z e s z/ty naukowe p o l i t e c h n i k i ś l ą s k i e j
S e r i a : GÓRNICTWO z. 30
1968 Nr k o l . 220
LIDIA CHODYNIECKA, TADEUSZ KAPUŚCIŃSKI O MONTMORYLONIZACJI TUFdW BAZALTOWYCH
Z REJONU MIEDZ10NOŚNEJ NIECKI PÓŁNOCNOSUDECKIEJ
S t r e s z c z e n i e . Zbadano pod względem petrograficznym i technicznym produkty w ie tr ze n ia futów bazaltowych, występujących w formie c i e n k i c h ży ł w północnosudec- k i e j niecc e miedzionośnej.
Na podstawie badań mikroskopowych, chemicznych, r e nt ge no gra fi cz ny ch i termiczno-różnicowych s t w i e r dzono, eż skały te są s i l n i e przeobrażone w montmo- r y l o n i t , h a l o iz y t i s yd e r yt .
Prześledzono kier un ki przeobrażeń od bazaltu świe
żego do s k a ł s i l n i e zmienionych. Stwierdzono, że w żyłach s ł a b i e j przeobrażonych spotyka s i ę h a l o i z y t i s y d e r y t , w s i l n i e przeobrażonych miejsce hal oi zy tu zajmuje montmorylonit.
Na t e j podstawie wysnuto wniosek, że pod wpływem roztworów hydrotermalnych w odpowiednich warunkach fizykochemicznych może nas tąpić montmorylonityzacja h a l o i z y t u .
Badania techniczne wykazały, że zmontmorylonity- zowane tufy bazaltowe mogą byó używane jako m ate ria ł odbarw Ł a j ą c y .
1. Wstęp
W obszarze miedzionośnej n i e c k i północnosudeokiej między Zło
t o r y j ą i Bolesławcem stwierdzono wśród wapieni i margli mie- dzionośnych l i c z n e wystąpienia s ka ł wulkanicznyoh głównie ba
zaltów i ich tufów [ i , 2 ] . S ta n rachowania tych skał j e s t zmienny. Obok bazaltów świeżych występują utwory znacznie przeobrażone. Te s i l n i e przeobrażone skały występują z reguły w formie c i e n k i c h ż y ł , prz e c in a ją c yc h pod prawie prostym k ą - * tern utwory miedzionośne. Stanowią one w złożu miedzionośnym skały płonę i nie były dotychczas b a r d z i e j szczegółowo badane.
V/ przeprowadzonych przez autorów badaniach miano na uwadze zbadanie warunków tworzenia s i ę tych s k a ł , ich c h a r a k t e r y s t y k i p e t r o g r a f i c z n e j oraz o k r e ś le n i e w łasności techn icznych , które
mogłyby wskażaó na kie ru nk i ich ewentualnego wykorzystania.
144 Ł. Chodyniecka, T. Kapuściński
Rys. 1. P r o f i l e odsłonięć i m ie js c e pobrania prób zwietrzałych tufów bazaltowych z kopalń " L" i "N.iC."
1 , 2 - p r o f i l e odsłonięć zwietrzałych tufów bazaltowych z ko
p a l n i " L " , 3 , 4 - p r o f i l e odsłonięć zwietrzałych tufów b a z a lt o wych z kopalni "N.K"
I I wapień
i iło wiec
1 I I 1 I margiel
I + + + I zw ietrzałe tu fy bazaltowe
O montmorylonizacjl tufów bazaltowych z rej on u . 145 Opis występowania tufów bazaltowych 1 m iej sc e pobrania prób Próby ao badań pobrano z odsłonięć tych s ka ł głównie v» kopal
ni N.K., gdzie są one n a j b a r d z i e j przeobrażone. Celem p r z e ś l e dzenia kierunków przeobrażeń pobrano również próby świeżego bazaltu i s ł a b i e j przeobrażonego tufu z kopalni L .
