Po dwudziestu latach

Józef Zeman

Po dwudziestu latach

Wadoviana : przegląd historyczno-kulturalny 7, 100-104

J ó z e f Zeman

Po dwudziestu latach

W s k a z ó w k i z e g a ra w s p ó łc z e s n e j h isto rii s z y b o o d m ie rz a ją c za s. M ija ją lata, daty, w y d a r z e n ia z a c ie ra ją s ię w p a m ię c i. D o 1 9 8 0 ro ku ru ch z w ią z k o w y w P o ls c e b y ł p o d p o rz ą d k o w a n y P Z P R . S tra jk w S to c z n i im . L e n in a w G d a ń s k u , k tó ry ro z p o c z ą ł s ię 1 4 s ie rp n ia 1 9 8 0 ro k u , z n ió s ł tą z a le ż n o ś ć . W s ą d z ie 1 0 lis to p a d a 1 9 8 0 ro ku z a re je s tro w a n o je d e n o g ó ln o p o ls k i z w ią z e k z a w o d o w y , k tó ry ju ż w p rz y s z ły m ro ku lic z y ł b lis k o 10 m in c z ło n k ó w . „S o lid a rn o ś ć " s ta ła s ię ru c h e m s p o łe c z n o -p o lity c z n y m , o p o z y c y jn y m w o b e c P Z P R . R o b o tn ic z a p a rtia ju ż w P o z n a n iu w 1 9 5 6 ro ku w ro b o t­ n ik a c h w id z ia ła „w ro g a k la s o w e g o ". O tw o r z o n o o g ie ń d o ro b o tn ik ó w , k tó r z y p o d h a s łe m „c h le b a i w o ln o ś c i” w y s z li n a u licę . P a rtia w y m ie rz y ła „s p ra w ie d liw o ś ć ” : 7 5 z a b ity c h , 9 0 0 ra n n y c h , 7 4 6 z a a re s z to w a n y c h . P o d o b n ie z b ro d n ic z ą „s p ra w ie d liw o ś ć " p a rtia w y m ie rz y ła 17 g ru d n ia 1 9 7 0 ro ku w G d y n i : 4 0 z a b ity c h , 1 0 0 0 ra n n y c h . T o w a ­ rz y s z e n ie m ie li w y r z u tó w s u m ie n ia . P o ty c h z b ro d n ic z y c h w y d a rz e n ia c h w p ra s ie in fo rm o w a li, ż e p a rtia u c z c iw ie ro z lic z y ła s ię z w ro g a m i lu d u . S p o n ta n ic z n y , w ie lo m i­ lio n o w y ru ch s p o łe c z n o -p o lity c z n y b y ł n a jw ię k s z y m z a g ro ż e n ie m . T o w a rz y s z e w ie r­ n i ta k ty c e L e n in a p o s ta n o w ili ra z z d o b y te j w ła d z y n ie o d d a ć n igdy. D ą ż ą c d o p o z b y ­ c ia s ię „S o lid a r n o ś c i” z a s c e n y p o lity c z n e j g e n e r a ł W o jc ie c h J a ru z e ls k i o d d a w n a p rz y g o to w y w a ł w ta je m n ic y s ta n w o je n n y . W p ro w a d z ił g o w n o c y z 12 n a 13 g ru d n ia 1981 ro ku . G łu c h e te le fo n y , ra d ia , te le w iz o ry . W o js k o , M O , S B , Z O M O n a u lica ch . D z ia ła c z y „S o lid a rn o ś c i” in te rn o w a n o . D z iw n y to te rm in : P o la k ó w z a m y k a li w w ię z ie ­ n ia ch P o la c y w e w ła s n y m kra ju . T ak b yło te ż w W a d o w ic a c h 13 g ru d n ia . D zie ń w c z e ­ śn iej, w s o b o tę , b y łe m na s p o tk a n iu „S o lid a rn o ś c i” n a u c z y c ie ls k ie j w K alw arii. D y s k u ­ to w a liś m y o p rze krę ta ch id e o lo g ic z n y c h w p ro g ra m a c h ję z y k a p o ls k ie g o i o „c z e rw o ­ n y m h a rc e rs tw ie ". N ie s te ty m o je w y p o w ie d z i b y ły n a g ry w a n e p rz e z d y s p o z y c y jn e g o n a u c z y c ie la . P o p o w ro c ie d o d o m u z a s n ą łe m z m ę c z o n y . O g o d z . 