Stanisław Horna, Ewa Kościelna,
Marian Rożej
Prace konserwatorskie na terenie
województwa skierniewickiego w
latach 1982-1989
Ochrona Zabytków 44/1 (172), 42-51
KRONIKA
PRACE K O NSER W A TO RSK IE NA TERENIE W O JE W Ó D ZTW A SKIERNIEW ICKIEGO W LATACH
1982-1989
W latach 1 9 8 2 -1 Э891 służby konserw a torskie w o je w ó d z tw a skierniew ickiego realizowały wcześniej określone zam ie rzenia. Prow adzono prace konserw ators- k o -b u d o w la n e i rem ontow e w 107 o b ie ktach, a w 38 je zakończono (m. in. w Sochaczewie w yre m o n to w a n o daw ny ratusz z przeznaczeniem na muzeum, o d n o w io n o kościół i plebanię w Złakow ie Kościelnym, pałac w Teresinie, Dom A r cykapłana w N iebo row ie). Inwestoram i tych prac, prócz WKZ, byli w łaściciele lub u żytko w nicy o b ie któ w . Optym izm em może napawać fakt, że coraz większe zainteresowanie w przejm ow aniu i o p ie ce nad zabytkam i architektury (pałace i d w o ry częstokroć otoczone parkami, kam ienice, m łyn y) w ykazują osoby i in stytucje pryw atne. W latach 1 9 8 2 -1 9 8 9 przekazano no w ym użytko w nikom 25 ob ie któ w . Określone na dzieje wiążą służby konserw atorskie z now elizacją ustawy o och ron ie dóbr kultury, która prócz określenia o b o w ią z k ó w w obec o b ie k tó w zabytkow ych, d o da tk o w o zachęcałaby w łaścicieli, użyt k o w n ik ó w i ew entualnych sponsorów do finansow ania i opiekow ania się naro d o w ym i dobram i kultury.
W om aw ianym okresie w y k o n a n o studia historyczno-urbanistyczne dla 7 m iejs cow ości: Białej Rawskiej, Bielaw , B o li m ow a, Brzezin, S kierniew ic, S oboty i W iskitek oraż dokum ertfację architek toniczno -historyczn ą dla 8 ob ie któ w (kościoły, kam ienice i zameczek rom an tyczny). P oddano zabiegom konserw a torskim łącznie 64 obiekty ruchom e sta now iące w łasność pryw atną lub m uzeal ną. W zakresie archeologii zostały zakoń czone prace przy ew ide ncji ZAZP, w w y niku których zarejestrowano 26 2 0 stano w isk. Przebadano 71 o b ie k tó w od k ry w a jąc m. in. grodzisko z V II XI w . w Boche- niu, cmentarzysko k u ltu ry łużyckiej z epoki brązu w B ąkow ie D olnym , cm en tarzysko g ro b ó w kloszow ych i osadę k u l tu ry przeworskiej w Różycach-Starej W si, grodzisko z X III- XIV w . w Rawie M azow ieckiej, osadę k u ltu ry g ro bó w kloszow ych w S ochaczewie oraz kopce po dw orskie z XV-XVI w . w B orów ku i Sobocie.
Działaniom konserw atorskim poddane zostały także założenia parkow e (z e w i de ncjono w a no dalszych 20 o b ie k tó w ) oraz cm entarne (97 o b ie k tó w ). Konser w a cję i rew aloryzację dó br k u ltu ry zleco no w yspecjalizow anym in stytu cjom : PP P KZ-O ddziałom w W arszaw ie i Łodzi, S półdzielniom „P la s ty k a " i ARS A N T I Q U A z W arszawy, a także w y k o n a w c o m pryw atnym , m ającym stoso w ne u p ra w nienia.
1 Por. Ochrona Z abytkó w , nr 2, 1973, s. 14 7-1 57; nr 1, 1979, s. 6 2 -6 8 ; nr 1-2, 1983, s. 13 8-1 43.
ZABYTKI N IE R U C H O M E
A r k a d i a (gm. N iebo rów ) — park rom antyczno-sentym entalny z m u ro w a nymi bu do w la m i, założony w 1778 r. w e d łu g projektu Bogum iła Zuga. W latach 1 9 7 7 -1 9 8 8 przeprowadzono prace związane z rew aloryzacją parku. W 1986 r. w y k o n a n o dokum entację trw ałego zabezpieczenia M ostku przy A kw edukcie, dokum entację techniczną rekonstrukcji m u ró w przybytku A rcykap łana, dokum entację oraz prace konser watorskie przy Ś w iątyni Diany, d o k u mentację G robowca.
Inw estor — Muzeum N arodow e w W ar szawie.
W ykonaw ca — PKZ — Oddział w W ar szawie.
В i a ł o g ó r n e (gm . Biała Rawska) — d w ó r z lat 1 9 2 0 -1 9 3 0 , m urow any w typie „d w o ru p o lskie go ", zbu do w an y dla Stefana Okęckiego.
W latach 1 9 8 5 -1 9 8 8 przeprowadzono rem ont kapitalny wraz z adaptacją na cele mieszkalne. W ykonano prace murarskie, tynki w ew nętrzne i zewnętrzne, o c ie p lenie zew nętrznych ścian supremą, in stalację elektryczną i w o d n o -k a n a liz a cyjną oraz im pregnację ścian i podłóg. W ym ien ion o stolarkę drz w io w ą i o kie n ną. Prace w yko na no systemem g o spo da rczym.
Inw estor — w łaściciel obiektu T. i A. Czyżyk i WKZ.
B o l i m ó w — kościół parafialny p.w. ś w . Anny, późnorenesansowy z p ie rw szej p o ło w y XVII w.
W latach 1 9 7 7 -1 9 8 5 w yko na no prace konserw atorskie polegające na zbiciu starego i założeniu n o w e go tynku ze w nętrznego, reperacji pęknięć na skle pieniu i ścianach, m alow aniu ściąn, częś cio w ej naprawie i konserw acji w ięźby dachow ej naw y oraz wieży, w ym ianie pokrycia dachow ego z ceram icznego na blachę miedzianą.
Inw estor — parafia rzym skokatolicka w B olim ow ie.
W ykonaw ca — Gm inna Spółdzielnia w B olim o w ie i rzemieślnicy.
B o ż a W o l a (gm. B aranów ) — póź- noklasycystyczny pałacyk z 1869 r., o b e cnie przebudowany.
W latach 1 9 8 5 -1 9 8 9 prow adzono re m on t kapitalny wraz z adaptacją na cele mieszkał no-w ystaw iennicze. W y m ie n io no stropy drugiej kondygnacji, detale blacharskie, tynki, podłogi, schody, częś c io w o stolarkę d rzw iow ą i okienną oraz instalację c.o., w odno-kanalizacyjną, a w całości instalację elektryczną, na pra w io no w ięźbę dachow ą. Prace w y k o nano systemem gospodarczym .
Inw estor — właściciel obiektu Ja d w ig a Kalmus i WKZ.
B r z e z i n y — późnobarokow y zespół klasztorny Reform atów z przełomu X V II-X V III w.
W latach 1 9 88 -198 9 w ym ienion o po szycie dachow e na blachę miedzianą, w ykonano blacharkę, konserwację w ię ź by dachow ej środkami ow adobójczym i oraz zrekonstruowano mur okalający dziedziniec przed kościołem.
Inw estor — klasztor Reform atów i WKZ. W ykonawca: rzemieślnicy.
D o m a n i e w i c e — w czesnobaro- kow a kaplica p.w. Narodzenia N.P. Marii z lat 1631-1633.
W latach 1 9 83 -198 4 na koszt parafii przeprowadzono naprawę ty n k ó w ze wnętrznych, w ym ienion o blacharkę, na praw iono stolarkę okienną i drzw iow ą. Prace prowadzono systemem gospodar czym.
J a n k o w i c e (g m .J e ż ó w ) — m uro w a ny dw ór, wzniesiony dla rodziny Po tockich w latach 1900-1910.
W latach 1 9 8 6 -1 9 8 8 w ym ie n io n o tynki w ew nętrzne i zewnętrzne, blacharkę, stolarkę drzw iow ą i okienną, założono instalację elektryczną. Prace pro w a dzo no systemem gospodarczym.
Inw estor — w łaściciel obiektu Elżbieta Szczeblewska i WKZ.
К a I e ń (gm. Sadkow ice) — klasycys- tyczny pałac z XIX w.
W ramach kon tynuow anych prac w y k o nano schody zewnętrzne z piaskowca oraz detale architektoniczne wnętrz, k o m inki, rozety, żyrandole, kinkiety, oraz zaadaptowano pomieszczenia na strychu na pokoje noclegow e.
Inw estor — WKZ.
W ykonawca — PKZ — O ddział w W ar szawie.
K o c i e r z e w — eklektyczny kościół pa rafialny p.w. ś w . W awrzyńca M ęczen nika, m urowany, z lat 18 71 -187 3. W latach 1987 przeprowadzono rem ont elewacji polegający na w ym ianie ty n k ó w na tynki barwione, w yko na no prace s to larskie, blacharskie, pom alow ano ściany w ew nętrzne kościoła.
Inw estor — parafia rzymskokatolicka. W ykonaw ca — Rzemieślnicza S półdziel nia W ielobranżow a w Łowiczu.
L e w i n (gm. Sadkow ice) — drew niany kościół z XVII w ., przebudow any w XVIII w.
W latach 1 9 8 6 -1 9 8 8 cały obiekt im preg now ano, w ym ienion o drzw i do zakrystii i prezbiterium oraz odeskowano zakrys tię.
Inw estor — parafia rzymskokatolicka i WKZ.
W ykonaw ca — rzemieślnicy.
L i p c e R e y m o n t o w s k i e — drewniana kaplica cmentarna z p ie rw szej p o ło w y XVIII w.
