Zmiany w zawartości składników pokarmowych w sianie i glebie łąkowej w okresie 15-letniego intensywnego nawożenia mineralnego. Część I. Plony i zmiany właściwości gleb

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X X X I X , N R 4 S. 245 - 264, W A R S Z A W A 1988 R O M A N C Z U B A , J Ó Z E F M U R Z Y Ń S K I Z M I A N Y W Z A W A R T O Ś C I S K Ł A D N I K Ó W P O K A R M O W Y C H W S IA N IE I G L E B IE Ł Ą K O W E J W O K R E S IE 1 5 -L E T N IE G O IN T E N S Y W N E G O N A W O Ż E N IA M IN E R A L N E G O CZ. I. P L O N Y I Z M I A N Y W Ł A Ś C IW O Ś C I G LE B

Instytut U p r a w y N aw ożenia i G lebozn aw stw a Oddział Śląski w e W ro c ła w iu Ak ad em ia Rolnicza w e W ro c ła w iu

W S T Ę P

Skutki w ielo letn ie go stosowania na użytkach zielon ych dużych daw ek azotu, fosforu i potasu nie są dotychczas jeszcze w pełni rozpoznane [1, 2]. D o ty c z y to szczególnie w y c ze rp y w a n ia z g le b y składników nie dostarczanych w nawozach. Z m ian y w zaw artości składników pokarm o­ w ych, ich antagonizm i syn ergizm w w yn ik u naw ożenia m ineralnego m ogą b yć szczególnie dokładnie obserw ow ane w glebach łąkow ych, po­ n iew aż nie są one orane i większość procesów od byw a się w w ierzch n iej ich w arstw ie.

Stosow anie na użytkach zielon ych coraz w ięk szych daw ek azotu, fo ­ sforu i potasu w p ły w a istotnie na w ielkość plon ów roślinności, na je j skład botaniczny i ch em iczny oraz na zasobność gleb. In ten syw n e n a w o­ żenie m ineralne u m ożliw ia w p ierw szych latach u zysk iw an ie n a w et 14 t suchej m asy z ha [8], jednak po kilku latach plon y stopniow o się zm n iej­ szają. T e n n iek orzystn y efek t p rzy p isy w a n y jest w y c ze rp y w a n iu g le b y ze składników nie dostarczanych w naw ozach lub słabszemu ro z w o jo w i system u k o rzen iow ego roślin pod w p ły w e m dużych daw ek azotu.

C elem pracy było zbadanie skutków w ielo letn ie go in ten syw n ego na­ w ożen ia m ineralnego u żytku zielon ego azotem na tle dużych daw ek fosforu i potasu. Postanow ion o w yzn a czy ć kolejność i ro zm ia ry w y c z e r ­ p yw an ia z naw ożon ej g le b y składników pokarm ow ych nie dostarczanych w naw ozach i w p ły w tego procesu na w ielkość i jakość plon ów runi. R ów nocześn ie usiłowano zbadać w p ły w na plon y i g leb ę uzupełniania n iedob orow ych składników przez dodatkow e naw ożenie.

R. Czuba, J. Murzyński

M E T O D Y K A

D ośw iadczenie prow adzono w m iejscow ości M in kow sk ie na teren ie w o je w ó d z tw a opolskiego od 1970 roku, na użytku zielon ym położonym na m adzie. Założono je na jed n ej z k w a ter pastw iska m etodą losow anych bloków w ed łu g dw óch schem atów ustalonych na okres 1970 - 1979 (tab. 1) i na okres 1980 - 1984 (tab. 2). O b iek ty dośw iadczenia prow adzone są w 4 pow tórzeniach, a pow ierzch nia poletek do zbioru w yn osi 25 m 2. C zyn n ikiem p ierw szego rzędu są zw iększane daw ki azotu, a dru giego — 3 kom binacje dzielonych daw ek potasu. P o p ierw szy m 10-letnim okresie prow adzenia dośw iadczenia stw ierdzono zakw aszające działanie naw ozów , istotne w y c ze rp y w a n ie z g le b y m agnezu i m iedzi oraz u jem n y bilan s' fosforu i potasu. W następującym po tym okresie pięcioleciu uzupełniano w ięc w ym ien ion e składniki w ed łu g ustalonego schematu (tab. 2). Z m o­ d y fik o w a n y w ten sposób poprzedni schemat (tab. 1) nie daje w p ra w d zie m ożliw ości dokonania odrębnej oceny działania każdego z pięciu

skład-T a b e la 1 Schemat nawożenia w latach 1970-1979 (dawki w kg/ha)

Fertilization scheme in 1980-1979 (rates in kg/ha)

Razem Nawożenie po sprzęcie pokosu N P K N r obiektu j Fertilization after the harvest of cut w roku

Treatment Nawożenie wiosną Total

N o. Spring fertilization __________________________ for

! N P K 1 II III in a I i year 1 2 ; о P -3 9 + K -199 238 3 P-39+K-100 K-99 238 4 N -3 0 + P -3 9 + K -199 N-30 N-30 N-30 358 5 N -30 +P-39+K -10 0 N-30 + K-99 N-30 N-30 358 6 N -30+ P-39+ K-66 N -3 0 + K-66 N-30 + K-67 N-30 358 7 N - 6 0 + P -3 9 + K -199 N-60 N-60 N-60 478 8 N -6 0 + P -3 9 + K -100 N-60 + K-99 N-60 N-60 478 9 i N-60+ P-39-f- K-66 N-60 + K-66 N-60 + K-67 N-60 478 10 N-60+ P-39+ K - 199 I N-90 N-90 N-90 598 11 ' N -90+ P-39+ K - 100 j N-90 + K-99 N-90 N-90 598 12 N -9 0 + P-39+ K-66 ' N -9 0 + K-66 N-90 + K-67 N-90 598 13 N-120+P-39 + K-199 N-120 N-120 N-120 718 14 N -120+P-39+K -100 i N -1 2 0 + K-99 N-120 N-120 718 15 N - 120 + P-39+ K-66 N -1 2 0 + K-66 N-120 + K-67 N-120 718 16 N - 150 + P-39+ K - 199 N-150 N-150 N-150 838 17 N -15 0 + P-39+ K - 100 ! N -1 5 0 + K-99 N-150 N-150 838 18 N - 150 + P-39 + K-66 ! N -1 5 0 + K-66 N -150+K-67 N-150 838

Tabela 2 Schemat nawożenia w latach 1980-1984 (dawki w kg/ha)

Fertilization scheme in 1980-1984 (rates in kg/ha)

