, op.

cit.

10 Stan na dzień 24.10.2017 r. – 12 jednostek: woj. śląskie: Wojskowa Straż Pożarna (WSP) 18 Batalion Powietrznodesantowy; woj. lubuskie: WSP 4 Pułk Przeciwlotniczy; woj. mazowieckie: WSP Centrum Szkolenia Łączności i Informatyki, woj. warmińsko-mazurskie: WSP 20 Brygada Zmechanizowana, WSP 9 Brygada Kawalerii Pancernej, WSP 15 Brygada Zmechanizowana, WSP 20 Brygada Zmechanizowana, WSP 15 Brygada Zmechanizowana, WSP 11 Pułk Artylerii; woj. zachodniopomorskie: WSP Komenda Portu Wojennego, WSP 7 Brygada Obrony Wybrzeża Słupsk, WSP 104 Batalion Logistyczny.

11 Stan na dzień 24.10.2017 r. – 4 jednostki: woj. lubelskie: Zakładowa Straż Pożarna (ZSP) Grupa Azoty Zakłady Azotowe „Puławy” S.A.; woj. mazowieckie: ZSP Polskiego Koncernu Naftowego ORLEN S.A.

w Płocku, ZSP Odcinka Centrum Przedsiębiorstwa Eksploatacji Rurociągów Naftowych „Przyjaźń” S.A.

Płock w Miszewsku Strzałkowskim; woj. podlaskie: ZSP Odcinka Wschodniego PERN „PRZYJAŹŃ”

w Płocku z siedzibą w Stacji Pomp Nr 1 w Adamowie.

II. Podmioty KSRG współdziałające dobrowolnie w akacjach ratowniczych w oparciu o umowy cywilnoprawne z KG PSP:

1) Wyspecjalizowane służby systemu bezpieczeństwa państwa: Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW), Biuro Ochrony Rządu (BOR)¹², Policja, Straż Graniczna (SG), Służba Więzienna (SW);

2) Siły Zbrojne RP (Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych «DG RSZ»);

3) Wyspecjalizowane służby ratownicze: Morska Służba Poszukiwań i Ratownictwa (SAR), Lotnicze Pogotowie Ratunkowe (LPR), Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego;

4) Podmioty dostarczające prognoz, analiz i informacji o zagrożeniach: Generalny Inspektor Ochrony Środowiska (GIOŚ), Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW), Centrum Badań Kosmicznych PAN, Państwowa Agencja Atomistyki (PAA);

5) Podmioty służby zdrowia: 10 szpitali MSWiA, Centrum Leczenia Oparzeń w Siemianowicach Śląskich, Szpital Praski w Warszawie¹³;

6) Organizacje pozarządowe: Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (GOPR), Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (TOPR), Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (WOPR), Polski Czerwony Krzyż (PCK), Związek Harcerstwa Polskiego (ZHP), Aeroklub Polski, Polski Związek Alpinizmu (PZA);

7) Podmioty gospodarcze: Lasy Państwowe, Przedsiębiorstwo Państwowe „Porty Lotnicze”, Spółka Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo, KGHM „Polska Miedź S.A.” Lublin, Przedsiębiorstwo Eksploatacji Rurociągów Naftowych, PKN ORLEN S.A., BP Poland Sp. z o.o., SINTAC-Polska Sp. z o.o.;

8) Polska Izba Przemysłu Chemicznego (SPOT).

III. Podmioty współdziałające z KSRG na podstawie zawartych porozumień z KG PSP:

1) Związek Ochotniczych Straży Pożarnych RP (ZOSP RP);

2) Caritas, Polska Akcja Humanitarna (PAH), Polski Komitet Pomocy Społecznej, Polska Rada Ekumeniczna, Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej (ZHR);

3) Urząd Dozoru Technicznego (UDT), Główny Inspektor Pracy (GIP).

12 Od 1.02.2018 r. Służba Ochrony Państwa (SOP), ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Służbie Ochrony Państwa, Dz. U. z 2018 r., poz. 138 (z późn. zm.).

13 Stan na dzień 24.10.2017 r.: Szpitale MSWiA w Warszawie, Krakowie, Poznaniu, Łodzi, Olsztynie, Katowicach, Białymstoku, Lublinie, Szczecinie i Wrocławiu; Centrum Leczenia Oparzeń w Siemianowicach Śląskich; Szpital Praski pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego – Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej w Warszawie.

Lista wymienionych podmiotów funkcjonujących w ramach KSRG lub współpracujących z tym systemem jest zmienna. W dalszym ciągu są do niego włączane różne podmioty (głównie ochotnicze straże pożarne).

