• Nie Znaleziono Wyników

Wpływ odpadów przemysłowych wprowadzonych do gleb na plonowanie roślin uprawnych

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Wpływ odpadów przemysłowych wprowadzonych do gleb na plonowanie roślin uprawnych"

Copied!
14
0
0

Pełen tekst

(1)

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X X V II , N r 1, W A R S Z A W A 1976

R Y SZ A R D C. SZ A F R A N E K , A N N A K R A UZE

WPŁYW ODPADÓW PRZEMYSŁOWYCH WPROWADZONYCH DO GLEB NA PLONOWANIE ROŚLIN UPRAWNYCH

In sty tu t C hem izacji R o ln ictw a A k a d em ii R oln iczo-T ech n iczn ej w O lsztyn ie

D yrek tor — prof. dr M. K oter

W ST ĘP

Zagadnienie podniesienia produkcyjności gleb lekkich od w ielu lat interesuje zarówno naukowców, jak i praktyków. Wiąże się to głów nie z tym, że w Polsce jest około 30% gleb piaskowych i piasków luźnych. Zawierają one małą ilość związków koloidalnych i w związku z tym nie są zdolne do utrzym ywania zapasów wilgoci. Poza tym zawierają na ogół małe ilości przyswajalnego fosforu i potasu oraz azotu, próchnicy i mag­ nezu wym iennego.

Zwiększenie zdolności sorpcyjnej gleb piaskowych jest zatem jednym z głównych warunków podniesienia ich urodzajności. Dużą rolę w tym względzie odgrywają m ateriały o dobrych właściwościach sorpcyjnych.

W ostatnim dziesięcioleciu zwrócono uwagę na wykorzystanie odpa­ dów towarzyszących przy wydobywaniu w ęgla brunatnego, rud i m ine­ rałów zawierających krzemionkę i iły koloidalne, które mogą być w y ­ korzystywane do poprawienia właściw ości fizykochem icznych gleb lek­ kich.

N o w a c k i i W a c h n i k [8] stwierdzili, że nawożenie gleb lekkich odpadami poflotacyjnym i z kopalni rud nieżelaznych jasnym iłem turo- szowskim i krzemionką koloidalną zmniejszyło kilkunastokrotnie ich prze- siąkliwość.

K o t e r i C h o d a ń [5] stwierdzili, że osad poflotacyjny powstający przy produkcji rud nieżelaznych ma większą wartość rolniczą niż czy­ sty C aC 03.

D e c h n i к [1] podaje, że zastosowanie na glebie piaskowej 7 t/ha odpadów poflotacyjnych z kopalni miedzi Lena, krzemionki po solach

(2)

glinu lub iłu turoszowskiego jasnego zwiększyło istotnie plony roślin uprawnych.

D г o e s e i in. [2] przeprowadzili szczegółową charakterystykę w ła­ ściwości fizycznych i chemicznych niektórych odpadów kopalnianych, a F a b i j a ń s к i i in. [4] stwierdzili, że odpad krzemionki neutralizo­ wanej fosforytem oraz odpady poflotacyjne z kopalni miedzi Lena i Konrad istotnie poprawiły właściwości gleby. Pod względem działa­ nia na plony dobre efekty otrzymano z krzemionką neutralizowaną fos­ forytem, odpadami z Leny i Konrada, a słabsze z jasnym iłem turo- szowskim [3].

M A TE R IA Ł Y I M ETO DY

Do doświadczeń użyto następujących materiałów: jasny ił turoszow- ski, krzemionka koloidalna neutralizowana krajową mączką fosforyto­ wą, krzemionka po solach glinow ych neutralizowana amoniakiem, odpad poflotacyjny z kopalni miedzi Lena, odpad poflotacyjny z kopalni m ie­ dzi Konrad.

Materiały te (tab. 1 i 2) badano w trzech różnych doświadczeniach polowych: w dwóch poletkow ych i jednym łanowym .

Doświadczenie I poletkow e założono wiosną 1966 r. na polu nr 25 w RZD Pozorty, na glebie bielicowej wytworzonej z piasków słabo gli­ niastych na piasku luźnym, klasy bonitacyjnej V. Średnia zawartość P2Os wynosiła 10,3, K 20 — 9,6 i Mg — 3,1 mg w 100 g gleby, przy pH 5,1 do 5,5.

T a b e l a 1

S k ła d odpadów k o p a ln ia n y c h i p rze m y sło w y ch u ż y t y c h w d o ś w ia d c z e n ia c h w 7<> s .m . C o m p o s itio n o f m ine and i n d u s t r i a l w a s t e s u s e d i n e x p e r im e n t s , i n % o f d.m .

I ł t u r o s z o w s k i ja s n y Odpad p o f l o t a c y j n y z k o p a ln i m ie d z i Lena Odpad p o f l o t a c y j n y z k o p a ln i m ie d z i Konrad K rzem ionka po s o l a c h g l i n o ­ wych n e u t r a l i ­ zowana am oniakiem K rzem ionka po s o ­ l a c h g lin o w y c h n e ­ u t r a li z o w a n a m ącz­ k ą f o s f o r y t o w ą L ig h t T uroszów c l a y P o s t - f l o t a t i o n w a s t e s fro m L en a c o p p e r m ine P o s t - f l o t a t i o n w a s t e s from Konrad c o p p e r m ine S i l i c a a f t e r a lu m in iu m s a l t s n eu ­ t r a l i z e d w it h ammonium S i l i c a a f t e r a lu ­ m inium s a l t s n eu­ t r a l i z e d w it h p h o s p h o r it e m ea l S i 0 2 s ,m , - d .m . 5 1 ,5 2 3 ,8 3 2 , 4 83 _ A12 0^ s .m . d .m . 3 1 , 6 8 , 3 1 6 ,5 7 -F e2 0 5 1 , 6 2 , 3 2 ,1 1 , 5 -T i0 2 1 , 2 - - 3 , 5 -CaO 0 , 5 2 8 ,6 2 2 ,3 - -MgO 0 , 3 2 , 9 1 , 6 0 ,0 1 -k2o 1 , 5 0 , 4 - 0 ,1 3 0 , 1 4 P2° 5 1 , 9 - 0 ,0 3 0 , 0 8 N o g ó ln y T o t a l N 0 , 2 0 , 2 0 ,0 3 1 ,4 3 0 , 1 1 S t r a t y p r a ż e n i a I g n i t i o n l o s s e s 1 1 , 0 - 2 2 ,7 8 , 0