P r o f i l e odaponięó pobranych do badań s k a ł przedstawiono na r y s . 1. J a k wynika z r y s . 1 utwory mają cha rakter n i e r e g u l a r nych pionowych ż y ł o małej stosunkowo miąż sz ośc i. Opróbowano zarówno żyły jak i s t r e f y kontaktowe ż y ł ze skałami o t a c z a j ą cymi.
Opis makroskopowy 1 mikroskopowy badanych ska ł Próbka 1. Ba zal t świeży z kopalni Ł .
Skała posiada barwę szarą i struk tu rę m ik r ok r y st a lic z ną . Pod mikroskopem s tw ier dz ić można, że str u kt u ra ta ma charakt er l n - t e r s e r t a l n o - p o r f i r o w y . W s kł ad zi e mineralnym na pierwszy plan wysuwają się listewkowate ziarna plagioklazów, wśród których wy
s t ę p u j ą przeważnie idiomorfiozne k r y s z ta ł y augitu ozasami docho
dzące do 2 mm oraz w ni ew ie lk ic h i l o ś c i a c h szkliwo wulkanicz
ne. Skład mineralny u zu pe łn iaj ą oliwin i magnezyt. Skała j e s t na ogół świeża. Częściowemu przeobrażeniu u l e g ł jedynie oliwin, przechodząc w minerały serpentynowe (chr yzo ty l i a n t y g o ry t) , magnetyt i węglany. Jako minerał powstały epige nic znie s tw ie r
dzono s y d e r y t , wypełniający wolne p r z e s t r z e n i e w s k a le .
Ilościowy skład mineralny oznaczony planimetrycznie przed
stawia s i ę ’na stę pu ją co :
plag iokla zy ... 48$
auglt ... 28$
oliwin + serpentyn ... 8$
magnetyt ... 6$
szkliwo wulkaniczne ... 7$
apatyt ... 1$
węglany ... 2$
100$
146 Ł » Chodyniecka, T . Kapuściński Na podstawie składu mineralnego należy b az al t ten uważać za b a z a lt skaleniowy z zaznaczającym s ię przejściem ze wzglę
du na obecność szkliwa wulkanicznego w kierunku limburgitów.
P r ć b k l 2 1 3 « Zwietrzałe tufy z kopalni Ł .
Mi e js ce pobrania i formy występowania tych prób zaznaczono aa r y 3 . 1 . Wykazują one charakter i l a s t e j zw ie trz eli ny bazal
towej z widocznym kulistym wietrzeniem« Kruszą s ię przy słabym uderzeniu młotkiem. Str u ktu ra tych s k a ł . j e s t m ik r o z ia r n is ta , barwa s z a r o z i e l o n a . W wodzie rozpadają si ę szybko na powygi
nane b l a s z k i , nie tworząc t r w a łe j zawiesiny. Reagują na gorąco z kwasem solnym, co wskazuje na obecność w nich tru dncro zkła- dalnych węglanów.
Pod mikroskopem stwierdza s i ę , że pierwotna struktura b aza l
tu j e s t prawie z a t a r t a , miejscami ty lk o widoczne są pseudomor- fozy serpentynu po o ll w in ie oraz chl orytu po augic le.* G łówną masę skały stanowią minerały i l a s t e , które j a k z załączonego rentgeoogramu wynika ( t a b l . 1) należy uważać za h al oiz yt z
domieszką montmorylonitu. Masa i l a s t a zanieczyszczona j e s t s i l n i e węglanami, głównie syderytem, uwodnionymi tlenkami że
l a z a oraz leukoksenem.
Pr ób ki 5 i 6 . Zwietrzałe tufy z kopalni N.K.
3 ą to skały barwy ż ó ł t o z i e l o n e j , słabo zw ięzłe, pozwalające s i ę rozkicuszyć w paloaoh. Stru ktu ra ich j e s t m ik ro z ia rn is ta . W wodzie p ę c z n i e j ą , rozpadają s ię na drobne z i a r n a , tworząc
s ł a b ą zawiesinę. Z kwasem solnym re agują na gorąoc.