3 :2 0 o b u d z iło m n ie ło m o ta n ie d o d rz w i. O tw ie ra ć , m ilicja ! - u s ły s z a łe m . N ie s p ie s z y łe m s ię . P o b a lk o ­ n a c h w b lo k u m o ż n a p rz e d o s ta ć s ię d o s ą s ia d a . Ł o m o ta n ie d o d rz w i n a s ila ło się , z d e n e rw o w a n a ż o n a p o c z u ła s ię źle , b y ła w cią ży. O tw o rz y łe m w ię c d rz w i. W p a d li d o ś ro d k a . B y ło ic h p ię c iu . N ie m ie li n a w e t n a k a z u a re s z to w a n ia . P rz e d k la tk ą s ta ła c z a rn a w o łg a , w e p c h n ę li m n ie d o ś ro d k a . B y łe m w ię c in te rn o w a n y z h o n o ra m i. W o ł­ g a k rą ż y ła w k ó łk o . P o p e w n y m c z a s ie p rz y je c h a liś m y n a K o m e n d ę M O w B ie ls k u - B ia łe j, p o te m w ró c iliś m y d o A n d ry c h o w a i w k o ń c u z a w ie z io n o m n ie d o O ś w ię c im ia . Tej n o c y p o d ro g a c h c a łe j P o lski je c h a ły w ię z ie n n e s u ki. „L u d z ie b e z tw a rz y ” e s k o r­ to w a li d z ia ła c z y „S o lid a r n o ś c i” d o w y z n a c z o n e j k o m e n d y M O , g d z ie w r ę c z a n o im lu b n ie d e c y z je o in te rn o w a n iu . W O ś w ię c im iu p rz e p ro w a d z o n o m n ie d o c z e k a ją c e j ju ż w ię z ie n n e j s u ki. W m ro k u z tru d e m ro z p o z n a łe m S ta n is ła w a H a n u s ia k a , W ła d y ­ s ła w a K ro c z k a i A n d rz e ja N o w a k o w s k ie g o z W a d o w ic . S u k a ru szyła , o d g ro d z e n i od n a s m e ta lo w ą s ia tk ą s ie d z ie li z a u to m a ta m i w rę k a c h d w a j m ilic ja n c i. G o d z in y m ija ły w m ilc z e n iu . P rz y w ie z io n o n a s d o J a s trz ę b ia Z d ro ju , d o w ię z ie n ia w S z e ro k ie j-d z ie l- n ic y g ó r n ic z e j u s y tu o w a n e j n a w z n ie s ie n iu n a d m ia s te m . Z e z g rz y te m o tw ie ra n o

m e ta lo w e w ię z ie n n e d rz w i. C h y b a z a trz e c ią b ra m ą , z a w y s o k im i m e ta lo w y m i p ło ta ­ m i w y p ro w a d z o n o n a s z s a m o c h o d u . P o c h w ili z n a le ź liś m y s ię w p a rte ro w y m b u ­ d y n k u g d z ie z n a jd o w a ło s ię w ię z ie n n e z a p le c z e . T u k a z a n o n a m w y s łu c h a ć p o w ta ­ rz a n e g o b e z p rz e rw y p rz e m ó w ie n ia s z e fa W R O N . U s ły s z e liś m y , ż e d la o c a le n ia P o ls k i w p r o w a d z o n o s ta n w o je n n y , b o p r z e z „ S o lid a r n o ś ć ’’ k ra j z n a la z ł s ię n a d p r z e p a ś c ią . P ó ź n ie j p o je d y n c z o w y p r o w a d z o n o n a s d o p o m ie s z c z e n ia , g d z ie b ru ta ln ie z r o b io n o o d c is k i w s z y s tk ic h p a lc ó w i z d ję c ia . O p ó r p rz e ła m y w a n o s iłą . S ta liś m y s ię n u m e re m w d ru g im ła ń c u c h u e k s tre m y , k tó ra z a g r a ż a ła b e z p ie c z e ń ­ s tw u p a ń s tw a . N a s tę p n ie s tra ż n ic y w ię z ie n n i u s ta w ili n a s tró jk a m i i k a ż d ą tró jk ę o d d z ie ln ie p ro w a d z ili d o w y z n a c z o n e g o „p a w ilo n u ” . T a k n a z y w a n o d łu g ie ż e lb e to ­ n o w e b a ra k i z k o ry ta rz e m w ś ro d k u i c e la m i p o je d n e j i d ru g ie j s tro n ie . Z n a la z łe m się w c e li p ią te j w „p a w ilo n ie ” p ie rw s z y m , b lis k o m u ró w w ię z ie n ia . K o le jn o p rz y p ro w a ­ d z a n o tu in te r n o w a n y c h z W a d o w ic ; S ta n is ła w a H a n u s ia k a , A n d rz e ja N o w a k o w ­ s k ie g o , W ła d y s ła w a K ro c z k