Wśród podmiotów włączonych do systemu, należy podkreślić przede wszystkim rolę Państwowej Straży Pożarnej, która jest organizatorem całego systemu, kieruje nim i koordynuje współpracę między różnymi służbami w ramach KSRG. Drugą kategorią podmiotów, które są kluczowe dla funkcjonowania KSRG, są ochotnicze straże pożarne, ze względu na powszechność ich występowania na terenie całego kraju. 4 376 jednostek jest włączonych do systemu, natomiast poza nim pozostaje jeszcze 11 686 jednostek. Razem jest to liczba 16 062 jednostek OSP, co w przeliczeniu na liczbę gmin w Polsce (2478¹⁴), daje średnio około 6 – 7 jednostek OSP na jedną gminę.

Celem funkcjonowania KSRG jest przede wszystkim ochrona życia i zdrowia ludzi, mienia oraz środowiska, który realizowany jest poprzez podejmowanie aktywności w ramach następujących sześciu obszarów¹⁵:

1) walka z pożarami i innymi klęskami żywiołowymi, 2) ratownictwo techniczne,

3) ratownictwo chemiczne, 4) ratownictwo ekologiczne, 5) ratownictwo medyczne,

6) współpraca z pozostałymi filarami systemu ratownictwa (SPR i PRM).

Ponadto, system ten współpracuje – w ramach posiadanych sił i środków (SIS) – z właściwymi organami i podmiotami w ramach zwalczania nadzwyczajnych zagrożeń wywołanych czynnikami biologicznymi, m. in. podczas zdarzeń o charakterze terrorystycznym¹⁶.

KSRG funkcjonuje w oparciu o zasadniczą organizację struktur i działań na trzech poziomach administracyjnych kraju: powiatowym (podstawowy poziom wykonawczy, realizacja zadań w oparciu o struktury, siły i środki na szczeblu powiatowym), wojewódzkim (obejmuje koordynację oraz wsparcie działań ratowniczych, gdy siły i środki na poziomie

14 Główny Urząd Statystyczny, http://eteryt.stat.gov.pl/eTeryt/rejestr_teryt/aktualnosci/aktualnosci.aspx [09.06.2018 r.].

15 Art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, Dz. U. z 2017 r., poz. 736 (z późn. zm.).

16 Ibidem, art. 14 ust. 1a.

powiatu są niewystarczające) oraz krajowym (koordynacja oraz wsparcie działań ratowniczych, gdy siły i środki na poziomie województwa są niewystarczające)¹⁷.

Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa a właściwość KSRG

Zarysowany w poprzedniej części obszar funkcjonowania KSRG dotyczy w głównej mierze przeciwdziałania i zwalczania różnego rodzaju zagrożeń w ramach tzw.

bezpieczeństwa powszechnego. Pojęcie to odnosi się do zapewnienia ochrony „życia i zdrowia obywateli oraz majątku narodowego przed skutkami klęsk żywiołowych i katastrof technicznych”¹⁸. Dotyczy głównie zabezpieczenia przed zagrożeniami tkwiącymi w przyrodzie, związanymi z siłami natury, lecz także przed skutkami działalności człowieka.

Jest ono również ściśle związane z kategorią bezpieczeństwa ekologicznego, gdzie przedmiotem oddziaływania tego typu zagrożeń jest z kolei środowisko naturalne¹⁹.

W czasie pokoju zagrożenia tego rodzaju mieszczą się przede wszystkim w dwóch pierwszych kategoriach ogólnej typologii zagrożeń dla ludności, mienia i środowiska, zaproponowanej przez Ryszarda Jakubczaka²⁰:

1) Zagrożenia naturalne:

a) powodzie (opadowe, roztopowe, zatorowe, sztormowe), b) pożary (lasów, torfowisk, upraw rolnych),

c) wiatry (burzowe, huragany, trąby powietrzne), d) trzęsienia ziemi,

e) lawiny, osuwiska, f) opady atmosferyczne, g) susze,

h) mrozy;

2) Zagrożenia techniczne:

a) komunikacyjne (drogowe, lotnicze, kolejowe, wodne),

b) technologiczne (pożary, wybuchy, uwolnienie niebezpiecznych substancji), c) budowlane (budynki, infrastruktura komunikacyjna),

17 Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej, Organizacja…, op. cit.

18 B. Wiśniewski, S. Zalewski (red.), Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w ujęciu systemowym i zadań administracji publicznej, Bielsko Biała 2006, s. 35.

19 Ibidem, s. 35.

20 Wg K. Przeworskiego, [w:] R. Jakubczak (red.), Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP, Warszawa 2003, załącznik nr 33.

d) infrastruktury komunalnej (sieci przesyłu energii, telekomunikacyjne);

3) Zagrożenia militarne:

a) konwencjonalne, b) biologiczne, c) chemiczne,

d) jądrowe (promieniotwórcze);

4) Zagrożenia społeczne:

a) patologie społeczne, b) zaburzenia psychiczne.