W latach 1 9 85 -198 9 przeprowadzono rem ont kapitalny, w ramach którego na p ra w io no w ięźbę dachową, w ym ienion o pokrycie dachow e z papy na gonty, na praw iono podłogi, w ym ienion o oszalo wanie, stolarkę okienną, instalację elekt ryczną, rynny i rury spustowe, pom alo w ano wnętrze i poddano konserw acji ołtarz głów ny. Roboty w yko na no sys temem gospodarczym.
Inw estor — parafia rzymskokatolicka p.w. Znalezienia Krzyża Św.
Ł o w i ć z — kościół parafialny p.w. ś w . Ducha fundacji arcybiskupa M ikołaja Kurowskiego, w zniesiony w 1404 r., roz budow any w XVI ł i XVIII w., przebudo w a ny w XIX w.
W 1986 r. o d n o w io n o wnętrze kościoła, m.in. polichrom ie olejne na ścianach i s u ficie oraz przeprowadzono prace malars kie elewacji zewnętrznej kościoła. Inw estor — parafia rzymskokatolicka. W ykonaw ca — Spółdzielnia Rzem ieślni cza W ielobranżow a w Łow iczu. Ł o w i c z — zespół klasztorny Bernar d y n ó w p.w. Św. Bartłomieja z fundacji biskupa Jana Gruszczyńskiego, z końca XVI w ., rozbudow any i przebudow any w następnych stuleciach.
W latach 1985 -198 6 przeprowadzono remont, w ramach którego w ym ienion o dachów kę ceramiczną na blachę m ie dzianą, rynny i rury spustowe, na p ra w io no tynki w ew nętrzne i zewnętrzne, prze prow adzono prace malarskie całego obiektu. W ykonano ekspertyzę z a w ilg o ceń obiektu.
Inw estor — Klasztor B ernardynów i WKZ.
W ykonaw ca — Spółdzielnia Rzem ieślni cza W ielobranżow a w Łow iczu. Ł o w i c z — kościół Pijarów p.w. ś w . W ojciecha i NM P z lat 1 6 72 -168 0, fu n dow any przez J. Szaniawskiego, kasz telana gostynińskiego i W ojciecha Z im nego, chłopa ze w si B ob row niki, roz budow any przez M. Radziejowskiego w XVIII w.
W roku 1985 założono po d w ó jn e okna, przeprowadzono prace przy elewacji obiektu, położono now ą posadzkę, p o m alowano wnętrze kościoła. D okonano badań o d kryw ko w ych polichrom ii. Inwestor — kościół Pijarów.
W ykonawca — KAM BUD w Pińczowie. Ł o w i c z — kościół ew angelicki, kla- sycystyczny z lat 18 38 -1 8 3 9 w e dłu g projektu J. Łuczaja z korektami H. M a r coniego i S. Kozłowskiego.
W 1988 r. w ym ienion o stolarkę okienną, poddano konserw acji głó w n e drzw i koś cioła.
Inwestor — Urząd Miasta Łowicza. W ykonawca — Spółdzielnia Rzem ieślni cza Łow icz.
Ł o w i c z — rom antyczny zespół pała cow y gen. Stanisława Klickiego z p ie rw szej p o ło w y XIX w ., zbudow any w e dług projektu Karola Krauze, przy ul. 1 Maja. W latach 1 9 8 5 -1 9 8 8 przeprowadzono remont kapitalny, w ramach którego w pałacu, kaplicy i dom ku ogrodnika wykonano now ą stolarkę i instalację ele- tryczną, ułożono klinkier, przeprowa- azono prace murarskie (kom iny, po d b i-e iU ^ ii? [z®m ^ r.o w a n 'i-e 9ar|ku, budow a iraz ociep-
położono pałacow y ■ ‘Vnki w ew nętrzne) с
lono strop I piętra. W baszcie daszek zabezpieczający. Teren ogrodzono.
Inwestor — w łaściciel obiektu Z. i R. A rtym ow scy i WKZ.
W ykonawca — JU R IM E X Warszawa, rzemieślnicy.
Ł o w i c z — dom m urow any z X V II-X V III w . przy Rynku Kilińskiego 9. W 1988 r. w kamienicy przeprowadzono remont kapitalny, w ramach którego w y m ieniono więźbę dachow ą i pokrycie dachu, stropy nad piw nicam i, parterem i częściowo I piętrem, ściany drewniane na m urowane, stolarkę okienną i d rz w io wą, podłogi, instalację elektryczną oraz w ykonano tynki w ewnętrzne i pom alo w ano cały obiekt. Prace w yko na no sys temem gospodarczym.
Inwestor — w łaściciel obiektu Stanisław Bury i WKZ.
Ł o w i c z — daw ny „H o te l Polski", zbudow any w roku 1848 przy ul. Ś w ie r czewskiego 12.
W latach 1986-1989 przeprowadzono remont kapitalny, w ramach którego w y konano strop, tynki w ewnętrzne i ze wnętrzne, przebudowano ściany działo we, założono instalację elektryczną, c.o. i w odno-kanalizacyjną, w ym ienion o s to larkę drzw iow ą i okienną. Prace w y k o n a no systemem gospodarczym.
Inwestor — w łaściciele obiektu, D. Sza- cho głucho w icz i J. Bliźniewska i WKZ. M а к 6 w — kościół parafialny p.w. ś w . W ojciecha, zbudow any w drugiej p o ło w ie XVIII w.
W latach 1985-1987 przeprowadzono remont, w ramach którego napraw iono i częściowo w ym ieniono w ięźbę da cho w ą oraz w ykonano impregnację, a na stępnie w ym ienion o poszycie dachowe z ceramicznego na blachę m iedzianą wraz z rurami spustow ym i. W ykonano również now ą elewację.
Inwestor — parafia rzymskokatolicka i WKZ.
W ykonawca — rzemieślnicy.
M i e d n i e w i c e (gm. W iskitki) — barokowy zespół daw nego kościoła i klasztoru reform ackiego z końca XVII w. i pierwszej p o ło w y XVIII w . W latach 1988-1989 przystąpiono do remontu ka pitalnego, w ramach którego w ykonano pokrycie dachu z blachy m iedzianej, w y - m ieniono stropy drewniane na ceram icz ne, w jednym skrzydle klasztoru, w y m ie niono stolarkę drzw iow ą i okienną, zało żono instalację w odno-kanalizacyjną i c.o., tynki zewnętrzne. O d n o w io n o chór anielski za ołtarzem głów nym . Prace trwają.
Inwestor — parafia rzym skokatolicka i WKZ
W ykona w cy — rzemieślnicy.
N i e b o r ó w — daw ny czworak z b u dow any pod koniec XIX w . W latach 1988-1989 przeprowadzono remont. Zakres robót obejm ował: naprawę i częś cio w ą wym ianę konstrukcji dachowej, w ym ianę pokrycia dachu, stolarki o k ie n nej i drzw iow ej zewnętrznej, w ykonanie posadzek wraz z w arstw ą izolacyjną w e wnątrz obiektu.
Inwestor — Urząd G m iny w N ieborow ie i WKZ.
W ykonawca — roboty w ykonano sys temem gospodarczym.
N i e b o r ó w — neogotycki kościół parafialny p.w. M atki Boskiej Bolesnej w y b ud ow a ny w latach 1871 -1883 w e d
ług projektu K. Branmana. W 1986 r. przeprowadzono rem ont dw óch w ież k o ścielnych, w ramach którego częściowo w ym ie n io n o konstrukcję i odeskowanie, pokryto blachą m iedzianą oraz założono now e kule miedziane pod krzyżami. W 1989 r. przystąpiono do rem ontu d a chu: w ym ie n io n o częściowo krokw ie, odeskow anie dachu i pokryto go blachą miedzianą. N apraw iono tynki zew nętrz ne oraz o d n o w io n o elewację kościoła. Inw estor — parafia rzym skokatolicka i WKZ.
W ykonaw ca — S półdzielnia Rzem ieślni cza z Łowicza.
N i e b o r ó w — zespół rezydencjonal- ny, budow any i rozb ud ow yw an y w XVII i XVIII w ., w edług projektu Tylmana z Gameren i Szymona B. Zuga. W latach 1 9 86 -198 8 w pałacu przeprowadzono prace dekarskie, tynkarskie i instalacyjne. W pa w ilon ie m yśliw skim przeprow adzo no rem ont starej instalacji elektrycznej, w ykonano prace blacharskie. W oranżerii w ykonano remont instalacji sanitarnej i elektrycznej. D o m o f i c j a l i s t y — rem ont instalacji w o d n o -k a n a liz a c y j nej i c.o. D o m e k o g r o d n i k a — prace rem ontow e i dokum entacyjne. Inwestor — Muzeum N arodowe w W ar szawie.
W ykonaw ca — Spółdzielnia Rzem ieślni cza.
N o w y D w ó r (gm. N o w y Kaw ę czyn) — d w ó r m urow any z początku XX w., założony na planie prostokąta. W latach 1 9 8 6 -1 9 8 8 przeprowadzono rem ont kapitalny, w ramach którego w y m ieniono więźbę dachową, poszycie da chow e z ceramicznego na blachę m ie dzianą, w ykonano blacharkę, strop oraz tynki wew nętrzne i zewnętrzne, w y m ie niono stolarkę okienną i drzw iow ą, p o m alow ano pomieszczenia, założono podłogi i posadzki, instalację c.o., w o d no-kanalizacyjną. We wnętrzach założo no boazerię, żyrandole i kinkiety. Inw estor — ISiK w Skierniewicach, Kwiaciarski Zakład Doświadczalny w N ow ym Dworze i WKZ.
W ykonaw ca — Przedsiębiorstwo Polo- nijno-Zagraniczne „J u g o p o l".
O j r z a n ó w (gm. Żabia W ola) — pa łac z drugiej p o ło w y XIX w ., zbu do w an y w edług projektu W ładysław a M arco nie go.