(3)

-Wpływ odpadów przemysłowych na plony 91 T a b e l a 2 S k ła d m ec h a n ic z n y i pH m a t e r ia łó w i l a s t y c h M e c h a n ic a l c o m p o s it io n and pH o f c l a y m a t e r i a l s M a t e r ia ł S k ła d m ec h a n ic z n y - % M e c h a n ic a l c o m p o s it io n , % pH M a t e r ia ł 1 , 0 -0 , 1 1 CVJ H O 0 0 < 0 , 0 2 < 0 ,0 0 2 l n KC1 h2o J a s n y i ł t u r o s z o w s k i L ig h t T u roszów c l a y 20 23 57 29 6 , 1 6 , 4 K rzem ion k a n e u t r a liz o w a n a NH,

S i l i c a n e u t r a l i z e d w it h NH^ 37 28 35 12 6 , 9 7 , 2 K rzem ion k a n e u t r a liz o w a n a m ączką

f o s f o r y t o w ą S i l i c a n e u t r a l i z e d w it h r o c k p h o s ­ p h o r i t e m ea l 55 21 24 11 6 , 1 6 , 3 Odpad p o f l o t a c y j n y L ena L en a p o s t - f l o t a t i o n w a ste 7 45 48 1 4 7 , 2 7 , 4 Odpad p o f l o t a c y j n y Konrad K onrad p o s t - f l o t a t i o n w a ste 4 27 69 12 6 , 6 7 , 0

Zastosowano 5 kombinacji w sześciu powtórzeniach, metodą losowa­ nych bloków (wszystkie w suchej masie):

— kontrola,

— jasny ił turoszowski — 52,7 t/ha,

— odpad poflotacyjny Konrad — 43,75 t/ha, — odpad poflotacyjny Lena — 62,50 t/ha, — krzemionka neutralizowana NH3 — 85,7 t/ha.

W ysokość dawek tych materiałów na 1 ha obliczono na podstawie zawartości części spławialnych w danym m ateriale (tab. 2). Dodatek su­ chej masy części spławialnych w ynosił 1% w stosunku do ciężaru 20-cen- tym etrowej warstw y gleby na obszarze 1 ha. Odpady dokładnie rozrzu­ cono na poletkach, skultywatorowano i przyorano na głębokość 25 cm na 2 tygodnie przed sadzeniem ziemniaków. W ielkość poletek wynosiła

8X8 m = 6 4 m2, do zbioru 6X6 m = 36 m2.

W kolejnych siedmiu latach badano w pływ zastosowanych materia­ łów na plony następujących roślin:

1966 — ziemniaki, które otrzym ały 250 q/ha obornika, 80 kg N, 60 kg

P2O5 i 100 kg K 20 na 1 ha,

1967 — jęczmień, pod który dano 50 kg N, 40 kg P2O5, 60 kg K 20 i 10 q CaO (w CaC 03) na 1 ha,

1968 — żyto ozime, które otrzymało 60 kg N, 40 kg P2O5 i 60 kg K 20 na 1 ha,

1969 — ziemniaki, pod które zastosowano 250 q obornika, 80 kg N, 60 kg

P2O5 i 120 kg K 20 na 1 ha,

1970 — jęczmień jary, którzy otrzym ał 80 kg N, 80 kg P2O5 i .100 kg K20 na 1 ha,

(4)

1971 — żyto, pod które dano 110 kg N, 60 kg P2O5 i 120 kg K 20 na

1 ha,

1972 — seradela, pod którą zastosowano 46 kg P2O5 i 60 kg K20 na

1 ha.

T a b e l a 3

ś r e d n ie m ie się c z n e opady, P o z o r ty 1966-1971 Mean m onthly p r e c i p i t a t i o n , P o zo rty 1966-1971

Opady P r e c i p i t a t i o n ynm M ie s ią c Month 196 6 1967 196 8 19 6 9 19 7 0 19 7 1 19 7 2 ś r e d n ie m ie s i ę c z n e z a 1 8 8 1 - 1 9 5 0 m o n th ly m eans f o r 1 8 8 1 - 1 9 5 0 K w ie c ie ń A p r il 5 9 ,3 2 9 ,0 1 9 ,5 4 8 , 0 5 0 ,2 2 5 , 4 5 4 , 5 4 0 , 0 Maj May 7 1 ,7 1 3 3 ,5 4 8 ,3 3 6 ,8 3 6 ,2 1 9 , 5 8 7 , 1 5 3 , 0 C ze r w ie c June 9 3 ,6 1 1 2 ,9 4 9 , 6 4 , 9 3 1 , 6 1 3 9 ,0 1 3 8 ,1 6 3 , 0 L i p i e c J u ly 1 2 2 , 6 7 7 , 5 4 5 , 0 3 7 ,7 8 8 , 4 1 0 ,7 7 0 , 5 7 8 ,0 S i e r p i e ń A u g u st 7 5 , 4 4 8 , 1 6 2 ,1 5 3 , 6 1 6 5 ,5 6 6 , 0 1 5 8 ,2 7 3 , 0 W r z e sie ń S ep tem b er 4 1 , 5 4 7 , 8 4 4 , 8 2 9 ,8 6 8 ,7 3 7 , 3 8 7 , 4 5 3 ,0 P a ź d z ie r n i k O c to b e r 4 0 ,3 4 3 , 8 4 6 , 6 2 8 ,7 9 4 , 5 6 2 ,7 4 3 , 7 5 6 , 0 T a b e l a 4 Ś red n ie m ie się c z n e opady, M ik o ła jk i 1968-1971

