„Rędziny czwartorzędowe” w Systematyce gleb Polski

http://www.degruyter.com/view/j/ssa (Read content)

Vol. 64 No. 4/2013: 135–139

*email: blemkow@uwm.edu.pl

DOI: 10.2478/ssa-2013-0021

WSTÊP

Na Pojezierzu Mazurskim pod koniec XIX wie-ku, w celu pozyskania nowych gruntów dla rolnic-twa, przeprowadzono zakrojone na du¿¹ skalê prace hydrotechniczne, w ramach, których spuszczano wody z p³ytkich jezior (Piaœcik et al., 2003; Piaœcik i Lem-kowska 2004; Srokowski 1930). W konsekwencji je-ziora przeobrazi³y siê w gytiowiska, a osady denne w postaci gytii da³y pocz¹tek do rozwoju nowych gleb. Tym sposobem ska³¹ macierzyst¹ sta³a siê gytia wa-pienna, zawieraj¹ca ponad 40% wêglanu wapnia. Szczególnym jej rodzajem jest kreda jeziorna, która zawiera ponad 80% CaCO₃ (Ilnicki 1979; Marcinek 1976; Markowski 1980; Uggla 1976). Niemcy kred¹ okreœlaj¹ osad o zawartoœci CaCO₃ >80% (Succow 1988) lub >90% (Merkt et al. 1971), a Estoñczycy ponad 75% (Karlsson i Hansbo 1981; Saarse 1990). Wœród osadów wêglanowych wyró¿nia siê facje ba-gienne i jeziorne (Freytet i Verrecchia 2002). Osady wêglanowe strefy litoralnej zawieraj¹ do 95% CaCO₃ i nie wykazuj¹ laminacji, która wystêpuje w osadach profundalu o zasobnoœci 60–85% CaCO₃ (Rutkow-ski et al. 2002). Wêglanowy depozyt powstaje g³ów-nie na drodze chemicznego i biochemicznego str¹ca-nia, przy czym podlega redepozycji przez spe³zywa-nie lub rozpuszczaniu w wyniku zmiany warunków fizykochemicznych (Rutkowski et al. 2002;

Rzepec-ki 1985). Zawartoœci wêglanu wapnia oraz wêgla or-ganicznego w osadach jeziornych wykazuje zale¿noœæ inwersyjn¹ (Dean 1999; Punning et al. 2008; Stan-genberg 1938), a du¿a iloœæ CaCO₃ powoduje silny rozk³ad materii organicznej (Wiêckowski 1966).

Brak jednoznacznie przyjêtego kryterium podzia-³u osadów jeziornych sprawia, i¿ w literaturze pod tymi samymi terminami kryj¹ siê utwory o ró¿nym sk³adzie. Potrzebê doprecyzowania i ujednolicenia terminologii postulowano od lat (Marcinek 1976; Rzepecki 1983; Tobolski 2000). Rzepecki (1983) za-proponowa³ wydzielenie przy zawartoœci materii or-ganicznej poni¿ej 5%: czystej kredy jeziornej (CaCO₃ >95%) i kredy jeziornej mu³kowej (CaCO₃ 80–95%); marglu jeziornego kredowego (50–80% CaCO₃), marglu jeziornego mu³kowego (20–50% CaCO₃) oraz wzbogaconej w materiê organiczn¹ >5%: kredy jeziornej organicznej (CaCO₃ 80–95%) i marglu jeziornego organicznego (CaCO₃ 20–80%). Utwór o zawartoœci materii organicznej 15–50% okre-œla³ gyti¹ wapienn¹. Przyjêcie wspólnego podzia³u przez gleboznawców i geologów pozwoli³oby na in-terdyscyplinarne porównanie i wykorzystanie wyni-ków badañ. W systematyce gleb Polski (1989, 2011) nie sprecyzowano, jaki podzia³ gytii nale¿y stosowaæ (Horawski 1971; Ilnicki 1979; Okruszko 1955; To-bolski 2000; Marcinek 1976; Markowski 1980; Rut-kowski 2007; Stangenberg 1938; Uggla 1976). BO¯ENA LEMKOWSKA*

Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie, Katedra Gleboznawstwa i Ochrony Gleb, Pl. £ódzki 3, 10-957 Olsztyn