W roku 1986 przeprowadzono rem ont k o tło w n i i hydroforni oraz instalacji elek trycznej. Częściowo w ym ie n io n o instala cję c.o. i w o ano-kanalizacyjną, w y re m on to w a no i pom alow ano elewację b u dynku. Prace w yko na no systemem gos podarczym.
Inwestor — Zjednoczone Zespoły G os podarcze, Sp. z o.o., Warszawa. O s i e k (gm. Kocierzew P ołud nio w y) — m odrzew iow y d w ó r z ok. 1780 r., wzniesiony dla M arcelego Baciarellego. W latach 1 9 8 5 -1 9 8 9 przeprowadzono remont kapitalny, w ramach którego w y konano rem ont w ięźby dachowej, dach pokryto blachą, w yko na no blacharkę, tynki w ew nętrzne i zewnętrzne, w p o mieszczeniach mieszkalnych zrobiono w y le w k i i posadzki. Założono instalacje wodno-kanalizacyjną i elektryczną. U p o rządkowano bezpośrednie otoczenie dw oru. Prace w yko na no systemem go s podarczym.
Inwestor — w łaściciel obiektu, A leksan der Baciarelli i WKZ.
O s u c h ó w (gm. M szczonów ) — pa łac z p o ło w y V ,X w . z parkiem.
W ramach k o n i,fï_ o w a n y c h prac rem o n to w o -k o n s e rw a to rs k ic h w 1 985 r. w y k o nano do kum entację re m o n to w o -a d a p ta cyjną. W latach 1 9 8 6 -1 9 8 9 przeprow a dzono prace związane z instalacją elekt ryczną, sanitarną i c.o., o ty n k o w a n o i p o m alow ano ściany w ew nętrzne obiektu, w ym ie n io n o stolarkę okienną, częściow o drzw iow ą. N a pra w io no tynki zewnętrzne oraz portal w e jścio w y.
Inw estor — Zakład Ubezpieczeń S p o łe cznych w W arszawie i WKZ.
W ykonaw ca — Przedsiębiorstw o Polo- nijno-Zagraniczne TAIS w Poznaniu. P o p i e ń (gm. R o gó w ) — neoklasycy- styczny pałac z końca XIX w .
W 1988 r. w y re m o n to w a n o dach, w y m ieniono blacharkę, przeprow adzono rem ont instalacji c.o. i w o d n o -k a n a liz a cyjnej. Prace w yko na no systemem go s podarczym.
Inwestor — P G R -R ogów .
P u s z c z a M a r i a ń s k a — d re w niany kościół p.w. Za Dusze Zmarłych, budow any i rozbudow any od drugiej po ło w y XVII do XIX w ., należący do zespołu klasztornego Ma anów . W 1986 r. przeprow adzono remont, w ra mach którego w y m ie n io n o odeskow anie i belki stropow e, w ięźbę dachow ą i ścia ny zaim pregnow ano, poddano konser w acji chór.
In w e s to r— parafia rzym skokatolicka. W ykonaw ca — rzemieślnicy.
P r u s y (gm . G łu ch ó w ) — klasycysty- czny dre w n ian y d w ó r z początku XIX w. W latach 1 9 8 8 -1 9 8 9 rozpoczęto rem ont kapitalny. W ykonano fun dam e nty i k o n strukcję ścian nośnych, ściany z ew nętrz ne i w ew nętrzne (m urow ane i d re w n ia ne), w y m ie n io n o w ięźbę dachow ą, dach pokryto gontem . W ykona no stolarkę d rzw iow ą i okienną oraz instalację elekt ryczną.
Inw estor — ISiK w Skierniew icach, Sa dow n iczy Zakład D ośw iadczalny — P ru sy i WKZ.
W ykonaw ca — PKZ — O ddział w Łodzi. P s z c z o n ó w (gm. M a kó w ) — dzw onnica obok kościoła parafialne go p.w. W szystkich ś w . i ś w . Doroty, m urowana z pierwszej p o ło w y XX w. W latach 1 9 8 2 -1 9 8 3 w ięźbę dachow ą poddano im pregnacji oraz w y m ie n io n o pokrycie dachu z ceram icznego na b la chę miedzianą.
Inw estor — parafia rzym skokatolicka. W ykonaw ca — rzemieślnicy.
R a w a M a z o w i e c k a — daw ne kolegium jezuickie z pierwszej p o ło w y XVII w., przy kościele parafialnym p.w. Niepokalanego Poczęcia NM P.
W latach 1 9 8 6 -1 9 8 7 przeprow adzono rem ont kapitalny, w ramach którego w z m o c n io n o w ięźbę dachow ą i nadpro- ża nad oknam i, dach po kryto blachą cynkow ą, w y m ie n io n o stolarkę okienną i drzw iow ą, założono instalację elektry czną, w o dn o-kan alizacyjną i c.o. Inw estor — parafia rzym skokatolicka. W ykonaw ca — rzemieślnicy.
R o s s o c h a (gm . Rawa M azow iecka) — pałac z początku XX w ., naw iązujący form ą do klasycyzmu.
W latach 1 9 8 5 -1 9 8 6 w y m ie n io n o p o szycie dachow e z ceram icznego na bla chę c ynko w ą wraz z w ym ianą rynien i rur spu stow ych oraz na pra w io no i po m alo w a n o elewację.
Inw estor — Zootechniczny Zakład D o św iadczalny w Rossosze i WKZ. W ykona w ca — S półdzielnia Rzem ieślni cza „B U D O T E C H N IK A " w Łodzi, Zakład Dekarski w W iśniow e j Górze.
S k o t n i k i (gm . Teresin) — pałac z 1862 r., w e d łu g projektu Apoloniusza N ieniew skiego i Józefa Boretiego. W latach 1 9 8 7 -1 9 8 8 w yko na no rem ont pokrycia dachow ego, w y m ie n io n o o b róbkę blacharską, przeprow adzono re m ont elew acji polegający na naprawie i uzupełnieniu ty n k ó w , m alow aniu ty n k ó w oraz stolarki okiennej i drzw iow ej. Prace w yko na no systemem go spo da r czym.
Inw estor — W arszawskie Przedsiębiorst w o H o d o w li Roślin O grodniczych. S t r u g i (gm. Teresin) — d w ó r m u ro w a ny z pierwszej p o ło w y XIX w. W 1987 r. przeprowadzono rem ont p o krycia dachu i w ym ie n io n o blacharkę, przebudow ano kom iny, napraw iono i pom alow ano tynki oraz stolarkę d rz w io w ą i okienną. Częściow o w ym ie n io n o instalację kanalizacyjną i c.o. W ykonano izolację obiektu. Prace w yko na no sys temem gospodarczym .
Inw estor — W arszawskie Przedsiębiorst w o H o d o w li Roślin O grodniczych. S i e r z c h o w y (gm. Cielądz) — dzw onnica ob o k kościoła parafialne go p.w. Przemienienia Pańskiego, d re w niana, zbudow ana w XVIII w.
W latach 1 9 8 3 -1 9 8 4 napraw iono ele m enty konstrukcyjne, w ym ie n io n o osza lo w a n ie i pokrycie dachowe, całość p o ddano im pregnacji.
Inw estor — parafia rzym skokatolicka. W ykonaw ca — Rzemieślnicza S pó łd ziel nia Pracy w Kurzeszynie.
S t r o b ó w (gm. S kierniew ice) — d w ó r m urow any z XIX w ., obecnie
Dom Dziecka.
W latach 1 9 8 7 -1 9 8 9 przeprowadzono roboty bu do w la no -rem on to w e . w y m ie niono dach, stropy i podłogi, now e ścianki działow e otyn kow a no , napra w io n o tynki elew acji budynku, zm oder n izow ano system ogrzewania.
Inw estor — Kuratorium O św iaty i W y chow ania w S kierniew icach i WKZ. W ykonaw ca — PZ „In te rm a rk o m " — Brzeziny.
S k i e r n i e w i c e — w illa przy ul. A rm ii Lu do w ej 23, dawna w illa H e in rich ów , zwana „M a ry s in e m ", z b u d o w a na ok. 1910 r. z elementami de kora cyj nym i o charakterze klasycystycznym . W latach 1 9 8 5 -1 9 8 9 przeprowadzono rem ont obiektu polegający na częściowej w ym ianie konstrukcji dachow ej, p o k ry cia dachu, rynien i rur spustow ych, s tro p ó w typu „k le in a ", w ym ianie podłóg, ty n k ó w zew nętrznych i w ew nętrznych, części stolarki drz w io w e j i okiennej, w y konaniu instalacji w o dn o-kan alizacyjnej i c.o. Prace w yko n a n o systemem g o s podarczym.
Inw estor — w łaściciel obiektu Czesław W alkosz i WKZ.
S k i e r n i e w i c e — pałac z początku XVII w., fundacja arcyb isku pów B arano
w skiego i Gębickiego, rozw ijany do XX w .
W latach 1 9 8 6 -1 9 8 8 przeprowadzono prace elewacyjne i sztukatorskie w g łó w nym obiekcie, w ym ienion o blacharkę, założono instalację odgrom ow ą, w y m ie niono instalację elektryczną, w ykonano izolację poziomą. Przeprowadzono prace dotyczące w ystroju wnętrz. P om alow a no ściany w ew nętrzne oraz stolarkę drzw iow ą i okienną. Przeprowadzono re nowację po lich rom ii w kaplicy pałaco wej.
Inwestor — Instytu t W arzyw nictw a w Skierniewicach i WKZ.
W ykonawca — Spółdzielnia Sztukators- ka „A k a n t".
S k i e r n i e w i c e — budynek d w o r ca kolejow ego, zbudow any w latach 1844 -184 5 w e dług projektu A. Idźkows- kiego.
W latach 1 9 8 3 -1 9 8 4 przeprowadzono roboty związane z w ym ianą pokrycia da chu i blacharki, częściową w ym ianę s to larki okiennej i drzw iow ej.