N r obiektu Treatment No. Nawożenie wiosną Spring fertilization 1 0 2 P-39+ K-66 3 P -6 6 + K -lO O + C a + M g 4 N-30+ P-39 + K-66 5 N -3 0 + P-66+ K-66+ Ca + Mg 6 N -3 0 + P-66+ K -l 00 + Ca + M g + Cu 7 N -60+ P-39+ K-66 8 N-60+ P-66+ K-66 + Ca + M g 9 N-60+ P-66 + K -l 00+ C a + Mg-| 10 N-90 + P-39+ K-66 11 N-90 + P-66+ K-66 + Ca + M g 12 N-90 + P-66+ K - 100 + Ca + M g 13 N -120+P-39+K -66 14 N - 120 + P-66 + K-66+ Ca + M g 15 N-120+P-66 + K -1 0 0 + C a + M g + Cu 16 N - 150+P-39 + K-66 17 N - 150 + P-66+ K-66+ Ca + M g 18 N -1 5 0 +P-66+ K - 100+Ca + M g + Cu -Cu Cu I K-66 K -l 00 I N -3 0 + K-66 N -30+K -67 N -30+K-100 N -6 0 + K-66 N-60 + K-66 N -6 0 + K -l 00 N -9 0 + K-66 N -9 0 + K-66 N -9 0 + K -l 00 N-120 + K-66 N-120+K-66 N-120+K-100 N-150+K-66 N-150+K-66 N-150+K-100 II K-67 K-100 N -3 0 + K-67 N -3 0 + K-67 N-30+K-100 N -6 0 + K-67 N -6 0 + K-67 N -6 0 + K-100 N -9 0 + K-67 N -9 0 + K-67 N-90+K-100 N -1 2 0 + K-67 N -1 2 0 + K-67 N-120+K-100 N -1 5 0 + K-67 N-150+K-67 N -l 50 + K-100 Nawożenie po sprzęcie pokosu Fertilization after the harvest of cut

III N-30 N-30 N-30 N-60 N-60 N-60 N-90 N-90 N-90 N -l 20 N-120 N-120 N-150 N-150 N-150 Razem N P K w roku Total for N P K in a year 238 366 358 385 486 478 505 606 598 625 726 718 745 846 838 865 966

248 R. Czuba, J. Murzyński

ników , jednak u m ożliw ia ocenę zarów no k ieru n k ów zm ian w zasobności gleb, ja k rów n ież w p ły w u n aw ożenia każdą daw ką azotu na plon y na tle naw ożenia stosowanego w p ierw szy m dziesięcioleciu. O drębne trakto­ w an ie każdego składnika p row a d ziłob y do nadm iernej lic z b y obiektów . Wapń, m agnez i m iedź stosowano w latach 1980, 1981 i 1983, a z w ię k ­ szone daw ki fosforu i potasu corocznie. W okresie 5 lat (1980 - 1984) zastosowano na odpow iednich obiektach 1620 kg Ca, 414 k g M g i 50 kg Cu na 1 ha (tab. 2). N a w szystk ich obiektach, na których w yk azan o w schem acie Ca, M g i Cu, stosowano jed n a k ow e w y ż e j podane daw ki tych składników.

W całym okresie prow adzenia dośw iadczenia azot stosowano w fo r ­ m ie sa letry am onow ej, fo sfo r jako su perfosfat p ojedyn czy, a potas w fo rm ie ch lorkow ej soli potasow ej, zaw iera jącej od 40 do 57°/cj K 20 . D a w k i azotu stosowano w czterech rów n ych częściach — w iosną i po każdym pokosie, fo s fo r w iosną jednorazow o, a daw ki potasu jed n orazo­ w o, w dw óch i w trzech częściach do 1979 r., a w następnych latach tylk o w 3 częściach. W apń stosowano w fo rm ie n a w o zów w ap n iow ych i w ap n iow o-m agn ezow ych , m agnez w części jako siarczan m agnezow y, a m iedź w fo rm ie siarczanu m ied ziow ego. A n a liz y botaniczne w yk on an o w A k a d em ii R oln iczej w e W rocław iu , a n alizy chem iczne g leb y pobieranej z w a rstw y 0 - 1 0 cm i m ateriału roślinnego (średnie próbki z ob iektów ) — w O k ręgo w ej S tacji C hem iczno-R olniczej i w laboratoriu m IU N G w e W rocła w iu m etodam i konw encjonaln ym i, podanym i w e w cześn iejszych naszych pracach ![3j]. S tatystyczne obliczenia w y n ik ó w w yk on a ł D ział

In fo rm a ty k i i M eto d y k i D ośw iadczeń IU N G w Puław ach.

G L E B A I W A R U N K I K L I M A T Y C Z N E

G leba pola dośw iadczalnego nie b yła orana. Jest to mada, w której w poziom ie A (0 - 30 cm) zaw artość piasku w yn osi 59%, pyłu 24%, i części spław ialnych 17%. W poziom ie В (31 - 90 cm) zaw artość tych sam ych fra k c ji w yn osi odpow iednio 75, 19 i 6% , a w poziom ie С (od 90 cm ) 90, 6 i 4% . O pady atm osferyczn e ch arakteryzu ją p om ia ry dokonane na stacji m eteorologiczn ej w N am ysłow ie, od leg ły m o 10 km od pola dośw iadczal­ nego. W okresie 15 lat n a jw ięk sze średnie opady m iesięczne odnotowano w lipcu — 92,6 mm. W latach 1970 - 1984 n a jw ięk sze opady w okresie w e g e ta c y jn y m w y s tą p iły w 1972 r. — 451 mm, a n ajm n iejsze w 1975 r. — 312 mm. W 1972 r. b yło 32 dni z opadam i p o w y żej 5 mm, w latach 1970 i 1974 po 27 dni, w 1971 r. — 26, w latach 1973 i 1981 — po 25 dni, natom iast w 1982 r. — 16, a w 1975 r. tylk o 15 dni.

W całym okresie prow adzen ia dośw iadczenia dokonyw ano ob serw acji stanów w o d y g ru n tow ej i prow adzono odpow ied n ie p o m ia ry początkow o co 2 tygodnie, a następnie co tydzień. Z reg u ły w y ż s z y poziom w o d y

Jakość siana z łąk intensywnie nawożonych 249

gru n tow ej w ys tę p o w a ł w zim ie niż w okresie letnim . P o ziom w o d y grun­ tow ej lim ito w a ł liczbę zbieranych pokosów. W piętnastoleciu zebrano w latach 1976, 1979, 1981 i 1983 po 3 pokosy, a w pozostałych 11 latach po 4.

P L O N Y I S K Ł A D B O T A N I C Z N Y R U N I

Podob nie ja k w innych dośw iadczeniach n a w o zow ych p rzep ro w a d zo­ nych na u żytkach zielonych, n a jw ięk sze plon y u zyskiw ano w p ierw szych latach prow adzenia dośw iadczenia (1970 - 1974), a w następnych latach p lo n y stopniow o m alały, co w id a ć na p rzyk ła d zie plon ów trzeciego p ię­ ciolecia 1980 - 1984 (tab. 3). O bliczona efek tyw n ość naw ożenia azotem (tab. 4) w skazu je na gospodarczo uzasadnione daw ki tego składnika do 360 k g N na ha w latach 1970 - 1979, natom iast w latach 1980 - 1984 tylk o do 240 kg. Zastosow ane w latach 1980 - 1984 uzupełniające n aw oże­ nie znacznie podniosło p lo n y suchej m asy do poziom u zbliżon ego do plonow ania runi w latach 1970 - 1979 (tab. 5). U zyskan e po u zu pełniają­ cym naw ożeniu z w y ż k i plon ów siana n a jw ięk sze b y ły na obiektach z n a j­ w ięk szy m i daw kam i azotu, co św iadczy o konieczności naw ożenia

uzu-T a b e la 3 Średnie plony suchej masy siana (t/ha) w latach 1970-1979

i 1980-1984

Mean hay dry matter yields (t/ha) in 1970-1979 and 1980-1984

N r obiektu Treatment N o. !

j

j

250 R. Czuba, J. Murzyński

pełniającego w p ierw szej kolejności w w arunkach in ten syw n ego n a w o­ żenia azotem.