W odniesieniu już konkretnie do bezpieczeństwa powszechnego, niektórzy autorzy wyszczególniają następujące ogólne kategorie zagrożeń, biorąc pod uwagę źródło ich powstawania jako kryterium²¹:

1) klęski żywiołowe;

2) katastrofy i awarie techniczne;

3) epidemie chorób zakaźnych ludzi i zwierząt;

4) klęski ekologiczne.

Klęska żywiołowa jest definiowana jako „katastrofa naturalna lub awaria techniczna, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem”²².

Z kolei za katastrofę naturalną należy uznać „zdarzenia związane z działaniem sił natury, w szczególności wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, długotrwałe występowanie ekstremalnych temperatur, osuwiska ziemi, pożary, susze, powodzie, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, masowe występowanie szkodników, chorób roślin lub zwierząt albo chorób zakaźnych ludzi albo też działanie innego żywiołu”²³.

Natomiast awaria techniczna to „gwałtowne, nieprzewidziane uszkodzenie lub zniszczenie obiektu budowlanego, urządzenia technicznego lub systemu urządzeń technicznych

21 B. Wiśniewski, S. Zalewski (red.), Bezpieczeństwo…, op. cit., s. 69.

22 Art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej, Dz. U. z 2017 r., poz. 1897).

23 Ibidem, art. 3. ust. 1 pkt 4.

powodujące przerwę w ich używaniu lub utratę ich właściwości”²⁴. Warto również zwrócić uwagę na sposób pojmowania pojęcia katastrofy lub awarii technicznej przedstawiony przez Jerzego Koniecznego: „zdarzenie, które jest wynikiem niekontrolowanych wydarzeń powstałych w trakcie działalności przemysłowej i prowadzących do poważnego niebezpieczeństwa dla człowieka, występujących bezpośrednio lub z opóźnieniem, wewnątrz albo poza przedsiębiorstwem i (lub) dla środowiska naturalnego, związanych z jedną czy kilkoma niebezpiecznymi substancjami”²⁵.

Wśród najważniejszych zagrożeń spowodowanych oddziaływaniem sił przyrody (katastrofy naturalne), wymienić można²⁶:

- powodzie, silne wiatry i huragany, - długotrwałe susze,

- osuwiska ziemne, zapadliska ziemne,

- zamiecie i zawieje śnieżne, długotrwałe opady śniegu, - zatory lodowe, zlodowacenia akwenów wodnych, - ekstremalne temperatury,

- masowe występowanie szkodników,

- epidemie, choroby zakaźne ludzi i zwierząt, - podniesienie poziomu wód gruntowych, - uderzenia meteorytów,

- trzęsienia ziemi.

Natomiast zagrożenia bezpieczeństwa powszechnego będące wynikiem działalności człowieka – bezpośredniej lub pośredniej oraz celowej, a także niezamierzonej (katastrofy i awarie techniczne) mogą być ujęte w ramach następujących pięciu grup²⁷:

1) Wystąpienie substancji trujących i promieniotwórczych (w wyniku awarii w zakładach oraz w czasie transportu);

2) Katastrofy komunikacyjne: lądowe (drogowe, kolejowe, na przeprawach przez rzeki i inne akweny), lotnicze (na terenie portów lotniczych i na korytarzach lotniczych), wodne (na rzekach, jeziorach, akwenach, w portach, w strefie przybrzeżnej);

3) Awarie budowlane: budynków, infrastruktury komunikacyjnej (mosty, wiadukty, tunele, estakady) i innych obiektów budowlanych (maszty, kominy);

24 Ibidem, art. 3. ust. 1 pkt 5.

25 J. Konieczny, Bezpieczeństwo publiczne w nagłych i nadzwyczajnych zagrożeniach środowiska, Poznań 1995, s. 107.

26 B. Wiśniewski, S. Zalewski (red.), Bezpieczeństwo…, op. cit., s. 70.

27 Ibidem, s. 71.

4) Awarie infrastruktury technicznej: wodociągowej, kanalizacyjnej, gazowej, energetycznej, ciepłowniczej, łączy telekomunikacyjnych, naftociągów, gazociągów;

5) Pożary: lasów i upraw, budynków i zabudowań mieszkalnych, obiektów przemysłowych, magazynowych i składowisk, obiektów użyteczności publicznej, środków transportu;

6) Wybuchy: par i gazów, materiałów pirotechnicznych i wybuchowych na terenie:

zakładów produkcyjnych, w miejscu magazynowania, w obszarze urządzeń przemysłowych.