Mean m onthly p r e c i p i t a t i o n , M ik o ła jk i 1968-1971 M ie s ią c Opady P r e c i p i t a t i o n mm Month 1968 1 9 6 9 19 7 0 1971 ś r e d n i a z w i e l o l e c i a mean y e a r mean K w ie c ie ń A p r il 25 59 75 32 4 0 Maj May 7 4 103 62 62 47 C z e r w ie c June 98 26 65 8 4 69 L i p i e c J u ly 3 6 26 67 16 8 6 S i e r p i e ń A u g u st 81 61 59 32 8 0 W r z e sie ń S ep tem b er 63 29 52 29 5 0 P a ź d z ie r n i k O c to b e r 4 0 3 9 9 4 47 38

(5)

Wpływ odpadów przemysłowych na plony 93

Doświadczenie II, poletkowe, założono wiosną 1968 r. na polu nr 18 RZD Pozorty, na glebie lekkiej wytworzonej z piasków słabo glinia­ stych, płytkiej, na piasku luźnym V klasy bonitacyjnej; pH 4,89— 5,11;

P2O5 — 6 do 7,5 mg, K2O — 11,5 mg w 100 g gleby.

Wprowadzono 4 kombinacje w sześciu powtórzeniach, w układzie lo­ sowanych bloków:

— kontrola,

— krzemionka neutralizowana mączką fosforytową, przyoraną na głę­ bokość 25 cm, 150 t/ha,

— jasny ił turoszowski przyorany na głębokość 25 cm, 15 t/ha, — jasny ił turoszowski przyorany na głębokość 50 cm, 150 t/ha. Z dawkami tym i (przy uwzględnieniu wilgotności i zawartości w nich części spławialnych) wniesiono 2°/o suchej masy części spławialnych w stosunku do 20-centym etrowej warstwy gleby na powierzchni 1 ha.

W doświadczeniu tym odpady rozrzucono i przyorano bez uprzed­ niego kultywatorowania na 4 tygodnie przed sadzeniem ziemniaków. Ił turoszowski na głębokość 50 cm zastosowano z braku odpowiedniego pługa dopiero w 1969 r. Wielkość poletek wynosiła: 3X 10 m = 3 0 m2, do zbioru 2X10 m = 20 m2.

W czterech kolejnych latach badano reakcję różnych roślin na dzia­ łanie zastosowanych odpadów:

1968 — ziemniaki na oborniku — 250 q/ha, oraz 60 kg P2O5 i 100 kg K 20 na 1 ha,

1969 — jęczmień jary, pod który dano 70 kg N, 50 kg P205 i 80 kg K2O na 1 ha,

1970 — żyto ozime, które otrzymało 100 kg N, 80 kg P205 i 120 kg K2O na 1 ha,

1971 — łubin pastewny z 80 kg P205 i 120 kg K2O na 1 ha.

Doświadczenie to przerwano w 1972 r. z powodu zajęcia pola pod budowę.

Doświadczenie III typu łanowego założono wiosną 1968 r. w PGR Borki, pow. Pisz, na glebie brunatnej wyługowanej, wytworzonej z pia­ sku luźnego wodnolodowcowego na piasku drobnym różnoziarnistym, kla­ sy bonitacyjnej VI, kompleksu 7, pH 5,2 do 6,8. Część pola o powierzchni 5 ha podzielono na 5 jednohektarowych łanów, na których rozlosowano następujące m ateriały odpadowe:

— kontrola,

— jasny ił turoszowski, 75 t/ha,

— odpad poflotacyjny z kopalni Lena, 75 t/ha,

— krzemionka koloidalna neutralizowana mączką fosforytową, 75 t/ha,

— СаСОз, 1t CaO/ha. Z tym i dawkami odpadów (uwzględniającymi

naturalną wilgotność) wniesiono do 20-centym etrowej warstwy gleby na powierzchni 1 ha 1% suchej masy części spławialnych. M ateriały te do­ kładnie rozrzucono, skultywatorowano i przyorano na głębokość 20 cm

(6)

na 3 tygodnie przed sadzeniem ziemniaków. Na w szystkich łanach upra­ wiano w kolejnych czterech latach następujące rośliny: ziemniaki 1968 r., owies 1969 r., żyto 1970 r. i 1971 r. Pod ziemniaki zastosowano na 1 ha 250 q obornika oraz 100 kg N, 90 kg P2O5 i 150 kg K20 . Pod owies i ży­ to co roku na 1 ha stosowano 60 kg N, 48 kg P205 i 90 kg K20.

W doświadczeniu tym określono właściwości chemiczne gleby w czwar­ tym roku po zastosowaniu odpadów. Odczyn gleby oznaczono w roztwo­ rze ln KC1, kwasowość hydrolityczną i sumę zasad metodą Kappena oraz fosfor i potas przyswajalny metodą Egnera w m odyfikacji Riehma.

W Y N IK I

D o ś w i a d c z e n i e I (tab. 5). Ziemniaki uprawiane w roku zasto­ sowania odpadów zareagowały zniżką plonu, szczególnie na odpad po­ flotacyjny Lena i krzemionkę neutralizowaną amoniakiem. Być może okres 2 tygodni, jaki upłynął od przy orania odpadów do sadzenia ziem ­ niaków był za krótki, aby w pełni zneutralizować szkodliwe działanie niektórych związków zawartych w tych odpadach [3]. Natomiast w dru­ gim roku po zastosowaniu odpadów uzyskano wysoko istotne zwyżki plo­ nu jęczmienia, wynoszące około 7 q ziarna z 1 ha. Największe zwyżki plonu jęczmienia otrzymano na odpadzie poflotacyjnym z kopalni Kon­ rad i jasnym ile turoszowskim. W trzecim roku, w którym zasiano żyto, jedynie krzemionka dała istotną zwyżkę ziarna żyta wynoszącą 6 q z ha. Bardzo istotne zwyżki plonów ziemniaków otrzymano w czwartym roku po zastosowaniu odpadów. Na ile turoszowskim otrzymano przyrost plo­ nu bulw równy prawie 60 q z ha. Znaczną zwyżkę plonu bulw otrzy­ mano również na odpadzie poflotacyjnym Konrad oraz na krzemionce. Natomiast odpad poflotacyjny Lena obniżył plon bulw, co mogło wiązać się ze stosunkowo niską ilością opadów w okresie w egetacji w roku 1969 (tab. 3). W piątym roku (1970) po zastosowaniu odpadów tylko jasny ił turoszowski dał istotną zwyżkę plonu ziarna jęczmienia, a pozostałe odpady nie m iały większego w pływ u na plon.