„Rêdziny czwartorzêdowe” w Systematyce gleb Polski

„Quaternary rendzinas” in the Systematics of Polish Soil

Abstract: It is suggested that calcareous soils formed from calcareous gyttja were termed quaternary rendzinas, as indicated by Uggla. Their differentiation is connected with the amount of calcium carbonate and anthropogenic modification of surface horizon. Soils being in the initial phase of organic matter accumulation are suggested to be termed initial quaternary rendzinas, whereas the soils that have humus horizon more than 10 cm thick – proper quaternary rendzinas. Taking into consideration the fact that humus horizon of these soils is developed during siltation with alluvial or deluvial deposits, separation of calcareous post-lacustrine soils in alluvial and deluvial soils should be considered alternatively.

S³owa kluczowe: rêdziny czwartorzêdowe, kreda, gytia wapienna, CaCO3

Prekursorem badañ gleb, powstaj¹cych na gytii wapiennej, by³ Uggla (1956, 1971, 1976), który na-zywa³ je rêdzinami pojeziornymi lub czwartorzêdo-wymi. Zainteresowanie tymi glebami pojawi³o siê wraz z rozpoczêciem (1951 r.) poszukiwañ z³ó¿ kre-dy jeziornej dla celów nawozowych. Wiêkszoœæ ba-dañ dotyczy gleb organogeniczno-wêglanowych (Chmieleski 2006; Krzywonos 1992, 1993; Marci-nek i Spychalski 1976; Meller 2006; Meller et al. 2009; Olkowski 1971) skoncentrowanych na w³aœci-woœciach gleb murszowo-torfowych, podœcielonych gyti¹ wêglanow¹. Badania dotycz¹ce mineralnych rêdzin pojeziornych nale¿¹ do rzadkoœci (Konecka-Betley i Stefaniak 1983; Prusinkiewicz i Noryœkie-wicz 1975; Uggla 1976). Osobliwym ich rodzajem s¹ gleby deluwialne (Lemkowska i Sowiñski 2009; Sowiñski i Lemkowska 2010) i mady (Bartkowiak i D³ugosz 2011). W wiêkszoœci prac poruszany jest problem usystematyzowania tych gleb, wplataj¹cy siê w dyskusjê taksacji gleb mineralno-organicznych (£achacz 1990; Marcinek i Spychalski 1976; Uggla 1964).

DYSKUSJA

Rêdziny czwartorzêdowe w Systematyce gleb Polski IV (1989) umiejscowione by³y w dziale gleb hydrogenicznych, rz¹d gleby bagienne (IVA1), pod-typ c) gleby gytiowe uwzglêdniaj¹ce gleby podlega-j¹ce zabagnieniu, w których akumulacja limniczna zosta³a zast¹piona paludyfikacj¹. Po odwodnieniu omawiane gleby zaliczano do: rzêdu gleb pobagien-nych IVB1, podtypu c) gleb gytiowo-murszowych, zasobnych w detrytus. Przy czym, gytie wapienne ule-gaj¹ przemianom w nieco odmienny sposób. Prze-waga CaCO₃ sprawia, ¿e murszenie jest procesem towarzysz¹cym, a powstaj¹cy utwór czêsto nie przy-pomina typowego murszu, nie wykazuje struktury p³ytkowej ani te¿ ³useczkowej (Ilnicki 1971; Wyrwic-ki 2001; Uggla 1971).

W typie IVB2 gleby murszowate, podtypie a) gle-by mineralno-murszowe, wydzielano glegle-by na kre-dzie jeziornej, traktuj¹c j¹ jednak jako pod³o¿e mi-neralne (Dca), nie uwzglêdniaj¹c jeziornego charak-teru utworu (Dgyca). Pomijano równie¿ wariant, w którym kreda jeziorna stanowi ska³ê macierzyst¹ (Cgyca). Brak sprecyzowanych kryteriów i symboli dla poszczególnych rodzajów gytii sprawi³, ¿e w lite-raturze spotkaæ mo¿na ró¿ne oznaczenia zapropono-wane przez autorów (Bartkowiak i D³ugosz 2011; Lemkowska i Sowiñski 2008; Krzywonos 1993; Mel-ler 2006, MelMel-ler et al. 2009).