a , A n d rz e ja Z a w iłę , ro ln ik a z B a b ic y i trz e c h g ó rn ik ó w z J a s trz ę b ia . C e la to b e to n o w e p u d e łk o 3 ,5 x 4 m . W o k n ie g ru b e kraty, p o d o k n e m stary, z a p o w ie trz o n y ka lo ry fe r. N a ś ro d k u k w a d ra to w y s tó ł i c z te ry m e ta lo w e ta b o re ty. P rz y o d r a p a n y c h ś c ia n a c h trz y p ię tr o w e m e ta lo w e p ry c z e , d w ie b y ły u s ta w io n e w ś ro d k u z a s to łe m . W k ą c ie o b o k ż e la z n y c h d rz w i z J u d a s z e m ” w ia d ro z a s tę p o w a ło u rz ą d z e n ia s a n ita rn e . W m is c e z a m a rz n ię ta w o d a . P a trz y liś m y n a to z p rz e ra ż e n ie m . N a p ry c z a c h b y ły s ta re d z iu ra w e m a te ra c e , p rz e ś c ie ra d ło , d w a k o c e i m a ła p o d u s z ­ ka. P rz e z d w a ty g o d n ie b y liś m y z a m k n ię c i w te j z im n e j c e li. P o z b a w io n o n a s n a w e t w ię z ie n n e g o s p a c e ru . O ś w ic ie d o c e li w c h o d z iło trz e c h „k la w is z y ", liczyli w ię ź n ió w je d e n z n a s w y n o s ił w ia d ro i p rz y n o s ił w o d ę w m is c e . T rz y ra z y d z ie n n ie w ię ź n io w ie z w ie lk im i lite ra m i Z K n a b lu z a c h p rz y n o s ili p o s iłk i. Ś n ia d a n ie i k o la c ja to c z a rn a k a w a , d w ie k ro m k i c h le b a z m a rg a ry n ą , a n a o b ia d ź le u g o to w a n y o k rą g ły g ro c h , tro c h ę ka szy. C z a s e m m o ż n a tu b y ło z n a le ź ć k a w a łe k m ię s a , sło n in y, c z ę ś c ie j ja k ie ś ro b a k i ro z g o to w a n e w ka szy. D o p ie ro w Ś w ię ta B o ż e g o N a ro d z e n ia n a c z e ln ik w ię ­ z ie n ia k a z a ł p o o tw ie ra ć c e le . W y s z liś m y n a d łu g i ko ry ta rz . P rz y n ie s io n o d o s y ć d o b rą ko lację. P ó ź n y m w ie c z o re m p o o tw ie ra liś m y o k n a o d s tro n y g ó rn ic z e g o o sie d la . Inter­ n o w a n i z c e l z d ru g ie j s tro n y b a ra ku p rzyszli d o n as. P rz y o k n a c h ś p ie w a liś m y kolędy, B o ż e c o ś P o ls k ę i s o lid a r n o ś c io w e p ie ś n i. W g ó r n ic z y c h b lo k a c h n a s u s ły s z e li, w o kn a ch u k a z a ły s ię m ig o tliw e ś w ia te łk a ś w ie c . Z a n ie p o k o iło to n a cze ln ika . W k ro c z y ła s łu ż b a w ię z ie n n a , p o z a m y k a ła o k n a , z m u s iła w s z y s tk ic h d o p o w ro tu d o s w o ic h ce l i p o z a m y k a ła d rzw i. Z g rz y ta ły m e ta lo w e z a su w y. W n o c y w w ie lu c e la c h w y w a ż o n o d rz w i p rz y p o m o c y m e ta lo w y c h c z ę ś c i o d łó ż e k , k tó re z n a jd o w a ły s ię n a k o ń c u „p a w ilo n u ". N ie w s z y s tk ie d rz w i u d a ło s ię w y w a ż y ć , a le w ie lu w y d o s ta ło się n a ko rytarz. C z ę ś c i te w y z n a c z o n a g ru p a p rz y g o to w a ła w c z a s ie z b io ro w e g o ś p ie w u . B y ł to w s p ó ln ie p rz y g o to w a n y p ro te s t p rz e c iw k o ła m a n iu p ra w w ię ź n ia p o lity c z n e g o : z a m k n ie c ie w c e la c h , o d m ó w ie n ie p ra w a d o w ię z ie n n e g o s p a c e ru , n ie p o w ia d o m ie n ie ro d z in o m ie js c u p o b y tu in te rn o w a n y c h ... G ó rn ic y z o s ie d la w S z e ro k ie j p o d e jm o w a li p ró b y p r z y jś c ia