W ra z ze zw iększen iem daw ek azotu zw iększał się udział traw , a za­ n ik ały roślin y m otylk ow ate, zieln e i tu rzycow ate. C harakterystyczna

T a b e la 4 Efektywność kolejnych dawek N w latach 1970-1979 i 1980-1984

Efficiency of subsequent N rates applied in the period 1970-1979 and 1980-1984

N r obiektu Treatment N o.

Dawka N — N rate 1 kg/ha

W kg suchej masy na 1 kg kolejnej dawki N In kg of d.m. per 1 kg of the subsequent N rate

1970-1979 1980-1984 4 120 20,25 20,16 7 240 13,67 11,25 10 360 8,83 2,67 13 480 0,40 1,17 16 600 4,92 -T a b e la 5 Średnie zwyżki plonów z 5 lat (w t s.m. z 1 ha) po zastosowaniu w latach

1980-1984 dodatkowego nawożenia

Five-year mean yield increments (in t of d.m. from I ha) at application of additional fertilization in the period 1980-1984

Dawka N — N rate | kg/ha

Dodatkowe nawożenie — Additional fertilization P, Ca, Mg 1 P, К, Ca, Mg, Cu ... ... ■ ■ 120 _ — 240 0,61 0,71 360 0,37 1,54 480 1,07 1,47 600 1,53 2,25

jest jednak duża liczba gatu nków tra w naw et na n a jw ięk szych (600 kg N na ha) daw kach azotu, p rz y czym dom in ow ały 3 gatunki — udział każdego z nich w yn osił ponad 10°/o (tab. 6).

D la porostu poszczególnych obiektów , na podstaw ie an alizy botanicz- n o-w a go w ej, obliczono średnią w ażoną w artość u żytk ow ą runi. Przed sta ­ w ion o ją w liczb o w ej skali od 1 do 10, u w zględn iając produktyw ność, zdolność regen eracyjną, darniotwórczość, konkurencyjność i w artość po­ karm ową. W ten sposób określono w artość runi bardzo dobrej i dobrej na 1 0 - 9 , średniej 6 - 4 i o m ałej w artości u ży tk ow ej 3 - 1 (tab. 7).

N a obiektach bez n a w o zów udział roślin bardzo dobrych i dobrych w yn osił 14,2%, a na obiektach naw ożon ych azotem od 69,5 do 96,1%.

[2

5

1

]

Tabela 6 Skład botaniczny runi (w % wag.) z lat 1970 i 1984 — Botanical composition of sward (in weight % ) in 1970 and 1984

Gatunki — Species

Dawki składników w kg/ha — Rates of particular elements in kg/ha

О P - 3 9 + + K -1 9 9 N - 1 2 0 + + P - 6 6 + K 199 N —240 + + P - 6 6 + K 199 N - 3 6 0 + + P - 6 6 + K 199 N -4 8 0 + + P —66+ К 199 j N - 6 0 0 + + P - 6 6 - K 1 1 199 1970 1984 1970 1984

i

!

Alopecurus pratensis 0,5 3,4 0,6 6,0 0,1 11,5 0,6 ! i6,o 1,3 30,6 1,2 5,8 1,9

Anthoxanthum odoratum 0,1 + 0,1 Cynosurus cristatus 0,1 + 0,2 0,3 0,5 0,1 0,3 + 13,8 Dactylis glomerata 0,2 0,1 12,9 + 3,8 2,1 1,0 1,4 0,2 1,7 8,7 2,1 Deschampsia caespitosa 10,2 1,1 11,3 0,6 9,8 0,1 8,9 0,2 10,3 10,4 9,7 9 A Festuca pratensis 3,2 1,4 1,1 2,9 0,6 2,7 3,6 1,8 2,4 2,5 Fe stuc a rubra 1 10,2 50,7 12,1 i 36,5 20,4 ! 39,5 29,3 2,9 ; 28,5 28,1 19,6 4,1 !

Holcus lana tus ! 19,5 8,5 12,1 1,1 9,1 1,4 9,3 0,1 4,9 4,9 9,3 0,5

Lolium perenne

j

Lolium multiflorum + + +

3,1

Phleum pratense _' 2,2 1,1 6,8 1,0 9,6 0,3 2,1 1,1 1,6 13,3 1,4

Poa pratensis 3,9 2,1 3,5 1,6 9,6 2,3 48,5 3,2 50,5 1,1 42,7 3,1 47,5

Poa trivialis 0,1 0,7 0,2 1,1 0,1 1,0 o,i

!!

+

Razem trawy — Total for grasses 59,2 64,3

+

[

j

1

1

+

1

i

I

I

+

j

1

1

+

cd. tabeli 6 continued 1 2 3 4 ₅ 6 _{7 1 8 1 9} 10 _{1 И} 12 13 1_{1 14} 15 Achillea millefolium 7,0 0,6 3,4 6,7 0,3 4,4 3,3 4,8 0,6 3,4 0,1 4,4 0,3 Beilis perennis 3,3 1,3 1,3 + 0,1 0,2 0,1 0,1 Cardamine pratensis 0,2 + 0,1 + _j_ Centaure a jacea 0Д 1,5 0,1 0,2 0,3 0,4 0,3 + Cerastium vulgarian 0,4 3,3 0,6 0,2 0,4 0,2 0,5 0,6 0,1 Cirsium arvense 0,8 0,8 + 0,8 1,1 0,9 1,4 0,9 0,6 0,1 Galium mol lu go 0,4 0,3 0,1 0,1 0,6 0,1 -f Leontodon autumnalis 1,4 0,1 0,5 1,4 0,7 1,3 1,8 Plantago lanceolata 4,6 3,3 3,4 _1,1 6,8 7,4 7,8 7,5 6,2 Potentilla anserina 0,9 + 0,8 0,4 0,2 0,2 0,1 0,1 Potentilla reptans 0,6 + 0,7 0,1 0,1 0,2 0,2 0,1 Prunella vulgaris 0,3 0,1 0,3 0,2 0,1 + + Rumex aeetosa 1,9 + 1,9 1,8 1,5 0,6 0,3 1,6 Ranunculus a с er 0,4 0,5 0,4 0,1 0,2 0,1 0,3 0,1 Ranunculus repens 1,1 0,6 1,2 0,4 0,3 0,1 0,1 0,4