Dawniej, wœród podtypu gleb gytiowo-murszo-wych, wyró¿niano gleby wapienne (Uggla 1971).

Uggla rêdziny czwartorzêdowe zalicza³ równie¿ do gleb mu³owo-darniowych, wytworzonych z wapna ³¹kowego, podlegaj¹ce zabagnieniu do bagiennych mu³owo-torfowych. Proponowa³ tak¿e (Uggla 1964) wyró¿nienie wœród gleb bagiennych podtypu gleb mu³owych, wydzielenie rodzaju: gleb wytworzonych z mu³ów jeziornych, w tym gatunek c) gytie wapien-ne; natomiast w glebach pobagiennych wœród gleb murszowych wydzielenie podtypu: gleby murszowo-mu³owe, rodzaj: wytworzone z osadów pojeziernych, gatunek: gytie detrytowo-wapienne.

Krzywonos (1993) podzielaj¹c pogl¹dy Marcin-ka (Marcinek 1976; Marcinek i Spychalski 1976) sugerowa³ wydzielenie wœród gleb murszowych pod-typów: torfowo-murszowe wêglanowe nakredowe, mu³owo-murszowe wêglanowe nakredowe, mineral-no-murszowe wêglanowe nakredowe, murszowate i murszaste wêglanowe na utworach mineralnych nie-wêglanowych.

Meller (Meller 2006; Meller et al. 2009) propo-nowa³ utworzenie dla gleb pobagiennych dodatko-wych podtypów: gleb wêglanowo-murszododatko-wych na kredzie jeziornej i wêglanowo-murszowatych na kre-dzie jeziornej, pomijaj¹c tym samym gleby wytwo-rzone z gytii o zawartoœci wêglanu wapnia <80%. Wy-mienione jednostki systematyczne nie obejmuj¹ rów-nie¿ gleb bez nadk³adu organicznego w postaci mur-szu czy torfu. Spuszczenie wody z jezior sprawi³o, ¿e naturalny proces l¹dowienia zosta³ przerwany, a pro-ces torfotwórczy nigdy siê nie rozpocz¹³. Tworzenie poziomu próchnicznego zosta³o zainicjowane z chwil¹ osuszenia jezior i zmiany warunków subhy-drycznych na terrestyczne. Przeprowadzone zabiegi agrotechniczne prowadzi³y do mieszania i napowie-trzania utworów zawieraj¹cych nawet 95% CaCO₃, co stymulowa³o rozk³ad materii organicznej. Nieco odmienna sytuacja ma miejsce, gdy gytie wapienne podlegaj¹ namulaniu przez utwory aluwialne lub de-luwialne. W wyniku denudacji antropogenicznej osa-dy jeziorne, w tym kreda jeziorna, zostaj¹ przykryte utworami deluwialnymi. Proces ten przebiega samo-istnie lub jest przyspieszany przez formowanie dia-miktonu rolnego, w celu powiêkszenia powierzchni pól uprawnych (Bieniek 1997; Lemkowska i Sowiñ-ski 2008; Lemkowska et al. 2010; Piaœcik i SowiñSowiñ-ski 2002). Prowadzi to do formowania poziomu próch-nicznego wiêkszej mi¹¿szoœci, gdy nie przekracza³ on 30 cm, gleby te zaliczano do namurszowych (Ko-misja V Genezy, Klasyfikacji i Kartografii Gleb PTG 1989). Nasuwa siê jednak w¹tpliwoœæ, czy jednostka ta obejmuje gleby w profilu, których nie wystêpuje poziom murszowy ani torfowy, a gytia bêd¹ca ska³¹ macierzyst¹ ma charakter mineralny. Gleby z pozio-mem deluwialnym o mi¹¿szoœci ponad 30 cm

zali-czano do nap³ywowych VB. W przypadku gytii wa-piennych, zdeponowanych w dolinach rzecznych, do-sz³o do rozwoju specyficznych mad wêglanowych zaliczanych do mad próchnicznych (Bartkowiak i D³ugosz 2011).