Miejsce KSRG w systemie bezpieczeństwa wewnętrznego państwa

System bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, najogólniej rzecz ujmując, może być scharakteryzowany jako „uporządkowany zbiór rozwiązań prawnych, organizacyjnych i materialnych, których celem jest osiąganie i utrzymywanie optymalnego w danych okolicznościach poziomu bezpieczeństwa wewnętrznego oraz realizowanie zadań związanych z prowadzoną przez państwo polityką w tym obszarze”²⁸. Z kolei, Bernard Wiśniewski i Sławomir Zalewski przedstawiają podmiotowe ujęcie systemu, zgodnie z którym jest on

„dającym się wyodrębnić z systemu bezpieczeństwa narodowego zbiorem organów władzy i administracji publicznej, metod oraz sposobów działania związanych z ochroną porządku konstytucyjnego, życia i zdrowia obywateli, majątku narodowego przed bezprawnymi działaniami, a także skutkami klęsk żywiołowych i katastrof technicznych”²⁹.

Podstawową, praktyczną rolę w tym systemie odgrywają przede wszystkim organy władzy wykonawczej szczebla centralnego i terytorialnego oraz podległe im wyspecjalizowane organy i instytucje właściwe w sprawach szeroko rozumianego bezpieczeństwa państwa. Istotna jest też pozycja podmiotów prywatnych i pozarządowych wyspecjalizowanych w różnych obszarach bezpieczeństwa. Przedstawiając poniżej różne ujęcia systemu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, uwaga zostanie skupiona głównie na tych podmiotach „wykonawczych”, realizujących w praktyce zadania związane z zapewnianiem bezpieczeństwa w różnych obszarach funkcjonowania państwa. Natomiast nie należy zapominać o bardzo istotnej, wręcz fundamentalnej funkcji władzy ustawodawczej

28 W. Fehler, O pojęciu polityki wewnętrznego bezpieczeństwa państwa, „Studia prawnoustrojowe” nr 23, 2014, s. 212.

29 B. Wiśniewski, S. Zalewski (red.), Bezpieczeństwo…, op. cit., s. 90.

na wszystkich szczeblach podziału administracyjnego kraju w tym zakresie – stanowi ona prawo, które jest podstawą wszelkiej aktywności pozostałych podmiotów w tym przedmiocie.

W ramach tak rozumianego systemu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, w pierwszej kolejności należy wskazać rodzaje podmiotów tworzących ten system (kryterium rodzajowe).

W tym, najbardziej ogólnym ujęciu można wyodrębnić następujące rodzaje podmiotów³⁰ (pogrubioną czcionką zaznaczone zostały najistotniejsze z punktu widzenia funkcjonowania KSRG):

1) Konstytucyjne organy odpowiedzialne za bezpieczeństwo państwa:

a) Organy o kompetencji ogólnej:

‒ Prezydent RP,

‒ Rada Ministrów;

b) Organy o kompetencji terenowej (terenowa administracja publiczna):

‒ Rządowa – terenowe organy administracji rządowej,

‒ Samorządowa – organy wykonawcze samorządu terytorialnego;

2) Rzecznicy interesu publicznego, np.:

a) Prokuratura,

b) Instytut Pamięci Narodowej (IPN),

c) Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych (PUODO);

3) Organy i instytucje administracji publicznej wyspecjalizowane w sprawach bezpieczeństwa państwa:

a) Formacje uzbrojone,

b) Formacje nieuzbrojone (służby, inspekcje i straże);

4) Organizacje pozarządowe realizujące zadania z zakresu bezpieczeństwa:

a) Organizacje pozarządowe wyspecjalizowane w różnych obszarach bezpieczeństwa (np. WOPR, GOPR, TOPR, OSP, PZA, PZM),

b) Organizacje i inicjatywy obywatelskie o zasięgu lokalnym, regionalnym, krajowym i międzynarodowym – organizacje strażnicze typu „watch dog”, przeciwdziałające korupcji i innego rodzaju patologiom życia publicznego, działające w zakresie ochrony środowiska, profilaktyki i prewencji na rzecz bezpieczeństwa, przeciwdziałania różnego typu zagrożeniom, np. tzw. straże obywatelskie itp.);

30 Na podstawie: B. Sprengel, Ustrój organów administracji bezpieczeństwa i porządku publicznego, Włocławek 2004; A. Misiuk, Administracja porządku i bezpieczeństwa publicznego. Zagadnienia prawno- ustrojowe, Warszawa 2008; S. Pieprzny, Administracja bezpieczeństwa i porządku publicznego, Rzeszów 2008; A. Skrabacz, Ratownictwo w III RP. Ogólna charakterystyka, Warszawa 2004.

5) Podmioty prywatne realizujące zadania z zakresu bezpieczeństwa:

a) Firmy ochrony osób i mienia, b) Firmy detektywistyczne,

c) Pogotowia, pomoce, stacje ratownicze, d) Wewnętrzne służby ochrony,

e) Służby porządkowe organizatorów imprez masowych.

