Ślady ropy naftowej i gazu ziemnego na Niżu Polskim oraz ich znaczenie dla poszukiwań naftowych

(1)

Stanisław DEPOWSKI, Jadwiga KROLICKA

Ślady ropy naftowei i gazu ziemnego na Niżu ^Polskim

oraz ich znaczenie dla poszukiwań naftowych

¹

WSTĘP

Na obszarach lPolski położonych poza geosynklinalnym obszaremkar:- packi:m, obejmującym Karpaty i zapadlisko przedkar.packie, prowadzi ^się ostatnio coraz to intensywniejsze prace poszukiwawcZie ropy i gazu. Prze- wa?;:n.ie noszą one jeszcze charakter prac podstawowych, które mają do-

starczyć materia.łu do zaprojektowania właściwych poszukiwańnaf'to

wych, niemniej w wielu otworach wiertniczych na Niżu napotkano liczne ślady ropy i gazu.

Wycieki ropy naftowej i wypływy gazu ziemnego na powierzchnię

ziemi ^sąu'wazane za bezpośredni dowód ropo- i gazonośności danego re- gionu geologicznego. Większe może jeszcZie znaczeni,e mają ślady ropy naftowej i gazu ziemnego spotykane w otworach wiertniczych. Bezpo,...

średnie ślady ropy można następująco usystematyzować: wycieki ropy na powierzchni ziemi, ^źródławody ze ^śladamiropy i gazu, ^żyłyasfaltu i owkerytu, ^śladyropy i ga-zu w rdzeniach wiertniczych, ^śladyropy i gazu w płuczce wiertniczej. Wyróżnia się również tzw. pośrednie ślady

ropy i gazu, U'zyskane na podstawie: ^~arotażuelektrycznego, radiiOme- trycznego i termicznego; . .profilowania zawartości węglowodorów w ^płucz

ce; lumini.scencji płuczki i rdzeni; ekstrakcji węglowodorów z płuczki

i rdzeni. Oczywiście płynna ropa 'zawierająca gaz, tzw. "żywa" ropa ma

większe znaczenie niż odgazowana - "martwa", czy też żyły i skupienia asfaltu, sml()ł i ozokerytu. Ślady ropy i gazu nie zawsze świ~dczą o blis-

kości złoża. Traktować je trzeba jako wskaźnik ropo- i -gazonośności

w sensieregi,onalnym. (A. J. Levorsen, 1956).

W artykule przedstawiono materiały dotyczące występowania śladów

ropy naftowej iga'zu ziemnego na powierzchni 'ziemi, w kopalniach soli -oraz w otworach wiertniczych z ohsza'ru Polski środkowej i północnej.

Przy opracowywa.ni.u .stwierdzonych dotychczas przejawów napotkano w wielu przypadka'ch na poważne trudności w ocenie wiarygodności oią

serwą.cji. W zasadzie dopiero w ostatnich latach wprowadzony ^zostałod- powiedni system ohserwacji i badań,· umożliwiający właściwe kwalirfi-

'lrowanieśladów ropy i gazu.

1. WynlJtl. niektórych ba.dań oprowadzonych (przez a.utor6w· w latach 119517--61.

(2)

172 ^StanisławDepowski, J,adwlga Kr6licka

W opracowaniu wykorzystano wzmianki o ^śladachpodane w litera- turze, materiały archiwalne Instytutu Geologicznego, a także przemysłu

naftowego, za których udostępnienie dziękujemy geologom Przedsiębior

stwa ,Geologiczno-Wiertniczego Przemysłu Naftowego w Pile: mgrowi Z. Korabowi, mgrowi ^inż.J. Sokołowskiemu, mgr ^in:ż.Wróblowej, mgrowi

inż. L. Cimaszewskiemu i mgrowi inż. T. Kasprzakowi.

BEZPOŚREDNIE ŚLADY J;tOPY I GAZU

ŚLADY ROPY J: GAZU NA ,POWl:EER'ZCHNI

N a" obszarze Polski, poza karpackim obszarem geosynklinalnym, ślady

ropy występują na powierzchni jedynie w Górach Świętokrzysk'ich i ich mezozoicznym obrzeżeniu. W rejonie Kielc ślady ropy 'napotkano w ka-

mieniołomach Czar nów (J. Czarnocki, 1948) i Wietrznia (J. KróUcka,.

1962), w których są eksploatowane wapienie dewonu.

W Czarnowie w wapien:iach drobnokrystalicznych franu spotyka-ne

są drobne ilości płynnej ropy w próżniach i szczelinach wypełnionych częściowo kalcytem. Również w ciemnych wapieniach dolnego franu wy-

stępują ślady "żywej" płynnej TOpy w kawernach z kalcytem. W okolicy

Łagowa (J. Czermiński, 1960; H. JUTkiewicz, H. Zalrowa, 1961) w wapieniach marglistych famenu spotykane ^{są żyły}kalcytowe, zazwyczaj przesyoone asfaltem lub "płylUlą czarną mazią (ropą)", a w dolomitach franu występują żyły wypełnione kalcytem, któremu towarzy.szą często związki 'bi'tumiczne' w postaci czarnych zasty>głych kropel lub czarnej

gęstej cieczy.

W rejonie Dęhnika, w odsłonięciach środkowodewońskich dolomitów bitumicznych, na :tboczach i w dnie wąwozu 'Zbrza, Ibiegnącego z Dębnika

do wsi Dubie i na stromym zachodnim brzegu Racławki, występują na

ogół "skały ciemne, grubo uławicone, bardzo zwięzłe, twarde, ziarniste, o barwie szarej lub czarnIawej" (S. Siedlecki, 1954). Wytbitną ich cechą

jest . O:pecn~ć zw'iązków bitumicznyoh. Rozbijane młotkiem próbki dolo- mitów wydzielają charakterystyczny "naftowy" zapach. '

Jedyny pozakarpacki duży wyciek "żywej" ropy naftowej istnieje w rejonie ^Załuczy,w tzw. Smoczym Dole. Jest on ^związanyz wychod- niami 'tortonu (J. Czarnocki, 1939). Rlopa n;aftowa wypływała tam w ilości

kilku litrów na ^dobę.Od roiku 1886 wyciek 'ten ^budziłzainteresowanie

. geologów w ^związkuz możliwością odkrycia przemysłowych złóż ropy

naftowej. W bezpośrednim sąsiedztwie wycieku wykonano ,w końcu ubieg-

łego stulecia i w okresie międzywojennym szereg szybików i otworÓW wiertniczych, z których uzyskano niewielkie, bo dochodzące do kilku-

dziesięciu litrów na dobę, przypływy ro:py i gazu z utworów tortonu, kredy (senon, cenoman) i jury (maLm). .