Badane pod mikroskopem wykazują w minimalnym tylko stopniu zachowaną reliktowo strukturę i te ks tu r ę pierwotnego b a z a lt u . Poszczególne ziarna mineralne są przeobrażone, przy czym jako produkty przeobrażone występują w nich minerały i l a s t e . Pod
stawowa ma9a wykazuje również znaczny stopień przeobrażenia.
Zbudowana j e s t głównie z s u b s t a n c j i i l a s t e j , wśród k t ó r e j stwierdzono skupienia syderytu i uwodnlouyeh tlenków ż e la z a .
Wynikibadańrentgenograficznychzwietrzałychtufówbazaltowychz kopalń"L"1 "HK"i skały występującej nakontakcietufuz kop.MK
0 m o n ta o ry lo n lz a cjl tafów bazaltowych z r e j o n u . . . 147
Zestawienieanalizchemicznychbazaltuz kop.L,tufówbazaltowychz kopL i BKi skał występującychnakontakcietufówz kop.BK
14-8 Ł, Ghoćynlecka, T. .Tapuścińskl
O m ontm oryjonizacji tufów bazaltowych z r e jo n u « » . 149
0
2 y s . 2 . Krzywe TAH zwietrzałych tufów bazaltowych
1 - zw ietrzały t a f bazaltowy z kop alni "L” , 2 - zwi etr zał y t u f bazaltowy z ko pa lni "N.K" - 3 - n o n t r o n i t z b a z a l t u wołyńskie
go wg W.P. Szaazkiny ( )
1 5 0 L. Chodyniecka, T. Kapuściński
Minerałami i l a s t y m i powstałymi z przeobrażenia pierwotnyoh składników mineralnych są w badanych skałach głównie minerały
e grupy montmorylonitu obok n i ew ie lk ic h i l o ś c i hal oiz ytu i sy- de ry tu , oo potwierdzono na drodze badań rentgenograficznych
( t a b . 1 ) i termiczno-różnlcowych ( r y s . 2 1 .
Formy występowania montmorylonitu są różnorodne. Jedną z nich są pseudomorfozy tego minerału po o l i w i n ie i p ir o k s e n ie . Montmorylonit występuje w nich bądź w p o s t a c i nieregularnych
ż y ł e k , bądź wypełnia j e c a ł k o w i c i e , przy zachowaniu zarysów pierwotnego minerału. Barwa seledynowa ze słabym pleochroizmem
i stosunkowo wysoki współczynnik załamania św ia tł a wskazuje na montmorylonit ż e l a z i s t y ( n o n t r o n i t ) . Inną formą są skupie
nia montmorylonitu o budowie s f e r o l i t y c z n e j , analogiczne do opisanych przez A. S ch ti lle ra i E . Kohlera [3] w bentonitach bazaltowych z Łużyc. W masie podstawowej sub st anc ja i l a s t a tworzy bardzo drobne ziarna i j e s t wymieszana z syderytem i uwodnionymi tlenkami ż e l a z a , co utrudnia j e j obserwację i iden
t y f i k a c j ę .
i
P r ób ki 7 i 8 . Ska ły występująoe na kontakole tufów z kopalni N.K.
Badania mikroskopowe próbek s ka ł występujących na kontakole ż y ł bazaltowych wykazały, że zbudowane są one głównie z mine
rałów i l a s t y c h , zidentyfikowanych r e n t g e n o g r a f ic z n ie Jako kao- l i n l t i i l l i t . Na uwagę zasługuje obecnośó drobnych li s te w e k muskowitu układającego s i ę równolegle do uwarstwienia. Skład a i n e r a l n y u z up e łn ia ją s yd e r yt , kaloyt oraz uwodnione t l e n k i ż e l a z a . Wszystkie minerały budujące t e skały są ze sobą s i l n i e wymieszane. W s t r e f i e kontaktowej nie stwierdzono zmian termioznych.
Podany wyżej skład mineralny J e s t typowy dla margli miedzio- nośnych. Charakteryzuje s ię tyl ko pewnym wzbogaceniem w syde
r y t , którego nagromadzenie w tych skałaoh należałoby tłuma
czyć wyługowaniem związków żelaz a ze s ka ł żyłowych i wtórnym osadzeniu w formie węglanów na ko n ta k c ie .