z p o m o c ą in te r n o w a n y m . O n ie lu d z k ic h w a ru n k a c h w w ię z ie n iu m ó w ił w k o ś c ie le ks. p ra ła t Ł a tk o . M ó w iło s ię te ż o w s p ó ln y m b u n c ie w ię ź n ió w Z K i in te rn o ­ w a n y c h . W z m o c n io n o w o js k o w ą o c h ro n ę w ię z ie n ia . N a z e w n ą trz , z a w ię z ie n n y m i m u ra m i u s ta w io n o s a m o c h o d y o p a n c e rz o n e , a z o k ie n n ie k tó ry c h c e l w id a ć b y ło d łu g ie lu fy c z o łg ó w . W w ię z ie n iu w s p e c ja ln y c h b a ra k a c h u m ie s z c z o n o d o d a tk o w e

g r u p y z o m o w c ó w . N a c z e ln ik s p o tk a ł s ię z w y b ra n y m i p rz e z n a s n e g o c ja to ra m i i z g o d z ił s ię p rz y w ró c ić n ie k tó re p rz y s łu g u ją c e n a m p ra w a . R o z b ite d rz w i n a p ra w io ­ n o, ty lk o n a n o c z a m y k a liś m y je d re w n ia n y m i z a s u w a m i o d w e w n ą trz . T a k b ro n iliś m y s ię p rz e d n o c n y m i re w iz ja m i. „K ip is z " to p s y c h o lo g ic z n e n ę k a n ie w ię ź n ió w . W ś ro d ­ ku n o c y o fic e r z kilku z o m o w c a m i w p a d a ł d o c e li. W y p ro w a d z a li n a s b o s o n a k o ry ­ ta rz , a o n i p rz e p ro w a d z a li re w iz je . Z a b ie ra li ż y le tk i, n o ż e , n o ta tk i, o łó w k i, s z u k a li c z e g o ś w p o d a rty c h m a te ra c a c h . U b ra n ia rz u c a li n a z ie m ię i o d c h o d z ili...U z y s k a li­ ś m y te ż z g o d ę n a p ó łg o d z in n y s p a c e r, k o rz y s ta n ie z ła ź n i ra z n a d w a ty g o d n ie , z m ia n y w ię z ie n n e j b ie liz n y i m o ż liw o ś c i w y s łu c h a n ia d z ie n n ik a te le w iz y jn e g o n a z m ia n ę w g ru p a c h . T e le w iz o r z n a jd o w a ł s ię w p o m ie s z c z e n iu p rz y b ra m ie w e jś c io ­ w e j d o b a ra k u . T a m te ż u s ta w io n o s tó ł p in g -p o n g o w y , z a c h ę c a ją c d o o rg a n iz o w a n ia ro z g ry w e k . P o z w o lo n o te ż n a p is a ć k ró tk i list d o ro d z in y z in fo rm a c ją , ż e ra z n a m ie ­ s ią c m o ż e m y o trz y m a ć 2 -3 kg p a c z k ę z ż y w n o ś c ią . L is ty tra fia ły n a k o m e n d ę M O , g d z ie m o ż n a je b y ło o d e b r a ć p o d o k o n a n e j c e n z u rz e . D o n a s p ie r w s z y m ó j lis t p rz y n io s ła d o d o m u p a n i K ro c z e k . Ż o n a n a m ilic ję n ie c h o d z iła . W S z e ro k ie j „o p ie k u ­ n e m " in te rn o w a n y c h z P o d b e s k id z ia b y ł kp t. M o d rz y ń s k i (n a z w is k o p rz y b ra n e ) . P o 13 g ru d n ia w z y w a ł n a ro z m o w ę i s k ła n ia ł d o p o d p is a n ia o ś w ia d c z e n ia o z a p rz e s ta ­ n iu d z ia ła ln o ś c i p o lity c z n e j i o w s p ó łp ra c y z S B . K a ż d y z n a s z e j c e li b y ł p rz y n a jm n ie j ra z n a ta k ie j ro z m o w ie . Z e m n ą ro z m a w ia ł k ró tk o , p rz y p o m in a ł n ie k tó re w y d a rz e n ia z „b e z p ra w n e j" d z ia ła ln o ś c i w W a d o w ic a c h , c y to w a ł m o je w y p o w ie d z i ze s p o tk a n ia „S o lid a rn o ś c i” n a u c z y c ie ls k ie j w K a lw a rii i p e rfid n ie z a p y ta ł o lis ty d z ie c i fu n k c jo n a ­ riu s z y S B , M O , k tó re m ia łe m s p o rz ą d z a ć w s z k o le n r 1. To