Na obszarach Niżu Polskiego pokrytych utworami trzeciorzędu

i czwartorzędu dotychc.zas nie 'stwierdzóno na powierZ!chni wycieków ropy naitowej (S. Tyski, 1956). Spotykane natomiast niekiedy ślady gazu

okazują się zazwyczaj tzw. gazami ^błotnymi.Doty,chczas naukowo opr,a- cowano jedynie ślady ,gazu ze wsi Wejsuny koło Kętrzyna (F. Mi't'llra, 1954). Stwierdzono tam w studni o głębokości 85 m samowypływ wody

(3)

Ślady ·ropy i gazu na Niżu Polskiim 173

--- ^{- - - - -}

ze śladami gazu w formie pęcherzyków, które tworzą na powierzchni wody pianę. Analiza gazu stwierdziła w ~im zawartość 67,95% metanu, 2'6,95% azotu. Po podpaleniu gaz palił się {w 1948 roku) płomieniem wy- .sokim do 2 m. ^Studnięodwiercono w utworach plejstocenu (1939 r.) i prawdopodobnie z tych utworów nastąpił przypływ słabo zmineralizo- wanej wody z gazem.

OBJAWY ROPY I GAZU W KOPALNIACH SOLI

Z ohjawami ropy naftowej i gazu ziemnego spotykano się w kopal- :niach soli w Inowrocławiu (Z. R. Olewicz, 1958) oraz w ^Kłodawie(J. Po-

barski, Z. Werner, 1956).

W Inowrocławiu w północno-wschodniej części kopalni "Solno" ist-

nieją wycieki ropy na:ffuwej związane, jak wyka,zały obserwacje, z jed- :nym większym zespołem warstw serii solnej, reprezentującym pod wzglę

dem stratygraficznym ^piętro'anhydrytowe soli starszych (cyklotemStass- furt). 'Wyciekająca ropa, jak wykazały analizy, należy do typu lżejszych

,rop metanowych (parafinowych).

W kopalni soli w Kłodawie stwierdzono wyciek ropy naftowej po-

>chodzący z masy ^dośćczystej soli kamiennej, stratygraficznie ^należącej do oddziału anhydrytowego soli starszych, podobnie jak w Inowrocławiu.

WedłUlg analiz ropa ta również należy do lekkich rop metanowych.

W cechsztyńskich 'złożach soli napotkano również na poważne wystę

powanie gazów. W kopalni w Inowrocławiu w marcu 1956 roku (J. Po-

·borski, 1959) w trakcie ługowania pewnego chodnika na górnym pozio-

m~e zdarzył się pierwszy w historii kopalni potężny wyrzut gazów. IWraz z gaz'ami wyrz.ucona została masa skruszonej solnej skały gazonośnej,

w ilości setek ton. W ^Kład'awiepierwszy ^dużywyrzut ,gazów ^nastąpiłna poziomie pierWszym (450 m) i tl'zedm (600 m) w 1957 roku. ^Następo

wały one przy strzelaniu i 'połączone były z wyrzucaniem do !kilkuset ton skał 'gaz'onośnyoh. Gazy te, jak wykazały 'badania laboratoryjne,

składają się głównie z metanu. W mniejszych ilościach występują cięższe węglowodory gazowe, azot, gazy szlachetne {'np. do 0,1% He), ^02, CO_2,

·H2• Gazy ^sąpalne. Kolektorami dla tych gazów ^sązwykle ^niższestrat y- graficznie partie soli starszej oraz anhydryt główny.

ŚLADY ROPY I GAZU W OTWORACH W:JJERTNDCZYCH

W

wierceniach wykonanych dotychczas na obszarze lPolski środkowej i północnej napotkano na liczne oznaki obecnoś'ci węglowodorów. Wystę.,.

powały one w 'll:tworach ze wszystki'ch niemal okresów geologicznych.

Zestawiono je według własnej klasyfikacji autorów.

A. Ś l a d y r I() p y 'i g a z u w p ł u c z c e: n~eznaC'Zne zgazowanie płuczki;

:pęcherzyiki ·g,azu w płuczce; wyrzucanie !płuczki z otworu przez gaz; ślady ropy

w płuClZce; Sli!lne ślady ropy w płuczce; ślady ga'zu w płuczce stwderdzone na pod-

.stawie karotażu gazowego; ślady ropy w płuczce na podstaWie badań' lum1niscen-

'cyjnych.

B. Ś l a d y r o p y i g a z u w r d z e n i a c h: zaJPa,ch lekkii'ch węg1lowo

dor6w (benzyny); zapach oiężkich węglowodorów (ropy); zapach węg'łOWiOldor6w

{lekkich, oiężkich) na świeżym przełamie; plamy lub przemaoty ropne w rdzeniu;

(4)

174 ^stanisławDepowski, Jadwiga Kr6licka

szczeliny wypełnione .kalcytem z ropą; ropa w' s2JczeIinach; pl'zesycende rdze'ma

;ropą; ,/pocenie się" rdzenia ropą; wydostaiWanieSli.ę pęcherzyków ga.zui lm"opIi

;ropy z rdzenia, po jego. wyciągnięciu z otworu; występowanie żyłek lubsIwpień,

ózO'kerytu, aJsfa-ltu itp.

C. SIady ropy i gazu stwierdzane w czasie opr6b'owywa';

n i a o t 'W 'o r 6 w w i e T t n i c ,z y c h: ślady ropy i gazu stwierdzane prób~

. nikami ,po'jemnmrowymi; przytpływ !Solanki ze śladami gazu; prZytpłyrw solanki ze-

śladami ropy; ślady gazu; ślady ropy; przemysłoWy przy.płyrw gaa:u; pmemysłowy pmypły:w ropy.