S i laus flaves cens 0,3 0,9 0,1 +

Taraxacum officinale 0,6 16,1 4,4 7,5 8,9 9,6 9,8 2,2 7,6 2,3 6,1 3,6 6,2 0,8

Razem zielne — Total for herbs 32,3 27,3 20,3 8,8 28,3 1 10,1 26,8 j1 6,4 25,9 !1 3,0 21,3 3,7 _{20,7 1}

Car ex hirta 0,5 + 0,3 + 0,6 0,2 0,2 0,2 0,1

Carex praceox + 0,1 0,1 0,3 0,1 0,1

Carex fusca 0,1 0,1 +

Carex leporina 0,1 + +

Razem turzyco wate — Total for sedges 0,6 0,1 0,4 0,7 0,3 0,5 1 _{0,3 j1} 0,2

Nie określone — Unidentified Ogółem — General total

0,8 100,0 0,8 100,0 1,0 100,0 0,7 100,0 1,1 100,0 H-100,0 0,6 100,0 0,9 100,0 1,4 100,0 1 1,1 100,0 3,3 100,0 1,1 100,0 1,4 100,0 0,1 100,0

Jakość siana z łąk intensywnie nawożonych ₂₅₃

T a b e la 7 Wartość użytkowa runi w skali liczbowej 1-10 (w % ) po 15 latach prowadzenia doświadczenia

Useful value of sward in the numerical scale of 1-10 (in % ) after 15 years of the experiment

Skala liczbowa wartości Numerical scale of the value 0 PK PK N -1 2 0 PK N —240 P K N —360 P K N —480 P K N - 6 0 0 10 10,7 25,8 44,4 51,3 85,7 86,4 74,9 9 3,5 4,4 25,1 18,2 4,4 9,7 17,1 7 5,3 2,0 4,4 2,3 4,4 3,5 3,9 6 50,7 47,2 17,5 28,2 5,5 0,4 4,1 4 21,3 15,1 6,4 — — — — 3 8,5 5,5 2,2 - - - -Razem — Total 1 100,0 100,0 100,0 1 100,0 1 100,0 1 100,0 11 100,0 S K Ł A D N I K I O R G A N I C Z N E W S I A N I E

W okresie prow adzen ia dośw iadczeń pobierano z poszczególnych po­ kosów próbki m ateriału roślinnego i oznaczano w nich zaw artość suchej masy, ogólną zaw artość białka, tłuszczu surowego, w łókna surowego, składników popieln ych oraz zaw artość m akro- i m ikroelem entów . Z a­ w artość składników organicznych jest najczęściej stosow anym k ry teriu m w ocenie jakości paszy, chociaż u zysk iw an e w y n ik i są tylk o k ry teriu m o rien ta cy jn y m (tak np. w przypadku białka, w ra z z w ięk szy m i daw kam i azotu udział azotu bia łk ow ego m a leje na korzyść udziału zw ią zk ó w n ie- białk ow ych). P o d a jem y tu w y n ik i dotyczące czterech grup n a jw a ż n ie j­ szych z w ią zk ó w organicznych.

O gólna zawartość białka. W ra z ze zw iększan iem daw ek azotu ogólna zaw artość białka w roślinach podniosła się w skrajnych przypadkach z 11,77 do 24,31%) w suchej masie. W średnich w yn ik a ch z 3 - 5 lat rozpiętość ta jest nieznacznie m niejsza (tab. 8). W p ły w potasu na za­ w artość białka w sianie b y ł nieznaczny — zaw artość ta p rzew ażn ie była nieco w yższa na w ięk szych daw kach tego składnika. W roślinności po­ szczególnych pokosów ogólna zaw artość białka w zrastała w kolejności od pokosu p ierw szego do czw artego i dlatego podano ty lk o dane dla I i I V pokosu. P rz y c z y n ą w zrostu zaw artości białka jest to, że masa roślinna p ierw szego pokosu składa się g łó w n ie z p ęd ów gen eratyw n ych , a czw ar­ tego z w e g e ta ty w n y c h z du żym u działem liści. T e ostatnie za w iera ją zaw sze w ięce j białka niż ło d y g i i źdźbła (tab. 8).

Tłuszcz surow y. Z w iększon e daw ki azotu i potasu nie w y w ie r a ły istot­ nego w p ły w u na zaw artość tłuszczu surow ego w sianie. Zaw artość ta w ahała się od 2,82 do 3,76%) w suchej masie, p rz y czym regu larn ie była nieco w yższa w roślinności I V pokosu niż pokosu I.

254 R. Czuba, J. Murzyński

W łókno surow e. W zaw artości tego składnika w sianie zaznaczyła się znana p raw id łow ość: n a jw yższą zaw artość w łókna stw ierdzono w roślin­ ności z p ierw szego pokosu (21Д - 27,8% w suchej m asie), a najniższą z czw artego (19,3 - 24,2%). Zależności tej nie zm ien ia ły n a w et n a jw ięk sze daw ki n a w o zów m ineralnych.

T a b e la 8 Średnia ogólna zawartość białka (w % s.m.) w sianie z pierwszego i czwartego pokosu

Mean total protein content (in % ) in the 1st and IVth cut hay

1970-1973 Dawki N P K N P K rates -kg/ha j_______ ___________ j " I ” | IV O 13,42 ! 16,84 P - 3 9 + K -1 9 9 ! 14,23 ! 17,23 N — 120 + P — 39 + K — 199 13,92 17,62 N —24 0 +P — 39 + K - 199 ! 14,53 1 19,47 N - 3 6 0 + P - 3 9 + K - 1 9 9 ! 15,90 22,94 N - 4 8 0 + P - 3 9 + K — 199 j 19,11 22,31 N -6 0 0 + P -3 9 + K --1 9 9 19,47 21,78 N IR - LSD 1,45 2,62 1977-1979 1980-1984 pokosy — cuts I 1 IV _{! 1 1} IV 12,82 18,27 11,94 13,90 12,88 15,66 11,81 13,25 13,58 17,18 12,28 : 14,77 16,29 19,00 14,61 18,83 16,58 21,90 17,07 21,04 17,58 21,84 17,45 1 21,87 19,56 21,46 18,93 i 23,37 1,74 4,20 2,05 : 2.95

Bezazotow e w yciągow e. N a w e t na n a jw ięk szych daw kach n a w o zów m ineralnych potw ierdzon a została znana w spółzależność ujem na m ięd zy ogólną zaw artością białka a bezazotow ych w ycią g ow y ch . Zależność ta w ystąpiła w roślinności w szystkich pokosów. Zaw artość tej gru p y skład­ n ik ów w yn osiła od 34,4 do 46,2% w suchej masie.