Na uwagê zas³uguj¹ równie¿ antropogeniczne gle-by wêglanowe, formowane na obszarach po eksplo-atacji kredy jeziornej. Rozwijaj¹ siê one na terenach objêtych procesem technologicznym, podczas które-go na powierzchni gleb znalaz³y siê du¿e iloœci wêgla-nu wapnia (np. miejsca sk³adowania, pozosta³oœci w wyrobisku). W ramach rekultywacji i przywracania gruntów dla celów rolniczych, wymieszano materia³ glebowy ró¿nego pochodzenia z pozosta³oœci¹ kredy. Powsta³y w ten sposób gleby o bardzo urozmaiconym sk³adzie i w³aœciwoœciach. Dziêki roœlinnoœci pionier-skiej, zasiedlaj¹cej wêglanowe utwory niepoddane re-kultywacji, tworz¹ siê gleby inicjalne.

Ze wzglêdu na charakter ska³y macierzystej, mi-neralne gleby wytworzone na gytii wapiennej (kre-dzie jeziornej) nie kwalifikuj¹ siê do rêdzin (IB1) mimo, ¿e ich w³aœciwoœci nadaje ska³a wêglanowa (Komisja V Genezy, Klasyfikacji i Kartografii Gleb PTG 1989, 2011). Ró¿ni siê ona równie¿ sk³adem od trzeciorzêdowej kredy jeziornej (Wyrwicki 2000), co potwierdza s³usznoœæ postulatu Prusinkiewicza i No-ryœkiewicza (1975) o utworzeniu odpowiedniej jed-nostki dla rêdzin czwartorzêdowych w randze typu. Horawski (1971) gytie rzeczne, do których zalicza: gytie wapienn¹, gytiê muszelkow¹ i kredê jeziorn¹ proponowa³ traktowaæ jako ska³y macierzyste mad. Zawadzki (1957) postulowa³ zaliczenie do gleb hy-drogenicznych równie¿ gleby mineralne i mineralno-organiczne powstaj¹ce w warunkach wodnych i ewo-luuj¹cych w wyniku zabiegów hydrotechnicznych, jak te¿ naturalnych zmian hydrologicznych.

Analiza map glebowo-rolniczych, przeprowadzo-na przez autorkê w trakcie badañ przeprowadzo-na terenie Pojezie-rza Mazurskiego wykaza³a, i¿ gleby wytworzone z kredy jeziornej czêsto zaliczano do czarnych ziem, mimo i¿ nie spe³nia³y one podstawowych warunków kwalifikacyjnych poziomu mollic (Komisja V Gene-zy, Klasyfikacji i Kartografii Gleb PTG 1989; 2011). Weryfikacja terenowa dowiod³a, i¿ poziom po-wierzchniowy tych gleb ma barwê na sucho jasno-szar¹ 10YR 7/1, niekiedy prawie bia³¹ 2,5Y 8/1, a na mokro – szar¹ 2,5Y 5/2. Czêœæ mineralnych rêdzin czwartorzêdowych na mapach glebowych zosta³a za-klasyfikowana do mad, a niekiedy do gleb brunat-nych. Jest to oczywiœcie efekt koniecznej generaliza-cji mapy, nieodzwierciedlaj¹cy lokalnego zró¿nico-wania mozaiki glebowej. W wyniku tego, umyka in-formacja o rzeczywistym zró¿nicowaniu jakoœcio-wym w obrêbie wydzielonych konturów glebowych,

jak¿e istotna w dobie rolnictwa precyzyjnego. Pro-blem niekompatybilnoœci naukowej systematyki z praktyczn¹ klasyfikacj¹ i kartografi¹ porusza³ Pru-sinkiewicz (1985).

W wydaniu 5. Systematyki gleb Polski (Komisja V Genezy, Klasyfikacji i Kartografii Gleb PTG 2011) organiczne rêdziny czwartorzêdowe nale¿¹ do rzêdu 10 – gleby organiczne O: typ 10.5 limnowe OL, pod-typ 10.5.3. wêglanowo-limnowe OLc; pod-typ 10.6 mur-szowe OM, podtyp 10.6.4 limnowo-murmur-szowe OMlm. Gleby z amorficznym poziomem mu³owym o mi¹¿-szoœci >40 cm i zawartoœci materii organicznej >20% mo¿na zaliczyæ do rzêdu 8 – gleby glejoziemne G, typu 8.1: glejowe GW, podtypu 8.1.4 mu³owo-glejo-we GWm³g. Rêdziny czwartorzêdomu³owo-glejo-we antropogenicz-ne (rz¹d 11) tworz¹ce siê na terenach po eksploatacji kredy jeziornej, znajduj¹ swój odpowiednik w pod-typie: 11.2.1 gleby industroziemne inicjalne (AIin). Brak taksonu, który oddawa³by specyfikê rêdzin czwartorzêdowych mineralnych.