WY!STĘPOWANIE BE~OSREDNICH SLADÓW ROPY I GAZU W UTWORACH PALEOZOICZNYCH I MEZOZOICZNYcH

Ślady ropy i gazu występują na obszarze Polski środkowej i pół

nocnej, jak to wynika z zestawionych materiałów geologicznych, w utwO';'

rach' ze wszystkich okresów ery paleOzo-icznej i mezozoicznej, od kambru

do kredy (ta'b. 1;). .

KAMBR

Interesujące dane u?,yska:no przede wszystkim przy wierceniu otworu Z e ,b rak IG, położonego w obniżeniu podlaskim. Od głęhokości. 2399,8 do 2435 m wiercono w jasnoszarych kwarcytach kambryjskich, leżących bezpośrednio pod utwo~ami oroowiku. Liczne szczeliny w tych kwarcytach wypełnione były gęstą rq'Pą parafinową barwy ciemnobrunatnej.

Bezpośrednio po wydobyciu rdzenia· zaobserwowano pęcherzyki gazU'.

jak ^równieżnieznaczne . zgazowanie ^płuczki.Przy badaJniach nie uzyskano jednak przypływruropy, być może wskutek: ^małejprzepuszczal-

ności skały Zibiornikowej.

Ślady węglowodorów napotkano też 'w otworze B a r t o s z y c e,

położonym w synekliziepoISko-"litewskiej. W radzieckiej części tejże

syneklizy ^śladyTOpy i gazu (S. Ch. Dikensztejn i inni, 1959) napotkano w następujących otworach: Niwlńsk, Stoniszki-Sowieck, Bauska. Wotwo- rze N i w i ń sk ,na głębokości 2351;2+2351,7 m nawiercono szare piaskowce 'z przemazami ropy, a na głębokości 2354+2357 m piaskowce z wkładkami iłowców przesycone ^ropą(kambr. ^górny~.Do głębokości

2399

m.

^skałyte ^miałyzapach węglowodorów. W otworze S t ^Qn i s z k i- -S o w i e c k, po otwarciu wodonośnego horyzontu ,(2112+2012) w utworach górnego i środkowego kambru, uzyskano (wraz z. przypływem solanki) ^wypływwolnego gazu o następującym składzie: CH4 .-.,;. ^58,0~/0;

ciężkie węglowodory....:.... 6,3%; H2 ~ 4,2%; N2

+

gazy szlachetne _ . 30,2%; 00_{2 -} 1,3%. Z otworu Ba ^U'Sk a, około 60 km na NNWod Po.,..

niewieża, po perforacji piaskowców gdowskich dolnego kambru (cd 1069 m do 1102 m), uzyskano ^przypływsolanki ze ^śladamigazu. W ^świe

tle przytoczonych faktów można więc uznać cały kambr w syneklizie polsko-litewskiej i w obniżeniu podlaSkim za perspektywiczny dla po-

szukiwań naftowych.

ORDOWIK

Oznaki bitumiczności związane z utworami ordowiku lIloltowano dotychczas tylko w otworach odwierconych w radzieckiej części syneklizy polsko-litewskiej (S. Tyski, 1961). IW otworrze S t on i s z:k i - S o-

(5)

r-~--·--'~_·_'~-'~~-' -_.~

I

oOLszrVN

-- - .. _- 1, -

*5·

o

... _. -..0.1 _ _ ²⁰ ._. ⁴⁰J.-' _..J.' ⁶⁰^_...1,.1^8Dkm

Fig 1. Mapa ro'zmieszczenia śladów ropy naftowej i gazu ziemnego na Niżu POlskim Map -of occurrence oi oil and gas traces in the Polish Lowland area

I - m-onokHna. przedsudecka; II - sy,rvkllnori= s21czecińsko-lódzkie; III - Góry świętc-krzy!<kie; IV '_ anltyklliuforlum p<o,mO'1's.ko- -kujawskie; V - sYll!k1!n-a, bl'Z,ezna 1 3a,cbodnia 'c"'ęść plartfcrmy wschodnio-e'UO."opej:sklej; 1 -- g1ranice główny'ch jedn.ootelc geolQgicznych;

2 - za.pach węglow,odorów w -rd2leniu; 3 - ślady gazu w :płuczce lub w wodzie; 4 - ślady ropy w l'dzeniu .. I-ub płuczce; 5 - wycieki rapy_

za.obserwcwane na obSzarach ,p'Gz!lJkarlladrtch; 6 - zł,O'Ża rropy; 7 - O'b321ar wierceń ze ślacLami ropy naf,tO'We] i ga;zlU ziemnego; K - kred;!,;

J - jura; T - trias; P - :perm; O - karb.on; ilJ - dewon; S - sylur -1 'Ordowik; Om-- kambr

. I - Fore--SucJ.etic mollo<Jv!ne; II - Szczeclin-Łódź syncUnorium, III - ŚW1ęty Krzyz MO'untalns; IV ._-. Pomeranlan-Kujavlrllin anty~

cllnorlum; V - marginal syncline and western pa.l't of the' East Europefm platform; 1 - boundarles of main geo.logical uni,ts;

2 - smal! ·o·f b!tum-erus iln dri1.1c,ore; 3 - gas traces in dri[l.ing mua • .ol' in water; 4 - oil traces in drr111 ,eaTe .ol' in driJJing mnd,;

5 - 0'11 s0Blp.a;ges observed in the o:oternai aJreoo of the Oa,rpMhiarus; 6 - 011 deposlts; 7 - area cf cbrillinga sbJow'ing Qiil anld ga,s traces; K - CretaJceous; J -- .Jura.ssic; T - Triassic; P - ' Permian; C ~ Carbonife:rous; D ~ Devonian; S _. Sll.urłan amd OrdQ- v.i-ciarn; Cm ~~ CamJbriam.

Virba/is O"

/(oz/u Rur/a

0--'"

,r"Y

" " i"-4

'\.