G L E B A

Odczyn gleby. Coroczna kontrola odczynu w yk aza ła ogólną tendencję do zakwaszania się g le b y w szystkich ob iek tów (tab. 9). P o 10-letnim okresie prow adzenia dośw iadczenia pH ob n iżyło się w granicach 0,2 - 1,7 jednostek, zależnie od zastosow anego nawożenia. G łó w n y m czynnikiem zakw aszającym środow isko okazała się saletra am onowa. Jej silne za­

kw aszające działanie w idoczn e jest od daw ki 360 kg N na ha. N a 9 obiek­ tach z daw kam i azotu 360 - 600 kg na ha po 10 latach tylk o na jed n y m z nich pH ob n iżyło się m niej niż o jedną jednostkę, a na jed n ym spadek w yn iósł d w ie jednostki (obiekt 15, pH ob n iżyło się z 6,2 do 4,2). R óżnice w odczyn ie gleb w yb ra n y ch ob iek tów dośw iadczenia stw ierdzone po 10 latach (1970 - 1979) oraz po następnych 5 latach (1979 - 1984), a w ięc po zastosowaniu na odpow iednich obiektach n a w o zów w ap n iow ych i m agne­ zow ych, zestaw iono w tabeli 9. W apn ow an ie znacznie zm ieniło odczyn

[2

5

5

]

Tabela 9 Odczyn gleby i zawartość w niej manganu aktywnego

Reaction of soil and the active manganese content in it

Różnice 1 N r obiektu Treatment Nawożenie (Ca i Mg od 1980 r.) Fertilization pH w IM KC1 pH in 1 M KC1 w jednostkach pH Difference in pH units Mn w mg/100 g gleby Mn in mg/l00 g of soil

N o. (Ca and M g since 1980)

1970 1979 1984 1970 1979 1970 1984 różnice difference 1970-1984 1979 1984 1 O 6,0 5,8 5,6 -0 ,2 -0 ,2 132 109 - 23 2 PK 6,4 5,9 5,2 -0 ,5 -0 ,7 127 91 - 36 3 PKCaM g 6,2 5,7 6,8 -0 ,5 _{+ 1,1} 77 23 - 54 4 N 120P K 6,0 5,5 5,6 - 0 ,5 + 0,1 106 122 + 16 5 N 120PK C aM g 6,3 5,4 i 5,6 -0 ,9 + 0,2 127 140 + 13 7 n240p k 6,0 5,7 ! 5,0 - 0 ,3 - 0 ,7 143 183 + 40 8 N 240PK C aM g 5,8 5,6 6,5 -0 ,2 + 0,9 149 47 -1 0 2 10 N 360P K 6,0 5,7 5,3 -0 ,3 - 0 ,4 109 153 - 44 11 N 360PK C aM g 6,1 4,7 5,5 - 1 , 4 + 0,8 120 136 + 16 13 n480p k 5,9 4,8 3,7 - 1,1 — 1,1 106 112 + 6 14 N 400PK C aM g 5,8 4,6 5,4 -1 ,2 + 0,8 113 140 + 27 16 N 600PK 5,7 4,0 3,5 — 1,7 -0 ,5 106 132 + 26 18 N 600PK C aM g 6,0 4,7 5,9 -1 ,3 + 1,2 115 62 _{“ 53 I}

256 R. Czuba, J. Murzyński

g le b y na w szystkich obiektach, podniósł się on od 0 , 2 do 1 , 2 jednostek pH. Średnio dla w szystkich zw apn ow an ych ob iek tów pH podniosło się o 0,8 jednostek. N a obiektach bez n a w o zów w a p n iow ych i m agnezow ych w pięcioleciu 1980 - 1984 odczyn gleb w dalszym ciągu obniżał się, a pH osiągnęło n aw et 3,5 - 3,7 (480 i 600 kg N na ha). D yn am ik ę zakwaszania g le b y przedstaw iono dla czterech w y b ra n y ch ob iek tów dośw iadczenia z u w zględn ien iem ty lk o n ajm n iejszej i n a jw ięk szej daw ki azotu, pon ie­ w aż k rz y w e dla pozostałych daw ek m ieszczą się m ięd zy k r z y w y m i dla tych dw óch dawek. W y k res opracowano na podstaw ie średnich w y n ik ó w trzyletn ich kroczących (rys. 1).

Roh—Year

Rys. 1. Zakw aszenie gleby na czterech w y bran yc h obiektach w latach 1970 - 1984; nawożenie: 1 — 0, 2 — P K , 3 — N-120 + P K , 4 — N-600 + P K

Fig. 1. Soil acidification in 4 selected treatments in 1970- 1984; fertilization: 1 — 0, 2 — P K , 3 — N-120 + P K , 4 — N-600 + P K

M a k roe le m e n ty . W tej gru p ie składników coroczną kontrolą ob jęto fo sfo r i potas oznaczane m etodą E gnera-R iehm a oraz m agnez oznaczany m etodą Schachtschabela.

Z aw artość fosforu w gleb ie zm ieniała się odpow iednio do zastosowa­ nego naw ożenia i do w ielkości plonów . D yn am ik ę tych zm ian przedsta­ w iono dla czterech ob iek tów dośw iadczenia (rys. 2). P o 10 latach trw an ia dośw iadczenia na obiektach naw ożon ych P K zaw artość fosforu w g leb ie podniosła się o 1,9 - 3,0 m g P na 100 g gleb y, tzn. b yła znacznie w yższa w porów naniu z zaw artością w y jś c io w ą z okresu w iosennego 1970 r. (2,2 - 3,9 m g P ). N a obiektach z daw kam i azotu zm ian y tej zaw artości kształ­ to w a ły się jednak inaczej — z reg u ły duże daw ki azotu, stym ulujące silne pobieranie fo sfo ru przez w ysoko plonującą roślinność, p o w od ow ały od pow iednio niższą zaw artość fosforu w glebie. Pobran ie to na daw ce 600 kg N na ha w yn osiło do 42 kg P z 1 ha. O bn iżenie zaw artości fosforu w stosunku do stanu w y jś c io w e g o w ystą p iło po 1 0 latach w g leb ie w s z y ­ stkich ob iek tów naw ożon ych daw kam i przek raczającym i 240 kg N na ha i w yn osiło 0,2 - 1,4 m g P na 100 g gleb y.

Z w iększen ie na odpow iednich obiektach w ostatnim pięcioleciu daw ek fosforu do 66 kg P na ha p ow strzym ało proces u bytku tego składnika z g le b y i zaznaczyła się n aw et popraw a je j zasobności w fosfor. W y stą

-Jakość siana z łąk intensywnie nawożonych ₂₅₇

piło to głó w n ie na obiektach z m n iejszym i i średnim i daw kam i azotu (120 - 240 kg N na ha), natom iast na obiektach z w ięk szy m i daw kam i (360 - 600 kg N ), z k tórych zbierano p lo n y przekraczające 10 t suchej m asy z ha, n a w et zw iększone daw ki P nie p o p ra w ia ły zasobności g leb y w ten składnik.