Przedstawione ujęcie wskazuje na istotną rolę Rady Ministrów oraz organów władzy wykonawczej w terenie, przede wszystkim z uwagi na funkcje związane z kierowaniem, organizacją i koordynowaniem przedsięwzięć w ramach KSRG. Podstawowa rola wśród podmiotów wyspecjalizowanych w realizacji zadań z zakresu bezpieczeństwa spełniana jest przez formacje nieuzbrojone, zarówno wchodzące w skład administracji publicznej, jak również pozarządowe oraz prywatne. Przedstawiając poniżej, bardziej szczegółowe klasyfikacje systemu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, ta kategoria podmiotów zostanie potraktowana jako całość tworząca KSRG, zgodnie z charakterystyką systemu zaprezentowaną w pierwszej części opracowania (PSP jako organizator systemu, pozostałe organy i służby administracji publicznej właściwe w sprawach bezpieczeństwa powszechnego lub współpracujące z KSRG, organizacje pozarządowe oraz podmioty prywatne). Czcionką pogrubioną zaznaczone zostało miejsce KSRG w poszczególnych ujęciach i klasyfikacjach, natomiast czcionka ukośną – organy i służby współdziałające w ramach KSRG lub istotne dla jego funkcjonowania (w drodze umowy współpracują z KSRG, co zostało wskazane w pierwszej części niniejszego opracowania), które jednak – z uwagi na ich główną właściwość – zakwalifikowane zostały osobno do innych obszarów w systemie bezpieczeństwa wewnętrznego państwa.

Najbardziej ogólna klasyfikacja systemu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, zaproponowana przez Bernarda Wiśniewskiego oraz Sławomira Zalewskiego, zakłada wyodrębnienie podsystemów bezpieczeństwa ustrojowego, publicznego i powszechnego³¹ w oparciu o kryterium obszarowej właściwości (ogólne kryterium przedmiotowe). Pierwszy z nich nie dotyczy bezpośrednio ochrony społeczeństwa, a raczej państwa (jego organów, procesów decyzyjnych, zasobów informacyjnych itp.). Właściwe będą tu przede wszystkim tzw. służby specjalne. Dwa pozostałe związane już są bezpośrednio z ochroną życia i zdrowia ludzi, a także mienia i środowiska. Podsystem bezpieczeństwa publicznego dotyczy w dużej mierze ochrony tych elementów przed bezprawnymi działaniami innych ludzi, zapewnienia

31 B. Wiśniewski, S. Zalewski (red.), Bezpieczeństwo…, op. cit., s. 97-112.

porządku publicznego, właściwego funkcjonowania społeczeństwa w oparciu o poszanowanie przepisów prawa (m.in. Policja, Inspekcja Transportu Drogowego). Podsystem bezpieczeństwa powszechnego z kolei, skupia się na przeciwdziałaniu skutkom klęsk żywiołowych i katastrof technicznych³², a więc tym zagrożeniom, które tkwią w przyrodzie lub są skutkami świadomych lub nieświadomych działań ludzi. Ten ostatni podsystem jest właśnie tworzony głównie przez podmioty KSRG.

Można również przedstawić system bezpieczeństwa wewnętrznego państwa w sposób bardziej rozbudowany i szczegółowy, biorąc pod uwagę kryterium przedmiotowe (obszaru występowania zagrożeń oraz działania poszczególnych podmiotów), wskazując na poszczególne podmioty wyspecjalizowane³³:

1) Bezpieczeństwo powszechne:

‒ PSP i KSRG,

‒ Obrona Cywilna (OC);

2) Bezpieczeństwo ustrojowe:

‒ Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW) i Agencja Wywiadu (AW),

‒ Służba Kontrwywiadu Wojskowego (SKW), Służba Wywiadu Wojskowego (SWW),

‒ Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA);

3) Bezpieczeństwo ekonomiczne:

‒ Służba Celno-Skarbowa (SCS, w ramach Krajowej Administracji Skarbowej);

4) Bezpieczeństwo i porządek publiczny:

‒ Służby policyjne: Policja, Straż Graniczna (SG), Żandarmeria Wojskowa (ŻW), Inspekcja Transportu Drogowego (ITD),

‒ Służby ochronne: Służba Ochrony Państwa (SOP), Służba Więzienna (SW), Straż Marszałkowska (SM),

‒ Straże lokalne i sektorowe: straże gminne (miejskie), Straż Ochrony Kolei (SOK), Służba Ochrony Lotniska (SOL), Straż Leśna (SL), Straż Parku (SP), Państwowa Straż Łowiecka (PSŁ), Państwowa Straż Rybacka (PSR),

‒ Organy kontroli i inspekcje m. in.: Generalny Inspektor Informacji Finansowej (GIIF), Inspekcja Ochrony Środowiska (IOŚ), Inspekcja Handlowa (IH), Inspekcja

32 Ibidem, s. 102.

33 Na podstawie: B. Sprengel, Ustrój…, op. cit.; A. Misiuk, Administracja…, op. cit.; S. Pieprzny, Administracja…, op. cit.; W. Fehler, Instytucje bezpieczeństwa narodowego RP, [w:] K. A. Wojtaszczyk, W. Jakubowski (red.), Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, Warszawa 2007.