_.'\

1 1-

1 l

l

'\

\.

o

\..1

BIAŁYSTOK l I

I 1

;../?

/<' l

I

ryszowce Iti.

^I

c~ I.

fJ~

²

8e1z -c-Ku/iezków

// C-file/kle Mosty C·"- !!EnifJnka Bugskaj[f'

O/osko.

D-

(6)

! 'ł' Paleozoik Mezozo k N SlO ~

g SI ~ (O. o ~ '< """" (D o· N Q a ~ ~ d t:j 8-o ~ g M

o

II ,... n -8 ~ "O ~::; CI> S i:i ~ g ~ ~

g

n

1\3';:

S::i? E& I Uh t;'

8 'O -I--I--9 I '-". (.l., .... p.. ?;' S ~ § O ~

K.enozoik' >-l () ~ ~ n t»

-,

,... O ... $i ~ p.. '2..

8~ _. O

'tJ'

§: N SlO O ;.:.,..,' ~~ r/) q ~ ~ El ~ $Ę. e;, ~ ~.

e

.~ I I

I

:3

I i j I ~ I I I .~

C

.~I I I I I I I

Ci)

I

Ci)

--~-----'" I I' ' ' '-

-I I l_l, __ L_1 ___J_ -

8)

I 1 _ ,_1 ___

1 i

I 1 I

I

I 1 :1 I l' I 'I I I I I I

Bron;szów

ffi

I I I I 1 I I I I + ~'I I II I I

>-l SlO O"' (1) .,.,

(7)

SIady ropy i gazu .na Niżu PolskTim 175

J:1I!:WON

Oprócz omówionych uprzednio śladów ropy naftowej w dewonie górnym Gór SWiętoktzySkich napotkano na ślady węglowodorów przy

(8)

,

176 ^stanisławDepowski, J,adwiga Kr6licka

przewiercaniu wapieni dewonu w otworze T y s z o w c e, położonym

w ^obniżeniulwowsko-lubelskim. W interwale 1918+1926 m wapienie

pachniały węglowodorami i z rdzenia wydostawały się krople ropy i pęcherzyki gazu. Ślady te wraz z licznymi objawami gazu stwierdzo- nymi w wielu wierceniach w rejonie Lwowa (S. Depowski, 1958;

W. W. ^GłuszkO,J. M. Sandler, 1958) i przytoczonymi niżej świadczą

o wyso'kiej perspektywiczności dewonu w ^obrębietej jed:nostki strulktu- ralnej.

Otwór O l e s k o: ciemnoszare dolomity i wapienie dewonu środko

wego (853+718 m) i górnego (718+184 m) wydzielały zapach bitumiczny.

Spotykano w nich również żyłki asfaltu i krople "żywej" ropy w szczelinach i kawernach. W czasie wiercenia .obserwowano też zgazowanie

płuczki. Otwór K a m i o III k a B u g s k a j a: wapienie i dOilomity dew()nu górnego i środkowego .paChniały węglowodorami. N a głębokości

720+724 m napotkano w wapieniach na żyłki asfaltu i krople płynnej

ropy w szczelina'ch i ikawernach. Otwór M i l a t y n: przewiercano wa- , pienie i dolomity dewonu górnego i środkowego z zapachem węglo

wodorów.

Według informacji uzyskanych od mgra S. Bukowego, w otworach Karniowice A (głęb. około 110 m) i Karniowice B (głęb. około 150 m) odwierconych k!oło Zabierzowa natrafiono w tektonicznych szczelinach wapieni ciemnoszarych, leżących na pograniczu dewonu i dolnego karbonu, na żyłki asfalty czarnobrunatnego. Zyłki te dochodziły do 3-4 mm ^grubości.

W zapadliSku przed!karpackim stwierdzono również obecność węglo

wodorów iW utworach dewońSkich podłoża miocenu. Ślady występowały

w utworach dewonu górnego, środkowego (dolomity i wapienie) i dolnego {old-red). Szczególnie interesujące ze względu na pozycję straty-

graficzną były ślady gazu w otworach w rejonie Niwiska, gdzie zaobserwowano zgazowanie płuczki przy przewiercaniu serii plakodermowej

ni~szego emsu i piaskowców żedynu. Poza tym przy przewiercaniu serii plakodermowej niższego emsu ^A.Tokarski zaobserwował wychodzenie

pęcherzyków gazu z rdzenia, 'bezpośrednio lpo wyciągnięciu go na po-

wierzchnię. Przy badaniach uzyskano z jednego z otworów w Niwiskach, z serii plakodermowej {głęb. 1064,3+1114 m), reprezentowanej przez pstre mułowce, nieprzemysłowy przypływ gazu ~ ilości do 5,6 ma/min.

i ciśnieniu dochodzącym po 24 godz. do 42 atm. Skład gazu: 70,89- 90,400/0 CH" 0,20% C₂Hs, ^26,4-9,4%^N2, 2,0°/0 O_2•

KARBON

W obniżeniu nadbużańsko-lubelskim natrafiono na obecność płynnej

ropy w otworach T y s z o w c e i K r a s fi y s t a w {Dorohucza).

W otworze Tyszowce na .głębokości 1508+1512 m natrafiono w serii reprezentowanej przez piaskowce, ^mułowce i wkładki wapieni na szczeliny wypełnione kalcytem, w którym była płynna ropa. ;W rdzenia'ch wiertniczych z piaskowca (głęb. 1539+1541 m) wydo.bywały się pęcherzyki gazu. W piaskowcach z otworu Kl'asnystaw (Dorohucza), z głębokości 2099+2030 m zaobserwowano plamy ropne w rdzeniu,

(9)

Ślady ropy i gazu na Niżu Pol,slcim .177

szczeliny wy,pełnione ropą .oraz intensywny zapach węglowodorów. Ślady

te wraz z dotychczasowymi wynikami poszukiwań w tzw. niecce ilwow- skiej w ZSRR, będącej bezpośrednim" przedłużeniem wspomnianego

obniżenia ksu południowi, pozwalają na 'WY'soką ocenę dalszych perspektyw poszukiwań złóż ropy i gazu w tym regionie.