Interesujące było działanie odpadów na plon żyta w szóstym roku (1971) po ich zastosowaniu. Z wyjątkiem odpadu poflotacyjnego Lena, który nie wykazał istotnego działania, krzemionka, ił turoszowski i w nieco m niejszym stopniu odpad poflotacyjny Konrad dały istotne zwyżki plonu ziarna żyta, dochodzące do 7,3 q z ha. W siódmym roku (1972) badano w pływ następczy odpadów na plon seradeli. Ił turoszowski dał istotną zwyżkę zielonej masy seradeli, natomiast odpady poflotacyjne Lena i Konrad w ykazyw ały tendencję do zwiększania, a krzemionka do zmniejszania plonu seradeli.

W tym doświadczeniu na uwagę zasługuje działanie krzemionki neu­ tralizowanej amoniakiem. Należało oczekiwać, że jej pozytywne działa­ nie na plony powinno się zaznaczyć głównie w pierwszym roku [9] dzięki

(7)

T a b e l a 5

D z ia ł a n i e odpadów p rzem y sło w y ch i k o p a ln ia n y c h wprowadzonych jed n o ra zo w o do g le b y p ia s k o w e j n a p lo n y r o ś l i n u pra w ia n y c h na p o lu 2 5 , RZD P o z o r t y , 1 9 6 6 - 1 9 7 2 . /D o św . I / E f f e c t o f i n d u s t r i a l and m ine w a s t e s a p p l ie d o n c e t o a sa n d y s o i l on y i e l d s o f c r o p s grown

i n t h e f i e l d 2 5 , E x p erim en t S t a t i o n P o z o r t y , 1 9 6 6 - 1 9 7 2 . /E x p t . I / 1966 1967 1968 1969 1970 1971 1972 K om binacja T reatm ent z ie m n ia k i p o t a t o e s ję c z m ie ń j a r y s p r in g b a r le y ż y t o j a r e w in t e r r y e z ie m n ia k i p o t a t o e s j ę c z m ie ń j a r y s p r in g b a r le y ż y t o ■ w in te j jare : ry e s e r a d e l a s e r a d e l l a bulwy tu b e r s q /h a sk r o b ia s t a r c h % z ia r n o g r a in sło m a s tr a w z ia r n o g r a in sło m a stra w bulw y t u b e r s s k r o b ia s t a r c h z ia r n o g r a i n sło m a str a w z ia r n o g r a in słom a stra w z i e lo n k a g r e e n f o d d e r q /h a % q /h a K o n tr o la 1 C o n tr o l 1 8 6 ,1 1 5 ,4 2 1 ,1 3 5 , 0 2 2 ,9 5 1 ,3 2 1 9 ,8 1 2 ,0 1 9 ,3 3 7 ,9 2 5 ,5 3 7 ,4 1 2 4 ,0 I ł t u r o s z o w s k i 2 T uroszów c l a y 1 5 8 ,6 1 5 ,1 2 8 ,1 3 3 ,3 1 2 3 ,1 5 0 ,0 2 7 9 ,7 1 2 ,3 2 2 ,5 3 9 ,1 3 1 ,9 4 0 ,7 1 6 6 ,3 K rzem ionka S i l i c a 1 5 2 ,0 1 4 ,9 2 5 ,3 3 2 , 5 2 8 ,9 5 4 ,5 2 3 5 ,8 1 1 ,6 1 7 ,8 3 4 ,0 3 2 ,8 4 1 , 6 9 9 ,0 Odpad Lena Lena w a ste 1 5 1 ,5 1 5 ,6 2 7 ,2 2 8 ,9 2 0 ,2 4 0 ,5 1 8 4 ,2 1 1 ,9 2 0 ,0 3 9 , 7 2 5 ,3 3 ^ ,1 1 3 4 ,6 Odpad Konrad Konrad w a ste 1 6 1 ,1 1 5 ,4 2 8 ,3 3 2 , 2 2 0 ,3 4 2 , 6 2 4 5 ,2 1 2 ,3 1 9 ,3 3 4 ,2 2 9 ,9 3 7 ,2 1 3 8 ,3 N .R .U . P = 0 , 0 5 L .S .D . 1 4 ,4 0 ,1 2 , 8 3 , 1 3 , 6 7 , 5 1 8 ,9 1 ,7 1 , 6 « i,4 4 , 5 2 6 ,0 CO СЛ W p ły w o d p a d ó w p r z e m y o w y c h na p lo n y

(8)

znacznej zawartości w niej amoniaku zużytego do jej neutralizacji. Tym ­ czasem największe zwyżki plonu otrzymano w trzecim, czwartym i pią­ tym roku po zastosowaniu krzemionki.

D o ś w i a d c z e n i e II — z krzemionką koloidalną neutralizowaną mączką fosforytową i jasnym iłem turoszowskim (tab. 6). Oba te odpady dały w roku 1968 istotne zwyżki plonów ziemniaków, przy czym na krzemionce zwyżka wynosiła 68,5 q, a na ile — 40,1 q bulw z 1 ha. Za­ wartość skrobi zwiększyła się pod w pływ em krzemionki o 0,4°/o.