W klasyfikacji gleb leœnych Polski (2000) gleby subhydryczne, wytworzone z gytii wêglanowych, za-liczone zosta³y do typu gleb mu³owych (M£) podty-pu gytiowych (M£gy), po odwodnieniu przechodz¹ do typu gleb murszowatych (MR) podtypów mu³o-wo-murszowe (Mm³) lub gytiomu³o-wo-murszowe (Mgy). W przypadku, gdy akumulacjê jeziorn¹ zast¹pi³ pro-ces torfotwórczy, gleby zalicza siê do torfowych tor-fowisk niskich (Tn), które w fazie decesji przejd¹ do torfowo-murszowych (Mt) wêglanowych, ewoluuj¹-cych, nastêpnie do mineralno-murszowych (MRm) o budowie profilu AOMca-Dca. W przypadkach, gdy stwierdza siê poziom melanic o zawartoœæ próchnicy murszowej poni¿ej 20%, glebê klasyfikuje siê do czar-nych ziem murszastych (CZms).

Wed³ug klasyfikacji WRB (2006) gleby organicz-ne wytworzoorganicz-ne na osadach wêglanowych zaliczaorganicz-ne s¹ do Sapric Limnic Histosols Hypercalcaric (Meller et al. 2009), Limnic Histosols (Calcaric) (Komisja V Genezy, Klasyfikacji i Kartografii Gleb PTG 2011), zaœ gleby organiczno-mineralne i mineralne do Gleyic Rendzic Leptosols (Meller i in. 2009), Saprihistic Gleysol (Bro¿ek i Zwydak 2010), Mollic Limnic Flu-visol (Calcaric) (Bartkowiak i D³ugosz 2011).

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

W zwi¹zku z istniej¹cymi problemami usystema-tyzowania specyficznych gleb wêglanowych, wytwo-rzonych z gytii wapiennej, rodzi siê pytanie czy nie nale¿a³oby okreœlaæ je zgodnie z propozycj¹ Uggli (1971, 1976), Prusinkiewicza i Noryœkiewicza (1975) rêdzinami czwartorzêdowymi. Zró¿nicowanie ich wi¹¿e siê z zawartoœci¹ wêglanu wapnia oraz

antro-pogeniczn¹ modyfikacj¹ poziomu powierzchniowe-go. Pod¹¿aj¹c za myœl¹ Prusinkiewicza (1985) wska-zuj¹c¹ za najlepsz¹ cechê taksonomiczn¹ czynnik, który jest wysoce skorelowany z w³aœciwoœciami gle-by, nale¿y uznaæ najm³odsz¹ ska³ê wapienn¹, jako ska³ê macierzyst¹, determinuj¹c¹ kierunek rozwoju i ekologiczne cechy tych specyficznych gleb.

Gleby, bêd¹ce we wstêpnej fazie formowania po-ziomu próchnicznego, proponuje siê nazywaæ rêdzi-nami czwartorzêdowymi inicjalnymi. Natomiast, gle-by posiadaj¹ce poziom próchniczny o mi¹¿szoœci ponad 10 cm, rêdzinami czwartorzêdowymi w³aœci-wymi. Zwa¿ywszy na fakt, i¿ poziom próchniczny tych gleb rozwija siê w wyniku procesu namulania aluwiami lub deluwiami, nale¿y rozwa¿yæ wydziele-nie gleb nap³ywowych pojeziernych wêglanowych.