m n ie z a s k o c z y ło i nie c h c ia łe m d a le j ro z m a w ia ć . P o w ie d z ia łe m ty lk o , ż e z o s ta łe m b e z p ra w n ie u w ię zio n y, n ie o trz y m a łe m n a w e t d e c y z ji o in te rn o w a n iu . P o p rz y jś c iu z ta k ie j ro z m o w y k a ż d y z d a w a ł s z c z e g ó ło w e re la c ję . T a k u s ta lił s ie d z ą c y z n a m i p rz e w o d n ic z ą c y „S o lid a r­ n o ś c i” w k o p a ln i B o ry n ia , N o jm a n . Im ie n ia ju ż n ie p a m ię ta m . N a jc z ę ś c ie j w ty c h p ie rw s z y c h d n ia c h w z y w a n o n a ro z m o w ę ro ln ik a A n d rz e ja Z a w iłę . N o jm a n o w i to się n ie p o d o b a ło , d o k u c z a ł m u . P ra w d ą je s t to, że p rz e d ś w ię ta m i ro ln ik w ró c ił d o d o m u . Z a k ilk a d n i z a b ra n o n a iz b ę c h o ry c h S ta n is ła w a H a n u s ia k a . C z u ł s ię c o ra z g o rz e j. J u ż c h o re g o z a b ra n o g o z d o m u . Ż o n a w te d y le ż a ła na z a p a le n ie k o rz o n k ó w n e rw o ­ w y c h , a o n c h o r o w a ł n a k a m ic ę ż ó łc io w ą . Ł o m o ta n o d o d rz w i, d z ie c i p ła k a ły . W k o ń c u je w y w a ż o n o i s iłą z a b ra n o S ta n is ła w a . Z iz b y c h o ry c h z w o ln io n o g o kilka d n i p ó ź n ie j, b o m ia ł p rz y s o b ie te rm in o p e ra c ji n a klin ic e w K ra k o w ie . O d w ie d z ił m o ją ż o n ę i u d z ie lił p ie rw s z y c h in fo rm a c ji o s y tu a c ji in te rn o w a n y c h w S z e ro k ie j. C h o ro w a ł te ż W ła d y s ła w K ro c z e k , d o k u c z a ło m u s e rc e . Z n o s ił to p o m ę s k u , le ż a ł c ic h o na p ryczy, d o b rz e ż e m ia ł p rz y s o b ie n itro g lic e ry n ę . P ó ź n ie j n itro g lic e ry n ę p rz y w io z ła m u ż o n a . Z o s ta ł z w o ln io n y ze w z g lę d u n a s ta n z d ro w ia . W o ln e m ie js c a w c e la c h z a jm o w a li d z ia ła c z e a re s z to w a n i w s ta n ie w o je n n y m . N ie s te ty w ś ró d n ic h z n a jd o ­ w a li się , w s p ó łp ra c o w n ic y S B . J e d n y m z n ic h b y ł E u g e n iu s z W in k le r, p o d o b n o p rz e ­ w o d n ic z ą c y „S o lid a rn o ś c i” w R u d z ie Ś lą s k ie j. S ta ra ł s ię z e m n ą z a p rz y ja ź n ić . Z a u fa ­ n y „k la w is z ” p rz e n ió s ł g ry p s d o d z ia ła ją c e j a k ty w n ie w J a s trz ę b iu p o d z ie m n e j „S o li­ d a rn o ś c i” . O d p o w ie d ź b y ła je d n o z n a c z n a . W R u d z ie Ś lą s k ie j n ik t ta k ie g o p rz e w o d ­ n ic z ą c e g o n ie z n a ł. W in k le r z o rie n to w a ł się , że je s t s p a lo n y . N a d ru g i d z ie ń z o s ta ł zw o ln io n y z in te rn o w a n ia . J e g o m ie js c e z a ją ł n a s tę p n y . W d ru g ie j p o ło w ie s ty c z n ia kp t. M o d rz y ń s k i s p o tk a ł s ię z w y z n a c z o n y m i k o le jn o in te rn o w a n y m i z P od b eskid zia ,