T a b e l a 6

D z i a ł a n i e k r z e m io n k i k o l o i d a l n e j n e u t r a liz o w a n e j m ączką f o s f o r y t o w ą i j a s n e g o i ł u t u r o s z e w s k i e g o n a p lo n o w a n ie j ę c z m i e n i a , z iem n ia k ó w , ż y t a i łu b in u p a ste w n e g o

u p r a w ia n y c h n a g l e b i e p ia s k o w e j n a p o lu 1 8 , RZD P o z o r t y , 1 9 6 8 -1 9 7 1

E f f e c t o f c o l l o i d a l s i l i c a w a s t e s and l i g h t T u roszów c l a y on y i e l d s o f p o t a t o e s , b a r l e y , r y e and f o d d e r l u p in e grown on a sa n d y s o i l , f i e l d N o. 1 8 , E x p erim en t S t a t i o n P o z o r t y , 1 9 6 8 - 1 9 7 1

1968 19 6 9 1 9 7 0 19 7 1 K om binacje z ie m n ia k i p o t a t o e s jęczm ień j a r y ą p rin g b a r l e y ż y t o o zim e w in t e r r y e ł u b i n p a ste w n y f o d d e r lu p in e T rea tm e n t b ulw y t u b e r s s k r o ­ b i a z ia r n o g r a i n sło m a str a w z ia r n o g r a i n sło m a s tr a w n a­ s io n a s e e d s sło m a str a w q /h a s t a r c ! % q /h a K o n t r o la C o n t r o l 3 5 2 ,2 1 4 , 1 2 7 ,8 3 2 ,6 1 7 ,0 3 9 , 6 1 7 , 9 6 5 , 2 11 t u r o s z o w s k i p r z y o r a n y n a 25 cm T uroszów c l a y p lo u g h u n d er a t 25 cm 5 9 2 ,3 1 4 ,1 3 5 , 4 4 4 , 0 1 8 , 0 4 3 , 3 1 8 , 4 6 8 ,5 I ł t u r o s z o w s k i p r z y o r a n y n a 5 0 cm tu r o s z ó w c l a y p lo u g h u n d er a t 50 cm - - 2 8 ,6 4 0 , 0 2 5 ,3 4 8 , 0 2 0 , 4 7 0 ,6 K rzem ionka p r z y o r a n a n a 25 cm S i l i c a p lo u g h u n d er a t 25 cn 4 2 0 ,7 1 4 ,5 3 7 ,3 4 6 , 6 1 9 ,0 4 6 , 6 1 8 ,2 6 4 ,7 N .U .R . p _ о 0 5 L .S D. * 0 1 7 , 4 0 , 5 1 ,0 1 . 5 2 ,1 4 , 5 0 ,8 2 ,0 W pływ następczy na plon jęczmienia w 1969 r. obu materiałów przy- oranych na głębokości 25 cm był wysoko istotny. Krzemionka zwiększyła plon ziarna jęczmienia o 9,4 q, a ił turoszowski o 7,6 q z ha, przy jed­ noczesnym istotnym wzroście plonu słomy. Krzemionka neutralizowana mączką fosforytową i ił turoszowski przyorany na głębokość 25 cm zwięk­ szyły plony ziarna żyta i nasion łubinu w trzecim i czwartym roku po zastosowaniu tych materiałów, ale otrzymane zwyżki były nieistotne.

Ił turoszowski przyorany na głębokość 50 cm nie w płynął istotnie w roku zastosowania (1969) na plon jęczmienia, natomiast w drugim roku po zastosowaniu (1970) spowodował bardzo istotną zwyżkę plonu ziarna żyta wynoszącą 8,3 q z ha, przy istotnym również wzroście plonu sło­ my. W trzecim roku (1971) na przyoranym na głębokość 50 cm ile tu­ roszowskim otrzymano również istotne zwyżki nasion i słomy łubinu pastewnego.

(9)

Wpływ odpadów przemysłowych na plony 97

D o ś w i a d c z e n i e III łanowe (tab. 7). W roku zastosowania ma­ teriałów (1968) jedynie krzemionka neutralizowana mączką fosforytową spowodowała istotną zwyżkę plonów ziemniaków, wynoszącą 45,8 q/ha. Ił turoszowski zwiększył plon kłębów o 14,8 q z ha, ale w sposób staty­ stycznie nieistotny. Natomiast odpad poflotacyjny Lena obniżył plon ziemniaków. Żaden z zastosowanych materiałów nie w płynął istotnie na plony owsa w drugim roku (1969) po ich zastosowaniu, a odpad poflo­ tacyjny Lena i CaC 03 obniżyły w sposób istotny plon ziarna. Korzystne działanie wszystkich zastosowanych materiałów stwierdzono dopiero w trzecim roku doświadczenia. Odpad poflotacyjny Lena zw iększył plon ziarna żyta o 2,6 q, krzemionka neutralizowana fosforytem o 3 q, jasny ił turoszowski o 2,6 q i CaC 03 o 4,1 q z ha. W szystkie te zwyżki były statystycznie istotne. W czwartym roku doświadczenia (1971) jedynie odpad poflotacyjny Lena dał istotną, ale małą zwyżkę ziarna żyta, po­ zostałe zaś m ateriały nie m iały istotnego w pływ u na plon. W yniki te są tylko w części zgodne z wynikam i cytow anym i przez D e с h n i к a [1], który podaje dla tej samej dawki tych samych materiałów znacznie w yż­ sze plony. Suche lata 1969 i 1970 (tab. 4) nie sprzyjały widocznie dzia­ łaniu zastosowanych materiałów. S m y c z e k [9], stosując na piasku luźnym murszastym (kl. V) dawkę 250 t/ha (świeżej masy iłu turoszow- skiego i 200 t/ha krzemionki koloidalnej), otrzymał w kolejnych czterech latach istotne zwyżki plonów ziemniaków, owsa i żyta. Natomiast odpad poflotacyjny Lena zastosowany w ilości 240 t/ha nie zwiększał istotnie plonów roślin.