Zasobność g le b y w potas była rów n ież zw iązana z p r z y ję ty m schema­ tem nawożenia. N a obiektach naw ożon ych w okresie 15 lat tylk o fo s fo ­ rem i potasem zaw artość potasu w gleb ie podniosła się z 7,1 do 11,6 m g К na 100 g gleb y. Inaczej kształtow ała się jednak zaw artość potasu na

Rok —Year

Rys. 2. Zm iany w zawartości P w glebie w y bran yc h obiektów w ciągu 15 lat; nawożenie: 1 — 0, 2 — P K , 3 — N-120 + P K , 4 — N-600 + P K

Fig. 2. Changes in the P content in soil of selected treatments in the 15-year period; fertilization: 1 — 0, 2 — P K , 3 — N-120 + P K , 4 — N-600 -f- P K

Rok — Year

Rys. 3. Zm iany w zawartości К w glebie w y bran ych obiektów w ciągu 15 lat; n a ­ wożenie: 1 — 0, 2 — P K , 3 — N-120 + P K , 4 — N-600 + P K

Fig. 3. Changes in the К content in soil of selected treatment in the 15-year period; fertilization: 1 — 0, 2 — P K , 3 — N-120 + P K , 4 — N-600 + P K

258 R. Czuba, J. Murzyński

obiektach z daw kam i azotu. W e w szystkich przypadkach stosowania azotu w daw kach przekraczających 120 k g N na ha zaw artość potasu w gleb ie system atyczn ie obniżała się, w ty m w g leb ie ob iek tów z daw kam i 360 - 600 k g N na ha o 2,5 - 4,2 m g К na 100 g g le b y w stosunku do w y jś c io ­ w e j zaw artości z 1970 r. Z w ięk szen ie da w k i potasu do 300 k g К na ha w ostatnim pięcioleciu (podyktow an e pobraniem tego składnika aż do 279 k g К z ha) prow a dziło do nieznacznego stopniow ego nagrom adzania tego składnika n a w et w g leb ie ob iek tów z n a jw ię k s zy m i daw kam i azotu, stym u lu jącym i n a jw y ższe plonow anie roślinności. D yn am ik ę zm ian za­ w artości potasu w gleb ie przedstaw iono dla czterech ob iek tów dośw iad­ czenia (rys. 3).

Zaw artość m agnezu w g leb ie zm niejszała się w p ie rw s zy m dziesię­ cioleciu na w szystkich obiektach doświadczenia. P r z y średniej w y jś c io ­ w e j zaw artości w gleb ie pola dośw iadczalnego 12 m g M g na 100 g g le b y w iosną 1970 r., po 10 latach zaw artość ta w yn iosła od 2,7 do 9,1 mg, p rz y czym najniższa zaw artość ukształtow ała się w g leb ie ob iek tów z n a jw ię k s zy m i daw kam i azotu, na których nastąpiło n a jw ięk sze pobie­ ranie tego składnika p rzez w ysok o plonującą roślinność. N a tych obiek­ tach zaw artość m agnezu w yn osiła od 2,7 do 6,3 m g M g na 100 g gleb y. Zastosow anie w k o lejn y m pięcioleciu naw ożenia m agnezem popraw iło zaw artość tego składnika n a w et o kilka m iligra m ó w na 100 g gleb y, np. w gleb ie ob iek tów z n a jw ię k s zy m i daw kam i azotu (480 i 600 k g N na ha) zaw artość m agnezu w g leb ie w yn osiła w 1984 r. od 4,2 do 9,7 m g M g na 100 g gleb y. D yn am ik ę zm ian zaw artości m agnezu w gleb ie przedsta­ w ion o dla czterech ob iek tów (rys. 4).

M ik ro e le m e n ty . W gru p ie u w zględn ion ych pięciu m ik roelem en tów

R o k - Year

Rys. 4. Zm iany w zawartości M g w glebie w y bran y c h obiek tów w ciągu 15 lat; nawożenie: 1 — 0, 2 — , P K , 3 — N-120 + P K , 4 — N-600 + P K

Fig. 4. Changes in the M g content in soil of selected treatments in the 15-year period; fertilization: 1 — 0, 2 — P K , 3 — N-120 + P K . 4 — N-600 + P K

[2

5

9

]

Zawartość Cu, B, M o i Zn w glebie (mg/kg gleby) wybranych obiektów doświadczenia The Cu, B, M o and Zn content in soil (mg/kg of soil) in selected treatments of the experiment

Tabela 10 Obiekty Treatments Cu В Mo Zn 1970* 1979 1984 1970 1979 1984 1970 1 1979 1984 1970 1979 1 1984 О 4,9 4,6 4,3 0,99 0,55 0,83 0,077 0,075 0,070 9,6 7,8 7,8 P K 4,9 4,6 1,9 0,50 0,40 0,42 0,055 0,067 0,070 8,4 8,4 6,3 P K N - 120 5,4 5,2 4,1 0,59 0,46 0,95 0,065 0,085 0,070 13,5 11,8 9,2 P K N — 120-j-Cu** 5Д 5,0 12,0 0,40 0,43 0,80 0,077 0,060 0,045 11,9 12,2 8,8 P K N — 360 6,2 4,5 4,0 0,51 0,56 0,89 0,076 0,060 0,070 13,7 11,5 16,6 P K N -3 6 0 + Cu 5,8 3,6 4,1 0,60 0,40 0,42 0,048 0,022 0,070 10,8 11,5 7,5 PK N — 600 7,2 4,0 1,0 0,29 0,58 0,28 0,059 0,075 0,060 10,6 13,1 5,3 PK N - 6 0 0 + C u 4,4 3,3 ! 5,8 0,48 0,60 0,62 0,048 0,037 0,070 10,9 14,0 8,8 * 1970 r. — wiosna, 1979 i * * C u stosowano od 1980 r.

1984 r. — jesień; 1970 — spring, 1979 and 1984 — — Cu applied since 1980

260 R. Czuba, J. Murzyński

w okresie pierw szego dziesięciolecia stw ierdzono stopniow e w y c z e r p y ­ w an ie z g le b y m iedzi, natom iast w okresie następnego pięciolecia u w i­ doczniło się rów n ież w y c ze rp y w a n ie z g le b y cynku (tab. 1 0).

D ynam ikę zm ian zaw artości m iedzi w gleb ie (średnie trzy letn ie k ro­ czące) przedstaw iono dla czterech w yb ra n y ch ob iektów dośw iadczenia (rys. 5). Z w y ją tk ie m obiektu 0, na w szystkich pozostałych w ystą p iło stopniow e zm n iejszanie się zaw artości m ied zi w glebie. P o zastosowaniu m ied zi na w yb ran ych obiektach (1980 r.) je j zaw artość w g leb ie podnio­ sła się najbardziej na obiektach z m n iejszym i daw kam i N (120 kg) z 5,0 do 1 2 mg, a n ajm niej z n a jw ięk szy m i daw kam i azotu (600 kg N ), z 3,3 do 5,8 m g Cu na kg g le b y (tab. 10).