LITERATURA

Bartkowiak S.A., D³ugosz J., 2011. W³aœciwoœci gleby wystêpu-j¹cej na martwicy wapiennej w Basenie Unis³awskim. [W:] Wybrane problemy genezy, systematyki, u¿ytkowania i ochro-ny gleb regionu kujawsko-pomorskiego. Jankowski M. (red.) PTSH Wroc³aw, PTG Warszawa: 65–77.

Bieniek B., 1997. W³aœciwoœci i rozwój gleb deluwialnych Poje-zierza Mazurskiego. Acta Academiae Agriculturae Ac Tech-nicae Olstenensis, 64, Suppl. B: 3–82.

Bro¿ek Z., Zwydak M., 2010. Atlas gleb leœnych Polski. Cen-trum Informacyjne Lasów Pañstwowych, Warszawa: 467 s. Chmieleski J., 2006. Zwischen Niedermoor und Boden:

Pedoge-netische Untersuchungen und Klassifikation von mitteleu-ropäischen Mudden. Humboldt Universität Berlin. Disserta-tion: 196 s.

Dean W. E., 1999. The carbon cycle and biogeochemical dynamics in lake sediments. Journal of Paleolimnology, 21: 375–393. Freytet P., Verrecchia P., 2002. Lacustrine and palustrine

carbo-nate petrography: an overview. Journal of Paleolimnoly, 27: 221–237.

Horawski M., 1971. Studia nad osadami dennymi torfowisk. Ze-szyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 107: 167–180. Ilnicki P., 1971. Ustalanie rozmiaru osiadania meliorowanych gy-tiowisk na przyk³adzie z³o¿a gytii wapiennej w Objezierzu. Ze-szyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 107: 118–200. Ilnicki P., 1979. Zasady okreœlania przydatnoœci z³ó¿ gytii

wa-piennej do produkcji nawozów wapniowych. Materia³y kon-ferencyjne: „Kreda jeziorna i gytie”. PTPNoZ, Oddz. Gorzów-Zielona Góra, 1: 73–78.

Karlsson R., Hansbo S., 1981. Soil classification and identifica-tion. Swedish Council for Building Research, D8: 49 s. Klasyfikacja gleb leœnych Polski, 2000. Centrum Informacyjne

Lasów Pañstwowych. Warszawa: 123 s.

Komisja V Genezy, Klasyfikacji i Kartografii Gleb PTG, 1989. Systematyka Gleb Polski, wyd. 4. Roczniki Gleboznawcze, 40(3/4): 1–148.

Komisja V Genezy, Klasyfikacji i Kartografii Gleb PTG, 2011: Systematyka Gleb Polski, wyd. 5. Roczniki Gleboznawcze, 62(3): 1–193.

Konecka-Betley K., Stefaniak P., 1983. Geneza i typologia gleb wytworzonych z kredy jeziornej po³udniowego pasa bagien

w Puszczy Kampinoskiej. [W:] Wp³yw dzia³alnoœci cz³owie-ka na œrodowisko glebowe w Kampinoskim Parku Narodo-wym. Wyd. SGGW Warszawa: 202–213.

Krzywonos K., 1992. Organogeniczne gleby wêglanowe na kre-dzie jeziornej – charakterystyka i klasyfikacja. Wiadomoœci IMUZ, 17(3): 37–55.

Krzywonos K., 1993. Fizyczna i wodna charakterystyka gleb mineralno-wêglanowych na kredzie jeziornej. Wiadomoœci IMUZ, 17(3): 57–77.

Lemkowska B., Sowiñski P., 2008. Ewolucja „rêdzin pojezior-nych” w krajobrazie Pojezierza Mazurskiego”. Roczniki Gle-boznawcze, 59(1): 134–140.

Lemkowska B., Sowiñski P., 2009. Mikroelementy w glebach obni¿eñ pojeziornych Pojezierza Olsztyñskiego. Zeszyty Pro-blemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 540: 237–245. Lemkowska B., Sowiñski P., Po¿arski K., 2010. Zmiany

warun-ków glebowo-troficznych rezerwatu Ustnik jako element za-gro¿eñ jego funkcji przyrodniczych. Woda-Œrodowisko-Ob-szary Wiejskie, 29(1): 73–87.

£achacz A., 1990. Gleby zajmuj¹ce miejsca miêdzy mineralnymi i organicznymi w Systematyce gleb Polski i literaturze glebo-znawczej. Acta Academiae Agriculturae Ac Technicae Olste-nensis Geodaesia et Ruris Regulatio, 20: 67–77.