T a b e l a ? Wpływ odpadów p rze m y sło w y ch na p io n o w a n ie r o ś l i n w P3R Bor.’r i , p o w . P i s z , w l a t a c h 1 9 6 8 -1 9 7 1 E f f e c t o f i n d u s t r i a l w a s t e s on c r o p y i e l d s i n t h e s t a t e farm B o r k i, P i s z c o u n t y , 1 9 6 8 -1 9 7 1 L a ta Y ea rs 1968 1969 1970 1971 K om b in acje p lo n y V/ q z h a y i e l d s , i n q /h a T r e a tm e n ts z ie m n ia k i / k ł ę b y / p o t a t o e s / t u b e r s / o w ie s / z i a r n o / o a t s / g r a i n / ż y t o / z i a r n o / ry e / g r a i n / K o n t r o la C o n tr o l 1 3 1 ,5 1 4 ,2 1 2 ,7 1 1 ,2 I ł t u r o s z o w s k i T u roszów c l a y 1 4 6 ,3 1 4 ,2 1 5 ,3 1 0 ,7 K rzem ion k a n e u t r a l , f o s f o r y t e m S i l i c a n e u t r a l i z e d w it h ro c k p h o s p h a te 1 7 7 ,3 1 5 ,0 1 5 ,7 1 2 ,5 Odpad L ena Lena w a ste 1 1 5 ,5 1 2 ,1 1 5 ,3 1 2 ,9 CaCO^ 1 1 5 ,5 1 2 ,2 1 6 ,8 1 2 ,3 ï:S:S: F = 0-05 2 8 ,2 1 , 5 1 , 5 1 . 3

(10)

Uzyskane w tych doświadczeniach zwyżki plonów pod w pływ em za­ stosowanych odpadów były w niektórych latach zbliżone do zwyżek otrzymanych przez D r o e s e g o i in. [3].

Po zakończeniu doświadczenia łanowego przeanalizowano w pływ od­ padów na niektóre właściwości chemiczne gleby piaskowej w PGR Borki (tab. 8). W wyniku analiz nie stwierdzono w iększych różnic w warto­ ściach pH w ln KC1 pod w pływ em zastosowanych odpadów, z wyjątkiem odpadu Lena, który wyraźnie zwiększył odczyn gleby [1]. Odpad ten zmniejszył kwasowość hydrolityczną gleby, gdy tymczasem ił turoszow­ ski i krzemionka koloidalna zwiększyły ją. Największą sumę zasad stw ier­ dzono w glebie traktowanej odpadem Lena, a najniższą przy zastoso­ waniu C aC 03. Podobne zjawisko zaobserwowano w odniesieniu do po­ jemności kompleksu sorpcyjnego, która wyraźnie zwiększyła się na od­ padzie Lena.

I a o e i a 8 N ie k t ó r e w ła ś c iw o ś c i ch em iczn e g le b y p ia s k o w e j

w czw artym ro k u po z a s t o s o w a n iu odpadów p rzem y sło w y ch Some c h e m ic a l p r o p e r t i e s o f sa n d y s o i l , f o u r y e a r s a f t e r a p p l i c a t i o n o f i n d u s t r i a l w a s t e s о m il ie k w iw a le n t a c h I n m i l l i e q u i v a l e n t s P r z y s w a j a ln e A v a ila b le n a s y c e n iaS t o p ie ń za sa d a m i S a t u ­ r a t i o n w it h b a s e s K om b in acja pH l n KC1 К s S + H k2o P 20 -T re a tm e n t h m g/1 00 g g le b y m g/100 g o f s o i l K o n tr o la C o n tr o l 5 , 6 1 , 0 5 ,9 6 6 , 9 6 6 , 0 9 , 0 65 I ł t u r o s z o w s k i T uroszów c l a y 5 , 4 1 , 7 4 , 9 5 6 ,6 5 1 0 ,0 1 1 ,0 74 Krzem ionka + m ączka f o s f o r y t o w a

S i l i c a + p h o s p h a te m eal 5 , 4 1 , 5 . 5 , 1 6 6 ,6 6 9 , 0 1 2 , 0 77 Odpad Lena

L ena w a ste 7 , 0 0 , 4 8 , 0 0 8 , 4 0 8 , 0 1 3 ,0 97 CaC03 5 , 8 0 , 9 4 ,9 3 5 ,8 3 7 , 0 1 2 , 0 83

N ależy podkreślić, że w szystkie zastosowane odpady zw iększyły ilość przyswajalnego potasu i fosforu w porównaniu z kontrolą [4]. N ajwięk­ szą zawartość przyswajalnego potasu znaleziono w kombinacji z iłem tu- roszowskim, a przyswajalnego fosforu — z odpadem Lena.

W N IO SK I

Wyniki badań z zastosowaniem odpadów poflotacyjnych z kopalni miedzi Lena i Konrad, iłu turoszowskiego jasnego i krzemionki po solach glinu w trzech doświadczeniach polowych na glebach piaskowych pozwa­ lają wyciągnąć następujące wnioski.

(11)

Wpływ odpadów przemysłowych na plony 99 1. W 7-letnim (1966— 1972) doświadczeniu poletkowym na glebie bie- licowej wytworzonej z piasków słabo gliniastych na piasku luźnym, kla­ sa bonitacyjna V, pH 5,1— 5,5, jasny ił turoszowski wykazał najdłuższe działanie, zwiększając istotnie plony roślin w pięciu latach, krzemionka w czterech latach, odpad Konrad w trzech latach, a odpad Lena tylko w jednym roku.

2. W 4-letnim (1968— 1971) doświadczeniu poletkowym na glebie bie- licowej wytworzonej z piasków słabo gliniastych, płytkiej na piasku luź­ nym, klasy bonitacyjnej V, pH 4,9— 5,1, krzemionka i jasny ił turoszow­ ski zw iększyły istotnie plony roślin w dwóch pierwszych latach po za­ stosowaniu, a w dwóch następnych dały zwyżki, których wartości zbli­ żały się do istotności.

3. Przyoranie jasnego iłu turoszowskiego na głębokość 50 cm nie mia­ ło istotnego w pływ u na plony w roku zastosowania, natomiast spowo­ dowało wysoko istotne zwyżki plonów w drugim i trzecim roku po za­ stosowaniu.

4. W 4-letnim (1968— 1971) doświadczeniu łanowym na glebie bru­ natnej w yługow anej wytworzonej z piasku luźnego, na piasku drobnym różnoziarnistym, klasa bonitacyjna VI, pH 5,2—6,8, krzemionka zwięk­ szyła istotnie plony roślin w ciągu trzech lat, odpad Lena w dwóch, a jasny ił turoszowski tylko w jednym roku.

5. Zastosowanie jasnego iłu turoszowskiego, krzemionki koloidalnej i odpadu poflotacyjnego w doświadczeniu łanowym na glebie piaskowej zwiększyło zawartość potasu i fosforu przyswajalnego w glebie, przy czym największy wzrost P205 w ystąpił pod w pływ em odpadu Lena, a K20 — pod w pływ em iłu. Odpad Lena zw iększył również znacznie pH gleby i stopień w ysycenia zasadami.