Farmaceutyczna (IF), Inspekcja Weterynaryjna (IW), Inspekcja Sanitarna (IS), Państwowa Inspekcja Pracy (PIP).

Ciekawe ujęcie systemu bezpieczeństwa państwa proponuje również Włodzimierz Fehler, zachowując poniekąd hierarchiczną strukturę klasyfikacji oraz dzieląc system na poszczególne podsystemy i subsystemy³⁴. W oparciu o zaproponowaną strukturę klasyfikacji (również kryterium obszarowo-przedmiotowe oraz funkcjonalne), miejsce KSRG w tym systemie przedstawić można w następujący sposób³⁵:

1) Podsystem kierowania bezpieczeństwem państwa:

‒ Parlament RP,

‒ Prezydent RP (Rada Bezpieczeństwa Narodowego «RBN», Biuro Bezpieczeństwa Narodowego «BBN»),

‒ Rada Ministrów (Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego «RZZK», Rządowe Centrum Bezpieczeństwa «RCB»),

‒ Organy dowodzenia Sił Zbrojnych RP (DG RSZ);

2) Podsystem wykonawczy bezpieczeństwa wewnętrznego państwa:

‒ Naczelne organy administracji rządowej,

‒ Terenowe organy administracji rządowej,

‒ Organy wykonawcze samorządu terytorialnego;

3) Subsystem bezpieczeństwa ustrojowego (konstytucyjnego):

‒ Sądownictwo powszechne i administracyjne,

‒ Trybunał Konstytucyjny,

‒ ABW, AW, SKW, SWW,

‒ CBA,

‒ SOP;

4) Subsystem bezpieczeństwa i porządku publicznego:

‒ Prokuratura,

‒ Policja, SG, SW, SOP,

‒ Straże gminne (miejskie), SOK, SOL, SP, SL, PSR, PSŁ,

‒ ITD, IH, Inspektorat Rybołówstwa Morskiego (IRM), Urząd Żeglugi Śródlądowej (UŻŚ),

‒ OC,

‒ Firmy detektywistyczne, ochroniarskie, wywiadownie gospodarcze.

34 W. Fehler, O pojęciu…, op. cit., s. 212-213.

35 W oparciu o propozycję W. Fehler, ibidem.

5) Subsystem ochrony granic:

‒ SG,

‒ SCS (KAS);

6) Subsystem bezpieczeństwa ekonomicznego:

‒ SCS (KAS),

‒ GIIF,

‒ ABW, CBA, Policja;

7) Subsystem bezpieczeństwa ekologicznego i sanitarno-epidemiogicznego:

‒ OC (Krajowy System Wykrywania Skażeń i Alarmowania «KSWSiA»),

‒ IS, IOŚ, IF, Instytut Ochrony Roślin i Nasiennictwa (IORiN), IW, PIP, Nadzór Budowlany, Urząd Dozoru Technicznego,

‒ PAA, IMGW, Instytut Badawczy Leśnictwa (IBL);

8) Subsystem ratowniczy:

‒ PSP i KSRG,

‒ PRM,

‒ SPR,

9) Subsystem bezpieczeństwa informacyjnego:

‒ ABW, SKW,

‒ Administrator Systemu Teleinformatycznego (AST), Inspektor Bezpieczeństwa Teleinformatycznego (IBT), Pełnomocnik ds. Ochrony Informacji Niejawnych (POIN),

‒ UODO, Administrator Danych Osobowych (ADO), Inspektor Ochrony Danych (IOD),

‒ Narodowe Centrum Cyberbezpieczeństwa (NCC), Rządowy Zespół Reagowania na Incydenty Komputerowe (CERT), Narodowe Centrum Kryptologii (NCK), Centrum Operacji Cybernetycznych (COC).

10) Subsystem zarządzania kryzysowego:

‒ Rada Ministrów (Prezes RM), RZZK, RCB,

‒ Wojewoda, Wojewódzki Zespół Zarządzania Kryzysowego (WZZK), Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego (WCZK),

‒ Starosta, PZZK, PCZK,

‒ Wójt (Burmistrz, Prezydent Miasta), GZZK, (GCZK - opcjonalnie).