O montmorylonizacjl tufów bazaltowych z rejonu ..._____ 151
Badania termiozno-różnlcowe
Dla uzupełnienia badań mikroskopowych wykonano dla z w i e tr z e li n bazaltowych z kopalń L i NK termogramy, kt ór e przedstawiono na r y s . 2 .
Termogram skały pochodzącej z kopalni L . ( r y s . 2 , f i g . A ) wykazuje ch ar ak te ry st yc z ne efe kt y w 160 C i 570 C i 950 C, wskazujące na h a l o i z y t .
Termogram pró b ki , pochodzącej z s i l n i e przeobrażonej żyły bazaltowej z kopalni NK ( r y s . 2 , f i g . B) wykazuje podobne e fe k t y ter m ic zn e , c h a ra k t e r y z u j e s i ę Jednak w stosunku do termo- gramu A większym efektem w 160 C i mniejszymi w 570 C i 950 C, co wskazuje na p r z e j ś c i e w kierunku montmorylonitu ż e l a z i s t e - go. Dla porównania zestawiono na r y s . 2 termogram nontronitu z bazaltów wołyńskich wg P.W. Szaszkiny [ 4 ] ( r y s . 2 , f i g . C ) .
Analiza termiczno—różnicowa potwierdza badania mikroskopowe odnośnie zawartośoi w przeobrażonych żyłaoh bazaltowych z kop.
NK. montmorylonitu ż e l a z i s t e g o . Badania re n tg en o g ra f lc z n e
Zwietrz el in y bazaltowe z kopalń L i NK poddano również a n a l i z i e r e n t g e n o g r a f l c z n e j . Zbadano t e ż r e n tg e n o g r a f io z n ie s k a ł ę , występującą w kontakcie ż y ł bazaltowyoh. Wyniki zestawiono w
t a b . 1 i na r y s . 3 .
Z rentgenogramu skały żyłowej z kopalni L ( t a b . 1 , r y s . 3 , f i g . A ) wynika obecność w n i e j głównie h a l o lz y tu i syderytu, przy stosunkowo małej i l o ś c i montmorylonitu.
Rentgenogramy s i l n i e przeobrażonej żyły bazaltowej z kopal
n i NK c h ar a k t er y z u je obecność jako składnika głównego montmo—
r y l o n i t u oraz syderytu. Nie stwierdza s i ę natomiast c ha ra kt e
r y s t y c z n e j dla h a lo lz yt u l i n i i w 10,0 A, co wskazuje na jego brak względnie minimalne i l o ś c i .
Badania chemiczne
Omawiane skały poddano i lo ś c io w e j a n a l i z i e chemicznej ( t a b . 2 ) . Skład ohemiczny zwie trza łych ż y ł bazaltowych w stosunku do ba z a ltu świeżego oha ra kte ryz uje s i ę wzbogaceniem w g l i n k ę , ż e -
L. Chodyniecka, 3?. Kapuściński
i
- Ui ?
T»>
i-S
-í-ÍB
f
a• -PP^>
» -P
cetí
•H <v
Jtí
h 1
a>
-tí W rHCÖ *»
p . -Ö
o 0,
¿4 iH N ücö A (0
o 1
o J *w
•pH » cC -p N í>>
,0CÖ pa>
't í
O co
«Htí 1 -P
XI w
O #*
tí -pr*>
o N
CC •HO AM rHCÖ
o A ON 1 PP4 «
í>>
i »
H -P•H hD tí
O O
tí rH
<1>
-PbD PO
tí a Q) -p P1 tío
• a
• i
10 s
«
O m ontm orylonlzacji tufów bazaltowych z rejo n u 153 l a z o , wodę 1 dwutlenek węgla, natomiast zubożeniem w a l k a l i a , wapń 1 magnez« Wskazuje on zatem na zaawansowany w żyłach pro
ces ługowania 1 hydrolizy glinokrzemianów.