W latach 1 9 8 8 -1 9 8 9 w yko na no remont elewacji budynku polegający na napra w ie tyn kó w oraz pom alow aniu elewacji całego obiektu.
Inwestor — CDO PKP w Warszawie. W ykonaw ca — DORB — Łow icz, S p ó ł dzielnia Rzemieślnicza Usług Różnych w Skierniewicach.
S o c h a c z e w — klasycystyczny Ra tusz M iejski w zniesiony w 1828 r., o d budow any w 1918 r.
W latach 1 9 8 5 -1 9 8 9 przeprowadzono rem ont kapitalny, w ramach którego w y konano w ym ianę stropów , ty n k ó w w e w nętrznych i zew nętrznych, stolarki drzw iow ej i okiennej. W ym ieniono w ię ź bę dachow ą i pokrycie dachu na blachę miedzianą oraz blacharki. W ykonano in stalację c.o. i w odn o-kan alizacyjną i ele ktryczną. P om alow ano pomieszczenia, w ykonano detale architektoniczne wnętrz.
Inwestor — WKZ.
W ykonaw ca — Spółdzielnia Rzem ieślni cza, PKZ — O ddział w Warszawie. W a I e w i с e (gm. B ielaw y) — klasy cystyczny zespół pałacow y w y b u d o w a ny w 1783 r. dla Anastazego W alew s kiego i M agdaleny z Tyzenhauzów, w e d ług projektu W. Kronenberga z 1886 r. W latach 1 9 8 7 -1 9 8 9 w ym ie n io n o tynki wewnętrzne, instalację elektryczną, w y konano urządzenia sanitarne oraz pom a low ano w ew nętrzne ściany i su fity oraz stolarkę d rzw iow ą i okienną, przeprow a dzono częściowy rem ont elew acji b u dynku oraz w o z o w n i z częścią m ieszkal ną. W ykonano c.o., napraw iono pokrycie dachowe.
Inwestor — P aństw ow a Stadnina Koni w W alewicach.
W ykonaw ca — Spółdzielnia „T o re n " — Skierniewice.
W o l a P ę k o s z e w s k a (gm. Ko w iesy) — klasycystyczny d w ó r m uro w a ny z 1823 r. rozbudow any w XX w., obecnie siedziba szkoły podstaw ow ej. W latach 1 9 8 6 -1 9 8 7 w ym ie n io n o insta lację elektryczną i w odno-kanalizacyjną, napraw iono tynki, pom alow ano wnętrze obiektu. Prace w ykonano systemem g o s podarczym.
inw estor — Zbiorcza Szkoła Gminna w Kowiesach.
Z ł a k ó w K o ś c i e l n y (gm. Z d u ny) — neogotycki kościół parafialny p.w. W szystkich Świętych.
W latach 1 9 86 -198 7 naprawiono więźbę dachow ą i ją zaim pregnowano, oraz w y m ieniono pokrycie dachu z dachów ki ceramicznej na blachę miedzianą, rynny i rury spustowe, uzupełniono detale ar chitektoniczne z cegły i piaskowca. Prace w yko na no systemem gospodarczym. Inw estor — parafia rzymskokatolicka i WKZ.
Ż e l e c h ó w (gm. Żabia W ola) — koś ciół parafialny p.w. Z w iastow ania NM P z p o ło w y XVI w., w późniejszych latach rozbudow any i rem ontow any.
W latach 19 88 -1 9 8 9 przeprowadzono remont polegający na o d no w ie niu ele w acji zewnętrznej kościoła, w staw ien iu m etalow ych okien, w ym ienion o stolarkę drzw iow ą. Blachą miedzianą pokryto wieżę kościoła.
Inw estor — parafia rzymskokatolicka. W ykonaw ca — rzemieślnicy.
Ż y r a r d ó w — eklektyczny dworzec kolejo w y z pierwszej p o ło w y XX w., w e dług projektu R. Millera.
W latach 1 9 8 6 -1 9 8 9 w yko na no roboty kamieniarskie w pełnym zakresie, tj. p o sadzkę w hallu, ściany w poczekalniach, schody i posadzkę w tunelu. W ym ie n io no konstrukcję oraz pokrycie dachu, o b róbki blacharskie, stolarkę drzw iow ą i okienną, przeprowadzono prace przy elewacji budynku.
Inw estor — CDO Kolei P aństw ow ych w Warszawie.
W ykonaw ca — W arszawskie Zakłady Kamienia B udow lanego „K a m b u d ", S półdzielnia Rzemieślnicza Usług Róż nych.
Ż y r a r d ó w — budynek przy pl. W o l ności 3, daw ny „D o m L u d o w y " z lat 1 9 1 0 -1 9 1 2 , obecnie M iejski Dom K ul tury.
W latach 19 85 -1 9 8 7 przeprowadzono rem ont kapitalny, w ramach którego p o kryto dach, w yko na no blacharkę, instala - cję sanitarną. Z m ontow ano ścianki dzia łow e, w yko na no tynki w ew nętrzne, na praw iono podłogi oraz zdem ontow ano starą i w yko na no n ow ą instalację sanitar ną i dodatkow e pu nkty świetlne. In w e s to r— Miejski Dom Kultury. Wykonavyca — PKZ — Oddział w W ar szawie, Żyrardowskie Przedsiębiorstwo R e m o n to w o-B u do w la ne z Żyrardowa.
ZABYTKI RU CHOM E Rzeźba
Ł o w i c z — kolegiata, portal w e jś c io w y do kap licy Tarnow skich z początków XVII w ., w ykonany praw dopodobnie przez dw a warsztaty kamieniarskie: kra kow sko -pinczow ski oraz chęciński. Po rtal złożył mistrz Samuel Ś w iątkiew icz. Celem orac konserwatorskich było o d słonięcie oryginalnej pow ierzchni kam ie nia i przyw rócenie kom pozycji dekora cyjnej portalu. Pobiały i przem alowania zdejm owano m etodam i mechanicznym i i chem icznymi (Rem osol). U sunięto ró wnież uzupełnienia w apienne i w a pie n- no-cem entowe. Następnie piaskowiec odczyszczono w odą oraz 6% roztworem HF. Odkuto kawałki kamienia przytw ier dzone na cement i po n o w n ie u m o c o w a no żywicą epoksydow ą — Epidian 5.
Oczyszczono wszystkie elementy żelaz ne, odsłonięte po zdem ontow aniu o d spojonych kaw ałkó w kamienia. Zabez pieczono je preparatem Kompleksor. N a stępnie uzupełniono ubytki zaprawą w a pienną z kruszywem piaskow cow ym i piaskowym . Wszystkie kity s patynow a no stosując roztw ór w o d n y POW z doda tkiem od po w ie dn ich pigm entów .
Przystępując do konserwacji m urów w pierwszej kolejności zdem ontow ano kilka płycin, luźno tkw ią cych w piaskow cow ym obram ow aniu architektonicz nym. Poszczególne części płyt sklejono żyw icą epoksydową i ponow nie umiesz czono na poprzednim miejscu stosując zaprawę wapienną. Z powierzchni m ar m urów usunięto także przemalowania olejne oraz źle założone uprzednio kity uzupełniające. Polerowano papierami ściernymi o gradacji 150-800. Następnie założono kity na bazie wosku i kalafonii z dodatkiem kredy i pigm entów . Do w ię kszych uzupełnień stosow ano kit p o d kładow y z zaprawy i kruszywa w a p ie n nego w stosunku 1:3. W kilku miejscach założono kity złożone z Paraloidu B -72 i kruszywa m arm urowego w stosunku 1:2. Powierzchnię marmuru zabezpie czono ostatecznie m ikrow oskiem Cos- m oloid 80 H w roztworze z benzyną lakową, a następnie polerow ano filcem i miękką szmatką.
Działania konserwatorskie przy elem en tach stanow iących dekorację rzeźbiarską portalu: figu ry i kartusze wykazały is t nienie oryginalnych polichrom ii. Ze względu na w tórn e użycie tych elem en tó w do dekoracji, przyw rócenie im pier w o tn ej kolorystyki w y w o ła ło b y poważne zakłócenia w koncepcji portalu. W z w ią zku z tym zdecydow ano się pozostaw ić rzeźby w kolorze naturalnym kamienia, odczyszczając >ego powierzchnię m e chanicznie i chem icznie (Rem osol) z po- biał i przemalować. P rzywrócono jedynie tło w kartuszach herbowych, na p o d staw ie badań pozostałości oryginalnych w a rstw malarskich oraz przekazów ar chiw alnych. Zabiegi te m iały na celu scalenie kolorystyczne i kom pozycyjne zwieńczenia z dolną partią portalu. Do odtworzenia polichrom ii użyto roztworu POW z pigm entam i, nakładając go m eto dą kreskowania.
Rekom ponując tym panon w p ro w a d z o no korekty bez konieczności w p ro w a dzenia zmian całej sekwencji. Z lik w id o w a no ceglane podm urów ki i postum ent pod rzeźby, m ocując fig u ry i kartusze na k o tw y oraz bolce żelazne z jednoczesnym pochyleniem (tam gdzie było to koniecz ne) „d o w idza". W szystkie k o tw y żelazne oczyszczono z korozji, zabezpieczono preparatem Kompleksor, a w miejscach odsłoniętych — d o da tko w o pow łoką ba rw ionego Paraloidu (5% roztw ór żyw icy w toluenie). Prace konserwatorskie za kończono w 1988 r.
W ykonawca — m gr P. Niem cewicz, mgr M. Norkowski.