Stosując z kolei kryterium podległości naczelnym organom administracji rządowej, miejsce KSRG w systemie bezpieczeństwa wewnętrznego państwa przedstawia się następująco:

1) Prezes Rady Ministrów: ABW, AW, CBA;

2) Minister Obrony Narodowej: SKW, SWW, ŻW, (SZ RP);

3) Minister Spraw Wewnętrznych: Policja, SG, SOP, PSP i KSRG, OC;

4) Minister Sprawiedliwości: SW;

5) Minister Finansów: KAS (SCS), GIIF;

6) Minister Infrastruktury : ITD, (SOK);

7) Inni ministrowie: IOŚ, IW, IF, IS, PIP, SL, PSR, PSŁ, SPN.

Zakończenie

Scharakteryzowany i przedstawiony powyżej w różnych ujęciach klasyfikacyjnych krajowy system ratowniczo-gaśniczy stanowi rozbudowaną strukturę różnych podmiotów właściwych w sprawach bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. Zasadnicza jego właściwość, jako całości, dotyczy przede wszystkim spraw tzw. bezpieczeństwa powszechnego. Ratując życie, zdrowie, mienie i środowisko w obliczu różnych klęsk żywiołowych i katastrof technicznych, a także codziennych zdarzeń tego typu, stanowi jeden z podstawowych filarów systemu ratownictwa w Polsce. Chociaż pojawiają się głosy, a nawet konkretne propozycje dotyczące ujednolicenia tego systemu i stworzenia jednego spójnego systemu ratowniczego (na bazie KSRG, SPR i CPR)³⁶, to niezależnie od przyszłości KSRG, warto zwrócić uwagę na olbrzymi postęp, ilościową i jakościową zmianę w wielu aspektach, jakie zostały poczynione od początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku, gdy zaczęto stawiać jego podwaliny. Najczęściej, to wiodące służby ratownicze tego systemu są pierwsze na miejscu zdarzeń zagrażających życiu i zdrowiu ludzi. System ten jest w dalszym ciągu rozwijany i podlega ciągłej specjalizacji, adekwatnie do charakteru zagrożeń.

Biorąc pod uwagę zaprezentowane klasyfikacje systemu bezpieczeństwa państwa, KSRG zasadniczo mieści się w podsystemach (subsystemach) bezpieczeństwa powszechnego oraz ratowniczego w ścisłym powiązaniu z subsytemami bezpieczeństwa ekologicznego i sanitarno-epidemiologicznego, mając na uwadze kryterium obszarowo-przedmiotowe.

Natomiast nie bez znaczenia pozostają inne podsystemy (subsystemy) w tym zakresie.

36 M. in. P. Gromek, Ratownictwo w ochronie ludności. Istota. System. Kierunki rozwoju, Warszawa 2015, s. 156 i nast.

Przykładowo, podmioty współpracujące z tym systemem, których zasadnicza właściwość dotyczy innych podsystemów, spełniają istotna rolę w funkcjonowaniu KSRG – np. Policja zabezpieczając miejsce zdarzenia czy dbając o pozostawione bez opieki mienie, porządek i przestrzegania prawa w obliczu klęsk żywiołowych czy katastrof technicznych (podsystem bezpieczeństwa publicznego), czy ABW, z którą współpraca KSRG może dotyczyć m. in.

zagrożeń o charakterze terrorystycznym (podsystem bezpieczeństwa ustrojowego).

Zasadniczą rolę w KSRG odgrywa Państwowa Straż Pożarna, która organizuje ten system, kieruje nim i koordynuje współpracę między różnymi służbami podczas działań ratowniczych. Biorąc pod uwagę kryterium podmiotowe i funkcjonalne, bardzo istotne znaczenie dla funkcjonowania KSRG mają różne podsystemy kierowania bezpieczeństwem państwa, w tym struktury zarządzania kryzysowego na wszystkich poziomach administracyjnego podziału kraju. Podstawowa jest tu funkcja Rady Ministrów, jako organu zarządzania kryzysowego na poziomie centralnym, w tym w szczególności ministra właściwego w sprawach wewnętrznych, któremu bezpośrednio podlega Komendant Główny PSP jako centralny organ administracji, i który sprawuje nadzór nad KSRG. Bardzo istotne kompetencje skupiają też konstytucyjne organy wykonawcze w terenie, zarówno rządowe, jak również samorządu terytorialnego, stanowiące organy zarządzania kryzysowego na poszczególnych szczeblach administracji i posiadające również istotne znaczenie dla funkcjonowania KSRG.