W yra źn e zm n iejszen ie się zaw artości cynku w gleb ie w 1 1 - 1 5 roku prow adzenia dośw iadczeń w ystą p iło tylk o na n a jw iększych dawkach azotu 480 - 600 kg N na ha. D odatkow ego naw ożenia cynkiem nie stosowano, poniew aż jeg o niedobór u jaw n ił się dopiero w ostatnich latach. W y n ik i te w yk azu ją, że w in ten syw n ej u praw ie u ży tk ów zielon ych w ielo le tn ie w ysok ie plonow anie roślinności m oże prow adzić rów n ież do stopniow ego w y c ze rp y w a n ia z g le b y cynku.

Roh —Y e a r

Rys. 5. Zm iany w zawartości C u w glebie w ybran yc h obiektów w ciągu 15 lat, nawożenie: 1 — 0, 2 — P K , 3 — N-120 + P K , 4 — N-600 + P K

Fig. 5. Changes in the Cu content in soil of selected treatmens in the 15-year period, fertilization: 1 — 0, 2 — P K , 3 — N-120 + P K , 4 — N-600 + P K

Z m ian y w zaw artości manganu a k tyw n ego w gleb ie w du żym stopniu od pow iadają zm ianom je j odczynu (tab. 9). P o zastosowaniu n a w ozów w ap n iow ych w ystąpiła ogólna tendencja do zm n iejszen ia zaw artości m an­ ganu w glebie. Średnio dla w szystkich zw apn ow an ych obiektów , zm n iej­ szenie tej zaw artości w okresie 1980 - 1984 w yn osiło 26 m g M n na 100 g gleb y.

W zaw artości boru i m olibdenu w g leb ie nie stw ierdzono zm ian zależnych od plonow ania roślinności, a w ystępu jące w ahania m ożna potraktow ać jako efek t zm ian odczynu g le b y po zastosowaniu Ca i M g (d o ty czy M o) lub w ilgotn ości g le b y i naturalnej zm ienności m ad (d o ty czy B). Zaw artość w gleb ie В i M o podano tylk o in fo rm a cy jn ie (tab. 10).

Jakość siana z łąk intensywnie nawożonych 261

P O D S U M O W A N I E I W N I O S K I

W y n ik i uzyskane w 15-letnim dośw iadczeniu u m o żliw iają w stępn e sform u łow anie opinii o skutkach w ielo letn ie g o stosowania dużych daw ek N P K . Już po 2 latach w y s tą p iły zm ian y w składzie botanicznym runi, na w szystkich dawkach azotu w zrósł udział tra w kosztem roślin m o ty l­ kow atych i zielnych. D om in ow a ły w iech lin a łąkow a i życica trw ała. W 1984 r. tra w y te stan ow iły 50°/ci plonu. W następnych latach zazna­ c z y ły się zm ian y w zasobności gleb, na co zw racają u w agę też inni auto­ r z y [4, 9]. Podob n ie jak w innych dośw iadczeniach [10], duże daw ki N P K u m o żliw iły u zysk iw an ie plon ów przekraczających 10 t suchej m asy z ha. P o kilk u letn im in ten syw n ym naw ożeniu m in eraln ym zaznaczył się stop n iow y spadek plonów , na co zw racano ju ż u w agę [5, 6, 11].

U d ow od n ion y w p ły w dużych daw ek azotu na ogólną zaw artość białka w sianie w ystęp ow a ł do daw ki 360 kg N na ha, natom iast k o lejn e daw ki 480 i 600 kg N na ha zw ięk sza ły ju ż tylk o nieznacznie zaw artość białka. U dow odn ione zm ian y w y s tę p o w a ły tylk o w niektórych latach i w od­ niesieniu do n iektórych pokosów.

Pom im o zastosowania w p ierw szy m dziesięcioleciu dużych daw ek fosforu i potasu (39 kg P i 199 kg К na ha) na skutek pobierania tych składników w dużych ilościach u jaw n ił się u jem n y ich bilans w id o czn y rów n ież w stopniow o zm n iejszającej się zaw artości P i К w glebie. Z w ięk szen ie daw ek P i К okazało się skuteczne, jednak ty lk o na tle uzupełniającego stosowania Ca i M g lub Ca, M g i Cu.

D uże p lo n y roślinności łąkow ej, pobierającej z g le b y odpow iednią masę m akro- i m ikroelem entów , w y c z e r p y w a ły w p ierw szej kolejności zapasy m agnezu i m iedzi, a po kilkunastu latach w ystą p iło też w y c z e r p y ­ w an ie z g le b y cynku. Saletra am onow a stosowana w dużych daw kach zakwaszała silnie glebę. R eg en era cy jn e naw ożenie w apniem , m agnezem i m ied zią okazało się skuteczne.

N a podstaw ie w y n ik ó w u zyskanych po 15-letnim okresie prow adzenia dośw iadczenia m ożna sform ułow ać następujące w niosk i:

1. W szystk ie daw ki azotu (120 - 600 kg N na ha) p o w od ow a ły ju ż po 2 - 3 latach recesję roślin m otylk ow atych i ziół na korzyść tra w za li­ czonych do bardzo dobrych i dobrych i stan ten u trzy m y w a ł się przez cały okres prow adzen ia doświadczenia.

2. E fek tyw n ość zastosow anego naw ożenia azotem, w yra żo n a w p rz y ­ roście plonu na 1 kg N, po przekroczeniu 360 kg N na ha była niska. Okazało się, że nie było uzasadnione zw iększanie daw ek N p o w y że j 360 kg/ha.

3. W ra z ze zw iększaniem daw ek azotu ogólna zaw artość białka w m a­ teria le roślin nym podniosła się średnio z 13,4 - 16,8 do 18.9 - 23,4°/o w suchej masie, p rz y czym udow odnione zm ian y w zaw artości w ys tę p o ­

262 R. Czuba, J. Murzyński

w a ły p rzew ażn ie do daw ki 360 k g N na ha, natom iast w iększe daw ki tego składnika zm ien ia ły zaw artość białka różnie w poszczególnych la ­ tach.

4. Zastosow ane w dośw iadczeniu daw ki fo sfo ru (P ) i potasu (K ) (od pow ied n io 39 i 200 k g na ha) ok azały się n iew ysta rcza ją ce dla plon ów przek raczających 10 t suchej m asy z ha i na odpow iednich obiektach zaznaczyła się tendencja do zm niejszania zaw artości tych składników w gleb ie.

5. Do składników nasilniej w y c ze rp y w a n y c h z g le b y p rzez w ysoko plonującą roślinność po zastosowaniu dużych daw ek N P K , należały w p ierw szej kolejności m agnez i m iedź, a następnie cynk.

6. Saletra amonowa, stosowana w daw kach przek raczających 240 kg N na ha, spow odow ała silne zakw aszenie g le b y i w zw iązk u z tym w zrost zaw artości w gleb ie m anganu aktyw nego.

7. W w arunkach prow adzonych dośw iadczeń okazało się skuteczne dodatkow e n aw ożenie w apniem , m agnezem i m iedzią.

L I T E R A T U R A

[1] C z u b a R., M u r z y ń s k i J. Zm iany niektórych w łaściw ości gleby łąk o w ej po 8-letnim stosowaniu w zrastających d aw ek azotu i potasu. Cz. I. K w a s o ­ wość gleby, azot, fosfor i potas. Rocz. N a u k Roi. 1982, ser. A, t. 105 z. 3 s. 8 3 - 94.