T a b l i c a 3 Zawartości składników chemicznych, przypadające na 1 co3 skał
S k ł a d n i k i B a za lt świeży z kop. L . Próba 1
T uf bazaltowy z kop. Ł . Próba 2
Tuf bazaltowy z kop. NK Próba 4
s io 2 125 ,00 56 ,9 0 6 3 ,0 0
T102 5 ,3 0 6 , 6 5 5 ,4 8
¿i2o3 3 6 ,4 0 35,20 37,10
Fe2°3 27,60 14,88 17,40
FeO 12 ,55 9,20 13,88
MgO 20,30 8 , 0 5 3 ,4 2
MnO ś l . 0 , 1 7 1,14
CaO 4 4 ,9 0 6 , 8 0 3 ,9 0
Na20 4 , 8 3 0 ,6 1 0 , 2 0
k2o 2 ,3 7 1,44 0 , 8 4
-h2o 3,31 7 ,7 0 12,85
+H?0 5,8 5 17 ,28 15,40
CO 2 2 ,5 3 7 , 6 2 10,20
o . o b j . 2 , 9 3 1 ,7 3 1,83
Dla przedstawienia ilościowych zmian poszozególnych skład
ników w c z a s i e przeobrażeń wyliczono ich z aw ar to ś c i, przypa
d a j ą c e na tę samą o b j ę t o ś ć skały według metody M l l l i t a i Bo- n i f a s a [5], pozwalającej na u s t a l e n i e stopnia m i g r a c j i p i e r wiastków. P r z e l i c z e n i a przedstawiono w t a b . 3 .
Z p r z e l i c z e ń tych wynika, że zawartość A120^ i T i 0 2 ut rzy muje s ię w wszystkich sk a ła c h , bez względu na s top ień ich p rze ob raż en ia, na tym samym poziomie, oo j e s t zgodne z zacho
waniem s ię tych pierwiastków w c z a s i e w i e t r z e n i a . Zawartości Fe20 3 , MgO, C a 0 , N a 20 1 K20 u le g ły w stosunku do ba zaltu znacz
nej r e d u k c j i w skałach przeobrażonych, zmniejszyła s ię w nich również zawartość krzemionki. Kosztem ubytku tych tlenków na
154 Ł» Chodyniecka* T . Kapuściński s t ą p i ł wzrost H20 i CG2 * charakterystyczny dla procesów mont- m o r y l o n i t y z a c j i , hal oizyfcyzacjl oraz k a r b o n a t y z a c jl .
Porównując zalany w zawartości poszczególnych, składników w żyl e z a w ie r a j ą c e j w przewadze h a l o iz y t (z wietrzały b az al t z kopalni L ) z ż y ł ą za w ie raj ącą w przewadze montmorylonit (zwie
t r z a ł y b a z a lt z kopalni NK) stwierdza s ię w t e j o s t a t n i e j obok charakterystycznego dla montmorylonityzacji wzrostu S102 i H20 również wzrost F e2° 3 «skazujący na ż e l a z i s t y charakter zawar
tego w skale montmorylonitu. Analiza chemiczna potwierdza za
tem poprzednie badania i pozwala wnioskować* że proces h a l o i - z y t y z s c j i był procesem woześnlejszyra, po którym na s tą p iła mont morylon i t y z a c j a .
Skład chemiczny s k a ł kontaktowych c h ara kt ery zu je s i ę znacz
ną zawartością obok S102 i •*12°3 K2 ° * 00 wakazu3e » ż® dominu
jącym w nich minerałem ilastym j e s t i l l i t . Charakterystyczna j e s t również znaozna i l o ś ó węglanów - kalc yt u i syć er ytu . Własności fizyc zne s k a ł żyłowych
Badania w łasności fizycznych przeprowadzono dla s ka ł s i l n i e zmienionych z kopalni N.K.
Oznaczono porowatość* nasląk liwoś ć* c i ę ż a r właściwy* c i ę ż ar ob ję t o ś ći o w y , g r a n ic ę płynności* g ra n ic ę p la s ty o z n o ś c i i własności tik sot rc pow e. Wykonano również a n a l iz ę grenulome- try o zn ą.