LIT ER A TU R A

[1] D e c h n i k I.: W ła ściw o ści g leb y p ia sk o w ej w trzecim roku po zastosow an iu o d p ad ów p rzem y sło w y ch . Rocz. glebozn. 24, 1973, 2, 469— 477.

[2] D r o e s e H., G a s t o ł J., T r z e c k i S.: W p ływ sto so w a n ia różn ych odpa­ d ów k o p a ln ia n y ch i p rzem y sło w y ch n a w ła śc iw o śc i i p rod u k cyjn ość gleb le k ­ k ich. Część I. C h arak terystyk a w ła śc iw o śc i fizy czn y ch i ch em iczn ych n ie k tó ­ rych od p ad ów k o p a ln ia n y ch i p rzem ysłow ych . Rocz. gleb ozn . 21, 1970, 2. [3] D r o e s e H., F a b i j a ń s k i J., R a d e c k i A. , S m i e r z c h a l s k i L., Z i m-

n i a k Z.: W p ły w sto so w a n ia różnych odpadów k o p a ln ia n y ch i p rzem y sło w y ch na w ła śc iw o śc i i p rod u k cyjn ość gleb lek k ich . Część III. W p ływ od p ad ów na p lo n o w a n ie roślin. Rocz. glebozn. 21, 1972, 2.

[4] F a b i j a ń s k i J., G a s t o ł J., R a d e c k i A. , T r z e c k i S., Z i m n i a k Z.: W p ły w sto so w a n ia różnych od p ad ów k o p a ln ia n y ch i p rzem y sło w y ch na w ła śc iw o ś c i i p rod u k cyjn ość gleb lek k ich . C zęść II. W p ływ od p ad ów na n ie ­ k tóre fizy czn e i ch em iczn e w ła śc iw o ś c i g leb lek k ich . Rocz. glebozn. 21, 1970, 2. [5] K o t e r M., C h o d a ń J.: W artość z w a łó w dla celó w roln iczych . B iul. nr 1,

(12)

[6] M i s z t a l M.: W p ływ w yb ra n y ch od p ad ów p rzem y sło w y ch i k o p a ln ia n y ch na w ła ściw o ści sorp cyjn e g leb y p ia sk o w ej. A nn. U M CS Ser. E, 25, 1971. [7] N a w r o c k i S., K ę s i k K.: W p ły w iło w a n ia b en to n ita m i na p lo n o w a n ie

roślin i n iek tóre w ła śc iw o ś c i g leb y lek k iej. A nn. U M CS Ser. E, 24, 1969. [8] N o w a c k i J., W а с h n i к T.: W p ły w dodatku od p ad ów k o p a ln ia n y ch i p rze­

m y sło w y ch na p opraw ę stosu n k ów w od n ych gleb p iaszczystych . W iad. m elior. i łąk. 1968, 6.

[9] S m y c z e k J.: B ad an ia nad w y k o rzy sta n iem ila sty ch odpadów górn iczych

i p rzem y sło w y ch do p olep szen ia w ła śc iw o śc i fizy k o ch em ic zn y ch oraz p rod u k ­ cy jn y ch gleb p iaszczystych . P raca doktorska, W SR O lsztyn, 1971.

[10] T r z e с k i S.: W p ływ dodatku m a teria łó w ila sty ch lub o rg a n iczn y ch do u tw o ­ rów p ia szczy sty ch na zdolność za trzy m y w a n ia w od y. Zesz. probl. P ost. N au k roi., 1968, 77 b. Р . 4 . Ш А Ф Р А Н Е К , А. К Р А У З Е ВЛИ Я Н И Е П РО М Ы Ш Л ЕН Н Ы Х ОТХОДОВ ВН ЕС Е Н Н Ы Х В П ЕСЧАНУЮ П О Ч ВУ Н А ПЛОДО НО Ш ЕНИЕ К У Л Ь Т У РН Ы Х РА С Т ЕН И Й И нститут м ехан и зац и и сельского хозя й ства, С ельск о х о зя й ств ен н о -тех н и ч еск а я академ ия в Ольш тыне Р е з ю м е П роведены были 3 полевы е опыты; два деляноч ны е и один на х о зя й ст в ен ­ ны х полях, в которы х испы ты валось влияние к рем н езем а из п р одукци и солей ялю миния, светлого турош овского ила и п остф лотац и он н ы х от ходов из медного р удинка „Л ена“ и ..К онрад“ на п лодон ош ен и е к ул ьтур н ы х растений в усл ов и я х п есчап ы х почв. В 7-летнем (1966-72) деляночпом опы те проведенном на подзоли стой почве, образованной из слаю осугли нисты х песков зал егаю щ и х на ры хлом песке, п я ­ тый бонитировочны й класс, pH 5,1-5,5, турош овский ил сущ ественн о повы ш ал у р о ж а й растений в 5-ти годах, к рем н езем в 4 -х годах, о тход „К он рад“ в 3 -х годах, а о т х о д „Л ена“ лиш ть в одном году. Д ействие турош овского ила п роя в­ лялось ещ е в 7-ом году п осле внесения, а отхода „К он рад“ и к рем незем а в 6-м. В 4 - летнем (1968-71) деляночном опы те на подзолистой почве, сф о р м и р о ­ ванной из слабосуглин исты х м алом ощ ны х песков зал егаю щ и х на ры хлом песке, пятый бонитировочны й класс, pH 4,9-5,1, крем незем и турош овский ил су щ е­ ственно повы ш али у р о ж а й растений в д в у х первы х года^х веден ия опы та, в д в у х д ал ьн ей ш и х величины прибавок бы ли близки достоверности. З а д ел к а турош овского ила на глуби ну 50 см не ок азал а в первом году после прим ен ения сущ ественн ого влияния на у р о ж а й однако она способствовала в ы ­ ступлению вы сокого прироста у р ож аев во втором и третем году посл е за д ел к и ила. В 4-л етн ем (1968-71) опы те п ров еден н ом на х озя й ст в ен н ы х п о л я х на вы щ е­ лоченном бурозем е, образованном из ры хл ы х песков зал егаю щ и х н а р азн о­ зернистом м елком песке, ш естой бонитировочны й кла-сс, pH 5,2-6,8, к р ем н езем повы ш ал сущ ествен н о у р о ж а й растений в 2 -х годах, от х о д „Л ена“ т о ж е в 2 -х , а турош овский ил лиш ь в одном году.