n a k ła n ia ł d o w y ja z d u z kra ju , ro z d a w a ł d o k u m e n ty , p o w y p e łn ie n iu k tó ry c h m o ż n a sk o rz y s ta ć z sza nsy. P o s z e d łe m na je d n o ta k ie s p o tk a n ie i u p o m n ia łe m s ię o d e cyzję 0 in te rn o w a n iu . W k o ń cu d e c y z ję n r 1 9 9 /s b e z d a ty o trz y m a łe m . S a m w p is a łe m d atę 2 6 sty c z n ia 1 98 2 roku. K o m e n d a n t w o je w ó d z k i M O u z n a je w niej, ż e p o z o s ta w ie n ie n a w o ln o ś c i o b y w a te la J ó z e fa Z e m a n a z a g ra ż a ło b y b e z p ie c z e ń s tw u p a ń s tw a i p o ­ rz ą d k o w i p u b lic z n e m u p rz e z p ro w a d z e n ie d z ia ła ln o ści p ro p a g a n d o w e j w ro g ie j w sto ­ s u n k u d o P R L i p rz e z n a w o ły w a n ie d o n ie p o s łu s z e ń s tw a p ra w n y m ro z p o rz ą d z e n io m o rg a n ó w p a ń s tw o w y c h . J e d y n ą p rz y je m n o ś c ią d la n as, o któ re j d o ty c h c z a s nie w s p o ­ m n ia łe m , b y ł w y m u s z o n y n a n a c z e ln ik u s p a ce r. J a k o tre n e ro w i z a p ro p o n o w a n o m i p ro w a d z e n ie z a ję ć w fo rm ie z a b a w o w e j. P o n a b ra n iu p rz e z w ię k s z o ś ć w y trz y m a ło ś c i z a b a w y za m ie n ia ły s ię w in te n s y w n e ć w ic z e n ia ze w s p ó łć w ic z ą c y m i i d łu g ą z a b a w ę b ie g o w ą . P rz e d łu ż a liś m y te z a ję c ia d o g od zin y, a n a w e t d łu ż e j. „K la w is z e ” o b s e rw o ­ w a li n a s z e z d z iw ie n ie m a n a w e t z lę kie m . N ie o d w a ż y li s ię ć w ic z e ń p rz e rw a ć . P o tej d y g re sji w ra c a m d o tru d n y c h w ię z ie n n y c h w y d a rz e ń . R z e c z n ik rz ą d u U rb a n w d z ie n ­ n ik a c h te le w iz y jn y c h z a p e w n ia ł, ż e in te rn o w a n i p rz e b y w a ją w o ś ro d k a c h w c z a s o ­ w ych , ko rz y s ta ją z p ra w g w a ra n to w a n y c h im p rz e z d e k re t o s ta n ie w o je n n y m . R o d z i­ n o m z e z w a la s ię na o dw ie d zin y, księ ż o m n a o d p ra w ia n ie m szy. S łu ch a ła te g o P olska 1 n ie tylko, trz e b a w ię c b yło ryg o r w ię z ie n n y zła g o d zić. R a z w m ie sią cu za c z ę ły o d w ie ­ d za ć n as ro d zin y w b a ra ku zo m o w có w . P ra łat L a tk o c z a se m u zyskiw a ł ze z w o le n ie na o d p ra w ia n ie m s z y w „p a w ilo n ie " i n a p o s y ła n ie p a cze k. Z in te rn o w a n y m i w S ze ro kie j d w u kro tn ie p ró b o w a ł się s p o tka ć ks. k a rd yn a ł Fra n ciszek M a ch arski. D o piero za d ru g im ra ze m s ta ło s ię to m o żliw e , u d zie lił sp o w ie d z i, o d p ra w ił m szę . M n ie o d w ie d z iła żo na , je d e n je d e n a s to le tn i syn R ysza rd i s io stra Ja d ź k a . T ro c h ę się u s p o ko iłe m . P rzyja cie le n ie p rze straszyli się d ekrete m o stan ie w o je n n ym . Z g o d n ie z e to se m „S o lid a rn o ści” zajęli się cię ża rn ą ko bie tą. B yła to sp o n ta n iczn a p om oc, której n ig d y n ie za p o m n im y. O k a z y ­ w a li ją n a w e t n ie zn a n i m i lu dzie. D zię ki o k a z a n e m u se rcu Z d z is ła w a n ie z a ła m a ła się i m im o choroby, n e rw o w ych p rze żyć, urodziła. D o m ie szka n ia n a P o p rze czn e j p rzych o ­ d ziło n io s ą c p o m o c w ie lu . P iszą c te w s p o m n ie n ia o sta n ie w o je n n y m po d w u d z ie s tu la ta ch c h c ę w s z y s tk im w y ra z ić w d z ię c z n o ś ć . Z a tro s k liw ą o p ie k ę d z ię k u je le k a rz o m : p ań stw u C h m u ro m , p ań stw u K ie m ickim , Z y g m u n to w i P ukle, księ żom : ks. rektorow i D ą b- s kie m u z Z a k o n u P alotynów , ks. G u rd ko w i z Z a k o n u K arm elitów .