Wyniki an al izy granulometryoznej przedstawiono w t a b . 4*
a poz ost ałe własncśol fizyc zne zestawiono w t a b . 5 .
Z an al izy granulometryoznej wynika* że badane skały są pod względem u z i a r n l e n i a zróżnicowane* co wskazuje na ic h nie
jednorodną budowę mineralogiczną. J a k widać z t a b . 4 poszcze
gólne s k ła d n ik i mineralne gromadzą s i ę głównie w dwóoh f r a k c j a c h a mianowicie f r a k c j i poniżej 0* 002 mm i w f r a k c j i 0 , 0 2 - 0 , 0 1 mm. w f r a k c j i n a j d r o b n i e j s z e j występuje wyłącznie mcnt-
m orylo nit, natomiast w f r a k c j i 0 , 0 2 - 0 * 0 1 gromadzą s i ę , j a k to wykazały badania mikroskopowe, pseudomorfozy montmoryloni- tu po o li w i n ie i piroksenach z zachowanymi re liktowo tymi mine
r a ł a m i .
O montinorylonlzae j l t u f ów bazaltowych z rej on u 155 Pod względem wła sno śc i fizycznych badane skały żyłowe wyka
z u ją dobrą p l a s t y c z n o ś ć , znaczną porowatość 1 na s ią k liw oś ć . Nie wykazują natomiast w s ta n i e surowym własnośoi t i k s o t r o p o - wych.
T a b l i c a 4 Wyniki a n a l iz y granulometrycznej
uśredn ionej próby tufu bazaltowego z kopalni NK w # F r a k c j e
0 ,0 6 0 0 , 0 6 0 - 0 , 0 2 0 0 , 0 2 0 - 0 , 0 1 0 0 , 0 1 0 - 0 , 0 0 5 0 , 0 0 5 - 0 , 0 0 2 0,002
0 , 2 16,8 34,1 8 , 0 7 ,1 33 ,8
T a b l i c a 5 Własności fizyczne tufu bazaltowego
u średnionej próby tufu bazaltowego z kopalni NK Poro
watość Ciężar
o b j ę t . Nasią
kliwość Ciężar
właściwy Granioa
płynnośoi T ik s o t r o p ia 3 2 , 0 # 1,73 18# 2 ,4 0 33 # w il g . nie wykazuje
Celem o k r e ś le n i a przydatnośoi badanych s k a ł przeprowadzone próby ioh zdolno śc i odbarwiających, w z ak re s ie odbarwiania de
naturatu i b ł ę k i t u metylenowego wg norm ZN-66 MPC-22047.
Otrzymane wyniki wykazały przydatność tych s ka ł jako surowca odbarwiająoego.
Omówienie wyników 1 wnioski
Badania mineralogiozno-chemiczne przeobrażonych ży ł b a z a l t o - wyoh występująoych w niecoe północno-sudeckiej wykazały, że końcowym produktem rozkładu ba zal tu są w nich minerały i l a s t e a mianowicie montmorylonlt ż e l a z i s t y ( m on tr on it) , h a l o iz y t oraz węglany - s yde ryt .
Występowanie h a l o iz y tu stwierdzono w żyłach mniej przeobra
żonych nie występuje on natomiast w i l o ś o i a c h oznaczalnych w
156 L . ShodyuŁecka, T . K apuściński żyłach s i l n i e przeobrażonych z kopalni "NK" zbudowanych głów
nie z montmorylonitu.
Obecność w żyłach mniej przeobrażonych hal oi z yt u pozwala s ą d z i ć , że minerał ten powstał w pierwszych fazach przeobraże
nia b a z a l t u . Potwierdza to poglądy E. K e l l e r a [6] i J . Alonso, E . Besoain i F. C ata lin y [ 7 j według których jako pierwszy pro
dukt przeobrażenia zasadowych skał wulkanicznych powstaje pod wpływem roztworów hydrotermalnych a l l o f a n a następnie n a l o i z y t . 0 obecności w badanych skałach intensywnej d z i a ł a l n o ś c i hydro- termalnej mogłaby dowodzić duża i l o ś ć syderytu, świadcząca o znacznym dopływie juwenilnego C02 .