(13)

Wpływ odpadów przemysłowych na plony 101 П ри м енение турош овского ила, коллоидного крем незем а и п остф л от ац и он - ны х отходов в опы те на х озя й ст в ен н ы х п ол я х повы сило сод ер ж а н и е калия и усвояем ого ф о с ф о р а в почве, при чем самы й вы сокий прирост Р 20 5 проявился п од влиянием от хода „Л ена“, К 20 под влиянием турош овского ила. О тход „Л ена“ способствовал т о ж е зам етном у повы ш ению pH почвы и степени насы щ енности основаниями. R. С. S Z A F R A N E K , A . K R A U Z E

EFFECT OF IN D U ST R IA L W A STE S O PPL IE D TO SA N D Y SO ILS ON Y IE LD S OF A G R IC U L T U R A L C RO PS

D ep artm en t o f A g ricu ltu ra l C hem istry, A gricu ltu re and T ech n ology U n iv e r sity o f O lsztyn

S u m m a r y

T hree fie ld ex p erim en ts: tw o plot e x p erim en ts and one production trial, w ere carried out to stu d y the e ffe c t o f silica after alu m in iu m salts, lig h t T uroszów clay and p o st-flo ta tio n w a ste s from the “L en a ” and “K on rad ” copper m in es ap p lied to san d y soils on y ie ld s of a gricu ltu ral crops.

In th e 7 -y ea r p lo t ex p erim en t (1966— 1972) on podzolic soil d ev elo p ed from w e a k ly lo a m y sands on loose sand, of the V th q u a lity class, w ith pH 5.1—5.5, th e T uroszów clay resu lted in a sig n ific a n t in crease in crop y ield s in 5 e x p e r im e n ta l years, th e silica — in 4 y ears and the “L en a ” w a ste — in 1 year only. A s ig n ifi­ cant resid u al e ffe c t of the T uroszów clay w a s s till ob served in th e 7th year after its app lication , and of the “K on rad ” w a ste and silica — in th e 6th year a fter th eir application.

In the 4 -y ea r p lot e x p erim en t (1968— 1971) on sh a llo w podzolic so il d ev elo p ed fr o m w e a k ly lo a m y sands on loose sand, of the V th q u a lity class, w ith pH 4.9— 5.1, the silica and T uroszów clay con tributed to a sig n ifica n t in crease of crop y ie ld s in tw o fir st years a fter th eir app lication , w h ile in tw o fu rth er years th ey resu lted in y ield in creases w ith the v a lu e s a p p ro x im a tin g sign ifican ce.

P lo u g h in g of th e T uroszów clay to th e depth of 50 cm did not e x e r t any sig n ific a n t e ffe c t on y ie ld s in the year of ap p lication ; bu t in the second and th ird y ear a fter a p p lication it resu lted in h ig h ly sig n ific a n t y ie ld in creases.

In the 4 -y e a r production tria l (1968— 1971) carried out on lea ch ed brow n so ils d evelop ed from loose sand on fin e sand w ith a ll sand fra ctio n s, o f the V lth q u ality class, w ith pH 5.2— 6.8, the silic a con trib u ted to a sig n ifica n t in crease in crop y ie ld s in 2 years, th e “L en a ” w a ste — in 2 yea rs and th e T u roszów clay — in 1 e x p e r im e n ta l y ear only.

A p p lica tio n of T u roszów clay, co llo id a l silica and p o stflo ta tio n w a ste s to th e san d y soil (in th e p roduction trial) resu lted in an in crease in a v a ila b le p otassiu m and p h osphorus con ten t of th e soil; the h ig h est P 20 5 con ten t w a s fou n d under th e “L en a ” w a ste trea tm en t and th at of K 20 under the T uroszów clay treatm en t. T he “L en a ” w a ste resu lted also in m arked in creases in soil pH and b ase saturation.

D o c . d r R y s z a r d C. S z a f r a n e k

A k a d e m i a R o ln ic z o - T e c h n ic z n a O l s z t y n — K o r t o w o

(14)

Cytaty

Powiązane dokumenty

In 1997–2006, in Department of Cranioma− xillofacial Surgery in Katowice, 6 patients with a iatrogenic mandibular fracture occurred during extraction of the third lower molar and

Although my hypothesis cannot be sufficiently proven, the arguments pre- sented here are strong. The existence of studied texts, incipits and studies concerning the integrity of the

1. Wystarczy przykładowo tylko przypomnieć, że tak pre- stiżowe dla miasta wystawy, jak projektów pomnika Mic- kiewicza; pierwszą w 1926 r. Śledziew- ski, Naród-Mickiewiczowi, a

Prace Społecznego Komitetu Odbudowy Muzeum Śląskiego przyczyniły się do spopularyzowania dzia- łalności przedwojennego Muzeum Śląskiego i zmate- rializowania idei jego restytucji

Do budowy przystąpił wójt krzyżacki w końcu 1443 r. w ram ach represji wobec zbuntowanych mieszczan. Tego roku z inspiracji elekto­ ra brandenburskiego Fryderyka II, który

Około 20 stycznia 1945 roku zaczęły się pojawiać w Karsku transporty niemieckich uciekinierów (przede wszystkim volksdeutsche).. Niemcy za- częli czuć

Po opieczętowaniu lokali w seminarium właściwy organ gospodarki mieszkaniowej (Ad- ministracja Domów Mieszkalnych względnie Miejski Zarząd Budynków Mieszkalnych) zwraca się

Należy dodać, że Pruski Instytut Higieny (mieszczący się w gmachu szpitala za- kaźnego przy ulicy Warszawskiej), przeniesiony z Poznania do Landsbergu w 1919 roku, został