K s ię d z a re k to ra D ą b s k ie g o p rz y p ro w a d z iła d o ż o n y p a n i D u lb a n . P o cie sza ł, p o ­ m ó g ł fin a n s o w o , k ilka kro tn ie p rz y n o s ił ż y w n o ść, s ta ra ł s ię s k ró c ić o k re s m o je g o in ter­ n o w a n ia . Z p o m o c ą o d c z ło n k ó w „S o lid a rn o ś c i” p rz y c h o d z ili W ie s ła w W o jto w ic z , Z o fia F ice k, S ta n is ła w H u cisko , Z b ig n ie w J u rc z a k , M ie c z y s ła w C u rz y d ło , Z d z is ła w S zczur. W s z y s tk im d z ię k u ję z a o k a z a n e se rce . P rze p ra sza m , że m o ż e n ie w y m ie n iłe m w s z y s t­ kich, k tó rz y nie o b a w ia li s ię w te d y p rzyjść d o m ie s z k a n ia w b lo ku n a P o p rz e c z n e j. P o z o b a c z e n iu b liskich i po in fo rm a c ja c h o s p o n ta n ic z n e j p o m o c y d u ż o ła tw ie j z n o s iłe m w ię z ie n n y rygor. M n ie j ju ż b yło b e z s e n n y c h nocy, w c z a s ie k tó rych p a trz y łe m z z a krat n a w ię z ie n n e m u ry. R e fle k to ry p rz e s u w a ły s ię po w ie lk im z a ś n ie ż o n y m o b s z a rz e w o ­ k ó ł b a ra k ó w , u k a z u ją c w ą s k i p a s o g ra n ic z o n y d w o m a w y s o k im i p ło ta m i z ż e la z n e j sia tki. P o ty m p a s ie b ie g a ły w ię z ie n n e w ilc z u ry ja k b y c h c ia ły p o c h w y c ić p rz e m ie s z c z a ­ ją c e się p ro m ie n ie św ia tła . Z b liż a ła s ię w io s n a . Ś ro d k ie m b a ra k u w sta ry c h , p o p ę k a ­ n ych i z a m u lo n y c h ru ra ch z tru d e m p ły n ę ły ście ki. N ie p rz y je m n y o d ó r c z u ć b yło w s z ę ­ dzie. Z a c z ę ły p rz e je ż d ż a ć ko m isje P o ls k ie g o i M ię d z y n a ro d o w e g o C z e rw o n e g o K rz y ­

ża. P o ja w iła s ię g ro ź b a e p id e m ii. Z g o d n ie z z a le c e n ia m i ty c h k o m is ji p o s ta n o w io n o n a s p rz e w ie ź ć w B ie szcza d y. D zie ń w c z e ś n ie j d o s ta łe m „g ry p s ” , ż e b y s ię z g ło s ić d o le k a rz a w ię z ie n n e g o , z n a jo m e g o m o je g o p rz y ja c ie la , S ta n is ła w a C h m u ry . B a d a n ia c e lo w o trw a ły d łu g o . W ie c z o re m k a re tk a p rz e w io z ła m n ie d o S z p ita la G ó rn ic z e g o w Ja s trz ę b iu . Z o s ta łe m p rz y ję ty 2 2 m a rc a 1 98 2 roku. P rze z m ie s ią c ż y łe m w in n ych w a ru n k a c h . K o m is ja S B c z ę s to k o n tro lo w a ła k a rty c h o ro b o w e in te rn o w a n y c h le ż ą ­ c ych w s z p ita lu . J a ich n ie in te re s o w a łe m , nie b yło m n ie na liście in te rn o w a n y c h ze Ś lą s k a a n i z P o d b e s k id z ia . N a le ż a łe m d o „S o lid a rn o ś c i” w M a ło p o ls c e . O rd y n a to r te g o n ie ro zu m ia ł. W s z p ita lu o d w ie d z iła m n ie ro d z in a i p rz y ja c ie le z n a u c z y c ie ls k ie j „S o lid a rn o ś c i" : E lżb ie ta S u k n a ro w s k a , A d a m Z b o ro w s k i, M a ria n N izio, Z e n o n S zlę k. M a ria n sta ra ł s ię o m o je zw o ln ie n ie z ra m ie n ia S D u w o js k o w e g o k o m is a rz a W R O N w B ie lsku -B ia łe j. P rze d Ś w ię ta m i W ie lk a n o c n y m i w s zp ita lu n a w ią z a li ze m n ą ko n ta kt d z ia ła c z e g ó rn ic z e j „S o lid a rn o ś c i" .U m o ż liw ili m i p rz e ja z d s p o d k o p a ln i M a n ife s t L ip ­ c o w y g ó rn ic z y m a u to b u s e m d o K ęt. Z a ła tw ia ła to te ż ro d zin a . N a o p u s z c z e n ie s zp ita la w y ra z ił z g o d ę o rd yn a to r. Z a p e w n ia ł, że z a w s z