Rozwijając system, wykorzystano również potencjał Ochotniczych Straży Pożarnych, które ze względu na gęstą i równomierną sieć obejmującą terytorium całego kraju, odgrywają – obok PSP – podstawową rolę w tym systemie (powszechność występowania). Są to podmioty pozarządowe, stowarzyszenia, jednak finansowane są głównie z budżetu samorządu terytorialnego (gmin), a także w oparciu o dotacje z budżetu państwa³⁷. To w dużej mierze również od organów samorządu terytorialnego zależy poziom wyszkolenia i jakość wyposażenia tych jednostek.

Równie istotna jest rola pozostałych organizacji pozarządowych i podmiotów prywatnych, wyspecjalizowanych w różnych dziedzinach ratownictwa, działających na specyficznym terenie czy w specyficznym środowisku, jak również prowadzących działalność gospodarczą na określonym terenie lub w konkretnej, istotnej dla funkcjonowania KSRG branży.

Reasumując, KSRG stanowi układ wzajemnie powiązanych, różnych podmiotów i ich zasobów, które funkcjonują, współpracują i współdziałają oraz wspierają się wzajemnie

37 Art. 32 i 33 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, Dz. U. z 2017 r., poz. 736 (z późn. zm.).

podczas przygotowywania i prowadzenia działań ratowniczych w obliczu zagrożeń naturalnych oraz technicznych. Zasadniczym jego celem jest ratowanie życia i zdrowia ludzi, mienia oraz środowiska naturalnego. Ze względu na swój zasięg oraz zakres przedsięwzięć i różnorodność podmiotów do niego włączonych lub z nim współpracujących, system ten stanowi z jednej strony specyficzny, dający się jasno wyodrębnić podsystem (subsystem) w ramach systemu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, a z drugiej strony jest blisko powiązany z różnymi elementami pozostałych jego podsystemów (subsystemów).

Bibliografia

‒ Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, t. j. Dz. U. z 2017 r., poz.

736 (z późn. zm.).

‒ Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej, t. j. Dz. U. z 2017 r., poz.

1897).

‒ Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o Służbie Ochrony Państwa, Dz. U. z 2018 r., poz. 138 (z późn. zm.).

Dokumenty źródłowe:

‒ Odpowiedź Krajowego Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności na wniosek

o udostępnienie informacji publicznej z dnia 13.10.2017 r.

Opracowania i dokumenty zwarte:

‒ Fehler W., Instytucje bezpieczeństwa narodowego RP, [w:] K. A. Wojtaszczyk, W. Jakubowski (red.), Społeczeństwo i polityka. Podstawy nauk politycznych, Warszawa 2007.

‒ Fehler W., O pojęciu polityki wewnętrznego bezpieczeństwa państwa, „Studia prawnoustrojowe” 2014, nr 23.

‒ Gromek P., Ratownictwo w ochronie ludności. Istota. System. Kierunki rozwoju, Warszawa 2015.

‒ Górski S., Współczesna ochrona ludności. Aspekty prawne i organizacyjne, Warszawa 2016.

‒ Jakubczak R. (red.), Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP, Warszawa 2003.

‒ Konieczny J., Bezpieczeństwo publiczne w nagłych i nadzwyczajnych zagrożeniach środowiska, Panopticos, Poznań 1995.

‒ Marczyński D., KSRG – wczoraj, dziś, jutro, „Przegląd Pożarniczy”, https://www.ppoz.pl/

zajrzyj-do-srodka/organizacka/952-ksrg-wczoraj-dzis-jutro.

‒ Misiuk A., Administracja porządku i bezpieczeństwa publicznego. Zagadnienia prawno- ustrojowe, Warszawa 2008.

‒ Pieprzny S., Administracja bezpieczeństwa i porządku publicznego, Rzeszów 2008.

‒ Radkowski R., Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy jako element organizacji ratownictwa i ochrony ludności w Polsce, „Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy” 2015, nr 14 (1).

‒ Skrabacz A., Ratownictwo w III RP. Ogólna charakterystyka, Warszawa 2004.

‒ Sprengel B., Ustrój organów administracji bezpieczeństwa i porządku publicznego, Włocławek 2004.

‒ Szmitkowski P., System ochrony ludności w Polsce – historia i współczesność,

„Colloquium Wydziału Nauk Humanistycznych i Społecznych”, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach 2012, nr 4.

‒ Wiśniewski B., Zalewski S. (red.), Bezpieczeństwo wewnętrzne RP w ujęciu systemowym i zadań administracji publicznej, Bielsko-Biała 2006.

Strony internetowe:

‒ Główny Urząd Statystyczny, http://eteryt.stat.gov.pl/eTeryt/rejestr_teryt/aktualnosci/

aktualnosci.aspx.

‒ Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej, Organizacja KSRG, http://www.straz.gov.pl/panstwowa_straz_pozarna/krajowy_system_ratowniczo_gasniczy.