W :rejonie· lwowskim, ^wedłu'gpublikacji radzieckich (W. W. ^Głusz'ko, J. M; Sandler, 1958), 1).apotkano w wielu otworach· na liczne objawy ropy i gazu: Otwór Mila,tyn A - w utworach wizenu, reprezentowa-:

nych przez iłowce, piaskowce, mułowce i wapienie, zao,bserwowan.o na

głębokości około 369 m obecność półtwardej masy zblliżo'nej do asfaltUj Otwór W i e l k i e M o s ^t~, K a m i o n k a B u ,g s k a j a - w rdzeniach wY'stępowały przemazy ropy; Otwór M i l a t y n B - w utworach wizenu zaobserwowano w szczelinach o,becność kropli "żywej" ro.py;. Otwór W i e l \k i e M ^Q^St y - w utworach wizenu zaobserwowano, krople płynnej ropy w szczelinach; Otwór B e ł z - zanotowano wydo- bywanie się gazu przez okres 28 dni, który po, podpaleniu pam się pło,

mieniem ^Qwysoko,ści 1,5 m; Otwór B e ł z - Kra s n ^Qg ^(l"a d - zano,to- wano wydo,bywanie ,się gaz,u z piaskowców kar 'bonu od głębokości 510 m.

Skład gazu: 93,700/0 CH_4;0,17% C₂H_6;0,16% CaHs; 0,16% C4H_{lO ;} 0,74°/0 C02 ; 5,01% N2. Poza tym w wielu otworach w rejonie Wielkiclh Mostów i Kamionki Bugskiej napotkano, na przemazy ropy naftowej.

'Objawy te świiadczą niewątpliwie o, tym, że przy obecności odpowied- niCh form strukturalnych i dobrych ko,lektorów, mo'żna o,c'zekiwać

w oooiżeniu lwowsko-nadbużańsko-Iubelskim odkrycia przemysło,wych złóż ropy i gazu nie tylko w dewonie, ale ^teżi w utworach 'karbonu.

W synklinie brzeżnej na śla,dy węglowodorów napotkano w otworze B y s t r z y c a, gdzie w wapieniach karbońskich stwierdzo,no zapach

węgl.owodorów (głęb. p81,9 m) o,(l"az w otwo:rze M a g n u s z e w, w któ:"

rym ;przewiercono utwory karbonu reprezento'wane głównie przez mu-

łowce, iłowce i piasko,wce. W otw.orze Magnuszew zaOlbserwowano rów-

nież słalbe ślady ropy i ga'zu w płuczce (na głęb. Około 2654,9) ora,z za~

pach węglowodo,rów w. rdzeniach pobranych z piaskowców ~głęb. 2561 , i 2860 m). Na znaczne o'bjawy ropy napotkano ^teżw otworz'e S ^ło m n i- k i (S. Buko,wy, 1960), położonym w południo,wo-zachodniej części niecki miechowskiej. 'Wapi€IlIie kaTibońskie miały tam na głębokości około

923 In liczne szczeliny z ka:lcytem wy;pełnione płynną ropą, atnniejsze

ślady ropy zauważono w rdzeniach do .głębokości około 1040 m.

W o,brębie Górnośląskiego Zagłębia na ślady ciężkich węglowodorów

natrafiono w otworze J a s t r z ą b C (J. Kuhl, T. Mielecki, 1957). Rdze- nie w interwale 630-:.-73'8 m (warstwy siodłowe i porębskie) pachniały ciężkimi węglowodorami. Sła'by przypływ gazu · z głębokości 637 m,

trwający 62 godziny, zao'bserwowano przy przewiercaniu warstw sio-

dłowych. 'W C'ZaJsie przeWiercania warstw porębSkic'hwyrzucana była płuczka z głębokości o,koło 812 m. Ślady ropy (według informacji ustnej uzyskanej od S. Bukowego) stwierdzono też w .otw<»"ze M'd ę d z y r z e- c z e, o,dwi'erconym w rejonie Oświęcimia. Rdzeń z tego otworu, z pias ..

kowców warstw rudzkich, z głę'bokości około 1600 m był na przestrzeni

ponad 1 m przesycony ropą. " , .-

O wiele liczniej występują· ślady gazu w ,południowej części Zagłę"

bia, gdzie zostały stwierdzone w wielu otworach (F. Wtun, 1957).

Xwartalln1k Geologlcm:y - 12

,; , i

,!

(10)

178 sta·il,Lsław Depawski, . JadWiga Kr6licka

W eksploatacji jest p;becnie karboński'e złoże gazu ziemnego Marklowice.

Niewielkie ilości gazu wydobywa się z 'niektórych kopa1ni wę.gla w Rybio nickim Okręgu Węglowym. Karbońskie złoża gazu występują Il'ównie~

W zagłębiu ostrawsko-ka:rwińskim w Czedhoołowacji. W wielu otworach stwier9,zono tam także ślady gaz.u.

Na wyniesieniu kooza1ińsko-chojnickim w otworze B ob o l i C' e nawiercono·' ostatnio bezpośrednio pod cećhsztynem oiemnoszare wapienie zaliczane doturneju. Nie stwierdzano w nich wprawdzie bezpośrednich

objawów ropy i gazu, niemniej i tu można spodziewać się pewnych perspektyw.

Podlkreślić również należy, że w zapadlisku przedkarpackim we wszyst- kiCh niemal otworach, które przewiercały utwory karbonu napotkana na. ślady węglowodorów, najczęściej w postaci zapachu rdzeni lub sła,.;.

bego żgazowania płuczki. Najbardziej interesujące ślady !l'Opyw rdze ....

niach' zao'bserwował prof. dr A. Tokarski w otwOll'ze N i w i s k a ' w zdo- lomiiyzowanych, li;zw.górnych beżOwych wapieniacl! wizenu. Na po,;..

wierzchni-Spękań w rdzeniach tego otworu (1116,3+1119,6 m) zaobsex,", wowano naciekli ż'ółtawej ropy naftowej.

PERM

W niższej'~zęści utworów permu, tj. w czerwonym spągowcu na razie nie stwferdzono bezpośrednich śladów ropy i gazu. Ślady takie stwier- dzorionatomiast w 'białyttn spągowcu. W otworze D z i k o wo na głęb.