Marcinek J., 1976. Podzia³ utworów hydromorficznych na pod-stawie zawartoœci materii organicznej, wêglanu wapnia i frakcji ilastej. [W:] Zasady i kryteria utworów mu³owych i namu³o-wych oraz kartografii gleb hydromorficznych. Materia³y Kon-ferencyjne PTG Warszawa, 5(32): 14–36.

Marcinek J., Spychalski M., 1976. Murszowe gleby margliste doliny Obry – charakterystyka i klasyfikacja. [W:] Zasady i kryteria utworów mu³owych i namu³owych oraz kartografii gleb hydromorficznych. Materia³y Konferencyjne PTG War-szawa. 5(32): 74–104.

Markowski S., 1980. Struktura i w³aœciwoœci podtorfowych osa-dów jeziornych rozprzestrzenionych na Pomorzu Zachodnim jako podstawa ich rozpoznania i klasyfikacji. [W:] Materia³y Konferencyjne „Kreda jeziorna i gytie”. PTPNoZ, Oddz. Go-rzów-Zielona Góra, 2: 44–55.

Meller E., 2006. P³ytkie gleby organogeniczno-wêglanowe na kredzie jeziornej i ich przeobra¿enia w wyniku uprawy. AR w Szczecinie. Rozprawy 233: 116 s.

Meller E., Sienkiewicz M., NiedŸwiecki E., Go³êbiewska D., 2009. Parametry zwi¹zków próchnicznych gleb pobagiennych wytworzonych na kredzie jeziornej jako wskaŸniki ich przy-nale¿noœci systematycznej. Roczniki Gleboznawcze, 60(3): 114–122.

Merkt V.J., Lüttig G., Schneekloth H., 1971. Vorschlag zur Glie-derung und Definition der Limnischen Sedimente. Geologi-sches Jahrbuch, 89: 607–623.

Okruszko H., 1955. Torfowiska na terenie rzeki Omulwi. Rocz-niki Nauk Rolniczych, 71(3): 407–422.

Olkowski M., 1971. Charakterystyka warunków siedliskowych i roœlinnoœci gytiowisk Pojezierza Mazurskiego oraz mo¿liwo-œci ich wykorzystania jako obiektów ³¹karskich. Zeszyty Pro-blemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 107: 27–47.

Piaœcik H., Gotkiewicz J., £achacz A., 2003. Bestandsaufname und Bewertung der Feuchtgebiete im nordöstlichen Polen für den Umweltschutz. Telma, 33: 231–238.

Piaœcik H., Lemkowska B., 2004. Genese der niedermoore in der Masurischen Seeplatte. Telma, 34: 31–37.

antropogenicz-nej na rozwój gleb obni¿eñ œródmorenowych w krajobrazie Pojezierza Mazurskiego. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 487: 249–257

Prusinkiewicz Z., 1985. Teoretyczne i dyskusyjne problemy na-ukowej systematyki gleb. Roczniki Gleboznawcze, 36(4): 89– 112.

Prusinkiewicz Z., Noryœkiewicz B., 1975. Geochemiczne i pale-opedologiczne aspekty genezy kredy jeziornej jako ska³y macierzystej pó³nocnopolskich rêdzin. Acta Universitatis Ni-colai Copernici Geografia, 11(35): 115–127.

Punning J.M., Kapanen G., Hang T., Davydova N., Kangur M., 2008. Changes in the water level of Lake Peipsi and their reflection in a sediment core. Hydrobiologia, 599: 97–104. Rutkowski J., Kudowski S., Pietsch K., Król K., Krzysztofiak

L., 2002. Sediments of Lake Wigry (NE Poland) in the light of high-resolution seismics (seimoacoustic) survey. Limnolo-gical Review, 2: 363–371.

Rutkowski J., 2007. Osady jezior w Polsce. Charakterystyka i stan rozpoznania, metodyka badañ, propozycje. Studia Lim-nologicaet Telmatologica, 1(1):17–27.

Rzepecki P., 1983. Klasyfikacja i g³ówne typy litologiczne osa-dów jeziornych. Geologia, 9(1): 73–94.