Inwestor — parafia rzymskokatolicka. Ł o w i c z — kolegiata — przyścienny nagrobek klasycystyczny bp. Jakuba Uchańskiego usytuow any na w s c h o d niej ścianie w po łu d n io w e j nawie bocz nej, obok kaplicy Św. W iktorii, zaprojek to w a n y w 1782 r. przez E. Schrögera. Przeprowadzone zabiegi konserw ators kie m iały charakter zachow awczy i nie przew idyw ały rekonstrukcji osiem nasto wiecznej kom pozycji. Prace osuszające
w kaplicy parafia rozpoczęła w 1986 r. Dokonano odkryw ek oraz przeprow a dzono badanie technologiczne osiem na stow iecznych w a rstw malarskich, a także usunięto farby i lakiery pokrywające ok. 90% pow ierzchni pom nika za pom ocą rozpuszczalników organicznych oraz m etodam i m echanicznym i. Usunięto ce m entow e o b lico w a nia , pobiały i zaprawy z postum entu oraz przem alowania z p o w ierzchni kasetonu rozpuszczalnikami organicznym i i gorącym powietrzem . Z li kw id o w a n o cem entow e i gipsow e u z u pełnienia. Z dem ontow ano XX -w ieczną płytę apitafijną, uzupełniono ubytki w kam iennych elementach zaprawą w a pienną, ob lico w a n o postum ent narzutem w a pie nn o-g ipso w ym i uzupełniono w a r s tw y malarskie. Usunięto cement i za prawy w apienne z płvty nagrobnej. W y konano now ą konstrukcję zabezpiecza jącą z cegły i zaprawy w apiennej w m ie js ce drew nianych belek (zbu tw ia łych). Oczyszczono alabaster preparatem Lana- ryl, sklejono pęknięcia Aralditem , uzu pe ł niono ubytki w alabastrze kitem na bazie Paraloidu oraz zrekonstruow ano fra g m ent księgi trzymanej przez biskupa sztu - cznym materiałem, zróżnicow anym k o lo rystycznie. Powierzchnię w yp ole row ano i założono na płytę pastę ochronną Cos- m oloid. U zupełniono krawędzie płyty za prawą w a pie n n o -g ip so w ą i scalono k o lorystycznie narzut z resztą nagrobka. W części obeliskow ej usunięto przema lowania i w tórn e pobiały z elem entów w ykonanych w narzucie w a p ie n n o -g ip sowym . Żdjęto przemalowania, pobiały i w tórn e pozłoty z obelisku oraz fragm en ty zniszczonego narzutu i łaty gipsowe. Uzupełniono ubytki w kamiennej płyci- nie, narzucie w a pie nn o-g ipso w ym oraz w arstw ach malarskich. Prace konserw a torskie w yko na no w latach 1987-1988. W ykonaw cy — mgr J.J . K un icki-G o ld- finger, mgr P. Niemcewicz.
Inw estor — parafia rzymskokatolicka.
J e ż ó w — zespół nagrobków rodziny Krukow ieckich, znajdujący się na cm en tarzu parafialnym.
1. M arm urow y nagrobek Heleny z W o ls kich Krukowieckiej, zmarłej 1839 r„ o form ie ostrosłupa na sześcianie, z w ie ń czonego krzyżem.
W trakcie prac konserw atorskich usunię to nawarstw ienia i naloty organiczne za pom ocą 5% roztworu w o d n e g o Sterino- iu. Z dem ontow ano krzyż i płaskorzeźbio ne popiersie zmarłej. Z krzyża usunięto zaprawy cem entow e i w ym ienion o żela zne bolce na mosiężne, a poszczególne części sklejono Epidianem 5 z u tw a r dzaczem Z -1 . P ow ierzchnię krzyża i o b e lisku oszlifow a no i w ypolerow ano. Ca łość po um yciu i osuszeniu zaim preg no w a no Paraloidem B -7 2 w toluenie. Zabieg ten pow tórzono trzykrotnie. W ię ksze ubytki uzupełniono kitem z piasku szklarskiego i Epidianu 5, mniejsze — k i tem z Epidianu 5, kruszywa alabastrowe go i żelaza krzem ionkowego. Kity p o d ba rw io no pigm entam i firm y Rowney. Całą pow ierzchnię zabezpieczono Cos- m oloidem 80H w terpentynie. A n a lo g i cznie zakonserwow ano m arm urową pła skorzeźbę. P iaskow cow ą podstawę oczyszczono roztworem w o dn ym H F. Po osuszeniu zaim pregnow ano kamień 5% Sitakiem M -11 w benzynie lakowej. U bytki uzupełniono zaprawą na bazie Epidianu 5 z utwardzaczem, piasku
szklarskiego i po d b a rw io n o czerw ienią żelazową.
2. G ranito w y obelisk Karola, zmarłego 1915 r., i A leksandry z K rukow ieckich, zmarłej 1916 r., S uliko w skich , złożony z prostopadłościennego bloku z inskryp cjami i um ieszczonego na nim ostrosłu pa. Całość u sta w io n o na czterosto pnio w e j płycie piasko w cow ej. W toku zabie g ó w konserw atorskich obelisk oczysz czono w o d ą z detergentem, porosty na literach usunięto m echanicznie. Piasko w iec czyszczono m echanicznie i za p o m ocą 6% roztw oru w o d n e g o HF. D o ko nano zabiegu odsolenia, a następnie hy- drofobizację 5% roztw orem Silaku M - 1 1 w benzynie lakow ej. U bytki i spoiny uzupełniono kitem złożonym z Epidianu 5, utwardzacza i piasku szklarskiego. 3. G ranitowa płyta Heleny K rukow iec- kiej, zmarłej 1897 r., i Eleonory z W o ls kich Hiusson, zmarłej 1896 r., ustaw iona na szarym piaskow cu i podparta konsolą. W toku prac konserw atorskich zdem on to w a n o nagrobek w celu usunięcia ce m entow ych zapraw. Granit oczyszczono w o d ą z detergentem oraz m etodam i m e chanicznym i. Części piaskow ca (płyta i konsola) oczyszczono 6% roztworem w o dn ym HF i o d solono m etodą m igracji soli do rozszerzonego środow iska, przep row adzono hydrofobizację 5% ro z tw o rem Silaku M -11 w benzynie lakowej. Założono izolację poziomą. U b ytki i s p o i nowania uzupełniono zaprawą z żyw icy Epidian 5 z piaskiem szklarskim. 4. M arm urow a płyta Zosi W ilskiej, zm ar łej 1902 r., umieszczona na granitow ej poostaw ie i w sparta na konsoli. W toku prac konserw atorskich zde m on to w an o nagrobek, a następnie zdjęto cem entow e zaprawy z poszczególnych elem entów. Granit oczyszczono w o d ą z detergentem. M arm ur zaim pregnow ano 2% Paraloi dem B -72 w toluenie, po wcześniejszym przeszlifowaniu i w y p o le ro w a n iu kam ie nia. Pow ierzchnię pokryto m ikro w o s- kiem C osm oloid 80H w terpentynie. 5. M arm urow a tablica w form ie otw artej księgi, Jana S u lim y -S u lik o w s k ie g o i S ta nisław a hr. Dzieduszyckiego, obaj polegli w 1920 r. Płyta-księga umieszczona jest na piaskow cow ej podstaw ie i wsparta konsolą. W toku prac konserw atorskich zdem ontow ano nagrobek. Po stw ie rdze niu pęknięcia na pół m arm urow ej księgi założono pas lam inatu od strony o d w ro - cia. W ykonano go z trzech w a rs tw maty szklarskiej i Epidianu 5 z utwardzaczem. P ow ierzchnię m arm uru czyszczono w o dą ze Sterinolem . Przyw rócono daw ny poler, a następnie zaim pregnow ano Pa raloidem B -7 2 w toluenie. U b ytki w m a teriale uzu pełniono kitem na bazie ż y w i cy Epidian 5 z kruszyw em alabastrowym i żelem krzem ionkow ym . P ow ierzchnię pokryto m ikrow oskiem Cosm oloid 80H. Elementy piasko w cow e oczyszczono w o dn ym roztw orem HF, przeprow adzo no zabieg odsolenia, a następnie hydro- fobizacji kam ienia 5% roztworem Silaku M -11 w benzynie lakow ej. U bytki uzu pełniono kitem na bazie ż y w ic y ep ok sydow ej z piaskiem szklarskim. Założono izolację poziom ą i z m o n to w a n o na p o w ró t całość scalając poszczególne ele menty Epidianem 5.
6. Dw ie identyczne płyty piasko w cow e Jana hr. K rukow ieckiego, zm arłego 1850 r. oraz synów : K onstantego (18 3 9 r.), W ładysław a (18 27 r.), Adama (1861 r.), Stanisława (1841 г.), a także Fryderyka
Józefa W olskiego, zm arłego 1811 r., jego m ałżonki Tekli z hr. Dzieduszyckich, zm a rłej 1840 r. i ich dzieci: Juliana, D o m in i ka, Leona i A nto nie go . Płyty czyszczono 6% roztw orem w o d n y m H F oraz m etoda - mi m echanicznym i. O dsolono, po czym zaim pregnow ano kam ień Silakiem M -11 w benzynie lakowej. W ykonano izolację poziom ą z papy i żyw ic y epoksydowej. U b ytki uzupełniono kitem na bazie E pi dianu i piasku szklarskiego.
7. P iaskow cow y blok z żeliw nym krzy żem. P ow ierzchnia kam ienia z nalotam i i drobnym i ubytkam i. Kamień oczyszczo no 6% roztworem w o d n y m HF, przep row adzono zabieg odsalania i h y d ro fo b i- zacji 5% Silakiem w benzynie lakowej. U bytek uzupełniono m ieszaniną żyw icy epoksydow ej z piaskiem szklarskim. Prace przy zespole n a gro bków przepro w adzono w latach 19 8 3 -1 9 8 7 .
W ykonaw ca — m gr E. Tom a- szewska-Tajchm an, m gr J. M. Tajchm an ze S półdzielni „P la s ty k a " w Toruniu. Inw estor — WKZ.