806,7+807,3 m' stwierdzono 'zapach ropy w rdzeniach, w wierceniu Riidersdorf -lO (H. Kolbel, 1950), usytuowanym- około 15 kro lIla wschód od Berlina, na głęb. 3180m zaobser'wowano zapach lekkich

węglowodor6w w rdzeniach. .

Największą ilość śladów ropy i gazu napotkano vi salinarnych utworach cechsztynu. Pod względem ilości i iIitensywności na pierwszym miejscu obecnie należy postawić obszar monokliny przedsudeckiej. Wy- konano 'też tam stosunkowo dużo otwo:rów, które przewierciły cały

cechsz(yn."W anhydrytach i dolomitach cyklotemu Werra napotkano w rozenl.!:ich na ;;żywą" ropę w szczelinach i kawernach w następujących

otworach: W s c h o w a (anhydryty, 1819+1924 m), Ws c

p.

owa;...;;.

Sz l i ch ty ń g o w a (dolomity, około 1627,5), D zi ko wo IG (ldolo- .mit, 769+800,7 m). W kilku dalszych wierceriiadh stwierdzono w tych samych Ultworach zapaćh ,węglowodorów. N~e mniejsze ślady ropy i gazu hapotlkano wcyklotemie Stassfurt. Stosunkowo naj silniejsze były one w otworze WrehoWa, gdzie ^IW dolomicie ^głównwm,przewierc{)nym od 1642 m do 1676 m, w s2lCzelinach była płynna ropa, dolomit !również

przesycony był ropą. W tzw. strefie miedzionośnej Lubin - Sieroszo"..

wice również stwierdzono w wielu otworach ;w serii anhydrytowo-dolo"

mirowej, 'będącej ta!Ill prawdopodobnie odpowiednikiem cy:klotemów Wena i Stassfurt, obecność płynnej ropy o barwie zlielónkawej 1(iB. Łaszcz;

1962). Ślady węglowodorów zaobserwowano również w otworze O st r z e ... · s ^Zó w, położonym we wschodniej części monokliny przedsudeckieji wanhydryta,ch i(1585+ 1'5'91,5 ,'!ll!) przynależnych prawdopodobnie do- cyklometu Wena; W północno-'zachodniej ,części monokliny przed.:..

sudeckiej, w otworże G o r z'Ó W W l k p. IG, silnie pachniał węglowodo

rami dolomit gMwny cyklotemu Stassfurt, przewiercony w interwal~

(11)

Ślady ropy, i gazu na Niżu. P,01sk!im ", _17~

3047+3075 m.W 1961 roku uzyskano przemysłoWą produkcję ropy:

z otworu Ryb a k i l (Z. Obuchowicz, 1962), położonego w zachodniej

części". monokliny przedsudeckiej ~koło Krosna Odrzańskiego. Horyzon- tem.prodUkcyjnym jest tam dolomit główny cyłklotemu StassJurt, /który' ptZ€wiercono od ,głębokości 1860 m do 1879,8m. Dolomit został wykwa- sowany. Ropa ma ciężar gatunkowy 0,870 i należy do rop metanowych.

Zawartość siarki wynosi około 1,5%. Tak zwanej frakcji białej {benzyna nafta, olej gazowy~ jest do. 50'%.

Interesujące ślady ropy i gazu ,były też w' otworze N o w a S ó 1,:

który założony został również, w zachodniej części monokliny ;pzized;':' sooeckiej. Z dolomitu głównego, przewierconego od 979,8 m do 1003,S m{

wyciągnięto rdzenie z płynną zielonawą' ropą" ,w szczelinach doloniitu.:

W NRD, w przedłużeniu strefy monoklJiny przedSudeckiej, z otworu' M u l'k w i t z, odrwięrconego we wschodniej części ..struktury Sprem'::

berg, uzyskano' z dolomitu głównego, z głębokości około 1000 m, 'zaro":

pione :tdzenie, a przy próbach wywołania tego hOilj7zontu w 19'60 roku.

uzyskano przypływ solanki z litrowy'mi ilościami' ropy. W', marcu;

, 1961 roku odkryto otworem S t a a k ^QW 2 złoże gazu 'położone około

40 km na południe od Berlina. Poziomem gazonośnym jest tzw. strefa dolomiltowa, leżąca na głębokości 1028,7+1059,7 m, i być może· czerwony

spągo-wiec. Strefa dolomitowa odpowiada . prawdopodobnie dolomitowi

głóWnemu i serii węglanowej cykloteniu Werra. Z otworu tego uzyskanO-

przypływ 'gazu w Hośd około 350000 mS/dobę, przy <Ciśnieniu głowico-,

wym statycznym 120atrri. Gaz miał skład następujący: CH, ^~57,0°/0;' C₂H_6- 2,0°/&, Q02 - 8,5%, N_{2 -} 26,5%, H₂S :....-- 6,0%:' '",. '. ..: ,.,"

. . W centralnejczęści.ce·chsztyńskiegobasertu. sedytl1entacyj~ęgó rw gra~

nicach tPols'ki znane są ()pjawy r<?,py i gazu jedynie z, kopalil soli w' Kro",,:

dawie i Inowrocławiu.WylStępują tam 0lle w .solachstarszy~h (cy1dotem StassfuJ;"t). W. mi~rę rozwoju techniki wiertniczej w Polsc.e' konieczne wydaje się ()dwiercenie w centralnej częŚci basenu oechsżtynskiegb

pewnej ilości .głębokich wiercen oporowych dla zbadallIia " perspektyW cechsztynu i jego podłoża.