Rzepecki P., 1985. Jeziorne osady wapienne Polski Pó³nocnej miedzy £yn¹ a Brd¹. Geologia, 11(3): 5–78.

Saarse L., 1990. Classification of lake basin and lacustrine depo-sits of Estonia. Journal of Paleolimnology, 3: 1–12

Sowiñski P., Lemkowska B., 2010. Makrosk³adniki w glebach obni¿eñ pojeziornych na Pojezierzu Olsztyñskim. Roczniki Gleboznawcze, 61(2): 87–94.

Srokowski S., 1930. Jeziora i moczary Prus Wschodnich. Woj-skowy Instytut Naukowy, Warszawa: 137 s.

Stangenberg M., 1938: Sk³ad chemiczny osadów g³êbinowych jezior Suwalszczyzny. Instytut Badawczy Lasów Pañstwo-wych, A, 31: 1–44.

Succow M., 1988. Landschaftsökologische Moorkunde. Gebrüder Borntraeger Berlin-Stuttgart: 340 s.

Tobolski K., 2000. Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych. Wydawnictwo Naukowe PWN: 508 s.

Uggla H., 1956. Ogólna charakterystyka gleb Pojezierza Mazur-skiego. Zeszyty WSR Olsztyn, 1: 15–54.

Uggla H., 1964. Projekt systematyki gleb hydromorficznych. Roczniki Gleboznawcze dodatek, 16: 225–248.

Uggla H., 1971. Charakterystyka gytii i gleb gytiowych Pojezie-rza Mazurskiego w œwietle dotychczasowych badañ Katedry Gleboznawstwa WSR w Olsztynie. Zeszyty Problemowe Po-stêpów Nauk Rolniczych, 107: 13–26.

Uggla H., 1976. „Rêdziny” Pojezierza Mazurskiego Roczniki Gleboznawcze, 27(2):113–125.

Wiêckowski K., 1966. Osady denne jeziora Miko³ajskiego. IG PAN Prace Geograficzne, 57, PWN Warszawa: 112 s. World Reference Base for Soil Resources. 2006. A framework

for international classification, correlation and communica-tion. FAO-ISRIC-ISSS. World Soil Resources Report, Rome: 103: 145 pp.

Wyrwicki R., 2000. Trzeciorzêdowa kreda jeziorna a czwarto-rzêdowa – analiza porównawcza. Polskie Towarzystwo Geo-logiczne UAM Poznañ. Stresz. Ref. IX: 86–94.

Wyrwicki R., 2001. Holoceñskie osady wapienne: w³aœciwoœci i chemizm ¿elu, sk³ad czêœci p³ynnej i suchej. Przegl¹d Geolo-giczny, 49 (6): 525–532.

Zawadzki S., 1957. Badania genezy i ewolucji gleb b³otnych wêglanowych Lubelszczyzny. Annales Universitatis Mariae Curie-Sk³odowska Lublin Polonia, Sectio E 12(1): 1–72. Received: April 4, 2013

Accepted: January 13, 2014

Streszczenie: Gleby wêglanowe wytworzone z gytii wapiennej proponuje siê okreœlaæ zgodnie z propozycj¹ Uggli rêdzinami czwartorzêdowymi. Zró¿nicowanie ich wi¹¿e siê z zawartoœci¹ wêglanu wapnia oraz antropogeniczn¹ modyfikacj¹ poziomu po-wierzchniowego. Gleby bêd¹ce w fazie wstêpnej akumulacji materii organicznej proponuje siê nazywaæ rêdzinami czwartorzêdowy-mi inicjalnym. Natoczwartorzêdowy-miast gleby posiadaj¹ce poziom próchniczny o czwartorzêdowy-mi¹¿szoœci ponad 10 cm – rêdzinaczwartorzêdowy-mi czwartorzêdowyczwartorzêdowy-mi w³aœci-wymi. Zwa¿ywszy na fakt, i¿ poziom próchniczny tych gleb rozwija siê w wyniku procesu namulania aluwiami lub deluwiami, alternatywnie nale¿y rozwa¿yæ wydzielenie wœród gleb nap³ywowych: gleb pojeziernych wêglanowych.