e m o g ę w ró cić, b ę d zie za re z e rw o w a n e łó ż k o . R a n o 2 3 k w ie tn ia w s ia d łe m d o g ó rn ic z e g o a u to b u s u . W d o m u d u ż o ra d o ści, u ro d z ił s ię M a riu s z , w s z y s c y b y li z d ro w i. M ia łe m s ię z g ło s ić n a m ilic ję , n ie m ia łe m d o w o d u o so b is te g o , a le w n ie d zie lę ż y c z liw y m ilic ja n t o strze g ł, ż e m o g ę m ie ć kłopoty. T eczki o s o b o w e in te rn o w a n y c h z S z e ro kie j w ra z z d o w o d a m i o s o b is ty m i z n a jd o w a ły s ię w O ś ro d k u O d o s o b n ie n ia w Z a b rzu . W p o n ie d z ia łe k 2 6 k w ie tn ia o ś w ic ie s ia tka rz Z b ig n ie w W o ź n y b e z in te re s o w n ie z a w ió z ł m n ie s w o im s a m o c h o d e m d o s z p ita la w Ja s trz ę b iu . J a k o ś s z c z ę ś liw ie o m in ą ł p o s te ru n k i w o js k a i m ilicji n a d ro g a c h . W s z p i­ ta lu je d n a k nie b y ło d la m n ie m ie jsca . Z g ło s iłe m s ię w ię c n a K o m e n d ę W o je w ó d z k ą M O w B ie lsku -B ia łe j. K o n ste rn a cja . P o s ta w iłe m s p ra w ę ja s n o a lb o m n ie w y s y ła ją d o B ie szcza d , a lb o w y s ta w ią d o w ó d o s o b is ty i p o z w o lą p ra co w a ć, bo kto ś m u si s ię z a ją ć ro d zin ą . P o d łu g im o c z e k iw a n iu p o sta n o w ili m n ie s k ie ro w a ć d o p ra c y w s z k o le . W y d a ­ w a ło się, ż e je s te m w olny. W ró c iłe m d o W a d o w ic . P o d w ó c h d n ia c h e n e rg ic z n e p u k a ­ n ie d o d rzw i. M ilicja n t z a b ra ł m n ie n a ko m e n d ę . Z n ó w b y łe m p rz e s łu c h iw a n y . O trzy­ m a łe m n o w y d o w ó d o sob isty. Z a te le fo n o w a n o d o w y d z ia łu O ś w ia ty i p o w ie lu w y ja ­ ś n ie n ia c h p o z w o lo n o m i p ra c o w a ć w s z ko le . P o ty g o d n iu p o le c o n o d y re k to ro w i s z k o ły n r 1 w W a d o w ic a c h o d e b ra ć in te rn o w a n e m u le k c je ję z y k a p o ls k ie g o , bo m o ż e ź le o d d z ia ły w a ć n a m ło d z ie ż . P ra c o w a łe m o d tą d ja k o n a u c z y c ie l w y c h o w a n ia fiz y c z n e ­ go. M ia łe m sw o ic h o p ie k u n ó w -d w ó c h e sb e kó w , k tó rz y in te re s o w a li s ię w sz y s tk im , co ro b ię. P ro w a d zili ze m n ą ro z m o w y w d o m u , w s z k o le i w k o m e n d z ie M O . D o p ie ro 2 7 lip c a 1 9 8 2 ro ku o trz y m a łe m p o c z tą o fic ja ln e Ś w ia d e c tw o Z w o ln ie n ia In te rn o w a n e g o z O ś ro d k a O d o s o b n ie n ia w Z a b rzu .

K o le jn a ro czn ica . P o d w u d z ie s tu la tach w s p o m n ie n ia s p rz e d la t kłó cą się z d z is ie j­ s z ą rz e czyw isto ścią . B u d z ą s ię p o n u re re fle ksje. G in ęli lu d zie na p o lskich u lica ch z rą k P o la k ó w o p ę ta n y c h c h o rą , k o m u n is ty c z n ą id e o lo g ią . N ik t n ie w ie , g d z ie z o sta li p o c h o ­ w a n i. P o la c y o d e b ra li P o la k o m p ra w o d o ś w ia tła p a m ię c i. Z a p e łn ia ły s ię w ię z ie n ia , je d n i d o n o s ili n a d ru g ic h . S p rz e c iw ia ją c y c h s ię o d d z ie la n o o d ro d z in , p o z b a w ia n o pracy. Z a w ła d zę , s ta n o w iska , p rz y w ile je to w a rz y s z e w y d a li w o jn ę w ła s n e m u n a ro d o ­ w i. W s łu żb ie cz e rw o n e g o im p e riu m z ła utracili h o n o r i g o d n o ś ć c zło w ie ka . B ro n ią się s o fiz m a te m , ż e w yb ra li m n ie jsze zło. K ie d y w k o ń cu d o s ię g n ie ich sp ra w ie d liw o ś ć ?

*