W p6łno.cno-wschodniejczęści. sy-nkli,norium~zecińskiego, ,w otworze Drawno, przy przeWiercaniu soli 'cecbsztyńskich natrafiono na. ślaą.y;

rapy na głębokości około 2000 :m. Na. takie ślady ropYllątrafiono. równieź

w stropowej części cechszty:o.u ,(21.01,1.+:n09,1 rri i '2122,7+2130;7 in~~

VI otworze .S w i d w i n - w półrtocrto;,.zachodniej części a'ntyklinorium porriorskiego. W otworze tym przy przewiercaniu anhydrytów ce~h

sztynu ' (cykloltem Leine) ohserwowano zgazowanie płuczki \Wiertni~zeJ..

przy głębo'kośoi2553,3+25'54,9m. ,. Gaz zaWierał: CH, ..,..:... 2;530/0; .0_{2 - ,} 3,80%; [N2 - 93,670/0. '

. ---- ^' W NRD odkryto przy--końcu--marca 1961r. złoże ropy w Reinken- hagen, położone około 12 km na południowy wschód od Stralsundu.

Poziomem roponośnym jest tu dolomit . głóWoJly {Reinlkenhagen 2a,.

2293+2328 m). Ropa ma ciężar gatunkowy 0,848 i należy do rop meta-- nowych (pa~afinowych). Zawartość białej frakcji dochodzi do 54010, a pa- rafiny do 8^G/o. Siarka występuje w ilości do 0,50/0: .

Na antyklinorium kujawskim o możliwOśoiach iropo- i gazonośności

utworów cechsztynu świadczą opisane poprzednio ślady ropy i gazu wy-

(12)

180 ^StanisławDepowiSki, J~dwiga Kr6licka .

stępujące w lropal11iach soli cechsztyńskich: Inowrocław i Kłodawa.

W dbrzeżeniu Gór Świętokrzyskich na bezpośrednie ślady gazu w wapieniach cechsztyńskich natra:fliono w otworach T u m l i n l i 2. W synklinie brzeżnej śladowe ilości węglowodorów w cechsztynie (zapach w rdzeniach z dolomitów i anhydrytów) zaobserwowano w otworach B o b o l i c e (25'93,8+2731,8), B Y t ó w J.IG (1431+1455,8), C h o j n i- ce - L i c h n o w y (2725+2643 m)., W otworze M a g n u s z e w IG

występowały też nieznaczne ślady węglowodorów w cechs'ztynie (1980+

2098,2 m). Większość tych objawów 'była związana z dolomitem głównym.

W obniżeniu nadbałtyckim podobne ślady węglowodorów zanotowano w otworach L ^ęb o r k IG (sól, 928,7+935,2 m; anhydryty, 959,7+

960,3 m), B a r t o s z y c e IG (1292,5+1408,7 m), G o ^łd a p IG (1000+

1066 m). Na wyniesieniu ^Łebyw otworze ^Łe b a (F. Dahlgriin, O. Seitz, 1944)zanotoW'ano zapach wę,glo'Wlodor-6w w anhydrytach cechsztyńskich

(605+634,4 m). W ostatnio odwierconych otworach przemysłu naftowego

Łelba-Wykosowo i Łelba-Smołdzina anhydryty ceahsztynu pachniały wę

glowodorami (733+855 m; 559+579 m). W otworach Z e b rak IG, Ł u- k ó w IG, M i e l n i k IG, które odwiercono w obrębie obniżenia pod- laskiego, nie napo'tkano już śladów węglowodorów w cechsztyn1e' (facja .

węglowo-siarczanowa). '

W świetle powyższych danych stwierdzić można, że obecność węglo

wodorów w cech'sztynie stwierdzono prawie na ^całymobszarze jego wy-

stępowania w Polsce. Występowanie większych nagromadzeń węglowo

dorów wydaje się być uwarunkowana jedynie obecnością kolektorów (np. dolomity i anhydryty cyk10temu Werra, dolomit główny, dolomit

płytowy itd.) oraz form strukturalnych dogodnych do uformowania się

w nich złóż ropy czy też gazu. Poddbne możliWości rokują też biały

i crerwony spągowiec, które są doskonale uszczelnione salinarną serią

cechsztynu. Dzięki dużej porowatości i przepuszczalności w poziomach piaskowcowych dolnego permu, ^{mogą być}nagroma'd'zone w dogodnych warunkach strukturalnych znaczne ilości węglowodorów.

TRlAB

Na monoklinie przedsudeckiej przy przewiercaniu utwoł"6w piaskowca pstrego obserwowano zgazowanie płuc~ki w otworach z rejonu O s t r z e- s z o w a (1300+1354,2 m) oraz z rejonu Lubina: P o l k o w i c e A (530,2 m i 559,5+565,5 m;) i fP o l k o w i c e B (590 m). ^Przypływsolanki ze śladami ,gazu niepalnego otrzymano z otworu S u 1 e c h ó w IG (koło

Zielonej Góry) przy opr6bowywaniu górnej części środkowego pstrego piaskowca i retu w interwale 1001+1200 m. Zgazowanie płuczki zaobser- wO'wanO' ^teżw otwerze B r o n i s z 6 w na głębokości 366,6 m (J. Wyży

kowski - informacja ustna).

Na ślady węglowedorów w piask0wcu pstrym natrafione również

w otwcrze Jar k owo odwierconym na antyklinorium pomorskim.

Rdz~nie z głębekości 1434+1347 m pachni.ały węglowodorami. Z otworu B o b o ^{l i}c e, usytuowanym na wyniesieniu koszalińsko-chojnickim, po- brano pociskowym próbnilkiem Instytutu Naftowego prób'ki gazu z piaskowca pstrego. Analizy wyikazały następujące zawartości CH4: z głębo

kości 2226 m ~ 65%, z głębokości 2226,5 m - 20%, z głębokości

2227 m -10°/0.

(13)

SIady ropy i ,gazu na Niżu PoIs~im . 181

W zapadlisku przedkarpackim na większe ślady gazu natrafiono w piaskowcu p5trym w otworze P o d b o r z e koło Mielca.

W wapieniu muszlowym dotychczas bezpośrednie ślady gazu uzy'skane wraz z samowypływem solanki zaobserwowano w otworze Sulechów IG.

(głęb. 824 m; CH4 - 3,16% i N2 - 96,84%). !Poza tym natrafiono na

ślady węglowodorów w zapadlisku przedkarpackim, należącym w zasa·

dzie do tegoż mezozoicznego basenu sedymentacyjnego co i o,bszary Pol- ski środkowej i północnej. W jednym z otworów (N i w i s k a) zaobserwowano' przy przewiercaniu wapienia muszlowego zgazowanie phlczki, przy czym w interwale 1571,1+1662,03 m w płuczce było do 0,9% CH,..