M i к o ł a j e w (gm . Teresin) — d re w niany krucyfiks z XVI w . z kościoła para fialnego. O biekt poddano dezynsekcji w kom orze próżniow ej, a następnie oczyszczono powierzchnię. Przem alo w ania usunięto środkam i m echaniczny mi i chem icznym i. P odklejono pęcherze pod zaprawą i polichrom ią oraz całą rzeźbę zaim pregnow ano 10% roztw orem Paraloidu w tolu en ie z dodatkiem olejku terpentynow ego. U zu pe łnion o ubytki w drew nie, zaprawie i polichrom ii. O biekt zaw erniksow ano, zakitow ano i zaszelakowano, a następnie całość zm ontow ano. Prace konserw atorskie za kończono w 1989 r.
W ykonaw ca — PKZ — O ddział w W ar szawie, Pracownia Konserwacji Sztuki Zdobniczej.
Inw estor — WKZ.
P u s z c z a M a r i a ń s k a — p o m nik Tadeusza Kościuszki z 1917 r., u fu n d o w a n y przez okoliczną ludność, w drew nianej ob ud ow ie, usta w io ny na kam iennym cokole. O budow a z drewna d ę bow ego i sosnow ego, ściana fro n to w a — płaskorzeźbiona. Całość pokryta bla chą cynko w ą ułożoną w rybią łuskę. Częścią składow ą pom nika jest portret Tadeusza Kościuszki autorstwa Józefa Rapackiego z 1917 r.
W toku prac konserw atorskich obiekt oczyszczono m echanicznie i chem icznie z brudu, g lo n ó w i pleśni. P rzeprow adzo no dezynfekcję drewna gazem Rotanox w kom orze próżniow ej oraz 5% ro z tw o rem pięcio chlorofe nolu rozpuszczonym w m etanolu z dodatkiem 1% dw uftale nu butylu. Z dem ontow ano obiekt, a częś c io w o zbu tw ia łe fragm enty zaim preg no w a n o roztworem Paraloidu w toluenie. W ym ien ion o zniszczone przez w ilg o ć i szkodniki wszystkie elem enty ko n s tru k cyjne, u zupełniono ubytki prze zfleko w a- nie, a drobne uszkodzenia pow ierzchni — kitem tro c in o w o -ż y w ic z n y m (A ral- d it). S calono kolorystycznie wszystkie fleki i w sta w ki (farbam i olejnym i rozcień czonym i w terpentynie). Pow ierzchnię obiektu zabezpieczono przez 3 -kro tn ą im pregnację gorącym pokostem z d o d a t kiem 1% pięciochlorofenolu. Elementy daszku przem yto w o d ą z dodatkiem d e tergentu i oczyszczono 10% roztw orem kwasu solnego, następnie w y p łu k a n o w destylow anej w odzie. Płytki doczysz
czono mechanicznie, elementy uszko dzone i pozaginane w yp rostow ano , pęk nięcia i ubytki zalutow ano cyną, z blachy cynkow ej do robiono brakujące łuski, za łożono blachy na gzymsy, przylutow ano grzebień. Do fronto w ej listw y przybito 17 ozdobnych gw oździ mosiężnych. Całość przem yto w odorotlenkiem sodow ym , spatynow ano 3% roztworem siarczku m iedzi, w ykonano impregnację a n tyko rozyjną. Drobne złuszczenia w arstw y malarskiej przym ocowano do podłoża dyspersją w o d n ą polioctanu w in y lu . Po w ierzchnię obrazu oczyszczono z brudu benzyną i w o dą destylowaną; rozw ars tw ie n ie sklejki sklejono klejem stolars kim, uzupełniono ubytki. Kitami kredo- w o -k le jo w y m i uzupełniono braki w za prawie. W ykonano pu nktow an ie w a rst w y malarskiej oraz w zm o cn io n o k olorys tykę farbami żyw icznym i i temperą. Prace konserwatorskie przeprowadzono w la tach 1982-1983.
W ykonaw ca — PKZ — O ddział w W ar szawie: mgr Halina Szewicka, m gr Kazi m ierz W ojciechow ski, m gr A nna M ilcze- wska, mgr Maria Krauze.
Inw estor — Naczelnik G m iny Puszcza Mariańska, WKZ.
S k i e r n i e w i c e — rzeźby parkowe — postać kobiety w stroju antycznym i figura leżącego Iwa z przełomu X VIII i XIX w ., nieznanego autora, w y k o nane z wapienia. Rzeźbę poddano d w u krotnie dezynfekcji 5% roztworem w o d nym Sterinolu m etodą natryskiw ać. U su nięto brud, czarne w a rstw y uszczelnień zawierające gips rozm iękczono 10% roz tw orem w o dn ym kwaśnego węglanu amonu, a następnie usunięto m echanicz nie. Pozostałości farb olejnych usunięto pastą Remosol. Po odsoieniu przeprow a dzono zabieg hydrofobizacji kam ienia 5% roztworem Silaku M -11 w benzynie la kow ej i uzupełniono ubytki stosując kit na bazie żyw icy epoksydowej Epidian 5 z 12% utwardzaczem Z-1 z kruszywem. W toku działań konserw atorskich zre konstruow ano pysk, część ogona, udo Iwa i uzupełniono większe ubytki (ko le j ność zabiegów i środki takie jak przy rzeźbie Kobiety).
Prace konserwatorskie przeprowadzono w latach 19 84 -198 5.
W ykonaw ca — m gr Jan Tejchman z ze społem PPZ „A rp e x ", K om orów k. W ar szawy.
Inw estor — WKZ.
S ł u p i a — rzeźba M atki Bożej (Im maculateг) z 1905 r., przy kościele para fialnym p.w. Przemienienia Pańskiego, autorstwa Bartłom ieja Mazurka i Roma na Lu bow ieckiego (cokó ł a rch ite kto n i czny). Cała kom pozycja została w y k o n a na z trzech g a tu n k ó w kamienia: granitu (baza), piaskowca (cokó ł), wapienia (rzeźba).
W ramach prac konserw atorskich przep row adzono m echaniczne czyszczenie pow ierzchni kamienia z n a lo tó w i za brudzeń. Usunięto resztki polichrom ii za pom ocą Remosol u A M i rozpuszczalnika D M F oraz m etodam i mechanicznymi. Ostatecznie kamień oczyszczono 5% w o dnym roztworem kwasu HF. W celu za ham owania rozw oju m ikroorganizm ów na powierzchni kamienia, zaim pregno w a n o 0,5%-1% w o dn ym roztworem P -chloro-m -krezolu. Przeprowadzono izolację poziom ą rzeźby 3 mm blachą ołow ianą. Po odsoieniu kamienia przep
row adzono jego hydrofobizację 10% roz tw orem A hydrosilu w benzynie lakowej. Uzupełniono ubytki kitem złożonym z kruszywa szklarskiego i A dhesilu K-1. Odłamaną g ło w ę węża przytw ierdzono do korpusu nierdzewnym bolcem s ta lo wym i żywicą Epidian 5. S poinow ania scalono kolorystycznie z oryginalnym ka mieniem stosując pigm enty mineralne z krzem oorganicznym spoiwem . Konserwację w yko na no w 1989 r. W ykonawca — m gr Konrad G rabowski z PP „S ztuka Polska", Warszawa. Inwestor — parafia rzymskokatolicka. S z y m a n ó w (gm. Teresin) — kartusz herbow y (dłuta Zygm unta Otto?) na osi starej części pałacu księcia Konstantego Lubom irskiego. Pałac zbu do w an y w la tach 1 8 98 -190 2 w e dług projektu K on stantego W ojciechow skiego, obecnie własność Zgromadzenia SS. N iepokala- nek. Kartusz obram ow any m urow anym i pilastrami, składa się z 7 w apiennych cio sów różnej wielkości. W toku prac konserw atorskich zaim pregnow ano ka mień preparatem OH firm y Wacker, a na stępnie po um yciu obiektu w o dą z d o d a tkiem płynu FF usuw ano naw arstw ienia łat cem entow ych, fug, k itó w i zasolo nych tyn kó w metodą mechaniczną. Przeprowadzono odsolenie, konserw ac ję m etalow ych k o te w i zaczepów, w y m ieniono skorodow ane cegły, osadzono mosiężne kotury, uzupełniono w zapra w ie w a pie nn o-p iasko w ej brakujące ele m enty kom pozycji z zastosowaniem montażu w apienia oryginalnego (zabez pieczonego przez u ż y tk o w n ik ó w ). O pra cow ano rysunek herbu „S zren ia w a" i w ykonano kle jno t — koronę, akroteria i trąbkę z piszczałkami. W zm ocniono strukturalnie preparatem OH tło kartusza. Całość obiektu poddano hydrofobizacji preparatem A hydrosil Z w 5% rozcień czeniu. kom pozycję ujednolico no k o lo rystycznie.
Prace konserw atorskie w yko na no w 1985 r.
W ykonaw ca — m gr Elżbieta W elter, mgr W ojciech Małeta, mgr Krystyna Trzeciak ze S półdzielni „A R S A N T IQ U A " w W ar szawie.
Inw estor — WKZ.
Ż e l e c h ó w (gm. Żabia W ola) — na grobek Józefa C hełm ońskiego z p ie rw szej p o ło w y XX w ., w ykonany z polnego granitu. Element poziom y — ogrodzenie stanow ią łupane kostki granitow e, ry t m icznie ustawione. Głaz umieszczony u w e zgłow ia i murek zamykają prostokąt ną pow ierzchnię nagrobka.
W ykonano następujące prace konserw a torskie: oczyszczono kamień z n a lo tó w i m chó w m echanicznie i chemicznie, s to sując roztw ór kwasu HF. Oczyszczono inskrypcję z farby olejnej i pozłocono. Powierzchnię kamienia pokryto ro z tw o rem w osku w terpentynie. Przesunięto głaz w zasięg nagrobka i podniesiono jego poziom o 15 cm po uprzednim zbudow aniu fundam entów . Prace k o n serwatorskie prow adzono w 1988 r. W ykonawca — m gr W ładysław Oreń- “ uk ze Spółdzielni „A R S A N T IQ U A " w Warszawie.