Występowanie w żyłach s i l n i e przeobrażonych tyl ko montmory- l o n i t u dowodzi, że pH środowiska ule gło w p ó ź n i e j s z e j f a z i e przeobrażenia baz alt u znaczaemu podwyższeniu i wytworzyły s ię warunki dla powstania montmorylonitu.
Nie można wykluczyć, że montmorylonltyzacja n a s t ą p i ł a pod wpływem al k a l ic z n y c h roztworów hyarotermalnyoh, które mogły doprowadzić krzemionkę i spowodować przeobrażenie hal oiz ytu w montmorylonit.
Paragenezę h a lo iz yt u i montmorylonitu w formie mieszanych pakietów o p i su ją w skałach osadowych t r i a s u Zagłębia Donieckie
go G.W. Korpowa i G . I . Kulesko [ 8 ] , Brak własności t i k s o t r o p o - wyoh w badanych przez nas utworach montmorylonitowych tak typo
wych dla tego minerału mógłby wskazywać na występowanie w nich podobnych form.
Pod względem technicznym zmontmorylonityzowane żyły b a z a lt o we k w a li f ik u j ą s i ę jako m a te r ia ł odbarwiająoy.
Wobec braku surowców montmorylonltowyoh należałoby zwrócić b a c z n i e j s z ą niż dotyohczas uwagę aa poszukiwania tych złóż wśrćd do ln oś ląs kic h tufćw bazaltowych.
O m ontmorylonizaoji tufów bazaltowych z re jo n u . . . 157
LITERATURA
[ 1 ] Konstantynowie z E . : 1965 - M i n e r a l i z a c j a utworów c e c h s z t y - nu n i e c k i północnosudeckiej (Dolny Ś l ą s k ) . P.A.N.O. Kraków Prace Geologiczne nr 2 8 , Warszawa.
[ 2 ] Chodyniecka L . , Kapuściński T . : 1967 - Pokrywy bazaltowe i towarzyszące im tufy vt niecc e pół noc nosudeckiej. Cz. I , Baza lty z kopalni " L " . Zesz. Nauk. P o l . ś l . Górnictwo nr 13.
[ 3 ] S c h ü l l e r A . , Kohler E . : 1952 - Petro gra ph isc he und boden- p h y s ik a li s c h e Untersuchungen des B a s a l t - B e n t o n i t vom S te in b e rg b e i O s t r i t z ( L a u s i t z ) . Geologie v o l . 2 nr 3 . [4] Szaszkina W .P .: 1959 - K m in e r a lo g ii kory wywj e r t i w a n i j a
bazaltów zäpadnoj Wołynii. M i n e r a ł o g i c z e s k i j Zbornik Lwosko- go Geołogiczeskowo Obszczestwa nr 13.
[5] M i l l o t G . , Bon ifas M.: 1955 - Transformations isovolume- t r i q u e s dans l e s phenomenes de l a t e r i s a t i o n et b a u x i t i s a - t i o n , B u l l , du S e r v . de l a Carte Geo l. d'Al3ace et de L o r - r i a n e , 8 , f a s o . 1.
[ 6 ] K e l l e r W.D.s 1961 - Hydrotermal k a o l i n i z a t i o n ( e n d o l l i t i - z a t i o n ) o f vo lc an ic g l a s s r o c k . Clay Minerals P r o c . Nat.
Conf. Clays Clay Minerals 10, s . 3 3 3 - 4 3 0 .
[7] Alonso J . , Besoain E . , C a t a l i n a F . : 1963 - Observation de microscopie e le ktr on iqu e en a r g i l e s volcaniques de C h i l i - et allophanes de l a Nouvelle Zelande. I n t e r n a t i o n a l Clay
Conference. Oxford-Londyn.
[ 8 ] Kaprowa G.W. i Kułesko G . I . : 1964 - 0 smieszannosłotny h obrazowaniach w osadocznyoh porodach donieckogo t r i a s a . Ukrain. Otd elen ie Ws. Miner. Obszczestwa. Kiew.