[2] C z u b a R., M u r z y ń s k i J. Zm iany niektórych w łaściw ości gleby łąk o w ej po 8-letnim stosowaniu w zrastających d aw ek azotu i potasu. Cz. II. W apń , magnez, sód i siarka. Rocz. N a u k Roi., 1982, ser. A , t. 105, z. 3 s. 95 -101. [3] C z u b a R. M u r z y ń s k i J. Zm iany niektórych w łaściw ości gleby łąk o w ej

po 8-letnim stosowaniu w zrastających d aw ek azotu i potasu. Cz. III. Z a w a r ­ tość w glebie ogólnych i p rzysw ajalnych fo rm m ikroelem entów (B, Cu, Mn, Mo, Zn). Rocz. N a u k Roi., 1982, ser. A , t. 105, z. 3 s. 103-112.

[4] G o r 1 а с h E., С u r у ł o T. W p ły w różnych poziom ów nawożenia N P K na plonowanie i skład m ineralny runi łąko w ej w świetle 6-letnich doświadczeń. Zesz. Probl. Post. N a u k Roi., 1978, z. 210 s. 15 - 27.

[5] M o r a c z e w s k i R. M ożliwość stosowania mocznika na łąkach trwałych. Rocz. Glebozn., 1970, t. 21, z. 2 s. 321 -328.

[6] M o r a c z e w s k i R. Skuteczność nawożenia m ineralnego na trw ałych użyt­ kach zielonych w świetle doświadczeń polskich. N ow e Roi. 1969, nr 23 s. 14 - 17.

[7] M o r a c z e w s k i R. W spółczesne kierunki ro zw oju łąkarstw a. N o w e Roi. 1970, nr 21 s. 10-12.

[8] O l k o w s k i М., M i k ł o s z - W i ś n i e w s k a S., O l e s i ń s k i L. Dodatnie i ujem ne skutki wysokiego nawożenia pastw isk w północno-wschodniej P o l­ sce. W iad. M elior. i Ł ąk. 1984, nr 2 s. 53 - 55.

[9] P i l a r e k В., С i e ć к o Z. Skutki stosowania wysokich d aw ek naw o zów m i­ neralnych na użytki zielone. Prz. H od. 1984, nr 4 s. 37 - 38.

o-Jakość siana z łąk intensywnie nawożonych 263

w ego na m adach bardzo ciężkich w w aru n k ach zróżnicowanego u w ilgotnie­ nia i nawożenia N P K . Zesz. Probl. Post. N a u k Roi., 1978, z. 210 s. 231 - 243. [11] S k o l i m o w s k i L. P lonow anie i jakość ru ni g rą d ó w połęgowych w zależ­

ności od nawożenia. W iad . M elior. i Ł ąk. 1984, nr 8 - 9 s. 229-231.

Р. ЧУБА, Ю. М УЖ И Н ЬСК И И З М Е Н Е Н И Я В С О Д Е Р Ж А Н И И П И Т А Т Е Л Ь Н Ы Х ВЕЩЕСТВ В СЕН Е И Л У Г О В О Й П О Ч В Е В 15-ЛЕТНИЙ П Е Р И О Д И Н Т Е Н С И В Н О Г О М И Н Е Р А Л Ь Н О Г О У Д О Б Р Е Н И Я Ч. I. У Р О Ж А И И И З М Е Н Е Н И Я СВО Й С ТВ П О Ч В Институт агротехники, удобрения и почвоведения, Силезское отделение во Вроцлаве Сельскохозяйственная академия во Вроцлаве Резю м е В период 1970— 1984 гг. был проведен точный удобрительный опыт на травяном угодье на аллювиальной почве, с внесением доз азота 120—600 кг, фосфора 39—66 кг и калия 199— 300 кг/га. Целью опыта было исследование влияния крупных доз N P K на величину и каче­ ство урожаев луговой растительности и на изменения плодородия почвы, с особым учетом исчерпывания из почвы не внесенных с удобрениями элементов и результатов их попол­ нения. Полученные урожаи зеленой массы превышали 11 т/га. Через 10 лет наиболее сильно обозначилось исчерпание из почвы магния и меди, а в дальнейшей очередности также цинка. Крупные дозы аммиачной селитры (360 - 600 кг N на га) приводили к сильному закислению почвы. Дозы 39 кг Р и 199 кг К оказались недостаточными для наивысших получаемых в опы­ те урожаев. Поэтому в последнем пятилетии применяли в выбранных вариантах удобре­ ние кальцием, магнием и медью, а дозы фосфора в выбранных вариантах повышали до 66 кг Р и до 300 кг К на гектар. Дополнительное удобрение оказалось эффективным выражаясь как в получении высших прибавок урожая, так и в повышении плодородия почвы. R . C Z U B A , J. M U R Z Y Ń S K I C H A N G E S I N T H E C O N T E N T O F N U T R IE N T S I N H A Y A N D M E A D O W S O IL I N T H E 1 5 -Y E A R I N T E N S IV E M I N E R A L F E R T I L I Z A T I O N P E R IO D P A R T I. Y I E L D S V E R S U S S O IL P R O P E R T Y C H A N G E S

Institute of Soil Science and Cultivation of Plants,

Silesian B ran ch D ivision in W ro cław , A gric u ltu ra l U niversity of W ro c ła w

S u m m a r y

A n exact fertilizing experim ent w as carried out on a grassland situated on allu vial soil at application of the N rates of 120 - 600 kg, P rates of 39 - 66 kg and К rates of 199 - 300 kg per hectare. The aim of the experim ent w as to de­ termine the effect of high N P K rates on the m agnitude and quality of yields of the m eadow vegetation and the soil richness changes, w ith particular re gard to

264 R. Czuba, J. Murzyński

exhaustion o ff soil elements not contained in the fertilizers and their supplem en­ tation results.

The dry matter yields obtained w ere 11 t from hectare or more. A fte r 10 years most stronger w as exhaustion m agnesium and copper and in furth er suc­ cesion also of zinc o ff the soil. H igh am m onium nitrate rates (360 - 600 kg N per ha) led to to heavy acidification of soil. The P and К rates am ounting to 39 and 199 kg/ha, respectively, appeared to be insufficient for the highest yields obtained in the experiment. Therefore, in the last fiv e -y e a r period calcium, m agnesium and copper w ere applied in selected treatments, w hereas phosporus rates in selected treatments w ere increased up to 66 kg P and 300 kg К per hectar.

The supplem entary fertilization appeared to be efficient both in getting ad ­ ditional yield increments and soil richness increase.

Pro/, dr hab. R. Czuba Praca w płynęła do redakcji

in stytu t U p ra w y, Naw ożenia i Glebozn aw stw a w e wrześniu 1986 r.

Oddział Śląski