Inwestor — WKZ. Malarstwo ścienne
^■.°uw ! c. 2 kościół Pijarów, m a lo w idła ścienne na murze, na słupach
na w y g łó w n e j i d w ó c h s łu p a c h po d chórem m uzycznym w na w ie bocznej — fra g m e n t a u to rs tw a M ic h e la n g e lla P a llo n ie g o . M a lo w id ła w c z e ś n ie js z e z końca XVII w., późniejsze — 1 ćw. XVIII w. nie znanego autora, wykonane te m p e rą w n a w ie g łó w n e j i a ! fre s c o w nawie bocznej. W 1983 r. przeprowa dzono badania stanu zachow ania p o li c h ro m ii M ic h e la n g e lla P a llo n ie g o na s k le p ie n iu i ś c i a n a c h n a w y g ł ó w n e j oraz ścianach naw bocznych. O dkryto w ó w czas ślady w cześniejszych d w ó c h w arstw m alow ideł na słupach nawy g łó wnej. M alow idła pierw otne to duże za- cheuszki w kolorze złotego ugru okon- turow ane paskiem czerw onego brązu, otoczone dw iem a gałęziami liści la uro wych. M a lo w id ło późniejsze: od góry
kapelusze kardynalskie ze sznurami i chw ostam i, ciem nougrow e kartusze z tarczami herbowym i, cam panulle — na przemian ugrow e i szare, a pod poziomą szarfą zacheuszki w kolorze ochry, których ramiona zakończone są trójlistną koniczyną, poniżej wiązki d łu gich, szablowatych liści niebiesko-zie- lonych, związanych czerw onym i w stąż kami. Pod tą kom pozycją znajdują się inskrypcje łacińskie na cześć d u c h o w nych dobrodziejów kościoła.
W toku prac konserw atorskich usunięto w arstw y klejów ek, pobiał i w y ró w n u ją cych późniejszych tynkó w . O dsłonięto pierw otne zacheuszki. G irlandy liści la u row ych, podczas późniejszego ozdabia nia bardziej bogatym m alow idłem z ta r czami herbow ym i i kapeluszami, zostały w dużym procencie zniszczone, po m a lo w idłach pierw otnych pozostały tylko n i kłe ślady. Usunięto ze s łu p ó w kinkiety, z bruzd w y k u to cement i usunięto prze w o d y elektryczne. Zastrzyki w rozw arst w ionych tynkach w yko na no 12% POW w dyspersji w odnej pod ciśnieniem, spu- drowane m alow idło spryskano 2% POW i lekko tam ponow ano. W najniższych partiach odsłoniętych płaszczyzn o d k ry to ślady falistych szarf z bardzo znisz czonymi resztkami nskrypcji łacińskich. Jedyna czytelna inskrypcja znajduje się na słupie trzecim. Na słupie piątym o d kryto 2 odrębne zacheuszki otoczone girlandam i z liści laurow ych i 2 kom pozy cje z kapeluszami, kartuszami i herbami, z prawej strony słupa od kryto herb „ P o raj" — białą różę na czerwonym tle. Wyższe partie m alowidła, niegdyś skute, zostały uzupełnione, przepunktow ano resztki zacheuszków (słup piąty), a liście szablaste (słup szósty), ponieważ biegły na skruszałej w arstw ie i zakrywały ślady girland liści laurowych, usunięto, c h w o - sty w yp un kto w an o, a resztę kom pozycji zrekonstruowano. Na dużych słupach po stronie w schodniej i zachodniej elementy dekoracyjne kom p on ow a no w w e rtyka l nych zagłębieniach słu pó w (szerokości 29 cm i głębokości ok. 150 cm ) tak, aby oglądany z dołu był kolorystycznie scalo ny. W związku z tym części na w g łę b ie niach słu pó w sztucznie unoszono o ok. 10 cm do góry i ukośnie łączono z re sztkami m alow idła na w ystępujących płaszczyznach słupa; kartusze natomiast łączono liniam i falistym i. Zrekonstruo w ano też trzy tarcze herbowe. Prace artystyczne w ykonano tłustą temperą białkow ą z dodatkiem pokostu. Fragment m alow idła Palloniego na pilastrze w na w ie w schodniej oczyszczono ze skamie lin mechanicznie, ubytki uzupełniono masą wapienno-piaskow ą, w y p u n k to
w ano i zrekonstruow ano tłustą temperą białkową.
Prace konserw atorskie prow adzono w latach 19 83 -198 5.
W ykonaw ca — m gr Hanna Njarkowska, mgr Anna K om orow ska-S ław iec, mgr Kalina Stawicka ze Spółdzielni „P la s ty ka " w Warszawie.
Inw estor — WKZ.
Malarstwo sztalugowe
J a n i s ł a w i c e (gm. G łu ch ó w ) — obraz Ukrzyżowanie z kościoła para fialnego, nie znanego autora z XVIII w., m alowany techniką olejną na desce. W ramach prac renow acyjnych przep row adzono dezynfekcję obiektu prepara tem A ntox, oczyszczono od w ro cie z b ru du, sklejono pęknięcia polioctanem w i nylu oraz uzupełniono ubytki m etodą flekowania. O dw rocie nasycono masą w o skow o-żyw iczną. O tw ory po o w a dach w yp e łn io n o kitem w o s k o w o -tro c i- nowym , następnie podklejono spęche- rzoną w arstw ę m alatury masą w o s k o w o-żyw iczną. Po oczyszczeniu lica zdję to werniks używając DM F w postaci kom presów oraz benzyny lakowej. Prze m alowania usunięto mechanicznie za pomocą skalpela. Założono w erniks retu- szerski firm y Rembrandt, a ubytki zapra w y uzupełniono kitem w o s k o w o -k re d o - wym . Dokonano lokalnych punktow ań, podkładając w jasnych partiach farby akw arelow e firm y Talens, a następnie pu nktow an o farbam i olejnym i Rem brandt oraz położono w erniks m atow y tej samej firm y.
Konserwację obiektu przeprowadzono w 1982 r.
W ykonaw ca — m gr Ewa Derkacz przy w spółpracy mgr Grażyny Staniszewskiej i mgr Elżbiety Kondratowicz.
Inw estor — WKZ.
L u t k ó w k a (gm. M szczonów ) — obraz Św ięta R odzina z kościoła para - fialnego ś w . Trójcy, nie znanego autora z XVIII w ., m alow any techniką olejną na płótnie, d u blow a ny na klajster (?). W toku prac konserwatorskich obraz w y ję to z ramy, oczyszczono lico i zaklejono je bibułką japońską na masę w oskow ą. M echanicznie oczyszczono odw rocie usuwając płótno du blażow e i klej. Po ponow nym zdublow aniu i zdjęciu b i bułki japońskiej z lica usunięto m echani cznie w erniks i przem alowania oraz u z u pełniono ubytki w a rs tw y malarskiej k ita mi kred ow o-kle jow ym i. Po naciągnięciu płótna na krosno, zaw erniksow ano obraz werniksem olejno-dam arow ym , p u n k to w a no farbam i olejno-żyw icznym i i za bezpieczono pastą w oskow ą. Ramę o b razu, po pracach stolarskich, pow leczono czarną pastą w oskow ą.
Prace konserw atorskie przeprowadzono w 1983 r.
W ykonaw ca — PKZ — Oddział w W ar szaw ie— Pracownia Konserwacji M alar stwa.
Inwestor — WKZ.
M i e d n i e w i c e (gm. W iskitki) — obraz Ś w. A n to n i z Dzieciątkiem wraz z ramą z kościoła parafialnego N aw iedze nia NM Panny i ś w . Józefa, n ie u s ta lo n e go autorstwa. Obraz z p o ło w y XVIII w. m alow any techniką olejną na płótnie. W ykonano następujące zabiegi konser watorskie: po w yjęciu obrazu z ramy i demontażu drewnianego podłoża lico
zabezpieczono bibułką japońską na pastę w oskow ą. U sunięto stare p łó tn o du b - lażowe i oczyszczono m echanicznie o d w ro cie z resztek klajstru. Po oczyszczeniu lica obrazu z zabezpieczeń zdjęto w erniks alkoholem etylo w ym . W erniks białko w y usunięto m ieszaniną z dodatkiem am o niaku. Stare k ity usunięto mechanicznie, obraz z d u b lo w a n o no w ym płótnem 0 splocie zbliżonym do oryginalnego. Od strony lica do kle jon o u góry i dołu bra ku jące fragm enty płótna, uprzednio zag run tow anego. W miejscach u b y tk ó w płótna w s ta w io n o łaty z zagruntow anego p łó t na, lico oczyszczono z nadmiaru masy dublażow ej, a ubytki zaprawy u zu pe ł niono kitem z masy k re d o w o -k le jo w e j. Zakonserw ow ane w ten sposób p łó tn o nałożono na now e krosno sosnowe. P o w ierzchnię lica pokryto werniksem m as tyksow ym , a ubytki zapunktow ano od - ole jo w ym i farbam i żyw icznym i firm y W in d so r-N e w to n . W tej samej technice zrekonstruow ano górną i dolną partię obrazu oraz przeprow adzono korektę p o ciem niałych pu nktow ań . Po w y s c h n ię ciu pow ierzchnię malarską pokryto pastą w o s k o w ą i w yp ole row ano .
Po rozłożeniu ramy na części, rzeźbione ornam enty utw ardzono roztw orem Cara- loidu w ksylenie, w y k o n a n o n o w y spód z drewna sosnow ego oraz zreko nstruo w a no w drew nie lip o w y m brakujące fra gm enty w partiach zdobień. Po im p reg nacji wszystkie elem enty ramy sklejono żywicą, uzupełniono ubytki drewna. Po m echanicznym usunięciu przem alowań 1 zaprawy oraz szlifo w an iu , lico i o d w rocie przeklejono klejem stolarskim i położono zaprawę kle jo w o -kre d o w ą . Ślady po drew nojadach w y p e łn io n o m a są pozłotniczą. O zdoby ramy pozłocono złotem płatkow ym i w y p u k łe partie w y polerow ano agatem, pozostałe po w ie rz chnie złoceń zm a to w io n o mieszaniną a l koholu z żelatyną. Profile ramy zaszela- kow ano, pokryto czarną farbą olejną z dodatkiem brązu. M alow a ne po w ie rz chnie pokryto laserunkiem z żółcią w o ło wą.