O M0HTM0PMJ1JI0HHTH3ĄUM BA3AJILTOBfciX TYiOB 113 PAflOHA MEÄEHOCKOrO CEBEPOCy^EUKOF O BA CE (i HA
P e 3 w m e
nerporpa^wueCKH u TexHHuecKH wcnHTaHO npo^yKTH BUBeTpwBa<raa Ó a3 a x b T 0 BEix rytpOB BEicTynanmioc b BMje t o h k k x k h ji b c e s e p o c y i e u - kom uefleHOCHou S a c c e f l H e .
Ha ocHOBaHHK M KKpocKonnuecKH x, XKUWieCKHX, p en T reH orp & i»H -
U e C K H X H T e p M O S H d > $ e p e i m H a J I I . H h D C U C C J i e J ^ O B a H K f , K O H C T a H T H p O B a S t O ^
158 L . Chudyoleetca, T< KapuiSolAskl
W T O 3T H r o p H u e n o p c j u c m i b H O npeo<5p a3 0B a H H b m o h t m o p h m o h s i t , r a j i J i y a s H T m C H x e p n T .
B h j i h n p o c j t e y . e H U H a n p a E . n e H « H n p e o 6 p a 3 0 B a H M H 3 e j y y n e o t C B e -
xero 6 a 3 & j i i > T a k c / j i b h o h3MeHë h h h m r o p H t t u n o p o ^ a M .
K o H C T a H T H p o B a H O , w t o b c r a 6 o n p e o < 5 p a 3 0 B a H H H X x m i a x B C - r p e w a - e T C i i r a n x y a 3 M T k c u a e p u T , & b c a x b H o n p e o 6 p a 3 0 B a H m . i x B i s e c T O r a x - a y a s H T a B u c T y n a e T m o h t m o p w j i j i o h h t.
H a 3TO R o c H O B e 5h j i B b ijB H H y T b h b o æ, w t o n o ® B f l H a H H e u r u a p o - T e p U a a b H H X p a C T B O p O B B C O O T b e T C T B y n m H X <i'H3MK0-XHUHWeCKHX y C J I O - b h h x MO xeT H a c . T y n H T b M O H T M op H aaO H M TH 3auïia r a a a y a 3 H r a .
TJyTëM T e x H H w e c K H X H C c a e a o B a H H t i a o x a s a H O , w t o m o h t m o p h j i j i o h h— T M 3 H p o B a K H H e ( 5 a 3 a a b T O B H e T y $ i i t i o r y T y n o T p e f i J i H T b c n b x a w e c T B e o f i e c u B e w K B a r a m e r o M a T e p w a a a .
MONTMORILLONITIZATION OF BASALT TUFFS COMING FROM THE COPPER REGION OF THE NORTH SUDETEN BASIN
S u a m a r y
The products o f b a s a l t t u f f s weather l o g , talcing shape o f narrow ve ins in the north Sudeten oopper r e g i o n , have been i n v e s t i g a ted from the pe tro g rap hi o al and t e o h n i c a l point o f view.
On the ground o f microsoopio, chemioal, x- ray examinations and thermic d i f f e r e n c e s i t has been s t a t e d th at these rocks were transformed in to mo ntm ori li oni tes , h a l l o y s i t e s , and
s i d e r i t e s .
The ways o f tran sform ation from the new b a s a l t to the rooks very muoh ohanged, have been i n v e s t i g a t e d . I t was s t a te d that in veins l e s s transformed both h a l l o y s i t e and s i d e r i t e could be found. In veins more transformed, montmorillonite had r e placed h a l l o y s i t e .
On t h i s ground the conclus ion has been drawn that under the i n f l u e n c e o f hydrothermic s o lu t io n s in adequate physiooohemi- o a l c o n d i t i o n s , h a l l o y s i t e can be changed in to montmorillonite.
Teo hnical i n v e s t i g a t i o n s have shown, th at montmorillonitized b a s a l t t u f f s can be used as d i s c o l o r i z e r s .