Karotaż gazowy wy1kazał obecność węglowodorów w płuczce. Ślady gazu w płuczce były 'też 'zaobserwowane przy wierceniu otwo.ru Z a ł u c z a.

O wiele więcej objawów ropy i gazu zanotowano w utworach kajpru.

Na monoklinie przedsudeckiej z otworu S u l e c h ó w IG uzyskano po perforacji piaskowców kajpru, ż horyzontów 711+71'5 m; 702+699 m;

66'7+662 m; 520+526 m, przypływy solanek z dużą ilością pęcherzyków

gazu palnego (S. Depowski, J. Królicka, D. Kiihn, 1962). W synklinoriwn

łódzkim, w <litworze T r z e m ż a l, przy przewiercaniu iłowców z wkład

kami anhydrytów karotaż gazowy wyik:azał kilkakrotnie (w interwale 2320+2480 m) obecność CH4 w płuczce w ilośd do 20%. W otworze G r a n i ce; usytuowanym na tzw. ryglu Radomslko-Kodrąbia, zaobser- wowapo przy przewiercaniu utworów kajpru sła'be zgazowanie. płuczki

oraz ślady ropy. '

Ślady gazu, o składzie: C02 - 2,6()/0; CnHn - 0,4%; O2 - 0;4%;

CO_{2 -} 0,2%; CH₄-39,4%; H_{2 -} 5,4%;'N₂~5,160f0, zanotowano :rów-

nież w otworz,e A l e k s a n d :r ó w, położonym na zachodnim kr,ańcu

struktury Ciechocinka {antyklinorium kujawsko-pomorskie). Ślady gazu (kilka litr6w gazu na minutę) wraz z !SOlanką wystąpiły tu w s'erii łup

ków z -wkładkami piaskowców na głębokości 95'3,7+1169,78 m (W. Poża

rysiki, 1949). W synklinie brzeżnej ślady gazu i ropy w kajprze zao~er

wowano dotychczas w następujących otworach: Kor y t Q wo - według

"karotażu 'gazowego zanotowano w płuczce {2350+2400 m) 4+16% CH_4;

p ł o ń El k - S z c z Y t n o ślady gazu i ropy w' płuczce od głęb.

2439+2480 m; 'Ma g n u s z e w IG - ślady ropy w płuczce przy głę

bokości 1749,6 m. Dodać należy, że w zapadlisku pnedkarpackim odkryto

W utwo.rach górnego kajpru, lub być może retyku, złoże 'gazu N i w i- s k a, a w ,wielu otworach odwierconych w rejonie Mielec - Dąbrowa

Tarnowska natrafiono natomiast na znaczniejsze ślady gazu.

JtmA

W otworze Magnuszew IG (S. Depowski, A. Krassowska, 1962) w utworach retyku rdzenie z głębokości 1638,5+1640,5 m pachniały węglowodorami, a w czasie wiercenia przy głębokości 1640+1593,7 m obserwowano niezna'czne zgazowanie płuc~ki.

W utworach liasu dotychczas znaczniejszych śladów węglowod.or6w

nie stwierdzono. Przyczyną zapeWlIle jest fakt, że 'w grubych pakietach' piaSkowców o dużej porowatości i przepuszczalności są dobre warunki do lateralnej migracji węglowodorów na duże odległości, a' być może

i migracji wertykalnej. Niemniej w dogodnych warunkach, na przykład

w strefach zmiany facji, gdzie zachoozi wyklinowywanie się piaSkowców.

Ślady ropy naftowej i gazu ziemnego na Niżu Polskim oraz ich znaczenie dla poszukiwań naftowych

Ślady ropy naftowei i gazu ziemnego na Niżu Polskim

oraz ich znaczenie dla poszukiwań naftowych

W

m.

+

I

o

Virba/is O"

/(oz/u Rur/a

,r"Y

'\.

1 1-

1 l

l

l

\.

\..1

I 1

I

ryszowce Iti.

fJ~

8e1z -c-Ku/iezków

D-

o __

a

.s

o

a

I

I ",""

S .3 '-'

~ ~

~

~

~

l:r ~ a

I ~ I.§ 6:

o

g

1\3';:

-,

'tJ'

e

I

I i j I ~ I I I .~

.~I I I I I I I

I

I

I I I I

I I I I I I

I I I I I

I I II I I 1 I ~ I I I: I I. i~1 I Ostrzeszów~'

i 1- ~ I I I I- I I --I I I I 1 I I 1 I I ~---I--I-T--r---I--ws~~~ • I 1 I I ----I t-I I '--'!

I I I '-T I

I I - I I I I --'T-

E'

I I __ I

! I I --I -L l

II I I ::~ -I ~ I I I I'" =1 IWSChowa-SZlic~;~-gOwa'

I I 'I I + l I l I I I I I I I I I I I I I I I, Wschowa-Jabłonna

'--,,'

I I I

I + I I 1 I

1 I I I I I I 1 I I I 1 Wschowa-Gołaszyn l

-I I l_l, __ L_1 ___J_ -

I 1 _ ,_1 ___

I

I_L __ I _1_ i I 1, __ J_~I ___ , __ .1,_,,_

.-1

l I

I I l!! I I I

I I I \

I

l ~ ~ r-I --1--1 -. ~ -r~ - -'-r-j-- --T--Ir--r-'-r~'-T- -r--I-r-

1 I I 1 .--1--- Kożuchów.

~ i' ,-- I I --I -I -- ___ l! ~_J_~_l __ ~_I j=J~,.~ I ~~ I-=-L, ] __ -,_1 I =I~~ . I 1 1 I I I I

.-'--'~ ~.

I

I I

Ślady ropy naftowei i gazu ziemnego na Niżu ^Polskim

I_L __ I _1_ i I 1, __ J_~I _ , .1,_,,_

~ i' ,-- I I --I -I -- ___ l! ~_J_~_l __ ~_I j=J~,.~ I I-=-L, ] __ -,_1 I =I . I 1 1 I I I I