Konserwację w y k o n a n o w latach 19 83 -198 4. _
W ykonaw ca — PKZ — O ddział w W a r szaw ie— Pracownia Konserw acji M alar stwa.
Inw estor — WKZ.
Obraz Św. Franciszka w raz z ramą nie znanego autora z ok. p o ło w y X V III w., m alow any tech niką olejną na płótnie. W ramach prac kon serw atorskich w y ję to obraz z ram, zabezpieczono lico bibułką japońską na w osk i zdjęto p łó tn o z kros na. Odczyszczono m echanicznie o d w ro cie obrazu z brudu, k itó w i łat, a następnie nasączono terpentyną w enecką i f ran" cuską w celu zmiękczenia płótna przed dublow aniem . U sunięto za pom ocą b e n zyny bibułkę japońską z lica, a następnie w yp ro s to w a n o obraz przyg otow ują c go do dublażu na stole próżniow ym . U s u nięto grubą w a rstw ę szelaku m echanicz nie (skalpel) oraz chem icznie (am oniak), zdjęto przem alowania tworzące postaci Św. Franciszka, resztę przem alowań usu w ano chem icznie stosując mieszaninę alkoholu z am oniakiem , przem ywając te rpentyną i doczyszczając mechanicznie. Ubytki w zaprawie w y p e łn io n o kitam i z masy kre d o w o -k le jo w e j, a następnie nałożono p łó tn o na krosno w yko rzys tując stary blejtram po uprzedniej repera cji. Po pokryciu po w ierzchni m alow idła
werniksem m astyksow ym , uzupełniono ubytki w a rstw y malarskiej o le jo w y m i fa r bami żyw icznym i. P łótno pokryto w e r niksem m astyksow ym i zabezpieczono pastą w o skow ą . Ramę zdem ontow ano i poddano zabiegom renow acyjnym , uzupełniono ub ytki, w zm o cnio no k o n strukcję, boczną i górną krawędź w y pro sto w a no pod prasą, a następnie p o n o w n ie zm on to w a no za pom ocą kleju stolarskiego i żyw icy. Ramę nasączono terpentyną i w z m o c n io n o Paraloidem w ksylenie. W celu opóźnienia od pa ro wania, ramę po utw ardzeniu um ieszczo no na pewien okres w oparach benzyny lakow ej. Nadm iar Paraloidu usunięto za pom ocą toluenu. W w y n ik u dużego z n i szczenia ramy konieczne było odczysz czenie jej do samej po w ierzchni drewna. Przemalowania oraz w a rstw ę brązu usu nięto m echanicznie i chem icznie (a m o niak, toluen, alkohol etylow y, aceton). W arstwę g ru n tó w zeszlifowano, a na stępnie pokryto w a rstw ą kleju stojars- kiego. O tw ory po ow adach w y p e łn io n o masą pozłotniczą i położono zaprawy k le jo w o -k re d o w e od strony lica (8 w a rstw ) i odw rocia (4 w a rs tw y ). G runty oszlifow ano. O rnam enty ramy przezna czone do złocenia pokryto żółtym pul - mentem w partiach w klęsłych (2 w a rs t w y ), a czerw onym (5 w a rstw ) w w y p u k łych. W ykonano złocenia złotem pła tk o wym , w y p o le ro w a n o agatami. Pow ierz chnie w klęsłe z m atow io no mieszaniną alkoholu z żelatyną. Ramę od lica za- szelakowano i po kryto czarną farbą o le j ną z dodatkiem brązu. O statnim etapem prac było położenie laserunku (w erniks z dodatkiem żółci w o ło w e j). Konserw a cja obiektu w ykonana została w 1985 r. W ykonaw ca — PKZ — O ddział w W ar sza w ie — Pracownia Konserwacji M alar stwa.
Inw estor — WKZ.
Obraz Introd ukcja 0 0 . R efo rm atów do M ie d n ie w ic, m alow any przez M .F. K w ia tkow skieg o w 18 92 r. techniką olejną na p łótnie (bez ram y). W toku prac konser w a to rskich lico obrazu zabezpieczono b ibułką japońską przyklejoną na masę w o skow ą , m echanicznie oczyszczono o d w ro c ie z łat i klajstru. Następnie obraz zdu b lo w a n o na drugie p łó tn o metodą ręcznego podklejania na masę w o s k o - w o-da m a row ą. Po zdjęciu b ib u łk i ja p o ń skiej i oczyszczeniu benzyną nadmiaru w osku z lica, usunięto alkoholem e ty lo w y m rozłożony w erniks i zdjęto przem a lo w an ia m etodą chemiczną, stosując m ieszaninę am oniaku, etanolu i acetonu w proporcji 1 :1:1, dom yw ając alkoholem i przem ywając terpentyną. W kilku m ie js cach odkryto pod w arstw ą przem alowań stare kity w oskow e, zbyt szeroko założo ne. Kity m echanicznie usunięto. Po zdję ciu przem alowań stw ierdzono duże u b y tki i przetarcia oryginalnej w a rstw y m ala rskiej, a miejscami znaczną odm ienność pierw otnej kom pozycji w stosunku do przem alowania. Najbardziej istotne róż nice to: na oryginale brak dyw anu u dołu obrazu oraz znacznej części ornam entów na szatach osobistości kościelnych, o d m ienny układ św iec w rękach d u c h o w nych na drugim planie. Największe prze m alow ania ob ejm ow a ły postać szlach cica (G rudzińskiego) oraz niemal w szys tkie twarze portretow anych osób. Po usunięciu przem alowań m etodą chem i czną doczyszczono obraz mechanicznie,
a następnie założono w m iejscach u b y t k ó w zaprawy k ity kle jow o-kre dow e. W trakcie doczyszczania niektóre kity zaczęły się łuszczyć, w związku z tym w ym ienion o je na kity w o s k o w o -k re d o - w e o większej elastyczność* Po uzupeł nieniu w a rstw y zaprawy p łótno naciąg nięto na n o w y blejtram. Lico pokryto werniksem dam arowym . U b ytki w a rstw y malarskiej p u nktow an o farbam i olejnym i z dodatkiem werniksu dam arowego. W niektórych fragm entach w yko na no re konstrukcję. W szystkie zapunktow ane miejsca pokryte werniksem . Z uw agi na delikatną konstrukcję no w e go krosna i znaczne rozmiary płótna w zm o cn io n o obraz przez osadzenie w ramach z zabez pieczonych i zaw oskow anych listew s o snowych. W końcow ym etapie konser w acji pow ierzchnię lica pokryto w e rn ik sem dam arowym , po wyschnięciu za pas tow a no pastą w oskow ą.
Prace konserw atorskie prow adzono w latach 1 9 84 -198 5.
W ykonawca — PKZ — O ddział w W ar szawie. Pracownia Konserwacji M alarstwa. Inw estor — WKZ.
P u s z c z a M a r i a ń s k a — m alar stw o iluzjonistyczne umieszczone na ścianie prezbiterium kościoła parafialne go, z drugiej p o ło w y XVIII w ., nie ustalo nego autora, w ykonane techniką olejną na płótnie złożonym z trzech brytów . W to k u prac konserw atorskich m a lo w id ło oczyszczono z brudu m etodam i m e chanicznym i oraz chem icznym i (c h lo ro form , aceton, alkohol) po uprzednim usunięciu z obrazu gw oździ. Ubytki u zu pełniono kitem w o skow ym i zabezpie czono szelakiem, a następnie położono w erniks mastyksowy, zrekonstruow ano kaskadę w o dn ą przy użyciu farb olejnych z dodatkiem w erniksu m astyksowego. Prace konserw atorskie prow adzono w latach 1 9 83 -198 5.
W ykonaw ca — m gr Jerzy Szymczewski ze S półdzielni „P la s ty k a " w Warszawie.
Inwestor — WKZ.
S i e r z c h o w y (gm. Cielądz) — o b raz g łó w n y z ołtarza bocznego ś w . A nny z kościoła parafialnego z 1 p o ło w y XVIII w . Obraz po oczyszczeniu z kurzu i paję czyn czyszczono chem icznie mieszaniną denaturatu, toluenu i NH^O H, ne utrali zow ano olejkiem terpentynow ym . W lico w prasow ano masę w o sko w o -d a m a ro w ą z 10% dodatkiem terpentyny weneckiej, co po zw o liło na usunięcie pęcherzy i przytwierdzenie łuszczącej się w a rstw y malarskiej. W prasow ano następnie w l i co bibułkę japońską. Oczyszczono m e chanicznie odw rocie, nasycono je tą sa mą masą w o s ko w o -żyw iczn ą , do kle jon o krajki (p łó tn o lniane dekatyzow ane). Prasowano od w ro cie żelazkiem, c h ło dzono marmurkiem. Z lica usunięto za bezpieczenie, przemyto je.toluenem. N a stępnie lico przesmarowano rozcieńczo ną w olejku terpentynow ym terpentyną wenecką i pozostaw iono do w y s c h n ię cia, po czym terpentynę usunięto. O t w ory po gw oździach uzupełniono n it kami lnianym i w klejanym i na gorąco na masę w oskow o -żyw iczną. U bytki zapra w y uzupełniono kitem w o skow o -da m a- rowym z kredą i bielą cynkow ą w proszku (RFN). S zlifow ano kity mechanicznie i chem icznie stosując olejek terpe ntyno wy. Zabezpieczono je d w u kro tn ie roz tworem naturalnego szelaku. Założono trzy w a rstw y rzadkiego w erniksu i uzupe
